Padarth Prakash 13 Karm Prakruti Udayadhikar Sattadhikar

Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032797/1

Page #1
પદાર્થ પ્રકીશું (ભાગ 13) કર્મપ્રકૃતિ * ઉદયાધિકાર સત્તાધિકાર પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ

Page #2
_ શિbe be શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી (વિ.સં. 1967-2067, ચૈત્ર વદ-૬) અને પંન્યાસ શ્રી પદ્મવિજયજી સ્વર્ગવાસ અર્ધશતાબ્દી (વિ.સં. 2017-2067, શ્રાવણ વદ-૧૧) નિમિત્તે નવલું નજરાણું પદાથે પ્રથમ ભાગ-૧૩ કમપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર અને સત્તાધિકાર પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શદાથી 0 સંકલન-સંપાદન 0. પરમ પૂજ્ય વૈરાગ્યદેશનાદક્ષ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ વિ.સં. 2068 0 વીર સં. 2538 0 પ્રકાશક છે સંઘવી અંબાલાલ રતનચંદ જૈન ધાર્મિક ટ્રસ્ટ સ્થાપક - શ્રાદ્ધવર્યા મૂળીબેન અંબાલાલ શાહ

Page #3
40 પ્રાપ્તિસ્થાના * પી. એ. શાહ ક્વેલર્સ 110, હીરાપન્ના, હાજીઅલી, મુંબઈ-૪૦૦૦૨૬. ફોન : 23522378, 23521108 * દિલીપ રાજેન્દ્રકુમાર શાહ 6, નંદિત એપાર્ટમેન્ટ, ભગવાનનગરનો ટેકરો, પાલડી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૭. ફોન : 26670189 બાબુભાઈ સરેમલજી બેડાવાળા સિદ્ધાચલ બંગ્લોઝ, સેન્ટ એન હાઈસ્કુલ પાસે, હીરા જૈન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૫. મો : 9426585904 ચંદ્રાકાંત એસ. સંઘવી ૬-બી, અશોકા કોમ્પલેક્ષ, પહેલા ગરનાળા પાસે, પાટણ-૩૮૪૨૬૫. (ઉ.ગુ.). ફોન : 02766-231603 ડૉ. પ્રકાશભાઈ પી. ગાલા બી-૬, સર્વોદય સોસાયટી, સાંઈનાથનગર, સાંઘાણી એસ્ટેટ, એલ.બી.એસ. માર્ગ, ઘાટકોપર (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦૦૮૬. ફોન : 25005837, મો. : 982055049 અક્ષયભાઈ જે. શાહ 502, પદ્મ એપાર્ટમેન્ટ, જૈન દેરાસરની સામે, સર્વોદયનગર, મુલુંડ (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦૦૮૦. ફોન : 25674780, મો : ૯૫૯૪પપપપ૦૫ પ્રથમ આવૃત્તિ નકલ 1,000 મૂલ્ય : રૂા. 05-00 મુદ્રક : ભરત ગ્રાફિક્સ ન્યુ માર્કેટ, પાંજરાપોળ, રિલીફ રોડ, અમદાવાદ, Ph. : 079-22134176, M: 9925020106, E-mail : bharatgraphics1@gmail.com

Page #4
ca, છr પરમ પૂજ્ય સિદ્ધાંતમહોદધિ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા પરમ પૂજ્ય વર્ધમાનતપોનિધિ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજા પરમ પૂજ્ય સમતાસાગર પંન્યાસપ્રવર શ્રી પદ્મવિજયજી ગણિવર્ય આ પૂજ્યોના ચરણોમાં અનંતશઃ વંદના શુભાશિષ પરમ પૂજ્ય સિદ્ધાંતદિવાકર ગચ્છાધિપતિ આચાર્યદેવ. શ્રીમદ્વિજય જયઘોષસૂરીશ્વરજી મહારાજાની અમીદષ્ટિ સદા અમારી ઉપર વરસતી રહો. જજ જY 2 300 DDODR BADDOGO og aapo dinar WY ADDRaga og DOOR OP DOODLgQADAQOQDA 30

Page #5
| EUSK GURI SERI GO હથિી બી સિરી પEારી ઉણકર અમારા કુટુંબમાંથી દીક્ષિત થયેલા પ.પૂ. વૈરાગ્યદેશના દક્ષ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા પૂ. પ્રવર્તિની શ્રી વસંતપ્રભાશ્રીજી મહારાજ પૂ. સાધ્વીજી શ્રી સ્વયંપ્રભાશ્રીજી મહારાજ પૂ. સાધ્વીજી શ્રી દિવ્યયશાશ્રીજી મહારાજ આ પૂજ્યોના ચરણોમાં ભાવભરી વંદના.

Page #6
પ્રકાશકીય પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 13 ને પ્રકાશિત કરતા આજે અમે અત્યંત આનંદ અનુભવીએ છીએ. પરમ પૂજ્ય વૈરાગ્યદેશનાદક્ષ ગુરુદેવ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે કરેલ ચાર પ્રકરણ, ત્રણ ભાષ્ય, છ કર્મગ્રંથ, બૃહત્સંગ્રહણિ અને બૃહક્ષેત્રસમાસલઘુક્ષેત્રસમાસના પદાર્થો તથા મૂળગાથા-શબ્દાર્થોનું સંકલન પદાર્થપ્રકાશના ભાગ 1 થી ભાગ 9 રૂપે આ પૂર્વે અમે પ્રકાશિત કર્યું છે. ત્યાર પછી કર્મપ્રકૃતિના પદાર્થો અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થોનું પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીએ કરેલુ સંકલન પદાર્થપ્રકાશના ભાગ 10 થી ભાગ 13 સુધીના ચાર ભાગોમાં પ્રકાશિત કરવાનું શરૂ કર્યું છે. તેમાંથી પદાર્થપ્રકાશના ભાગ 10, 11, 12 આ પૂર્વે અમે પ્રકાશિત કર્યા છે. આજે પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 13 ને પ્રકાશિત કરીએ છીએ. પદાર્થપ્રકાશના ચાર ભાગોમાં કર્મપ્રકૃતિના પદાર્થો અને મૂળગાથાશબ્દાર્થોનું આ રીતે વિભાજન કર્યું છે - પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 10 - કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થ પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 11 - કર્મપ્રકૃતિ સંક્રમકરણ, ઉદ્વર્તનાકરણ, અપવર્તના કરણનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થ પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 12 - કર્મપ્રકૃતિ ઉદીરણાકરણ, ઉપશમનાકરણ, નિધત્તિકરણ, નિકાચનાકરણનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થ પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 13 - કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર, સત્તાધિકારનો પદાર્થ - સંગ્રહ અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થ પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીએ પરમ પૂજ્ય સિદ્ધાંતમહોદધિ કર્મસાહિત્યનિષ્ણાત આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા પાસેથી આ પદાર્થોનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. પૂજ્યશ્રીએ વરસો સુધી એનો પાઠ પણ કર્યો. તેથી એ પદાર્થો પૂજ્યશ્રીને રૂઢ થઈ ગયા છે. એ પદાર્થોનું અન્ય જીવોને સહેલાઈથી અને ઝડપથી સંપૂર્ણપણે જ્ઞાન થઈ શકે એ માટે પૂજ્યશ્રીએ એ પદાર્થોનું સંકલન શરૂ કર્યું અને એ પદાર્થપ્રકાશશ્રેણિ રૂપે પ્રકાશિત થઈ રહ્યું છે. પદાર્થપ્રકાશના ભાગ 14 અને ભાગ 15 પણ આ પૂર્વે પ્રકાશિત થઈ ગયા છે. ભાગ ૧૪મા શ્રીશુલ્લકભવાવલિપ્રકરણ, શ્રીસિદ્ધદંડિકાસ્તવ,

Page #7
શ્રીયોનિસ્તવ અને શ્રીલોકનાલિકાદ્વાચિંશિકાનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા-અવચૂરિ છે. ભાગ ૧૫માં શ્રીકાયસ્થિતિસ્તોત્ર, શ્રીલઘુઅલ્પબહત્વ, શ્રીદેહસ્થિતિસ્તવ, શ્રીકાલસપ્તતિકામકરણ, શ્રીવિચારપંચાશિકા, શ્રીપુદ્ગલપરાવર્તસ્તોત્ર, શ્રીઅંગુલસત્તરી અને શ્રીસમવસરણસ્તવનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથાઅવચૂરી છે. હાલ પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 16 નું પ્રકાશનકાર્ય ચાલુ છે. એમાં તત્વાર્થાધિગમસૂત્રના પદાર્થો અને મૂળસૂત્ર-શબ્દાર્થોનું પૂજ્યશ્રીએ સંકલન કર્યું છે. આ પુસ્તક પણ ટૂંક સમયમાં પ્રકાશિત થઈ જશે. પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 13 ને પ્રકાશિત કરવાનો લાભ પૂજ્યશ્રીએ અમને આપ્યો એ બદલ અમે પૂજ્યશ્રીના ઋણી છીએ. આ પુસ્તકનું સંશોધન પંડિતવર્ય પારસભાઈ ચંપકલાલ શાહે કરી આપેલ છે. આ પ્રસંગે અમે તેમનો ખૂબ ખૂબ આભાર માનીએ છીએ. આ પુસ્તકનું સુંદર મુદ્રણકાર્ય ભરત ગ્રાફિક્સવાળા ભરતભાઈ અને મહેન્દ્રભાઈએ ખૂબ ખંતપૂર્વક કરેલ છે. તેમનો પણ અમે આભારી માનીએ છીએ. આ પુસ્તકનું આકર્ષક ટાઈટલ મલ્ટી ગ્રાફિક્સવાળા મુકેશભાઈએ તૈયાર કરેલ છે. તેમનો પણ અમે આભાર માનીએ છીએ. આજસુધીમાં પૂજ્યશ્રી દ્વારા લિખિત-સંકલિત-સંપાદિત-પ્રેરિત લગભગ 70 જેટલા પુસ્તકોને પ્રકાશિત કરવાનો લાભ અમને મળ્યો છે. હજી આગળ પણ પૂજ્યશ્રી આવા અન્ય પુસ્તકોના લેખન, સંકલન વગેરે કરી જ્ઞાનપિપાસુ મુમુક્ષુઓને જ્ઞાનામૃત પીરસતા રહે એવી અમારી અંતરની શુભભાવના આ પ્રસંગે અમે વ્યક્ત કરીએ છીએ. ભવિષ્યમાં પણ સુંદર શ્રુતભક્તિ કરી શકીએ એવી શ્રુતાધિષ્ઠાયિકા શ્રી સરસ્વતી દેવીને પ્રાર્થના કરીએ છીએ. પદાર્થપ્રકાશ શ્રેણિના આ પુસ્તકો. દ્વારા અભ્યાસુ આત્માઓ પદાર્થોનો સાંગોપાંગ બોધ પ્રાપ્ત કરી તેને આત્મસાત કરે એ જ એકમાત્ર શુભેચ્છા. લિ. સંઘવી અંબાલાલ રતનચંદ જૈન ધાર્મિક ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટીઓ

Page #8
(કર્મ સમો નહીં કોઈ રે પ્રાણી) --0- 7 -00 3-- પાણીની ટાંકીમાં એક પાઈપ ઉપર હોય છે અને બીજો પાઈપ નીચે હોય છે. ઉપરના પાઈપથી ટાંકીમાં પાણી આવે છે. આવેલું પાણી ટાંકીમાં ભરાય છે. નીચેના પાઈપથી પાણી ડોલ વગેરેમાં ભરી શકાય છે. પાણીની ટાંકી જેવો છે આત્મા. ઉપરના પાઈપ જેવો છે બંધ. એનાથી આત્મામાં કર્મો આવે છે. ટાંકી ભરવા જેવી છે સત્તા. એનાથી આત્મા કર્મોથી ભરાઈ જાય છે. નીચેના પાઈપ જેવો છે ઉદય. એનાથી આત્મા કર્મોના ફળને ભોગવે છે. એવી આત્મામાં કર્મપુદ્ગલોની થયેલી એકમેકતા તે બંધ. બંધ કે સંક્રમથી આત્મામાં આવેલા કનું પોતાના સ્વરૂપે રહેવું તે સત્તા. બંધાયેલા કર્મોનો અબાધાકાળ પૂર્ણ થયે છતે એમના ફળને અનુભવવું તે ઉદય. આપણા આત્માએ ભૂતકાળમાં અનંતાનંત કર્મો બાંધ્યા છે. તે બધા અત્યારે આત્મામાં સત્તારૂપે પડ્યા છે. બાંધ્યા પછી જેટલો કાળ કર્મોનો ઉદય ન થાય તેને અબાધાકાળ કહેવાય છે. અબાધાકાળ પૂર્ણ થવા પર સત્તામાં રહેલા કર્મોનો ઉદય થશે અને એ આપણે ભોગવવો પડશે. જો કર્મોના ઉદયના ભોગવટામાંથી બચવું હોય તો એ કર્મોનો ઉદય થાય એ પહેલા એ કર્મોને રવાના કરવા જરૂરી છે. દશવૈકાલિકસૂત્રની પ્રથમ ચૂલિકામાં કહ્યું છે - “પાવા 2 97 મો ડાનું વેમ્પા પુત્ર दुच्चिन्नाणं दुप्पडिक्कंताणं वेइत्ता मुक्खो नत्थि अवेइत्ता तवसा वा ફોસફ઼ત્તા ' પૂર્વે દુષ્ટ આચરણ કરીને અને તેનાથી પાછા ફર્યા વિના બાંધેલા અશુભ કર્મોને ભોગવ્યા વિના કે તપથી તેમને ખપાવ્યા વિના તેમનાથી મોક્ષ થતો નથી. એટલે કે બાંધેલા કર્મોનો આત્મા ઉપરથી

Page #9
નિકાલ કરવાના બે ઉપાય છે - (1) કર્મો ઉદયમાં આવે ત્યારે તેમના ફળને ભોગવી લેવું. (2) કર્મો ઉદયમાં આવે એ પહેલા સાધના દ્વારા એમને ખપાવવા. નીચેના પાઈપથી પાણી નીકળતું અટકાવવું હોય તો ટાંકીનું ઉપરનું ઢાંકણું ખોલી ડોલો દ્વારા તેમાંથી પાણી ખાલી કરવું પડે. ટાઈમ બોમ્બને ફૂટતો અટકાવવો હોય તો એમાં સેટ કરેલા સમય પહેલા એને disconnect કરવો પડે. તેમ કર્મોના ઉદયને અટકાવવો હોય તો એમનો અબાધાકાળ પૂર્ણ થાય એ પહેલા સાધના દ્વારા એમનો નિકાલ કરવો પડે. કર્મોનો સંપૂર્ણપણે આત્મા ઉપરથી નિકાલ થયા વિના આત્માની મુક્તિ થવાની નથી. સત્તાધિકાર આપણને સૂચન કરે છે કે આપણા આત્મા ઉપર અનંતાનંત કર્મો લાગેલા છે. ઉદયાધિકાર આપણને સંદેશો આપે છે કે એ કનો ઉદય આપણે ભોગવવો પડશે. માટે કર્મોના ઉદય અને સત્તામાંથી સર્વથા મુક્ત થવા પ્રભુવીરની જેમ સાધના કરવી જરૂરી છે. શ્રીશિવશર્મસૂરિ મહારાજે પૂર્વોમાંથી ઉદ્ભૂત કરીને રચેલ કર્મપ્રકૃતિમાં આઠ કરણો અને ઉદયાધિકાર તથા સત્તાધિકાર આ દસ વિષયોનું વિસ્તારથી નિરૂપણ કરાયું છે. પદાર્થપ્રકાશના ભાગ 10 થી ભાગ 13 સુધીના ચાર ભાગોમાં કર્મપ્રકૃતિના આ દસે વિષયોના પદાર્થોનું સંકલન કરાયું છે. કર્મપ્રકૃતિ મૂળ, તેની અજ્ઞાતકર્તક ચૂર્ણિ, કર્મપ્રકૃતિ મૂળની શ્રીમલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકા, કર્મપ્રકૃતિ મૂળની મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકા, કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂર્ણિની શ્રીમુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટીપ્પણ, શ્રીચન્દ્રષિમહત્તરાચાર્ય રચિત પંચસંગ્રહ, તેની સ્વોપજ્ઞ ટીકા, પંચસંગ્રહની શ્રીમલયગિરિ મહારાજ રચિત ટીકા - આ બધા ગ્રંથોના આધારે આ પદાર્થોનું સંકલન કર્યું છે. આઠ કરણોના પદાર્થો અને તેમના મૂળગાથા-શબ્દાર્થોનું સંકલન

Page #10
પદાર્થપ્રકાશના ભાગ 10, ભાગ 11 અને ભાગ 12 માં કર્યું છે. તે આ પ્રમાણે - પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 10 - બંધનકરણનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા શબ્દાર્થ પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 11 - સંક્રમકરણ, ઉદ્વર્તનાકરણ અને અપવર્તના કરણનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થ. પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૧૨ - ઉદીરણાકરણ, ઉપશમનાકરણ, નિધત્તિકરણ અને નિકાચનાકરણનો પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થ. પદાર્થપ્રકાશના આ ૧૩મા ભાગમાં ઉદયાધિકાર અને સત્તાધિકારના પદાર્થસંગ્રહ અને મૂળગાથા-શબ્દાર્થોનું સંકલન કર્યું છે. તે આ પ્રમાણે - પહેલા ઉદયાધિકારના પદાર્થોનો સંગ્રહ કર્યો છે. ઉદયાધિકાર લગભગ ઉદીરણાકરણની સમાન છે. ઉદીરણા કરતા ઉદયમાં જે જે વિશેષતાઓ છે તે ઉદયાધિકારમાં બતાવી છે. ઉદયાધિકારના ચાર વિભાગો છે - પ્રકૃતિઉદય, સ્થિતિઉદય, રસઉદય અને પ્રદેશઉદય. પ્રકૃતિઉદયમાં 41 પ્રકૃતિઓના ઉદય-ઉદીરણાનો ભેદ તથા મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓના પ્રકૃતિઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણાનું નિરૂપણ કરાયું છે. સ્થિતિઉદયમાં સ્થિતિઉદયના બે પ્રકાર, ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય અને જઘન્ય સ્થિતિઉદયનું પ્રતિપાદન કરાયું છે. રસઉદયમાં જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ રસઉદયના સ્વામિત્વનું દિગ્દર્શન કરાયું છે. પ્રદેશઉદયમાં સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા અને સ્વામિત્વ - આ બે ધારોથી પ્રદેશઉદયનું સ્વરૂપ વર્ણવાયું છે. ત્યાર પછી સત્તાધિકારના પદાર્થોનો સંગ્રહ કરાયો છે. સત્તાધિકારના ચાર વિભાગો છે - પ્રકૃતિસત્તા, સ્થિતિસત્તા, રસસત્તા અને પ્રદેશસત્તા.

Page #11
પ્રકૃતિસત્તાનું નિરૂપણ ભેદ, સાદ્યાદિપ્રરૂપણા અને સ્વામિત્વ - આ ત્રણ ધારોથી કરાયું છે. ત્યાર બાદ આઠે કર્મોના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો પણ બતાવાયા છે. સ્થિતિસત્તાનું પ્રતિપાદન પણ ભેદ, સાદ્યાદિપ્રરૂપણા અને સ્વામિત્વ - આ ત્રણ દ્વારોથી કરાયું છે. ત્યાર બાદ સ્થિતિસ્થાનના ભેદો બતાવાયા રસસત્તાનું સ્વરૂપ રસસંક્રમ મુજબ છે. જે વિશેષતા છે તે ઉત્કૃષ્ટ રસસત્તા, જઘન્ય રસસત્તા, જઘન્ય રસસત્તાના સ્વામી અને રસસ્થાનના ભેદો વડે બતાવી છે. પ્રદેશસત્તામાં ભેદ, સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા, સ્વામિત્વ અને પ્રદેશસત્તાસ્થાન - આ વિષયોનું વર્ણન કરાયું છે. ત્યાર પછી મૂળ પ્રકૃતિઓ, ઉત્તરપ્રકૃતિઓ અને સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં બંધ-ઉદય-ઉદીરણા-સત્તાને આશ્રયીને ભૂયસ્કાર, અલ્પતર, અવસ્થિત અને અવક્તવ્ય બતાવ્યા છે. ત્યાર પછી મૂળપ્રવૃતિઓમાં બંધનો બંધ-ઉદય-ઉદીરણા-સત્તા સાથેનો સંવેધ, ઉદયનો બંધ-ઉદય-ઉદીરણા-સત્તા સાથેનો સંવેધ, ઉદીરણાનો બંધ-ઉદય-ઉદીરણા-સત્તા સાથેનો સંવેધ, સત્તાનો બંધ-ઉદયઉદીરણા-સત્તા સાથેનો સંવેધ, બંધસ્થાનકોનો બંધસ્થાનકો-ઉદયસ્થાનકોઉદીરણાસ્થાનકો-સત્તાસ્થાનકો સાથે નો સંવેધ, ઉદયસ્થાનકોનો બંધસ્થાનકો-ઉદયસ્થાનકો-ઉદીરણાસ્થાનકો-સત્તાસ્થાનકો સાથેનો સંવેધ, ઉદીરણાસ્થાનકો નો બંધસ્થાનકો-ઉદયસ્થાનકો-ઉદીરણાસ્થાનકોસત્તાસ્થાનકો સાથેનો સંવેધ અને સત્તાસ્થાનકોનો બંધસ્થાનકોઉદયસ્થાનકો-ઉદીરણાસ્થાનકો-સત્તાસ્થાનકો સાથેનો સંવેધ બતાવાયો છે. સામાન્યથી, ગુણઠાણામાં, જીવસ્થાનકમાં અને માર્ગણાસ્થાનકમાં મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓના બંધસ્થાનક, ઉદયસ્થાનક, સત્તાસ્થાનક અને તેમનો સંવેધ છટ્ટી કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવાનું સૂચન કરાયું છે.

Page #12
ત્યાર પછી ક્ષપકશ્રેણિનું સ્વરૂપ બતાવાયું છે. ત્યાર પછી ઉદયાધિકારના મૂળગાથા-શબ્દાર્થ રજૂ કરાયા છે. ત્યાર પછી સત્તાધિકારના મૂળગાથા-શબ્દાર્થ રજૂ કરાયા છે. આમ પદાર્થપ્રકાશ ભાગ 13 માં ઉદયાધિકાર અને સત્તાધિકારના બધા પદાર્થોનું સંપૂર્ણ નિરૂપણ કરાયું છે. આ પદાર્થપ્રકાશના ભાગ 10 થી ભાગ 13 સુધીના ચાર ભાગોમાં કરાયેલું પદાર્થોનું સંકલન Short and Sweet, simple and Complete છે. Sugarcoated કડવી દવા જેમ સહેલાઈથી ઉતારી શકાય છે તેમ પદાર્થપ્રકાશના આ ભાગોના માધ્યમ દ્વારા કર્મપ્રકૃતિના ગહન પદાર્થો સહેલાઈથી સમજી શકાય છે. જો પદાર્થોનું આ જ્ઞાન મને પરમપૂજ્ય કર્મસાહિત્યનિષ્ણાત પરમગુરુદેવ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા પાસેથી પ્રાપ્ત થયું છે. આ પદાર્થોની વાનગી તૈયાર કરનાર તો એ મહાપુરુષ હતા. મેં તો માત્ર આ પુસ્તકો રૂપી વાસણોમાં એને ઢાળીને ભવ્યાત્માઓને પીરસવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. આ પુસ્તકોમાં જે કંઈ પણ સારું છે તે બધું પૂજયશ્રીનું છે. આ પુસ્તકોમાં કદાચ કોઈ ક્ષતિ થઈ હોય તો તે મારી મતિમંદતાને લીધે થઈ છે. તેની હું ક્ષમા યાચું છું. સુવિશુદ્ધબ્રહ્મચારી પરમગુરુદેવ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા, વર્ધમાનતપોનિધિ અગુરુદેવ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજા અને સંયમૈકલીન ગુરુદેવ પન્યાસપ્રવર શ્રીપદ્મવિજયજી મહારાજા - આ ગુરુત્રયીની અવિરત કૃપાવૃષ્ટિના બળે જ હું આ પદાર્થપ્રકાશ શ્રેણિનું સંકલન કરી શક્યો છું. આ પ્રસંગે એ ગુરુદેવોના ચરણારવિંદમાં અનંતશઃ વંદના કરું છું. મજબૂત પાયા ઉપર ચણાયેલી ઈમારત મજબૂત બને છે. પદાર્થજ્ઞાનના મજબૂત પાયા ઉપર ચણાયેલી આગમઅભ્યાસની ઈમારત મજબૂત બને છે. પદાર્થજ્ઞાનના પાયાને મજબૂત બનાવવાનો રામબાણ ઉપાય આ પદાર્થપ્રકાશ શ્રેણિનું અધ્યયન છે.

Page #13
આ શ્રેણિના પુસ્તકો દ્વારા પદાર્થોને બરાબર સમજી પહેલા તેમને ચિત્તસ્થ કરવા, પછી તેમને ગોખીને તેમને કંઠસ્થ કરવા, પછી તેમના પર ચિંતન-મનન કરી તેમને હૃદયસ્થ કરવા, પછી તેમનું વારંવાર પુનરાવર્તન કરીને તેમને આત્મસ્થ કરવા અને પછી જીવનમાં એમનો ઉપયોગ કરી એમને જીવનસ્થ બનાવવા. આશા છે પદાર્થપ્રકાશશ્રેણિની આ પરબ જ્ઞાનપિપાસુઓની જ્ઞાનપિપાસાને સંતોષવા અવશ્ય સમર્થ બનશે. શ્રી વિશ્વનંદિકર જૈન સંઘ, અમદાવાદ | વિ.સં. 2068, ચૈત્ર વદ 13 પ.પૂ. મગુરુદેવ ન્યાયવિશારદ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજાનો ૧૯મો સ્વર્ગારોહણ દિન ગુરુકૃપાપ્રાપ્ત પન્યાસપ્રવર શ્રીપદ્મવિજયજી ગણિવર્યનો ચરણકજમધુકર આચાર્ય વિજય હેમચન્દ્રસૂરિ

Page #14
પ.પૂ. વૈરાગ્યદેશનાદક્ષ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ વિજય હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા દ્વારા લિખિત-સંપાદિત-સંકલિત-પ્રેરિત ગ્રંથોની સૂચિ | ગુજરાતી સાહિત્ય (1) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૧ (જીવવિચાર-નવતત્ત્વનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૨ (દંડક-લઘુસંગ્રહણીનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૩ (૧લા, ૨જા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૪ (૩જા, ૪થા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૫ (ત્રણ ભાષ્યનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (6) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૬ (પાંચમા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (7) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૭ (છટ્ટા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૮ (બૃહત્સંગ્રહણિનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૯ (બૃહëત્રસમાસ અને લઘુક્ષેત્રસમાસનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (10) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૧0. (કર્મપ્રકૃતિબંધનકરણનોપદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (11) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૧૧ (કર્મપ્રકૃતિ સંક્રમકરણ, ઉદ્વર્તનાકરણ અને અપવર્તનાકરણનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (11) પદાર્થપ્રકાશ ભાગ-૧૨ (કર્મપ્રકૃતિ ઉદીરણાકરણ, ઉપશમનાકરણ, નિધત્તિકરણ અને | નિકાચનાકરણનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (13) મુક્તિનું મંગલદ્વાર (ચતુઃ શરણ સ્વીકાર, દુષ્કતગહ, સુકૃતાનુમોદનાનો સંગ્રહ) (8)

Page #15
(14) શ્રી સીમંધરસ્વામીની આરાધના (મહિમાવર્ણન-ભક્તિગીતો વગેરે) (15) ચાતુર્માસિક અને જીવનના નિયમો (16) વીશવિહરમાનજિનસચિત્ર (17) વીશ વિહરમાનજિનપૂજા (18) બંધનથી મુક્તિ તરફ (બારવ્રત તથા ભવઆલોચનાવિષયક સમજણ) (19) નમસ્કાર મહામંત્રમહિમા તથા જાપ નોંધ (20) પંચસૂત્ર (સૂત્ર 17) સાનુવાદ (21) તત્ત્વાર્થ ઉષા (પૂ.આ. શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ મ.સા.) (22) સાત્ત્વિકતાનો તેજ સિતારો (પૂ.પં. પદ્મવિજયજી મ.નું જીવનચરિત્ર) (23) પ્રેમપ્રભા ભાગ-૧ (પૂ.આ. પ્રેમસૂરિ મ.ના ગુણાનુવાદ) (24) પ્રેમપ્રભા ભાગ-૨ (વિવિધ વિષયોના ૧૬૦શ્લોકો સાનુવાદ). (25) પ્રેમપ્રભા ભાગ-૩ (બ્રહ્મચર્યસમાધિ અંગે શાસ્ત્રીય શ્લોકો-વાક્યો-સાનુવાદ) (26) સાધુતાનો ઉજાસ (લે.પૂ.પં. પદ્મવિજયજી મ.) (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૪) (27) વૈરાગ્યશતક, ઈન્દ્રિયપરાજયશતક, સિંદૂરપ્રકર, ગૌતમકુલક સાનુવાદ (પૂ.આ. જયઘોષસૂરિ મ.સા.) (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૨) (28) ગુરુ દીવો, ગુરુ દેવતા. (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૬) (29) પ્રભુ! તુજ વચન અતિભલું (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૭) (30) સમાધિસાર (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૮) (31) પ્રભુ!તુજ વચન અતિ ભલું ભાગ-૨ (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૯) (32) કામસુભટ ગયોહારી (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૧) (33-34) ગુરુની શીખડી, અમૃતની વેલડી ભાગ-૧-૨ (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૧૧-૧૨) (35) પરમપ્રાર્થના (અરિહંત વંદનાવલી, રત્નાકર પચ્ચીશી, આત્મનિંદા દ્વાર્નિંશિકા આદિ સ્તુતિઓનો સંગ્રહ) (36) ભક્તિમાં ભીંજાણા (પં. પદ્મવિજયજી ગણિવર્ય) (વીરવિજયજી મ. કૃત સ્નાત્રપૂજાનું ગુજરાતીમાં વિવેચન) (37) આદીશ્વર અલબેલો રે (પૂ.ગણિ કલ્યાણબોધિવિજયજી) (શત્રુંજય તીર્થનાચૈત્યવંદનો-સ્તુતિઓ-સ્તવનોનો સંગ્રહ) (38) ઉપધાનતપવિધિ (39) રત્નકુક્ષી માતાપાહિણી (40) સતીસોનલ

Page #16
(41) નેમિદેશના (42) નરક દુઃખવેદના ભારી (43) પંચસૂત્રનું પરિશીલન (44) પૂર્વજોની અપૂર્વ સાધના (મૂળ) (45) પૂર્વજોની અપૂર્વ સાધના (સાનુવાદ) (46) અધ્યાત્મયોગી (આ. કલાપૂર્ણસૂરિજીનું સંક્ષિપ્ત જીવન દર્શન) (47) ચિત્કાર (48) મનોનુશાસન (49) ભાવે ભજો અરિહંતને (50) લક્ષ્મી સરસ્વતી સંવાદ (51-53) અરિહંતની વાણી હૈયે સમાણી ભાગ-૧, 2, 3 (54-57) રસથાળ ભાગ-૧, 2, 3, 4 (58) સમતાસાગર (પૂ.પં. પદ્મવિ. મ.ના ગુણાનુવાદ) (59) પ્રભુ દરિસણ સુખ સંપદા (60) શુદ્ધિ (ભવઆલોચના) (61) ઋષભજિનરાજ મુજ આજ દિન અતિભલો (62) જયવીયરાય (63) આહત્ય (64) બ્રહ્મવૈભવ (65) પ્રતિકાર અંગ્રેજી સાહિત્યની (a) A Shining Star of Spirituality (સાત્વિકતાનો તેજસિતારોનો અનુવાદ) . (2) PadarthaPrakashPart(જીવવિચાર-નવતત્ત્વ) વાર Pahini-A Gem-womb Mother (રત્નકુક્ષી માતા પાહિણીનો અનુવાદ) સંસ્કૃત સાહિત્ય (1) સમતાસીરરિત૬પદ્ય) (પં.પદ્મવિજયજી મ.નું જીવન ચરિત્ર) ઉપરોક્ત પુસ્તકોમાંથી કોઈપણ પુસ્તકની પૂજ્ય સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતોને તથા શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને જરૂર હોય તો અમને જાણ કરશો.

Page #17
વિષયાનુક્રમ કમ 128 1 છે : . . . 5-6 . . 7-10 7-9 , 10 * * * * * 11 2 વિષય પાના નં. A કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકારનો પદાર્થસંગ્રહ .... પ્રકૃતિઉદય . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-6 41 પ્રકૃતિઓના ઉદય-ઉદીરણામાં ભેદ . . . . . . . . . 1-4 મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા . . . . . . . . . 4-5 3 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા. . . . . . (ii) સ્થિતિઉદય . . . . . 1 સ્થિતિઉદયના બે પ્રકાર.. 2 ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય... 3 જઘન્ય સ્થિતિઉદય .... (iii) રસઉદય . . . . . . . .. (iv) પ્રદેશઉદય . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12-28 1 મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા .......... 12-14 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા......... 14-17 3 ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી . . . * 17-23 4 જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી . 23-28 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકારનો પદાર્થસંગ્રહ.. .. . . 29-136 (i) પ્રકૃતિસત્તા . . . . . . * . . . . 29-40 પ્રકૃતિસત્તાના ભેદ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2 મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા . . . . . . . 29-30 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા .. . . . . 30-31 મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાનું સ્વામિત્વ. . . 5 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાનું સ્વામિત્વ .. જ્ઞાનાવરણના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો . . . . . . . દર્શનાવરણના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો. 8 વેદનીયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો ......... . . . . . . 35 મોહનીયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો 35-37 10 આયુષ્યના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો. . . . . . . . . 37 એ 1 3 25 بیا بیا non sa . . . . . 35

Page #18
* * * * * * * * * * * * * * * * * * 61 K C 52-54 વિષય પાના નં. 11 નામના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો . . . . . * . 37-39 12 ગોત્રના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો. . . . . . . . . . . . . 39 | 13 અંતરાયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો... . . . . . . . 40 (ii) સ્થિતિસત્તા . . . . . 41-51 1 સ્થિતિસત્તાના ભેદ . . . . . . . 2 મૂળપ્રવૃતિઓમાં સ્થિતિસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા . . . . . . . 41-42 3 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સ્થિતિસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા ....... 42-43 ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ . . . . . . . . . . . . . . . . . 44-47 5 જઘન્ય સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ... . . . . ..... 47-49 6 સ્થિતિસ્થાનના ભેદો . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 7 સ્થિતિસ્થાનના ભેદોના ચિત્રો. . . . . . . . . . . 50-51 | (iii) રસસત્તા . . . . . . . . . . . . .... 1 ઉત્કૃષ્ટ રસસત્તા, જઘન્ય રસસત્તા . . . . . . . . . . . પર - 2 ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય રસસત્તાના સ્વામી . . . . . . . . . . 53 3 રસસ્થાનના ભેદો ... 53-54 | (iv) પ્રદેશસત્તા . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . પપ-૭૯ 1 પ્રદેશસત્તાના ભેદો . . . . . . . . . . . . . . . 55 મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા . . . . . . . 55-56 3 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા... 56-59 4 ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ. ... .... 59-64 - 5 જઘન્ય પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ . . 64-66 પ્રદેશસત્તાસ્થાનો. . . . . . . . . . . . 66-79 (V) ભૂસકારાદિ . . . . . . . . . ભૂયસ્કાર વગેરેની વ્યાખ્યા . . . . . . . . . . . . . 80 2 મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં બંધને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 - 3 મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે.......... 80-81 જ્ઞાનાવરણમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે. . . . . . . . . . . 82 - 5 દર્શનાવરણમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . 82-83, . 80-136

Page #19
મ. વિષય પાના નં. વેદનીયમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે. . . . . . . . .. 83-84 7 મોહનીયમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ......... 84-85 8 આયુષ્યમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે. . . . .... 85-86. 9 નામમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ........... 86-89 10 ગોત્રમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે .... 11 અંતરાયમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ......... 89-90 12 સામાન્યથી સર્વ ઉત્તર પ્રવૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી છે. ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90-103 13 મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે .. 103-105 14 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે.. 105-106 15 સામાન્યથી સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106-111 16 મૂળપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે .... 111-112 17 જ્ઞાનાવરણમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે.......... 112 18 દર્શનાવરણમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . 112-113 19 વેદનીયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે........ 113-114 20 મોહનીયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . 114-116 21 આયુષ્યમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . 116-117 22 નામમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ........ 117-124 23 ગોત્રમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . . . 124-125 24 અંતરાયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . . . . . 125 25 સામાન્યથી સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125-134 26 મૂળપ્રકૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તર પ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર વગેરે બંધસ્થાનકોનો કોઠો . . . . . . .. 134 27 મૂળપ્રકૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તર પ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર વગેરે ઉદયસ્થાનકોનો કોઠો . . . . . . . 135 28 મૂળપ્રકૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તરતો પ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર વગેરે ઉદીરણાસ્થાનકોનો કોઠો. . 135-136

Page #20
કમ જ તે વિષય પાના નં. 29 મૂળપ્રકૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તર પ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર વગેરે સત્તાસ્થાનકોનો કોઠો..... ..... 136 સંવેધ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13-144 મૂળપ્રવૃતિઓમાં બંધનો બંધ સાથે સંવેધ . . . . . . . . . . . . . 137 2 મૂળપ્રકૃતિઓમાં બંધનો ઉદય સાથે સંવેધ. . . . . . . . . 137-138 3 મૂળપ્રવૃતિઓમાં બંધનો સત્તા સાથે સંવેધ. . . . . . . . . . . .. 138 મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયનો બંધ સાથે સંવેધ. . . . . . . . . 138-139 મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદયનો ઉદય અને સત્તા સાથે સંવેધ . ..... 139 મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાનો બંધ સાથે સંવેધ. ... ............ 140 મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાનો ઉદય અને સત્તા સાથે સંવેધ . . 140-141 મૂળપ્રવૃતિઓમાં બંધનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ . . . . . . . . . . . . . 141 મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 10 મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદીરણાનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ ........... . . . . . . . . . 142 11 મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ . .... * * * * . . . . . . . . . . . . 143 12 મૂળપ્રકૃતિઓમાં બંધસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક-ઉદયસ્થાનક ઉદીરણાસ્થાનક અને સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધ . .......... 143 13 મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક-ઉદયસ્થાનક ઉદીરણાસ્થાનક અને સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધ . . . . . . . . . . 143 14 મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક-ઉદયસ્થાનક ઉદીરણાસ્થાનક અને સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધ . . .......... . 144 15 મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક-ઉદયસ્થાનક ઉદીરણાસ્થાનક અને સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધ . . . . . . . . . . 144 ક્ષપકશ્રેણિનું સ્વરૂપ . . . . . . . . . . . . . . . . . 145-167 1 પૂર્વભૂમિકા, યથાપ્રવૃત્તકરણ, અપૂર્વકરણ . . . . . . . . . . . . . 145 અનિવૃત્તિકરણ, 8 કષાયો અને 16 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય . . . . . . 146 2

Page #21
146 I wo 148 148 149 149 . 150 151 152 ક્રમ વિષય પાના નં. 3 અંતરકરણ . . . . . . . . . . . . . . . 146 4 નપુંસકવેદનો ક્ષય. . . . . . પ ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૧ .... 147 સ્ત્રીવેદનો ક્ષય . . . . . . . 7 હાસ્ય ૬નો ક્ષય. . . . . . . 8 પુરુષવેદનો ક્ષય.... 9 અશ્વકર્ણકરણાદ્ધા, કિકિરણોદ્ધા. . 10 ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૨ 11 કિટ્ટિવેદનાદ્ધા . . . . . . . . . 12 સંજ્વલન ક્રોધનો ક્ષય... 13 સંજ્વલન માનનો ક્ષય . . . . 153 14 ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૩ . . . . . . . 154 15 સંજ્વલન માયાનો ક્ષય . . . . . . . 155 16 ૧૦મુ ગુણઠાણુ, ૧૨મુ ગુણઠાણુ * * 156 17 ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૪ . . . . .. . . . . . 157 18 ૧૩મુ ગુણઠાણ . . . . . . . . . . . 158 19 કેવળી સમુદ્યાત . . . . . . ... 158-160 20 બાદરયોગનિરોધ.. 21 ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૫ . .......... 22 યોગના અપૂર્વસ્પર્ધકો-કિઠ્ઠિઓ... 23 સૂક્ષ્મયોગનિરોધ . . . . . . . 24 ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૬ ... .. 25 ૧૪મુ ગુણઠાણું . . . . . . 26 સિદ્ધિગમન . . . . . . . 167 E કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકારના મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ . . 168-100 Eaa કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકારના મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ. . . 178-194 G, સુભાષિતો . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195-196 w w می 162 م 163 ا . 164 165 166

Page #22
કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર પદાર્થસંગ્રહ ઉદય :- અબાધાકાળ પૂર્ણ થયે છત કે અપવર્તન વગેરે કરણોથી ઉદયસમયમાં આવેલા બંધાયેલા કર્મદલિકોને ભોગવવા તે ઉદય છે. ઉદયના ભેદ, સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા, સ્વામિત્વ વગેરે ઉદીરણાની જેમ જાણી લેવા, કેમકે ઉદય અને ઉદીરણા પ્રાયઃ સાથે જ થાય છે. ઉદયના ચાર પ્રકાર છે - પ્રકૃતિઉદય, સ્થિતિઉદય, રસઉદય, પ્રદેશઉદય. (1) પ્રકૃતિઉદય 41 પ્રકૃતિઓ સિવાયની પ્રકૃતિનો જ્યાં ઉદય હોય ત્યાં તેમની ઉદીરણા હોય છે અને જ્યાં તેમની ઉદીરણા હોય છે ત્યાં તેમનો ઉદય હોય છે. 41 પ્રકૃતિઓના ઉદય-ઉદીરણામાં ભેદ છે. તે આ પ્રમાણે છે - (1) મિથ્યાત્વમોહનીય :- પ્રથમ ઉપશમસમ્યકત્વ પામતી વખતે ૧લા ગુણઠાણે પ્રથમસ્થિતિની ચરમાવલિકામાં મિથ્યાત્વમોહનીયનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર મિથ્યાત્વમોહનીયના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. (2) વેદ 3 :- ૯મા ગુણઠાણે તે તે વેદની પ્રથમસ્થિતિની

Page #23
41 પ્રકૃતિઓના ઉદય-ઉદીરણામાં ભેદ ચરમાવલિકામાં તે તે વેદનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર વેદ ૩ના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. જ્ઞાનાવરણ પ, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5 = 14:- ૧૨મા ગુણઠાણાની ચરમાવલિકામાં આ 14 પ્રકૃતિઓનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર આ પ્રકૃતિઓના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. સંજ્વલન લોભ :- ૧૦માં ગુણઠાણાની ચરમાવલિકામાં સંજવલન લોભનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર સંજવલન લોભના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. (5) સમ્યકત્વમોહનીય :- ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીમાં દર્શન ૩ની ક્ષપણા કરનારને સમ્યત્વમોહનીયની સ્થિતિની ચરમાવલિકામાં અને ૬ઢા-૭માં ગુણઠાણે દર્શન ૩ની ઉપશમના કરનારને સમ્યકત્વમોહનીયની પ્રથમ સ્થિતિની ચરમાવલિકામાં સમ્યકત્વમોહનીયનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર સમ્યત્વમોહનીયના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. (6) દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય-૨ - ૧લા ગુણઠાણાથી ૪થા ગુણઠાણા સુધીના દેવોને અને નારકોને સ્વભાવની ચરમાવલિકામાં ક્રમશઃ દેવાયુષ્યનો અને નરકાયુષ્યનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર આ પ્રકૃતિઓના ઉદય ઉદીરણા સાથે હોય. (7) તિર્યંચાયુષ્ય :- ૧લા ગુણઠાણાથી પમા ગુણોઠીણા સુધીના તિર્યંચોને સ્વભાવની ચરમાવલિકામાં તિર્યંચાયુષ્યનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર તિર્યંચાયુષ્યના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય.

Page #24
41 પ્રકૃતિઓના ઉદય-ઉદીરણામાં ભેદ (8) મનુષ્યાયુષ્ય :- ૧લા ગુણઠાણાથી ૬ઠ્ઠા ગુણઠાણા સુધીના મનુષ્યોને સ્વભાવની ચરમાવલિકામાં અને ૭મા ગુણઠાણાથી ૧૪માં ગુણઠાણા સુધીના મનુષ્યોને મનુષ્યાયુષ્યનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. ૧લા ગુણઠાણાથી ૬ઠ્ઠા ગુણઠાણા સુધીના મનુષ્યોને સ્વભાવની ચરમાવલિકા સિવાય મનુષ્પાયુષ્યના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. પંચસંગ્રહ ઉદયાધિકારની ગાથા 100 ની બન્ને ટીકાઓમાં પાના નં. 26 1 ઉપર કહ્યું છે કે, “મનુષ્પાયુષ્યનો ૭મા વગેરે ગુણઠાણે રહેલા જીવોને દેશોનપૂર્વક્રોડવર્ષ સુધી માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય, અન્યત્ર ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. આ દેશોનપૂર્વકોડવર્ષનો કાળ ૧૩માં ગુણઠાણાની અપેક્ષાએ જાણવો, કેમકે બાકીના બધા ગુણઠાણાનો કાળ અંતર્મુહૂર્ત છે. મનુષ્યાયુષ્યની ઉદીરણા સંક્લિષ્ટ અધ્યવસાયથી થાય છે. ૭મા વગેરે ગુણઠાણે વિશુદ્ધ અધ્યવસાયો હોય છે. તેથી ૭મા વગેરે ગુણઠાણે મનુષ્યાયુષ્યની ઉદીરણા થતી નથી.” (9) સાતા, અસાતા = 2 :- ૭મા ગુણઠાણાથી ૧૪માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને આ પ્રકૃતિઓનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. ૧લા ગુણઠાણાથી ૬ઢા ગુણઠાણા સુધી આ પ્રકૃતિઓના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. પંચસંગ્રહના ઉદયાધિકારની ગાથા 100 ની બન્ને ટીકાઓમાં પાના નં. 261 ઉપર કહ્યું છે કે, “સાતા-અસાતાનો ૭મા વગેરે ગુણઠાણે રહેલા જીવોને દેશોનપૂર્વક્રોડવર્ષ સુધી માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય, અન્યત્ર ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. આ દેશોનપૂર્વક્રોડવર્ષનો કાળ ૧૩માં ગુણઠાણાની અપેક્ષાએ જાણવો, કેમકે બાકીના બધા ગુણઠાણાનો કાળ અંતર્મુહૂર્ત

Page #25
મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા છે. સાતા-અસાતાની ઉદીરણા સંક્લિષ્ટ અધ્યવસાયથી થાય છે. ૭મા વગેરે ગુણઠાણે વિશુદ્ધ અધ્યવસાયો હોય છે. તેથી ૭મા વગેરે ગુણઠાણે સાતા-અસાતાની ઉદીરણા થતી નથી.” (૧૦)નિદ્રા 5 - શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછીના સમયથી ઈન્દ્રિયપર્યાપ્તિના ચરમ સમય સુધી નિદ્રા 5 નો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. ઈન્દ્રિયપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી સર્વત્ર નિદ્રા 5 ના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પૂર્વે નિદ્રા પના ઉદય-ઉદીરણા ન હોય. (11) મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, ઉચ્ચગોત્ર, જિનનામકર્મ = 10 :- ૧૪મા ગુણઠાણે આ પ્રકૃતિઓનો માત્ર ઉદય હોય, ઉદીરણા ન હોય. તે સિવાય સર્વત્ર આ પ્રકૃતિના ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય. સાદ્યાદિપ્રરૂપણા - મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા - (1) મોહનીય :- ૧૧મા ગુણઠાણાથી પડીને ૧૦મા ગુણઠાણે આવે તેને મોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય સાદિ છે. ૧૧મું ગુણઠાણુ નહીં પામેલાને મોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને મોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને ૧૧મું ગુણઠાણુ પામે ત્યારે મોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય અધ્રુવ છે. (2) જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, આયુષ્ય નામ, ગોત્ર, અંતરાય = 7 :- ૧૩મું ગુણઠાણુ પામે ત્યારે જ્ઞાનાવરણ, 1. પંચસંગ્રહ દ્વાર પની 100મી ગાથાની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં કહ્યું છે કે, આહારપર્યાપ્તિ, શરીરપર્યાપ્તિ અને ઈન્દ્રિયપર્યાપ્તિ સુધી નિદ્રા પનો ઉદય હોય છે, પછી ઉદય-ઉદીરણા સાથે હોય છે.

Page #26
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા દર્શનાવરણ અને અંતરાયનો પ્રકૃતિઉદય અધ્રુવ છે. ૧૪મું ગુણઠાણ પૂર્ણ થાય અને મોક્ષમાં જાય ત્યારે વેદનીય, આયુષ્ય, નામ અને ગોત્રનો પ્રકૃતિઉદય અધ્રુવ છે. આ સાતે મૂળપ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય ધ્રુવ છે. મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયના સાઘાદિ ભાંગા : મૂળપ્રકૃતિ | સાદિ અનાદિ ધ્રુવ | અધુવ કુલ ભાંગા મોહનીય જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, | - | V | આયુષ્ય, નામ, ગોત્ર, અંતરાય = 7 21 25 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા - (1) મિથ્યાત્વમોહનીય :- ઉપરના ગુણઠાણેથી પડીને ૧લા ગુણઠાણે આવેલાને મિથ્યાત્વમોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય સાદિ છે. ઉપરના ગુણઠાણે નહીં ગયેલા અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિને મિથ્યાત્વમોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને મિથ્યાત્વમોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને ઉપરના ગુણઠાણા પામે ત્યારે મિથ્યાત્વમોહનીયનો પ્રકૃતિઉદય ધ્રુવ (2) જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5 = 14 :- આ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય બધા જીવોને અનાદિ છે. ભવ્યને L. પંચસંગ્રહ ઉદયાધિકારની ગાથા ૧૦૧ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 262 ઉપર કહ્યું છે કે, “વેદનીય, નામ, ગોત્રનો ઉદય ૧૩માં ગુણઠાણાના ચરમસમય સુધી હોય છે. તે અશુદ્ધ લાગે છે.

Page #27
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયની સાઘાદિપ્રરૂપણા ૧૩મું ગુણઠાણું પામે ત્યારે આ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય અધુવ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય ધ્રુવ છે. (3) તેજસ 7, વર્ણાદિ 20, અગુરુલઘુ નિર્માણ, સ્થિર 2, અસ્થિર 2 = 33 :- આ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય બધા જીવોને અનાદિ છે. ભવ્યને ૧૪મું ગુણઠાણું પામે ત્યારે આ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય અધ્રુવ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઉદય ધ્રુવ છે. (4) શેષ 110 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓ અછુવોદયી હોવાથી તેમનો પ્રકૃતિઉદય સાદિ અને અધ્રુવ છે. ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિઉદયના સાઘાદિ ભાંગા : ઉત્તરપ્રકૃતિ સાદિ અનાદિ ધ્રુવ | અધુવી કુલ ભાંગા મિથ્યાત્વમોહનીય Y | | Y | 4 | શેષ ધ્રુવોદયી 47 પ્રકૃતિઓ 141 અધૂવોદયી 110 - 111| 48 | 48 | 158 શેષ બધુ પ્રકૃતિ ઉદીરણાની જેમ જાણવું. 2 20 365 પંડ્યૂય૩ સ્થિો | - ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર 2/19 સ્ત્રીઓ કાદવ સમાન છે. જે ચારિત્રમાં સુપ્રતિષ્ઠિત છે, તેમને દેવો પણ નમસ્કાર કરે છે. પણ જે ચારિત્રધર્મથી ભ્રષ્ટ છે, તેમનાથી મનુષ્યો પણ વિમુખ બની જાય છે. મુનિનો ગૃહસ્થપરિચય જેમ જેમ વધે, તેમ તેમ તેના સંયમપર્યાયોની હાનિ થાય.

Page #28
સ્થિતિઉદય (2) સ્થિતિઉદય સ્થિતિઉદય બે પ્રકારે છે - સ્થિતિક્ષયઉદય અને પ્રયોગઉદય. સ્થિતિક્ષયઉદય :- અબાધાકાળ પૂર્ણ થયા બાદ દ્રવ્ય-ક્ષેત્રકાળ-ભાવ-ભવ રૂપ ઉદયહેતુઓને પામીને સ્વાભાવિક રીતે જે ઉદય થાય છે તે સ્થિતિક્ષયઉદય છે. (i) પ્રયોગઉદય :- સ્થિતિક્ષયઉદય પ્રવર્તતે છતે ઉદીરણાપ્રયોગ વડે દલિકોને ખેંચીને તેમને અનુભવવા તે પ્રયોગઉદય છે. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદીરણા+૧ સમય (ઉદયસ્થિતિ) (1) ઉદયબંધોસ્કૃષ્ટ 86 પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - ર આવલિકા + 1 સમય = ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - સમયગૂન ર આવલિકા. ઉદયબંધોસ્કૃષ્ટ 86 પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય :બંધાવલિકા ઉદયાવલિકા ઉદયસમય - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદીરણા - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદીરણા + ઉદયસમય (2) ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ 29 પ્રકૃતિઓ (સમ્યકત્વમોહનીય વિના)નો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય D. ઉદયબંધોત્કૃષ્ટ 86 પ્રકૃતિઓ - જ્ઞાનાવરણ 5, નિદ્રા 5 વિના દર્શનાવરણ 4, અસાતા, મિથ્યાત્વમોહનીય, કષાય 16, પંચેન્દ્રિયજાતિ, વૈક્રિય 7, તેજસ 7, હુડકસંસ્થાન, વર્ણ 5, ગંધ 2, રસ 5, સ્પર્શ 8, કુખગતિ, પરાઘાત, ઉપઘાત, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, ઉચ્છવાસ, ઉદ્યોત, ત્રસ 4, અસ્થિર 6, નીચગોત્ર, અંતરાય પ. | સમ્યત્વમોહનીય સિવાયની ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ 29 પ્રકૃતિઓ = સાતા, નોકષાય 9, મનુષ્યગતિ, પહેલા 5 સંસ્થાન, પહેલા 5 સંઘયણ, કુખગતિ, સ્થિર 6, ઉચ્ચગોત્ર.

Page #29
ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = સજાતીય બંધાત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - 3 આવલિકા + 1 સમય = સજાતીય બંધાત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - સમન્યૂન 3 આવલિકા (3) અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ 9 પ્રકૃતિઓ (મિશ્રમોહનીય, આહારક 7, જિનનામકર્મ વિના)નો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = સજાતીય બંધાત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - | (અંતર્મુહૂર્ત + 1 આવલિકા)+ 1 સમય = સજાતીય બંધાત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - | (અંતર્મુહૂર્ત + સમયજૂન 1 આવલિકા) (4) અનુદયબંધોત્કૃષ્ટ 19 પ્રકૃતિઓ (આતપ વિના)નો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - (અંતર્મુહૂર્ત + 1 આવલિકા)+ 1 સમય = ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - (અંતર્મુહૂર્ત + સમયગૂન 1 આવલિકા) (5) સમ્યકત્વમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય =૭૦કોડાકોડી સાગરોપમ–(અંતર્મુહૂર્તરૂર આવલિકા)+૧સમય =૭૦કોડાકોડી સાગરોપમ–(અંતર્મુહૂર્ત+સમયગૂન ર આવલિકા) (6) મિશ્રમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = 70 કોડાકોડી સાગરોપમ - (2 અંતર્મુહૂર્ત + 1 આવલિકા) + 1 સમય D. મિશ્રમોહનીય, આહારક 7, જિનનામકર્મ સિવાયની અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ 9 પ્રકૃતિઓ = દેવ રે, બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિયજાતિ, ચઉરિન્દ્રયજાતિ, મનુષ્યાનુપૂર્વી, સૂક્ષ્મ 3. A આતપ સિવાયની અનુદયબંધોત્કૃષ્ટ 19 પ્રકૃતિઓ = નિદ્રા 5, નરક 2, તિર્યંચ 2, એકેન્દ્રિયજાતિ, ઔદારિક 7, સેવાર્તસંઘયણ, સ્થાવર

Page #30
ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = 70 કોડાકોડી સાગરોપમ - (2 અંતર્મુહૂર્ત + સમયજૂન 1 આવલિકા) (7) આહારક ૭નો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ - (અંતર્મુહૂર્ત + 1 આવલિકા) સમય = અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ - (અંતર્મુહૂર્ત + સમયજૂન 1 આવલિકા) (8) જિનનામકર્મનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય ' પલ્યોપમ - 1 આવલિકા + 1 સમય અસંખ્ય પલ્યોપમ - સમયગૂન 1 આવલિકા અસંખ્ય (9) આતપનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = 20 કોડાકોડી સાગરોપમ - (2 અંતર્મુહૂર્ત + 1 આવલિકા) + 1 સમય = 20 કોડાકોડી સાગરોપમ - (2 અંતર્મુહૂર્ત-સમયજૂન 1 આવલિકા) (૧૦)નરકાયુષ્ય, દેવાયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = 33 સાગરોપમ - 1 આવલિકા + 1 સમય = 33 સાગરોપમ - સમયજૂન 1 આવલિકા (૧૧)મનુષ્પાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય = 3 પલ્યોપમ - 1 આવલિકા + 1 સમય = 3 પલ્યોપમ - સમય ન 1 આવલિકા

Page #31
10 જઘન્ય સ્થિતિઉદય જઘન્ય સ્થિતિઉદય :(1) જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, સાતા, અસાતા, મિથ્યાત્વમોહનીય, સમ્યકત્વમોહનીય, સંજ્વલન લોભ, વેદ 3, આયુષ્ય 4, મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, જિનનામકર્મ, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, ઉચ્ચગોત્ર, અંતરાય 5 = 36 :- આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય સ્થિતિઉદય 1 સમયનો છે. જો કે નિદ્રા 5 નો શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી ઈન્દ્રિયપર્યાપ્તિના ચરમ સમય સુધી 1-1 સમયનો ઉદય હોય છે, પણ અપવર્તનાકરણથી આવતુ દલિક ઉદયસમયમાં પણ પડતું હોવાથી નિદ્રા 5 નો 1 સમયનો જઘન્ય સ્થિતિઉદય મળતો નથી. (2) શેષ 122 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય સ્થિતિઉદય જઘન્ય સ્થિતિ ઉદીરણા કરતા 1 સમય અધિક છે. શેષ બધુ સ્થિતિઉદીરણાની જેમ જાણવું. जे च कंते पिए भोए, लद्धे विप्पिट्ठी कुव्वइ / साहीणे चयई भोए, से हु चाइत्ति वुच्चइ // - દશવૈકાલિકસૂત્ર 2/3 જે મનોહર અને પ્રિય ભોગો મળવા છતા તેમને પીઠ કરે છે અને સ્વાધીન ભોગોને છોડે છે તે ખરેખર ત્યાગી કહેવાય છે. व्यापारः सर्वशास्त्राणां, दिक्प्रदर्शनमेव हि / पारं तु प्रापयत्येकोऽनुभवतो भववारिधेः // બધા શાસ્ત્રોનો ઉદ્યમ દિશા જ બતાવે છે. એક અનુભવ જ સંસારસાગરથી પાર ઉતારે છે.

Page #32
રસઉદય 1 1 (3) રસઉદય રસઉદય રસઉદીરણાની જેમ જાણવો. જઘન્ય રસઉદયના સ્વામિત્વમાં જઘન્ય રસઉદીરણાના સ્વામિત્વ કરતા થોડો ફેરફાર છે. તે આ પ્રમાણે છે - (1) જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5 = 14 :- આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય રસઉદય ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે થાય છે. સંજ્વલન લોભ :- સંજવલન લોભનો જઘન્ય રસઉદય ૧૦મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે થાય છે. (3) વેદ 3 :- તે વેદની પ્રથમસ્થિતિના ચરમ સમયે તે તે વેદનો જઘન્ય રસઉદય થાય છે. (4) સમ્યકત્વમોહનીય :- દર્શન 3 નો ક્ષય કરનારને સમ્યકત્વમોહનીયની સ્થિતિના ચરમ સમયે સમ્યક્ત્વમોહનીયનો જઘન્ય રસઉદય થાય છે. શેષ પ્રકૃતિઓના જઘન્ય રસઉદયના સ્વામી તેમના જઘન્ય રસઉદીરણાના સ્વામીની જેમ જાણવા. શેષ બધુ રસઉદીરણાની જેમ જાણવું. (* मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः / - બ્રહ્મબિન્દ્રપનિષદ્ 2 મન જ મનુષ્યોના બંધ અને મોક્ષનું કારણ છે. જે ધનોપાર્જનમાં અત્યંત વ્યગ્ર છે, તે કોઈની સાથે ક્યાંય વાતો કરતો નથી. તો જે સંયમધનનું ઉપાર્જન કરવામાં વ્યગ્ર છે તે કોઈની સાથે શી રીતે વાતો કરે ?

Page #33
1 ર પ્રદેશઉદય (4) પ્રદેશઉદય અહીં બે વાર છે તે આ પ્રમાણે - (1) સાદ્યાદિપ્રરૂપણા - મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા - (i) જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, નામ, ગોત્ર, અંતરાય = 6 :- કોઈક ક્ષપિતકર્માશ જીવ દેવ થઈ સંક્લેશમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધી ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશોની ઉદ્વર્તન કરે છે. ત્યાર પછી બંધ પૂર્ણ કરીને તે એકેન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેને પહેલા સમયે આ પ્રવૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. બીજા વગેરે સમયોમાં વધુ યોગ હોવાથી ઘણા દલિકોની ઉદીરણા થાય છે. તેથી ત્યારે આ પ્રવૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય મળતો નથી. આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય 1 સમય થતો હોવાથી તે સાદિ અને અદ્ભવ છે. આ પ્રકૃતિઓનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અજઘન્ય પ્રદેશઉદય છે. આ પ્રકૃતિઓના જઘન્ય પ્રદેશઉદયથી પડી જીવ તેમનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે ત્યારે તે અજઘન્ય પ્રદેશઉદય સાદિ છે. જેણે પૂર્વે આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કર્યો નથી તેને આ પ્રકૃતિઓનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે અથવા ઉદયવિચ્છેદ થાય ત્યારે તેમનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અધ્રુવ છે. - ગુણિતકર્માશ ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર વર્તમાન જીવને તે તે પ્રકૃતિઓના ચરમ ઉદયે તે તે પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. તે 1 સમય થતો હોવાથી સાદિ અને

Page #34
મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા 13 અધ્રુવ છે. આ પ્રકૃતિઓનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય છે. તે બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે અથવા ઉદયવિચ્છેદ થાય ત્યારે તેમનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અધ્રુવ છે. મોહનીય :- ક્ષપિતકર્માશ જીવને અંતરકરણ કર્યા પછી અંતરકરણના અંતે ગોપુચ્છાકારે રહેલા આવલિકા પ્રમાણ દલિકના ચરમ સમયે મોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. તે 1 સમય થતો હોવાથી સાદિ અને અધ્રુવ છે. મોહનીયનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અજઘન્ય પ્રદેશઉદય છે. મોહનીયના જઘન્ય પ્રદેશઉદયથી પડીને તેનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે ત્યારે અથવા ઉપશમશ્રેણિથી પડે ત્યારે મોહનીયનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય સાદિ છે. જેણે પૂર્વે મોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કર્યો નથી તેને મોહનીયનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને મોહનીયનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને મોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે અથવા ઉદયવિચ્છેદ થાય ત્યારે તેનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અધ્રુવ છે. | ગુણિતકર્માશ જીવને ૧૦મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે મોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. તે 1 સમય થતો હોવાથી સાદિ અને અદ્ભવ છે. મોહનીયનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય છે. ૧૧માં ગુણઠાણેથી પડેલાને મોહનીયનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય સાદિ છે. પૂર્વે ૧૧મુ ગુણઠાણ નહીં પામેલાને મોહનીયનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને મોહનીયનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ધ્રુવ

Page #35
14 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા છે. ભવ્યને મોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે અથવા ઉદયવિચ્છેદ થાય ત્યારે તેનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અધુવ છે. (i) આયુષ્ય :- આયુષ્યના જઘન્ય પ્રદેશઉદય, અજઘન્ય પ્રદેશઉદય, ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય નિયતકાળ માટે થતા હોવાથી તે સાદિ અને અધ્રુવ છે. મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયના સાદ્યાદિ ભાંગા : પ્રદેશઉદયના ભાંગા મૂળપ્રકૃતિ જઘન્ય |અજઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ |અનુત્કૃષ્ટ કુલ પ્રદેશઉદયપ્રદેશઉદયપ્રદેશઉદયપ્રદેશઉદય જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, નામ, ગોત્ર, અંતરાય = 6 મોહનીય 1 2 આયુષ્ય || 16 | 30 | 16 | 24 | 86 | ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા :(1) જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, તૈજસ 7, વર્ણાદિ 20, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, સ્થિર 2, અસ્થિર 2, અંતરાય પ = 47 :- ક્ષપિતકર્માશ દેવ ઉત્કૃષ્ટ સંક્લેશમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધી ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશોની ઉદ્વર્તન કરે છે. પછી બંધને અંતે કાળ કરી એકેન્દ્રિયમાં આવે છે. તેને પ્રથમ સમયે આ 47 પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશોદય હોય છે. ક્ષપિતકર્માશ દેવ અવધિજ્ઞાનાવરણ અને અવધિદર્શનાવરણની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધીને બંધાવલિકાના ચરમ સમયે તેમનો જધન્ય પ્રદેશઉદય કરે છે. આ 47 પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશોદય 1 સમય

Page #36
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા 15 થતો હોવાથી તે સાદિ અને અધ્રુવ છે. આ પ્રકૃતિઓનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અજઘન્ય પ્રદેશઉદય છે. આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરી પડીને તેમનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે ત્યારે તે અજઘન્ય પ્રદેશઉદય સાદિ છે. જેણે પૂર્વે આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કર્યો નથી તેને આ પ્રકૃતિઓનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે અથવા ઉદયવિચ્છેદ થાય ત્યારે તેમનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અધ્રુવ છે. ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલા ગુણિતકર્માશ જીવને તે તે પ્રકૃતિઓના ઉદયના ચરમ સમયે તેમનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય છે. તે 1 સમય થતો હોવાથી સાદિ અને અદ્ભવ છે. આ પ્રકૃતિઓનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય છે. તે બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે તેમનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અધ્રુવ છે. મિથ્યાત્વમોહનીય :- ક્ષપિતકર્માશ જીવ પથમિક સભ્યત્વથી પડીને ૧લા ગુણઠાણે આવીને અંતરકરણને અંતે ગોપુચ્છાકારે રચેલ 1 આવલિકા પ્રમાણ દલિકોના ચરમ સમયે મિથ્યાત્વમોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે છે. તે 1 સમય થતો હોવાથી સાદિ અને અધ્રુવ છે. મિથ્યાત્વમોહનીયનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અજઘન્ય પ્રદેશઉદય છે. મિથ્યાત્વમોહનીયના જઘન્ય પ્રદેશઉદયથી પડીને તેનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે ત્યારે તે અજઘન્ય પ્રદેશઉદય સાદિ છે. જેણે

Page #37
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયની સાદ્યાદિપ્રરૂપણા પૂર્વે મિથ્યાત્વમોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કર્યો નથી તેને તેનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને મિથ્યાત્વમોહનીયનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને મિથ્યાત્વમોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે અથવા ઉદયવિચ્છેદ થાય ત્યારે તેનો અજવન્ય પ્રદેશઉદય અધ્રુવ છે. દેશવિરતિની ગુણશ્રેણિમાં વર્તમાન કોઈ ગુણિતકર્માશ જીવ સર્વવિરતિ પામે. તેથી તે સર્વવિરતિ નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. પછી તે ૧લા ગુણઠાણે જાય. ત્યાં બન્ને ગુણશ્રેણિના શીર્ષ પર હોય ત્યારે તેને મિથ્યાત્વમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય છે. તે 1 સમય થતો હોવાથી સાદિ અને અધ્રુવ છે. મિથ્યાત્વમોહનીયનો તે સિવાયનો બધો પ્રદેશઉદય તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય છે. મિથ્યાત્વમોહનીયના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયથી પડીને અથવા ઔપશમિક સમ્યકત્વ કે ક્ષાયોપથમિક સભ્યત્વથી પડીને મિથ્યાત્વમોહનીયન અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે ત્યારે તે સાદિ છે. જેણે મિથ્યાત્વમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કર્યો નથી એવા અનાદિ મિથ્યાષ્ટિ જીવને મિથ્યાત્વમોહનીયનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અનાદિ છે. અભવ્યને મિથ્યાત્વમોહનીયનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ધ્રુવ છે. ભવ્યને મિથ્યાત્વમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય ત્યારે અથવા સમ્યક્ત્વ પામે ત્યારે મિથ્યાત્વમોહનીયનો અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અધ્રુવ છે. (3) અધુવોદયી 110 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓ અધુવોદયી હોવાથી તેમનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય, અજઘન્ય પ્રદેશઉદય, ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય સાદિ અને અધ્રુવ છે.

Page #38
ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી 1 7 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશઉદયના સાદ્યાદિ ભાંગા : પ્રદેશઉદયના ભાંગા ઉત્તરપ્રકૃતિ | જઘન્ય | અજઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ | અનુત્કૃષ્ટ કુલા પ્રદેશઉદયપ્રદેશઉદયપ્રદેશઉદયપ્રદેશઉદય| મિથ્યાત્વમોહનીય શેષ ધ્રુવોદયી 47 517 પ્રકૃતિઓ અધુવોદયી 110 880 પ્રકૃતિઓ 316 | 412 | 316 | 365 | 1,409) 1 2 (2) સ્વામિત્વ : ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી :- ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી જાણવા માટે પહેલા ગુણશ્રેણિની પ્રરૂપણા કરાય છે. દલિકો | કાળ. 1 પ્રથમ ઓપશમિક સમ્યકત્વ નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ | અલ્પ | સૌથી વધુ દિશવિરતિ નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ અસંખ્યગુણસંખ્યાતમો ભાગ અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ 4 | અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ દર્શન ૩ની ક્ષપણા નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ |અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ ચારિત્રમોહનીયઉપશમક નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ ઉપશાંતમોહવીતરાગછઘ0 ગુણઠાણા અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ | ચારિત્રમોહનીયક્ષપક નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ ક્ષણમોહવીતરાગછ0 ગુણઠાણા નિમિત્તક અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ | ગુણશ્રેણિ |10| સયોગીકેવલી ગુણઠાણા નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ 11| અયોગીકેવલી ગુણઠાણા નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ અસંખ્યગુણ સંખ્યાતમો ભાગ

Page #39
18 ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી સર્વવિરતિથી શીધ્ર પડી મિથ્યાત્વ પામી અશુભમરણ વડે પરભવમાં જાય ત્યાં કેટલોક કાળ ઉદયને આશ્રયીને પહેલી ત્રણ ગુણશ્રેણિઓ હોય છે. શેષ ગુણશ્રેણિઓ નરક વગેરે પરભવમાં મળતી નથી. તે ગુણશ્રેણિઓ ક્ષીણ થયા પછી જ મરણ થાય છે. ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલો ગુણિતકર્માશ જીવ ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયનો સ્વામી છે. (1) અવધિજ્ઞાનાવરણ, અવધિદર્શનાવરણ = ર :- ગુણિતકર્માશ, ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલ, અવધિલબ્ધિરહિત, શીધ્ર ક્ષપક જીવને ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. અવધિજ્ઞાનઅવધિદર્શન ઉત્પન્ન કરતા અવધિજ્ઞાનાવરણ અને અવધિદર્શનાવરણના ઘણા દલિતોની નિર્જરા થાય છે. તેથી અવધિજ્ઞાની અને અવધિદર્શનીને અવધિજ્ઞાનાવરણઅવધિદર્શનાવરણનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ન થાય. શેષ જ્ઞાનાવરણ 4, શેષ દર્શનાવરણ 3, અંતરાય 5 = 12 :- ગુણિતકર્માશ, ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલ, શીધ્ર ક્ષપક જીવને ૧રમાં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (3) સમ્યકત્વમોહનીય, સંજ્વલન 4, વેદ 3 = 8:- ગુણિતકર્માશ શીધ્ર ક્ષેપક જીવને તે તે પ્રકૃતિના ઉદયના ચરમ સમયે તે તે પ્રકૃતિનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. D. 8 વર્ષ અને 7 મહિનાની ઉંમરે ચારિત્ર લઈ અંતર્મુહૂર્ત પછી ક્ષપકશ્રેણિ માંડે તે શીધ્ર ક્ષપક. ઘણા કાળ પછી ચારિત્ર લે અને લઈને ઘણા કાળ પછી ક્ષપકશ્રેણિ માંડે તે ચિરક્ષપક.

Page #40
ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી 19 (4) ઔદારિક 7, તેજસ 7, સંસ્થાન 6, ૧લુ સંઘયણ, વર્ણાદિ 20, ખગતિ 2, ઉપઘાત, પરાઘાત, અગુરુલઘુ નિર્માણ, પ્રત્યેક, સ્થિર 2, અસ્થિર 2 = પર :- ગુણિતકર્માશ જીવને ૧૩માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (5) સ્વર 2 :- ગુણિતકર્માશ જીવને ૧૩માં ગુણઠાણે વચનયોગનિરોધના ચરમ સમયે આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (6) ઉચ્છવાસ :- ગુણિતકર્માશ જીવને ૧૩મા ગુણઠાણે ઉચ્છવાસનિરોધના ચરમ સમયે ઉચ્છવાસનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (7) સાતા, અસાતા, મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, જિન, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, ઉચ્ચગોત્ર = 12 :- ગુણિતકર્માશ જીવને ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. આ 12 પ્રકૃતિઓ પંચસંગ્રહ ઉદયાધિકાર ગાથા ૧૧૧ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 269 ઉપર કહ્યા મુજબ કહી છે. પંચસંગ્રહ ઉદયાધિકાર ગાથા ૧૧૧ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 270 ઉપર અને કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર ગાથા ૧૧ની ચૂણિ અને બન્ને ટીકાઓમાં પાના નં. 12, 13 ઉપર 12 પ્રકૃતિઓ આ પ્રમાણે કહી છે - સાતા અસાતા, મનુષ્યગતિ, મનુષ્યાયુષ્ય, પંચેન્દ્રિયજાતિ, જિન, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, ઉચ્ચગોત્ર. કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર ગાથા 11 અને તેની ચૂર્ણિની મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજકૃત ટીપ્પણ ૧૧માં પાના નં. 471 ઉપર આ અંગેનો

Page #41
2 O ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી ખુલાસો આ રીતે કર્યો છે - “આ પ્રકૃતિઓમાં મનુષ્યાયુષ્યનો સંગ્રહ દેખાય છે તે અશુદ્ધ પાઠ છે, કેમકે મનુષ્યાયુષ્યના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી ગ્રંથકાર પોતે જ આગળ ગાથા 16 માં કહેવાના છે.' (8) નિદ્રા ર :- ૧૧માં ગુણઠાણાની પ્રથમ સમયની ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલા ગુણિતકર્માશ ૧૧મા ગુણઠાણાવાળા જીવને નિદ્રા રનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. ૧૧મા ગુણઠાણાની પ્રથમ સમયની ગુણશ્રેણિના શીર્ષે સ્વાભાવિક સ્થિતિનિષેક થોડો જ પાતળો હોવાથી ત્યાં ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય મળે છે. ૧૧માં ગુણઠાણાની બીજા વગેરે સમયોની ગુણશ્રેણિના શીર્ષે સ્વાભાવિક સ્થિતિનિષેક વધુ પાતળો હોવાથી ત્યાં ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ન મળે. (9) દેવ રે, વૈક્રિય 7 = 9:- ૧૧માં ગુણઠાણાની પ્રથમ સમયની ગુણશ્રેણિના શીર્ષની પૂર્વેના સમયે કાળ કરી દેવ થયેલ જીવ પછીના સમયે ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલો હોય ત્યારે તેને આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (૧૦)મિથ્યાત્વમોહનીય, અનંતાનુબંધી 4, મિશ્રમોહનીય, થિણદ્ધિ 3 = 9 :- કોઈ જીવ દેશવિરતિ પામીને દેશવિરતિનિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. પછી તે સંયમ પામી સર્વવિરતિનિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. તે બન્ને ગુણશ્રેણિઓના શીર્ષ ભેગા થાય ત્યારે તે શીર્ષ ઉપર રહેલ ગુણિતકર્માશ જીવ ૧લુ ગુણઠાણુ પામીને મિથ્યાત્વમોહનીય અને અનંતાનુબંધી જનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે, ૩જુ ગુણઠાણ પામીને મિશ્રમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે અને ૧લુ ગુણઠાણ પામીને કે ૬ઢા ગુણઠાણે રહીને થિણદ્ધિ ૩નો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે.

Page #42
ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી 2 1 (૧૧)જાતિ 4, સ્થાવર 4 = 8 :- દેશવિરતિનિમિત્તકગુણશ્રેણિ અને સર્વવિરતિનિમિત્તકગુણશ્રેણિના ભેગા થયેલા શીર્ષ ઉપર રહેલ ગુણિતકર્માશ મિથ્યાષ્ટિ જીવને તે તે પ્રકૃતિઓના ઉદયે તે તે પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (12) અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, હાસ્ય 6 = 14:- કોઈ જીવ ઉપશમશ્રેણિ માંડે. તે અંતરકરણ કરવાના સમયની પૂર્વેના સમયે કાળ કરીને દેવ થાય. ત્યાં અંતર્મુહૂર્ત પછી તે ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલો હોય ત્યારે તેને આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (૧૩)દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય = 2 :- ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં આ પ્રકૃતિઓની જઘન્યસ્થિતિ બાંધીને પ્રથમ સ્થિતિમાં ઉત્કૃષ્ટ દલિકનિક્ષેપ કરી મરીને દેવ કે નરક થાય ત્યારે તે ભવના પ્રથમ સમયે આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય છે. (14) તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્યાયુષ્ય = 2 :- કોઈ જીવ ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં આ પ્રકૃતિઓની 3 પલ્યોપમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધીને શીધ્ર મરીને તિર્યંચમાં કે મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થાય. ત્યાં અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ આયુષ્ય રાખી તે શેષ આયુષ્યની અપવર્તન કરે. ત્યાર પછીના સમયે તેને આ બે પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય છે. (15) દુર્ભગ, અનાદેય, અયશ, નીચગોત્ર = 4 :- કોઈ અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ દર્શન ૩નો ક્ષય કરે. ત્યારે દર્શન 3 ક્ષપણા નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. પછી તે દેશવિરતિ પામે ત્યારે દેશવિરતિ નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. પછી તે સર્વવિરતિ પામે ત્યારે સર્વવિરતિ નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. પછી તે સંક્લિષ્ટ

Page #43
રે રે ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામી થઈ ફરી અવિરત થાય. તે જ ભવમાં કે મરીને નરક, તિર્યંચ, મનુષ્યના ભવમાં જાય ત્યારે ત્રણે ગુણશ્રેણિઓના શીર્ષ ઉપર રહેલા તેને આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય થાય છે. (૧૬)નરક 2, તિર્યચ 2, મનુષ્યાનુપૂર્વી = 5 :- ઉપર કહેલ જીવ નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે નરક ર નો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે, તિર્યંચમાં ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે તિર્યંચ રનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે, મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે મનુષ્યાનુપૂર્વીનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે. (૧૭)પહેલા સંઘયણ સિવાયના પ સંઘયણ - કોઈ મનુષ્ય દેશવિરતિ પામી દેશવિરતિનિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. પછી તે વિશુદ્ધિથી સર્વવિરતિ પામી સર્વવિરતિનિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. પછી તે વિશુદ્ધિથી અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરે ત્યારે અનંતાનુબંધી ની વિસંયોજના નિમિત્તક ગુણશ્રેણિ કરે. તે ત્રણે ગુણશ્રેણિઓના શીર્ષ ભેગા થાય ત્યારે તે શીર્ષ ઉપર રહેલ તે જીવ આ પ્રવૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે. (૧૮)આહારક 7, ઉદ્યોત = 8 :- સર્વવિરતિની પ્રથમ સમયની ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલા ૭માં ગુણઠાણાવાળા આહારકશરીરી જીવો આ પ્રવૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે. (19) આતપ - ગુણિતકર્માશ પંચેન્દ્રિય સમ્યક્ત્વ પામી તેની ગુણશ્રેણી કરે. પછી તે સમ્યકત્વથી પડી ૧લા ગુણઠાણે જઈ બેઈન્દ્રિયમાં જાય. ત્યાં તે બેઈન્દ્રિય યોગ્ય સ્થિતિ રાખી શેષ સર્વસ્થિતિની અપવર્તન કરે. ત્યાંથી મરીને તે ખર બાદર

Page #44
23 જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી પૃથ્વીકાય થાય. ત્યાં તે એકેન્દ્રિયની સમાન સ્થિતિ કરે. તે શીઘ્ર પર્યાપ્ત થઈ આતપનો ઉદય કરે તેના પ્રથમ સમયે આપનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય કરે છે. એકેન્દ્રિય જીવ બેઈન્દ્રિયની સ્થિતિને શીધ્ર યોગ્ય કરે છે, તેઈન્દ્રિયની સ્થિતિને નહીં. માટે અહીં બેઈન્દ્રિયમાંથી આવેલ એકેન્દ્રિય લીધો. જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી - ક્ષપિતકશ જીવ જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે છે. (1) અવધિજ્ઞાનાવરણ, અવધિદર્શનાવરણ, સાતા, અસાતા, અંતરાય 5, શોક, અરતિ, ઉચ્ચગોત્ર = 12 :- પિતકર્માશ જીવ છેલ્લા ભવમાં સંયમ પામે. પછી તેને અવધિજ્ઞાનઅવધિદર્શન ઉત્પન્ન થાય. અવધિજ્ઞાન-અવધિદર્શનની સાથે જ તે દેવ થાય. ત્યાં અંતર્મુહૂર્ત પછી તે ૧લા ગુણઠાણે આવે. ત્યાં તે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધી ઘણા દલિકોની ઉદ્ધર્તના કરે. ત્યાં બંધાવલિકા વીત્યા પછીના સમયે તે આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે છે. પંચસંગ્રહ ઉદયાધિકારની ગાથા ૧૨૧ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 273 ઉપર બંધાવલિકાના અંતે (ચરમ સમયે) આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કહ્યો છે. (2) શેષ જ્ઞાનાવરણ 4, શેષ દર્શનાવરણ 3, નપુંસકવેદ, તિર્યંચગતિ, સ્થાવર, નીચગોત્ર = 11 :- ક્ષપિતકર્માશ જઘન્ય આયુષ્યવાળો દેવ અંતર્મુહૂર્ત પછી સમ્યકત્વ પામી જીવનભર પાળે. તે છેલ્લા અંતર્મુહૂર્તમાં મિથ્યાત્વ પામી અતિસંક્લિષ્ટ પરિણામમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધી અંતર્મુહૂર્ત સુધી ઘણા દલિકોની ઉદ્વર્તન કરે. પછી તે એકેન્દ્રિય થાય ત્યારે પહેલા

Page #45
2 4 જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી સમયે આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે છે. મોટા ભાગના દલિકોની ઉદ્વર્તન થઈ ગઈ હોવાથી પહેલા સમયે જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય છે. ઉત્કૃષ્ટ સંક્લેશવાળો જીવ ઘણી રસઉદીરણા કરે છે. તેથી પ્રદેશઉદીરણા અલ્પ થાય છે. તેથી જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય છે. (3) નિદ્રા ર :- નિદ્રા 2 ના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી અવધિજ્ઞાનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા, પણ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ અતિસંક્લેશમાં થાય છે અને અતિસંક્લેશમાં નિદ્રા રનો ઉદય ન થાય. તેથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધથી પડીને નિદ્રા ર ના ઉદયે નિદ્રા ર નો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય છે. થિણદ્ધિ 3 :- થિણદ્ધિ 3 ના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી મતિજ્ઞાનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા, પણ ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત એકેન્દ્રિયને પ્રથમ સમયે આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. ત્યાર પછી આ પ્રવૃતિઓની ઉદીરણા થતી હોવાથી તેમનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય ન થાય. ઈન્દ્રિયપર્યાપ્તિની પૂર્વે સ્કૂલ સ્થિતિનો ઉદય થતો હોવાથી આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય ન થાય. (5) દર્શનમોહનીય 3 - ક્ષપિતકર્માશ જીવ ઔપશમિક સભ્યત્વથી પડીને અંતરકરણની છેલ્લી આવલિકામાં તે તે દર્શનમોહનીયનો ઉદય કરે ત્યારે તે આવલિકાના ગોપુચ્છાકારે ગોઠવેલા દલિકના ચરમ સમયે તે તે દર્શનમોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે છે.

Page #46
જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી 2 5 (6) અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, સંજ્વલન 4, પુરુષવેદ, હાસ્ય 4 = 17 :- ઉપશમશ્રેણિમાં અંતરકરણ કરીને આયુષ્ય પૂર્ણ થવાથી દેવલોકમાં ગયેલ જીવ પ્રથમ સમયે જ બીજીસ્થિતિમાંથી દલિકો ખેંચીને 1 આવલિકામાં ગોપુચ્છાકારે ગોઠવે છે. તે આવલિકાના ચરમ સમયે આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય છે. (7) અનંતાનુબંધી 4 :- કોઈ જીવ ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડીને મિથ્યાત્વ પામે. ત્યાં તે અનંતાનુબંધી 4 બાંધે. પછી તે સમ્યકત્વ પામી 132 સાગરોપમ સુધી તેને પાળે. સમ્યત્વના પ્રભાવથી તે અનંતાનુબંધીના ઘણા દલિકોને પ્રદેશસંક્રમથી ખાલી કરે. પછી તે મિથ્યાત્વ પામે. ત્યાં તે બંધાવલિકાના ચરમ સમયે પૂર્વબદ્ધ અનંતાનુબંધી નો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે છે. ત્યારપછીના સમયે નૂતનબદ્ધ દલિકોનો ઉદીરણા વડે ઉદય થાય. તેથી જઘન્ય પ્રદેશઉદય ન મળે. ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડવાથી મોહનીયની અન્ય પ્રકૃતિઓનો ઘણો ગુણસંક્રમ કરે. તેથી અનંતાનુબંધી 4 ના બંધ વખતે અન્ય પ્રકૃતિઓનું થોડું જ દલિક સંક્રમે. (8) સ્ત્રીવેદ :- ક્ષપિતકર્માશ સ્ત્રી દેશોનપૂર્વક્રોડવર્ષ સુધી સંયમ પાળી છેલ્લા અંતર્મુહૂર્તમાં મિથ્યાત્વ પામી દેવી થાય. ત્યાં તે શીધ્ર પર્યાપ્ત થઈ ઉત્કૃષ્ટ સંક્લેશમાં સ્ત્રીવેદની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે અને પૂર્વબદ્ધસ્થિતિની ઉદ્વર્તન કરે. ત્યાં તે બંધાવલિકાના ચરમ સમયે સ્ત્રીવેદનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે (9) આયુષ્ય 4 :- ક્ષપિતકર્માશ જીવ અલ્પ બંધકાળમાં અને અલ્પયોગમાં તે તે આયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે. પછી તે તે

Page #47
2 6 જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી આયુષ્યના ઉદયે ઘણો કાળ તીવ્ર અસાતા ભોગવે, કેમકે તીવ્ર અસતાવાળો આયુષ્યના ઘણા પુદ્ગલોને ખપાવે છે. તેને તે તે આયુષ્યના ચરમ સમયે તેમનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય છે. (૧૦)નરકગતિ :- કોઈ જીવ અનંતાનુબંધી 4 ની વિસંયોજના કરી જઘન્ય સ્થિતિવાળો દેવ થાય. અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરનાર અન્ય કર્મોના ઘણા દલિકોને ખપાવે છે. દેવના ભવમાં છેલ્લા અંતર્મુહૂર્તમાં મિથ્યાત્વ પામી એકેન્દ્રિય યોગ્ય પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધી એકેન્દ્રિયમાં જાય. ત્યાં અંતર્મુહૂર્ત રહી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં જાય. ત્યાં જલ્દી મરી નરકમાં જાય. ત્યાં શીધ્ર પર્યાપ્ત થાય. તેને નરકગતિનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય. સંજ્ઞી કરતા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અલ્પ દલિકો બાંધે. માટે અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થવાનું કહ્યું. દેવ સીધો અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન ન થાય. માટે એકેન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થવાનું કહ્યું. અસંજ્ઞા પંચેન્દ્રિયમાં જલ્દી મરવાનું કહ્યું. તેથી અલ્પ દલિકો બંધાય. પર્યાપ્તાને ઘણી પ્રકૃતિઓનો વિપાકોદય હોય છે અને ઉદયગત પ્રકૃતિઓનો સિબુકસંક્રમ થતો નથી. તેથી અન્ય પ્રકૃતિઓના દલિકોનો સંક્રમ ન થવાથી જઘન્ય પ્રદેશોદય મળે. માટે નરકમાં શીધ્ર પર્યાપ્ત થવાનું કહ્યું. (11) આનુપૂર્વી 4:- ચારે આનુપૂર્વીના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી સ્વસ્વગતિના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની તુલ્ય જાણવા, પણ વિગ્રહગતિના પ્રથમ સમયે જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય. વિગ્રહગતિના ત્રીજા સમયે જેમની બંધાવલિકા વીતી ગઈ છે એવી અન્ય કર્મલતાઓનો પણ ઉદય થવાથી જઘન્ય પ્રદેશઉદય ન મળે.

Page #48
જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી 2 7 (૧૨)દેવગતિ :- દેવગતિના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી અવધિજ્ઞાનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા, પણ ઉદ્યોતના ઉદયવાળા દેવો દેવગતિનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય કરે. ઉદ્યોતનો ઉદય હોય તો સ્ટિબુકસંક્રમથી તેનું દલિક દેવગતિમાં ન સંક્રમે. તેથી દેવગતિનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય મળે. (13) આહારક 7 :- કોઈ જીવ દેશોન પૂર્વે ક્રોડ વર્ષ સુધી સંયમ પાળી અંતે આહારકશરીરી થાય. તેને ઉદ્યોતના ઉદયે આહારક ૭નો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય. લાંબો કાળ સંયમ પાળવાથી ઘણા દલિકોની નિર્જરા થાય. ઉદ્યોતનો ઉદય હોય તો તિબુકસંક્રમથી તેનું દલિક આહારક ૭માં ન સંક્રમે. તેથી આહારક ૭નો જઘન્ય પ્રદેશઉદય મળે. (14) મનુષ્યગતિ, બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિયજાતિ, ચઉરિન્દ્રિયજાતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, પહેલા 5 સંસ્થાન, ઔદારિક અંગોપાંગ, વૈક્રિય અંગોપાંગ, સંઘયણ 6, ખગતિ 2, ત્રસ, સુભગ, સુસ્વર, દુઃસ્વર, આદેય = 25 :- આ પ્રકૃતિઓના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી ચક્ષુદર્શનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા, પણ એકેન્દ્રિયમાંથી તે તે પ્રકૃતિના ઉદયયોગ્ય ભવોમાં જઈ બધી પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત થાય તેને ઘણી પ્રકૃતિઓના ઉદયે આ પ્રવૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય. ઉદયવાળી પ્રકૃતિઓનો સ્તિબુકસંક્રમ થતો નથી. તેથી ઘણી પ્રકૃતિઓના ઉદયવાળાને આ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય. (15) જિન :- ક્ષપિતકર્માશ જીવને જિનનામકર્મના ઉદયના પ્રથમ સમયે તેનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય થાય છે. ત્યાર પછી

Page #49
28 જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી ગુણશ્રેણિના ઘણા દલિકો મળતા હોવાથી જઘન્ય પ્રદેશઉદય ન થાય. (16) શેષ 53 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી ચક્ષુદર્શનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા. કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકારનો પદાર્થસંગ્રહ સમાપ્ત सायं गवसमाणा, परस्स दुक्खं उदीरंति / - આચારાંગ નિયુક્તિ 94 સુખને શોધનારા જીવો બીજાને દુઃખી કરે છે. જે આત્મા ગુરુને પરાધીન નથી, તે આત્મા મોહને પરાધીન થઈ જાય છે. જે આત્મા ગુરુને પરાધીન થાય છે, તે મોહને આધીન થતો નથી. જે વ્યવહાર નિશ્ચયરહિત હોય તે નિષ્ફળ છે. જ્યાં લક્ષ્ય જ ગેરહાજર હોય ત્યાં ગતિ હોઈ શકે, પ્રગતિ કદાપિ નહીં. મિથ્યાષ્ટિ પાપ તો કરે છે, સાથે સાથે એ પાપને ઉપાદેય પણ માને છે. માટે તેનું પાપ પ્રાયઃ સાનુબંધ હોય છે. સમ્યગ્દષ્ટ જો કદાચ પાપ કરે તો પણ “આ પાપ હેય છે” એવી એને સતત સભાનતા હોય છે. માટે તેને બંધાતું કર્મ નિરનુબંધ હોય છે.

Page #50
કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર પદાર્થસંગ્રહ છ99 સત્તા :- બંધ કે સત્તાથી આવેલા કર્મદલિકોનો ક્ષય કે સંક્રમ ન થાય ત્યાં સુધી તેમને પોતાના સ્વરૂપે રહેવું તે સત્તા છે. સત્તા ચાર પ્રકારે છે - પ્રકૃતિસત્તા, સ્થિતિસત્તા, રસસત્તા, પ્રદેશસત્તા. (1) પ્રકૃતિસત્તા અહીં ત્રણ વાર છે. તે આ પ્રમાણે - (1) ભેદ :- પ્રકૃતિસત્તાના બે ભેદ છે - મૂળ પ્રકૃતિસત્તા અને ઉત્તરપ્રકૃતિસત્તા. મૂળપ્રકૃત્તિસત્તાના 8 પ્રકાર છે. ઉત્તરપ્રકૃતિસત્તાના 158 પ્રકાર છે. (2) સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા : મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાની સાઘાદિ પ્રરૂપણા :- આઠે મૂળપ્રકૃતિઓની સત્તા અનાદિ છે. અભવ્યને તે ધ્રુવ છે. ભવ્યને તે અધુવ છે. વિશ્વમાં એવું કોઈ દુઃખ નથી કે જે આપણા આત્માએ સહન ન કર્યું હોય. વિશ્વમાં એવું કોઈ પાપ પણ નથી કે જે આપણા આત્માએ કર્યું ન હોય.

Page #51
30 સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાના સાદ્યાદિ ભાંગા : પ્રકૃતિસત્તાના ભાંગા મૂળ પ્રકૃતિ સાદિ | અનાદિ ધ્રુવ | અધુવ જ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ વેદનીય | _ | / મોહનીય | سه اه اه اه اه اه اه اه | & આયુષ્ય નામ ગોત્ર અંતરાય - | V | W | X | ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા:(૧) અધુવસત્તાક 28 પ્રકૃતિઓ (સમ્યકત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય, આયુષ્ય 4, મનુષ્ય 2, દેવ 2, નરક 2, વૈક્રિય 7, આહારક 7, જિન, ઉચ્ચગોત્ર) :- આ પ્રકૃતિઓ અધુવસત્તાક હોવાથી તેમની સત્તા સાદિ અને અધુવ છે. (2) અનંતાનુબંધી 4 :- અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરી ૧લા ગુણઠાણે આવી અનંતાનુબંધી 4 બાંધે તેને અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા સાદિ છે. જેણે પૂર્વે અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરી નથી તેને અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા અનાદિ છે. અભવ્યને અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા અદ્ભવ છે. (3) શેષ 126 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓની સત્તા બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રવૃતિઓની સત્તા ધ્રુવ છે.

Page #52
ઇવ કુલ મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાનું સ્વામિત્વ 3 1 ભવ્યને તે તે પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થાય ત્યારે તેમની સત્તા અધ્રુવ છે. ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાના સાદ્યાદિ ભાંગા : પ્રકૃતિસત્તાના ભાંગા ઉત્તરપ્રકૃતિ સાદિ || અનાદિ અgવા | અધ્રુવસત્તાક 28 પ્રકૃતિઓ | Y | - | - | V | પ૬ અનંતાનુબંધી 4 V | V | W | X | 16 શેષ 126 પ્રકૃતિઓ 378 | | 32 | 130 | 130] 158 ] 450] (3) સ્વામિત્વ :મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાનું સ્વામિત્વ :(1) મોહનીય :- ક્ષપકશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને મોહનીયની સત્તા હોય છે. ઉપશમશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવોને મોહનીયની સત્તા હોય છે. જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, અંતરાય = 3 :- ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૨મા ગુણઠાણા સુધીના જીવોને આ પ્રકૃતિઓની સત્તા હોય છે. (3) આયુષ્ય, નામ, ગોત્ર, વેદનીય = 4 :- ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને આ પ્રકૃતિઓની સત્તા હોય છે. ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાનું સ્વામિત્વ - (1) જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5 = 14:- ૧લા (2)

Page #53
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિ સત્તાનું સ્વામિત્વ ગુણઠાણાથી ૧૨માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને આ પ્રકૃતિઓની સત્તા હોય છે. (2) નિદ્રા 2 - ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૨મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવોને આ પ્રકૃતિઓની સત્તા હોય છે. (3) દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય = ર :- ૧લા ગુણઠાણાથી ૪થા ગુણઠાણા સુધીના જીવોને આ પ્રકૃતિઓની સત્તા હોય છે. (4) તિર્યંચાયુષ્ય :- ૧લા ગુણઠાણાથી પમાં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને તિર્યંચાયુષ્યની સત્તા હોય છે. (5) મનુષ્યાયુષ્ય :- ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને મનુષ્યાયુષ્યની સત્તા હોય છે. (6) મિથ્યાત્વમોહનીય :- ૧લા ગુણઠાણે, રજા ગુણઠાણે, ૩જા ગુણઠાણે મિથ્યાત્વમોહનીયની સત્તા અવશ્ય હોય છે. ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધી મિથ્યાત્વમોહનીયની સત્તા હોય અથવા ન પણ હોય. સમ્યકત્વમોહનીય :- રજા ગુણઠાણે સમ્યકત્વમોહનીયની સત્તા અવશ્ય હોય છે. ૧લા ગુણઠાણે અને ૩જા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધી સમ્યકત્વમોહનીયની સત્તા હોય અથવા ન પણ હોય. (8) મિશ્રમોહનીય :- રજા ગુણઠાણે અને ૩જા ગુણઠાણે મિશ્રમોહનીયની સત્તા અવશ્ય હોય છે. ૧લા ગુણઠાણે અને ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા સુધી મિશ્રમોહનીયની સત્તા હોય અથવા ન પણ હોય. (9) અનંતાનુબંધી 4 :- ૧લા ગુણઠાણે અને રજા ગુણઠાણે

Page #54
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રકૃતિસત્તાનું સ્વામિત્વ 3 3 અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા અવશ્ય હોય છે. ૩જા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધી અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા હોય અથવા ન પણ હોય. આ કર્મપ્રકૃતિનો મત છે. કર્મગ્રંથના મતે અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા ૧લા-૨જા ગુણઠાણે અવશ્ય હોય છે, ૩જા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીમાં વિકલ્પ હોય છે. (10) અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 = 8 : ક્ષપકશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૯માં ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગો સુધી (એટલે કે ૯મા ગુણઠાણે આ પ્રકૃતિઓનો ક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી) આ પ્રકૃતિઓની સત્તા હોય છે. ઉપશમશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા સુધી આ પ્રવૃતિઓની સત્તા હોય છે. (૧૧)નરક 2, તિર્યંચ 2, સ્થાવર 2, આતપ 2, જાતિ 4, સાધારણ, થિણદ્ધિ 3 = 16 :- ક્ષપકશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગો સુધી (એટલે કે ૯માં ગુણઠાણે આ પ્રવૃતિઓનો ક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી) આ પ્રકૃતિઓની સત્તા હોય છે. ઉપશમશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા સુધી આ પ્રવૃતિઓની સત્તા હોય છે. ૧લા ગુણઠાણે નરક રની ઉદ્ધલના કર્યા પછી તેની સત્તા ન હોય. (12) નપુંસકવેદ, સ્ત્રીવેદ, હાસ્ય 6, પુરુષવેદ, સંજ્વલન 3 = 12 :- ક્ષપકશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૯માં ગુણઠાણે તે તે પ્રકૃતિઓનો ક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી તેમની સત્તા હોય છે. ઉપશમશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધી આ પ્રવૃતિઓની સત્તા હોય છે.

Page #55
34 જ્ઞાનાવરણના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો (૧૩)સંજ્વલન લોભ :- ક્ષપકશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦મા ગુણઠાણા સુધી આ પ્રકૃતિની સત્તા હોય છે. ઉપશમશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધી આ પ્રકૃતિની સત્તા હોય છે. (14) મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, સાતા, અસાતા, ઉચ્ચગોત્ર = 11 - ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણા સુધી આ પ્રવૃતિઓની સત્તા હોય છે. ૧લા ગુણઠાણે મનુષ્યગતિ અને ઉચ્ચગોત્રની ઉદ્ધલના થયા પછી તેમની સત્તા ન હોય. (૧૫)જિનનામકર્મ :- ૧લા ગુણઠાણે અને ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણા સુધી જિનનામકર્મની સત્તા વિકલ્પ હોય છે. (16) શેષ 82 :- ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમસમય સુધી આ પ્રવૃતિઓની સત્તા હોય છે. ૧લા ગુણઠાણે જિનનામકર્મ અને આહારક 7 આ 8 પ્રકૃતિઓની ભેગી સત્તા ન હોય. આહારક ૭ની સત્તા બધા ગુણઠાણે વિકલ્પ હોય. જે પ્રકૃતિઓની ઉઠ્ઠલના થતી હોય તેમની ઉઠ્ઠલના થયા પછી તેમની સત્તા ન હોય. પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો :(1) જ્ઞાનાવરણ :- પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન-૧ :- પનું ક્ર. પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન | પ્રવૃતિઓ સ્વામી મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, |૧લા ગુણઠાણાથી અવધિજ્ઞાનાવરણ, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, ૧૨માં ગુણઠાણા કેવળજ્ઞાનાવરણ સુધીના જીવો

Page #56
સર્વ દર્શનાવરણ, વેદનીય, મોહનીયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો 35 (2) દર્શનાવરણ :- પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન-૩ :- ૯નું, ૬નું, ૪નું કિ. પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન પ્રવૃતિઓ સ્વામી | ઉપશમશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો. ક્ષપકશ્રેણિની અપેક્ષાએ ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગ સુધીના જીવો | ૬નું ૯-થિણદ્ધિ ૩૯મા ગુણઠાણાના છેલ્લા સંખ્યામાં ભાગથી ૧૨મા ગુણઠાણાનાદ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો 3| ૪નું 6i - નિદ્રા 2 | ૧૨મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે (3) વેદનીય - પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન-૨ :- રનું, ૧નું ક્રિ. પ્રકૃતિસત્તાસ્થાની પ્રવૃતિઓ ( સ્વામી 1| રનું સાતા, અસાતા | ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણાના |દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો 2 | ૧નું સાતા/અસાતા |૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમસમયવર્તી જીવો સ્વામી (4) મોહનીય - પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો-૧૫ :- ૨૮નું, ૨૭નું, ૨૬નું, 24, ૨૩નું, ૨૨નું, ૨૧નું, ૧૩નું, ૧૨નું, ૧૧નું, પનું, ૪નું, ૩નું, ૨નું, ૧નું. ક્ર. પ્રકૃતિ- | પ્રવૃતિઓ સત્તાસ્થાના ૨૮નું સર્વ ૧લા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૨૭નું | 28- સમ્યકત્વમોહનીય | ૧લા ગુણઠાણા અને ૩જા ગુણઠાણાના જીવો ૨૬નું | 27 - મિશ્રમોહનીય | ૧લા ગુણઠાણાના જીવો ૨૪નું 28- અનંતાનુબંધી 4 ૩જા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ||24- મિથ્યાત્વમોહનીય | ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો

Page #57
36 ગુણઠાણે મોહનીયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો સ્વામી ક્ર. | પ્રકૃતિ- | પ્રવૃતિઓ સત્તાસ્થાન - મિશ્રમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના | જીવો. - સમ્યકત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો. ૧૩નું 21 - અપ્રત્યાખ્યાના- | ૯માં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો વરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 ૧૨નું 13- નપુંસકવેદ ૯માં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો ૧૧નું |12 - સ્ત્રીવેદ માં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો 11 - હાસ્ય 6 ૯માં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો પ- પુરુષવેદ ૯માં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો ૩નું 4i- સંજવલન ક્રોધ ૯િમાં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો 3 - સંજ્વલન માન ૯માં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો ૧નું |ર - સંજવલન માયા ૯માં ગુણઠાણાના અને ૧૦માં ગુણઠાણાના ક્ષેપક જીવો | | | 8 || 2 | ગુણઠાણે મોહનીયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો :ગુણઠાણા પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો ૧લુ ૨૮નું, ૨૭નું, ૨૬નું ૨જુ ૨૮નું ૨૮નું, ર૭નું, ર૪નું ૪થું, પમું, ૬ઠું, ૭મું ૨૮નું, ૨૪નું, ૨૩નું, ૨૨નું, ૨૧નું ૮મું | ઉપશમશ્રેણિમાં ૨૪નું, ૨૧નું, કૃપશ્રેણિમાં ૨૧નું ૯મું | ઉપશમશ્રેણિમાં ૨૪નું, ૨૧નું, ક્ષપકશ્રેણિમાં ૨૧નું, ૧૩નું, ૧૨નું, ૧૧નું, પનું, ૪નું, ૩નું, રનું, ૧નું ઉપશમશ્રેણિમાં ર૪નું, ર૧નું, ક્ષપકશ્રેણિમાં ૧નું ૧૧મું | ૨૪નું, ૨૧નું ૧૦નું

Page #58
ક. | પse આયુષ્યના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો 37 કેટલાક આચાર્યો એમ માને છે કે, “દર્શન ૩નો ક્ષય થયા પછી અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના થાય. તેમના મતે મોહનીયનું ૨પનું પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન હોય. તે ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધી હોય. તે જ આચાર્યો અનંતાનુબંધી ૪ની ઉપશમના પણ માને છે. તેથી તેમના મતે ઉપશમશ્રેણિમાં ૮મા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા સુધી ૨૮નું પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન પણ હોય. (5) આયુષ્ય :- પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન-૨ - ૨નું, ૧નું | પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓ સ્વામી સત્તાસ્થાન ૨નું વર્તમાન ભવનું આયુષ્ય, ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા પરભવનું આયુષ્ય ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧નું વર્તમાન ભવનું આયુષ્ય ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો (6) નામ :- પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન-૧૨ - ૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું, ૯૩નું, ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૪નું, ૮૩નું, ૮૨નું, ૯નું, ૮નું. ક્ર. | પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓ સ્વામી સત્તાસ્થાન ૧૦૩નું સર્વ ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧૦૨નું |103 - જિનનામકર્મ 1 લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧લા ગુણઠાણાના અને ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો 103 - આહારક 7, ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧માં જિનનામકર્મ ગુણઠાણા સુધીના જીવો 5 | ૯૩નું 9i5 - દેવ ૨/નરક 2 ૧લા ગુણઠાણાના જીવો | 103 - આહારક 7

Page #59
38 નામના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓ સ્વામી સત્તાસ્થાન ૯૦નું 103- નરક 2, તિર્યંચ 2, ક્ષિપકશ્રેણિમાં ૯મા ગુણઠાણે 13 આતપ 2, સ્થાવર 2, જાતિ 4, પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછીથી સાધારણ ૧૪માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો 7i | ૮૯નું 90 - જિનનામકર્મ ક્ષપકશ્રેણિમાં ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછીથી ૧૪માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો 8 ૮૪નું 9i3- નરક રદેવ 2, વૈક્રિય ૭૧લા ગુણઠાણાના જીવો 9 | ૮૩નું 9i6 - નરક 2 વગેરે 13 ક્ષપકશ્રેણિમાં ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછીથી ૧૪માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો 10 ૮રનું |84- મનુષ્ય 2 ૧લા ગુણઠાણાના જીવો 95 - નરક ર વગેરે 13 ક્ષપકશ્રેણિમાં ૯માં ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછીથી ૧૪માં ગુણઠાણાના ઢિચરમ સમય સુધીના જીવો ૯નું મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ત્રસ 3, સુભગ, આદેશ, યશ, રહેલા જીવો જિનનામકર્મ - જિનનામકર્મ ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા જીવો ગુરુકુળવાસ એ મોક્ષનો શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે. આ ઉપાયની પ્રતિષ્ઠા કરી છે સ્વયં તીર્થકર ભગવંતે અને આ ઉપાયની આરાધના કરી છે સ્વયં ગણધર ભગવંતોએ.

Page #60
૯મું ગોત્રના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો 39 ગુણઠાણે નામકર્મના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો ગુણઠાણા પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો ૧લું. ૧૦૨નું,૯દનું, ૯૫નું, ૯૩નું, ૮૪નું, ૮૨નું | ૧૦૦નું, ૯૫નું ૩જુ ૧૦૨નું, ૯૫નું ૪થા થી ૮મું | ૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું ઉપશમશ્રેણિમાં ૧૦૩નું, ૧૦રનું, ૯૬નું, ૯૫નું. ક્ષપકશ્રેણિમાં નરક ર વગેરે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી ૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું, તે ૧૩પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૩નું, ૮૨નું. ૧૦મું ઉપશમશ્રેણિમાં ૧૦૩નું, ૧૦૦નું, ૯૬નું, ૯૫નું. ક્ષપકશ્રેણિમાં ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૩નું, ૮૨નું. ૧૧મું ૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું ૧૨મું, ૧૩મું | ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૩નું, ૮૨નું ૧૪મું કિચરમ સમય સુધી ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૩નું, ૮૨નું. ચરમ સમયે ૯નું, ૮નું. (7) ગોત્ર :- પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો-૨ :- રનું, ૧નું પ્રકૃતિ- | પ્રવૃતિઓ સ્વામી સત્તાસ્થાન રનું ઉચ્ચગોત્ર, નીચગોત્ર૧ લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો (i) | ૧નું નીચગોત્રી ૧લા ગુણઠાણાના જીવો ર(ii) | ૧નું ઉચ્ચગોત્ર ૧૪મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા જીવો L. પૂર્વે નરકાયુષ્ય બાંધ્યું હોય તેવો મનુષ્ય પછી જિનનામકર્મ બાંધે તો મનુષ્યભવના છેલ્લા અંતર્મુહૂર્તમાં અને નરકભવના પહેલા અંતર્મુહૂર્તમાં ૧લા ગુણઠાણે આવે ત્યાં ૯૬નું પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન હોય.

Page #61
40 અંતરાયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો (8) અંતરાય :- પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન-૧ - પનું ક્ર. | પ્રકૃતિ- પ્રકૃતિઓ સ્વામી સત્તાસ્થાન પનું દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૨માં ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય, ગુણઠાણા સુધીના જીવો વીઆંતરાય પવિત્ર હૃદયમાં ધર્મ વસે છે. ગુરુના ચરણે મન-વચન-કાયાના યોગોનું સમર્પણ એનું જ નામ ભાવદીક્ષા. અન્ય તો માત્ર વિધિ જ કરાય છે. વિરાગ બે પ્રકારનો છે - એક તો સંસાર પ્રત્યેનો ઉદ્ધગભાગ અને બીજો સુદેવ-સુગુરુ-સુધર્મ આ ત્રણ પ્રત્યે વિશિષ્ટ રાગનો ભાવ. ડૉક્ટર ગુમડાને કાપે તો ય તે ઉપકારી જ બને છે. તે જ રીતે જે આપણા કર્મોના ગુમડાને દૂર કરે છે, અર્થાત્ કર્મનિર્જરાના નિમિત્ત બને છે તે પણ આપણા ઉપકારી જ ઉપદેશમાળામાં કહ્યું છે - જેમાં દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રાની આરાધના નથી, એવી કોઈ પ્રવૃત્તિ કરવાનો સાધુને અધિકાર નથી. જેટલા અંશે પંચાચારનું પાલન થાય તેટલા અંશે સંઘનો અભ્યદય થાય. પ્રભુમાં પરમાત્માનું દર્શન કરવું સહેલું છે. ગુરુમાં “પરમાત્મા’ જોવા તે જ અતિ દુષ્કર છે.

Page #62
સ્થિતિસત્તા 4 1 (2) સ્થિતિસત્તા અહીં ત્રણ દ્વાર છે. તે આ પ્રમાણે - (1) ભેદ :- સ્થિતિસત્તાના બે પ્રકાર છે - મૂળપ્રકૃતિસ્થિતિસત્તા અને ઉત્તરપ્રકૃતિસ્થિતિસત્તા. મૂળપ્રકૃતિસ્થિતિસત્તાના 8 પ્રકાર છે, ઉત્તરપ્રકૃતિસ્થિતિસત્તાના 158 પ્રકાર છે. (2) સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા - મૂળ કૃતિઓમાં સ્થિતિસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા - આઠે મૂળપ્રવૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા પોતપોતાના ક્ષય વખતે 1 સમયની હોય છે. તે સાદિ-અદ્ભવ છે. આઠે મૂળપ્રકૃતિઓની તે સિવાયની સ્થિતિસત્તા તે અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા છે. તે બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આઠે મૂળપ્રકૃતિઓની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આઠે મૂળપ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા થાય ત્યારે તેમની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા અદ્ભવ છે. આઠે મૂળપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા વારાફરતી અનેકવાર થતી હોવાથી તે બન્ને સાદિઅધુવ છે. આપણે આપણું સર્વસ્વ પરમાત્માને ચરણે ધરી દઈએ તો પરમાત્મા પોતાનું સર્વસ્વ આપણને ભેટ ધરી દે. આપણું માથુ દુઃખતું હશે તો આપણે બધાને એ વાત કહ્યા કરશું, પણ આપણને ક્રોધ, માન વગેરે દોષો સતાવે છે એની વાત આપણે કદી કોઈને કહેતા નથી. કેવી વિચિત્રાતા !

Page #63
42 મૂળપ્રકૃતિઓમાં સ્થિતિસત્તાની સાઘાદિ પ્રરૂપણા મૂળપ્રકૃતિઓમાં સ્થિતિસત્તાના સાદ્યાદિ ભાંગા : સ્થિતિસત્તાના ભાંગા મૂળપ્રકૃતિ જઘન્ય અજઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ અનુષ્ટ સ્થિતિસત્તા|સ્થિતિસત્તા|સ્થિતિસરા સ્થિતિસત્તા ફુલ જ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ વેદનીય મોહનીય આયુષ્ય નામ ગોત્ર اه اه اه اه اه اه اه | * | અંતરાય 2 16 કુલ 16 | 16 | 72 ઉત્તરપ્રવૃતિઓમાં સ્થિતિ સત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા :(1) અનંતાનુબંધી 4 :- અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજનાના ચરમ સમયે અનંતાનુબંધી ૪ની 1 સમયની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા હોય છે. તે સાદિ અને અદ્ભવ છે. તે સિવાયની અનંતાનુબંધી ૪ની બધી સ્થિતિસત્તા તે અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા છે. અનંતાનુબંધી ની વિસંયોજના કરીને ૧લા ગુણઠાણે આવેલાને અનંતાનુબંધી ૪ની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા સાદિ છે. જેણે પૂર્વે અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરી નથી તેને અનંતાનુબંધી ૪ની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા અનાદિ છે. અભવ્યને અનંતાનુબંધી ની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને અનંતાનુબંધી ૪ની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા થાય ત્યારે તેમની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા અદ્ભવ છે.

Page #64
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સ્થિતિસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા 43 અનંતાનુબંધી ૪ની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા વારાફરતી અનેકવાર થતી હોવાથી તે બન્ને સાદિ-અદ્ભવ છે. અવસત્તાક 28 પ્રકૃતિઓ (સમ્યકત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય, આયુષ્ય 4, મનુષ્ય 2, દેવ 2, નરક 2, વૈક્રિય 7, આહારક 7, જિનનામકર્મ, ઉચ્ચગોત્ર) :- આ પ્રવૃતિઓ અવસત્તાક હોવાથી તેમની જઘન્ય સ્થિતિમત્તા, અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા, ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા સાદિ અને અધ્રુવ છે. (3) શેષ 126 ધ્રુવસત્તાક પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા તેમના ક્ષય વખતે 1 સમયની હોય છે. તે સાદિ-અદ્ભવ છે. આ પ્રકૃતિઓની તે સિવાયની બધી સ્થિતિસત્તા તે અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા છે. તે બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા કરે ત્યારે તેમની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા અદ્ભવ છે. આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા વારાફરતી અનેકવાર થતી હોવાથી તે બન્ને સાદિ-અધ્રુવ છે. ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સ્થિતિ સત્તાના સાદ્યાદિ ભાંગા : સ્થિતિસત્તાના ભાંગા મૂળપ્રકૃતિ જઘન્ય | અજઘન્ય | ઉત્કૃષ્ટ | અનુત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા|સ્થિતિસત્તાસ્થિતિસત્તા |સ્થિતિસત્તા અનંતાનુબંધી 4 4 | 40) અધૃવસત્તાક 28 પ્રકૃતિઓ 2 | 2 | 2 | 2 | 224 શેષ ધ્રુવસત્તાક 126 પ્રકૃતિઓ 2 | 2 1,134 || 316 | 450 | 316 316 1,398

Page #65
44 ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ (3) સ્વામિત્વ :ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ :(1) ઉદયબંધોત્કૃષ્ટ 86 પ્રકૃતિઓ (જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અસાતા, મિથ્યાત્વમોહનીય, 16 કષાય, પંચેન્દ્રિયજાતિ, વૈક્રિય 7, તૈજસ 7, હુડક સંસ્થાન, વર્ણાદિ 20, કુખગતિ, ઉપઘાત, પરાઘાત, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, ઉચ્છવાસ, ઉદ્યોત, ત્રસ 4, અસ્થિર 6, નીચગોત્ર, અંતરાય 5) :- આ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા તેમના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પ્રમાણ છે. તેથી આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરનાર જુવો તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાના સ્વામી છે. અનુદયબંધોસ્કૃષ્ટ 20 પ્રકૃતિઓ (નિદ્રા 5, નરક 2, તિર્યંચ 2, એકેન્દ્રિયજાતિ, ઔદારિક 7, સેવાર્ત, આતપ, સ્થાવર) :- આ પ્રકૃતિઓના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ વખતે તેમનો ઉદય હોતો નથી. તેથી તેમની પ્રથમસ્થિતિ ઉદયવતી પ્રકૃતિઓમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમી જાય છે. તેથી આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા સમયજૂન ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પ્રમાણ છે. નિદ્રા પનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ ઉત્કૃષ્ટ સંક્લેશમાં થાય છે. ત્યારે નિદ્રા પનો ઉદય ન હોય. નરક રનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ તિર્યંચ કે મનુષ્ય કરે છે. તેમને નરક રનો ઉદય ન હોય. શેષકર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ દેવ કે નારક બાંધે છે. તેમને તે પ્રકૃતિઓનો ઉદય ન હોય. જો કે મનુષ્ય કે તિર્યંચ પણ આ પ્રવૃતિઓ બાંધે છે. પણ તેઓ સામાન્ય સંકૂલેશમાં આ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ન બાંધે. ઉત્કૃષ્ટ સંકુલેશમાં તેઓ નરકગતિ પ્રાયોગ્ય જ બાંધે. ઉત્કૃષ્ટ સંક્લેશમાં પણ

Page #66
ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ 45 તેઓ આ પ્રકૃતિઓ ન બાંધે. આમ આ 20 પ્રકૃતિઓ અનુદયબંધોત્કૃષ્ટ છે. આ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરનારા જીવો જ તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાના સ્વામી છે. (3) ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ 29 પ્રકૃતિઓ (સાતા, નોકષાય 9, મનુષ્યગતિ, પહેલા 5 સંઘયણ, પહેલા 5 સંસ્થાન, સુખગતિ, સ્થિર 6, ઉચ્ચગોત્ર) :- આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા તેમની સંક્રમોત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કરતા 1 આવલિકા અધિક છે. જીવ બંધોત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિ બાંધીને પ્રકૃતિ પ્રકૃતિઓ બાંધે. બંધાવલિકા વીત્યા બાદ તે ઉદયાવલિકા ઉપરની બંધાત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિની સ્થિતિને પ્રકૃતિપ્રકૃતિમાં સંક્રમાવે. તેથી પ્રકૃતિ પ્રકૃતિઓની સંક્રમોત્કૃષ્ટ સ્થિતિ = બંધાત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - 2 આવલિકા. ઉદયાવલિકામાં તો પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓના દલિકો છે. તેથી પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા = બંધાત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - 1 આવલિકા. પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓમાં બંધોત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સંક્રમાવનાર જીવ પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનો સ્વામી છે. (4) અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ 17 પ્રકૃતિઓ (દેવ 2, બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિયજાતિ, ચઉરિન્દ્રિયજાતિ, આહારક 7, મનુષ્યાનુપૂર્વી, જિનનામકર્મ, સૂક્ષ્મ 3) :- આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા તેમની સંક્રમોત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કરતા સમયગૂન આવલિકા અધિક છે. બંધાત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિ બાંધીને પ્રકૃતિ પ્રકૃતિઓ બાંધે. બંધાવલિકા વીત્યા બાદ ઉદયાવલિકા ઉપરની બંધાત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિની સ્થિતિને પ્રકૃતિ પ્રકૃતિઓમાં સંક્રમાવે. તેથી પ્રકૃતિ પ્રકૃતિઓની સંક્રમોત્કૃષ્ટ સ્થિતિ=બંધોસ્કૃષ્ટ સજાતીય

Page #67
46 ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - ર આવલિકા. ઉદયાવલિકામાં તો પ્રકૃતિપ્રકૃતિના દલિકો છે. પણ પ્રકૃતિપ્રકૃતિઓનો તે વખતે ઉદય ન હોવાથી પ્રથમસ્થિતિ સ્તિબુકસંક્રમથી ઉદયવતી પ્રકૃતિઓમાં સંક્રમાવે. તેથી પ્રકૃતિ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા = બંધાત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - સમયાધિક આવલિકા. પ્રકૃતિ પ્રકૃતિઓમાં બંધોત્કૃષ્ટ સજાતીય પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સંક્રમાવનાર જીવ પ્રકૃત પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનો સ્વામી છે. (5) સમ્યકત્વમોહનીય- મિથ્યાત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધી અંતર્મુહૂર્ત પછી સમ્યકત્વ પામી સમ્યત્વમોહનીયમાં મિથ્યાત્વમોહનીયની 70 કોડાકોડી સાગરોપમ - (અંતર્મુહૂર્ત + 1 આવલિકા) પ્રમાણ સ્થિતિ સંક્રમાવે. ઉદયાવલિકામાં તો સમ્યકૃત્વમોહનીયના દલિકો છે. તેથી સમ્યક્ત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા = 70 કોડાકોડી સાગરોપમ - અંતર્મુહૂર્ત સમ્યક્ત્વમોહનીયમાં મિથ્યાત્વમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસંક્રમ કરનાર જીવ સમ્યકત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનો સ્વામી (6) મિશ્રમોહનીય :- મિથ્યાત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધી અંતર્મુહૂર્ત પછી સમ્યકત્વ પામી ઉદયાવલિકા ઉપરની મિથ્યાત્વમોહનીયની 70 કોડાકોડી સાગરોપમ - (અંતર્મુહૂર્ત + 1 આવલિકા) પ્રમાણ સ્થિતિ મિશ્રમોહનીયમાં સંક્રમાવે. ઉદયાવલિકામાં તો મિશ્રમોહનીયના દલિકો છે. પણ મિશ્રમોહનીયનો ત્યારે ઉદય ન હોવાથી પ્રથમ સ્થિતિ સ્તિબુકસંક્રમથી ઉદયવતી સમ્યકત્વમોહનીયમાં સંક્રમાવે. તેથી મિશ્રમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા = 70 કોડાકોડી

Page #68
જઘન્ય સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ સાગરોપમ - (અંતર્મુહૂર્ત + 1 સમય). મિશ્રમોહનીયમાં મિથ્યાત્વમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસંક્રમ કરનાર જીવ મિશ્રમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાનો સ્વામી છે. (7) દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય = 2 :- આ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા 33 સાગરોપમ પ્રમાણ છે. આ પ્રવૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધનાર મનુષ્ય-તિર્યંચને અને આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા દેવ-નારકને ભવના પ્રથમ સમયે આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા હોય છે. (8) મનુષ્યાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્ય = 2 :- આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા પૂર્વકોડ વર્ષ + 3 પલ્યોપમ છે. (બે ભવની ભેગી કરેલી). પૂર્વક્રોડવર્ષના આયુષ્યવાળા જે મનુષ્ય કે તિર્યંચ પોતાના આયુષ્યનો ત્રીજો ભાગ બાકી હોય ત્યારે ભોગભૂમિના મનુષ્ય કે તિર્યંચનું 3 પલ્યોપમનું આયુષ્ય બાંધે તે મનુષ્યાયુષ્ય અને તિર્યંચાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાના સ્વામી છે. જઘન્ય સ્થિતિસત્તાનું સ્વામિત્વ :(1) સંજ્વલન 3, હાસ્ય 6, પુરુષવેદ = 10:- આ પ્રકૃતિઓનો બંધોદયવિચ્છેદ થયા પછી પરપ્રકૃતિઓમાં સંક્રમ વડે આ પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થાય છે. તેથી આ પ્રવૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા તેમના જઘન્ય સ્થિતિસંક્રમ પ્રમાણ છે. આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તાના સ્વામી તેમનો જઘન્ય સ્થિતિસંક્રમ કરનાર જીવો છે. શેષ 148 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા 1 સમયની છે. જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, સાતા, અસાતા, સમ્યકત્વમોહનીય, સંજવલનલોભ, નપુંસકવેદ,

Page #69
48 સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ સત્તાના સ્વામી સ્ત્રીવેદ, આયુષ્ય 4, મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, જિન, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, ઉચ્ચગોત્ર, અંતરાય 5 - આ 34 ઉદયવતી પ્રવૃતિઓની પોતપોતાના ક્ષયના ચરમ સમયે જે 1 સમયની સ્થિતિ છે તે જઘન્ય સ્થિતિસત્તા છે. શેષ 114 અનુદયવતી પ્રવૃતિઓની પોતપોતાના ક્ષયના દ્વિચરમ સમયે જે સ્વરૂપની અપેક્ષાએ 1 સમયની અને કાળથી ર સમયની સ્થિતિ છે તે જઘન્યસ્થિતિસત્તા છે. અનુદયવતી પ્રકૃતિઓનું ચરમસ્થિતિનું દલિક સ્તિબુકસંક્રમથી ઉદયવતી પ્રવૃતિઓમાં સંક્રમાવે છે. તેથી ચરમ સમયે તેમનું દલિક પોતાના સ્વરૂપે ન મળે પણ પરરૂપે મળે. 34 ઉદયવતી પ્રકૃતિઓનો ક્ષય કરનારા ચરમસમયવર્તી જીવો તેમની જઘન્ય સ્થિતિસત્તાના સ્વામી છે. 114 અનુદયવતી પ્રકૃતિઓનો ક્ષય કરનારા દ્વિચરમસમયવર્તી જીવો તેમની જઘન્ય સ્થિતિસત્તાના સ્વામી છે. સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ સત્તાના સ્વામી :(1) અનંતાનુબંધી 4, દર્શનમોહનીય 3 = 7 :- આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને હોય છે. (2) નરકાયુષ્ય, દેવાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્ય = 3 :- આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા તે તે ભવના ચરમસમયવર્તી જીવોને હોય છે. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, થિણદ્ધિ 3, નરક 2, તિર્યચ 2, આતપ 2, સ્થાવર 2, જાતિ 4, સાધારણ, નોકષાય 9, સંજ્વલન 3 = 36 :- આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા ૯મા ગુણઠાણાના જીવોને હોય છે.

Page #70
સ્થિતિસ્થાનના ભેદો 49 (4) સંજ્વલન લોભ - આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા ૧૦મા ગુણઠાણાના જીવોને હોય છે. (5) જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, નિદ્રા 2, અંતરાય 5 = 16 : આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવોને હોય છે. (6) શેષ 95 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા ૧૪માં ગુણઠાણાના જીવોને હોય છે. સ્થિતિસ્થાનના ભેદો - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાથી એકેન્દ્રિયયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસત્તા સુધી જેટલા સમયો છે તેટલા સ્થિતિસ્થાનો નિરંતર મળે છે. એકેન્દ્રિય યોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસત્તાથી નીચે ચરમાવલિકા સુધી સાંતર-નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો મળે છે. તે આ પ્રમાણે - એકેન્દ્રિયયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસત્તાના ઉપરના પક્ષાપક પ્રમાણ સ્થિતિખંડનો ઘાત કરવાનું જીવ શરૂ કરે છે. અંતર્મુહૂર્ત સુધી નીચેથી 1-1 સમયની સ્થિતિનો ક્ષય થતા તેટલા સ્થિતિસ્થાનો નિરંતર મળે છે. અંતર્મુહૂર્ત પછી તે સ્થિતિખંડનો ઘાત થતા એક સાથે તેટલી સ્થિતિ તૂટે છે. તેથી નિરંતર સ્થિતિસ્થાન ન મળે. પલ્યોપમ ધૂન પ્રમાણ સાંતર સ્થિતિસ્થાન મળે છે. ત્યાર પછી અંતર્મુહૂર્તમાં બીજા પ્રમાણ સ્થિતિખંડનો ઘાત કરે છે. તેમાં અંતર્મુહૂર્ત સુધી નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો મળે છે. ત્યાર પછી એક સાથે પલ્યોપમ પ્રમાણ સ્થિતિ તૂટે છે. તેથી સાંતર સ્થિતિસ્થાન મળે છે. આમ ચરમાવલિકા શેષ રહે ત્યાં સુધી આ પ્રમાણે નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો અને સાંતર સ્થિતિસ્થાનો મળે છે. ચરમાવલિકાના સમયો જેટલા સ્થિતિસ્થાનો નિરંતર મળે છે.

Page #71
નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયગૂન) સ્થિતિસ્થાનના ભેદો નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયગૂન). } પલ્યોપમ/અસંખ્ય - સાંતર સ્થિતિસ્થાન (પલ્યોપમ/અસંખ્ય ન્યૂન) - નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયગૂન) } પલ્યોપમ/અસંખ્ય સાંતર સ્થિતિસ્થાન (પલ્યોપમ/અસંખ્ય ન્યુન) નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયપૂન) - પલ્યોપમ/અસંખ્ય સાંતર સ્થિતિસ્થાન (પલ્યોપમાં અસંખ્ય ન્યૂન) - નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયન્યૂન) Lઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા ચરમાવલિકા જધન્ય એક એક એક સ્થિતિસત્તા સ્થિતિઘાત સ્થિતિઘાત સ્થિતિઘાત (એકેન્દ્રિય યોગ્ય) કાળ કાળ સ્થિતિસ્થાનના ભેદો કાળ (આ ચિત્રમાં પછી પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વ પૂર્વના સ્થિતિસ્થાન કરતા કેટલી સ્થિતિ ઓછી છે તે બતાવ્યું છે.)

Page #72
સ્થિતિસ્થાનના ભેદો નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયગૂન) નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયપૂન) સાંતર સ્થિતિસ્થાન (પલ્યોપમ/અસંખ્ય ન્યૂન) નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયગૂન) સાંતર સ્થિતિસ્થાન (પલ્યોપમ/અસંખ્ય ન્યૂન) નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો (1-1 સમયગૂન). <સાંતર સ્થિતિસ્થાન (પલ્યોપમ(અસંખ્ય ન્યૂન) - નિરંતર સ્થિતિસ્થાનો > (1-1 સમયધૂન) સ્થિતિસ્થાનના ભેદો ચરમાવલિકા પલ્યોપમ/અસંખ્ય એક સ્થિતિઘાત કાળ પલ્યોપમ/અસંખ્ય એક સ્થિતિઘાત કાળ પલ્યોપમ/અસંખ્ય –ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા એક જઘન્ય સ્થિતિઘાત સ્થિતિસત્તા કાળ (એકેન્દ્રિય યોગ્ય) (આ ચિત્રમાં પછી પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વપૂર્વના સ્થિતિસ્થાન કરતા કેટલી સ્થિતિ ક્યાંથી ઓછી થાય છે તે બતાવ્યું છે.) 5 1

Page #73
5 2 રસસત્તા (3) રસસત્તા પૂર્વે રસસંક્રમમાં જેમ સ્થાન, પ્રત્યય, વિપાક, શુભાશુભત્વ, સાઘાદિ અને સ્વામિત્વ કહ્યા હતા તેમ અહીં પણ રસસત્તામાં સ્થાન વગેરે કહેવા. મનુષ્યાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્ય, આતપનો 2 ઠાણિયા રસનો સંક્રમ થાય છે, જયારે તેમની ર ઠાણિયા, 3 ઠાણિયા, 4 ઠાણિયા રસની સત્તા હોય છે. પ્રકૃતિ ઉત્કૃષ્ટ રસસત્તા જઘન્ય સત્તા. સ્થાનસંજ્ઞા| ઘાતી સંજ્ઞા |સ્થાનસંજ્ઞા ઘાતીસંજ્ઞા 4 ઠાણિયો| સર્વઘાતી |1 ઠાણિયો દેશઘાતી રસ ૨સ | 2 2 મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, અવધિજ્ઞાનાવરણ, ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણ, અવધિદર્શનાવરણ, સંજ્વલન 4, વેદ 3, અંતરાય 5 = 18 મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, હાસ્ય 6 = 7 સર્વઘાતી 20 પ્રકૃતિઓ સમ્યકત્વમોહનીય 4 ઠાણિયો| સર્વઘાતી ®ર ઠાણિયો દેશઘાતી રસ | રસ - રસ | રસ 4 ઠાણિયો| સર્વધાતી | 2 ઠાણિયો| સર્વઘાતી રસ | રસ | રસ | રસ 2 ઠાણિયો | દેશઘાતી | 1 ઠાણિયો | દેશઘાતી રસ | 24 ૨સ. | | રસ 2 ઠાણિયો સર્વઘાતી | ર ઠાણિયો | સર્વધાતી રસ | રસ રસ 4 ઠાણિયો | સર્વઘાતી જેવો | ર ઠાણિયો | સર્વઘાતી જેવો રસ કેિ દેશધાતી જેવો રસ કેિ દેશધાતી જેવો મિશ્રમોહનીય રસ અઘાતી 111 પ્રકૃતિઓ A. જ્ઞાનાવરણ 3, દર્શનાવરણ 3, અંતરાય 5, સ્ત્રીવેદ, નપુંસકવેદ - 13 પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય રસસંક્રમ ર ઠાણિયા સર્વઘાતી રસનો છે. (r). જો કે મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણનો 1 ઢાણિયો રસ બંધાય છે પણ તેના એકલા 1 ઠારિયા રસની સત્તા હોતી નથી. તેના ર ઠાણિયા અને 1 ઢાણિયા રસની ભેગી સત્તા હોય છે. તેથી મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણની જઘન્ય રસસત્તા 2 ઠાણિયા રસની છે. D. મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ અને હાસ્ય 6 નો જઘન્ય રસસંક્રમ સર્વઘાતી રસનો થાય છે.

Page #74
ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય રસસત્તાના સ્વામી પ૩ ઉત્કૃષ્ટ રસસત્તાના સ્વામી : | ઉત્કૃષ્ટ રસસત્તાના સ્વામી ઉત્કૃષ્ટ રસસંક્રમના સ્વામીની જેમ જાણવા. જઘન્ય રસ સત્તાના સ્વામી : (1) મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણ = 4:- ઉત્કૃષ્ટ કૃતલબ્ધિવાળા ચૌદપૂર્વધરને ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓની જઘન્ય રસસત્તા હોય છે. (2) અવધિજ્ઞાનાવરણ, અવધિદર્શનાવરણ = ર :- પરમાવધિજ્ઞાનીને ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓની જઘન્ય રસસત્તા હોય છે. (3) મન:પર્યવ જ્ઞાનાવરણ :- વિપુલમતિ મન:પર્યવજ્ઞાનીને ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓની જઘન્ય રસ સત્તા હોય છે. (4) કેવળજ્ઞાનાવરણ, કેવળદર્શનાવરણ, નિદ્રા 2, સમ્યકત્વ મોહનીય, સંજ્વલન લોભ, વેદ 3, અંતરાય 5 = 14:- તે તે પ્રકૃતિઓના ચરમ સમયે રહેલા જીવોને તે તે પ્રકૃતિઓની જઘન્ય રસસત્તા હોય છે. (5) શેષ 137 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓના જઘન્ય રસસત્તાના સ્વામી તેમના જઘન્ય રસસંક્રમના સ્વામીની જેમ જાણવા. રસસ્થાનના ભેદો :- રસસ્થાન 3 પ્રકારના છે - (1) બંધોત્પત્તિક રસસ્થાન :- બંધથી ઉત્પન્ન થનારા રસસ્થાન તે બંધોત્પત્તિક રસસ્થાન છે. તે અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ છે.

Page #75
54 રસસ્થાનના ભેદો (2) હતોત્પત્તિક રસસ્થાન :- ઉદ્વર્તનાકરણ-અપવર્તનાકરણ વડે ઉત્પન્ન થનારા રસસ્થાન તે હતોત્પત્તિક રસસ્થાન છે. તે બંધોત્પત્તિક રસસ્થાન કરતા અસંખ્યગુણ છે. (3) હતeતોત્પત્તિક રસસ્થાન :- રસઘાતથી ઉત્પન્ન થનારા રસસ્થાન તે હતeતોત્પત્તિક રસસ્થાન છે. તે હતોત્પત્તિક રસસ્થાન કરતા અસંખ્યગુણ છે. ઉદય અને ઉદીરણાથી પ્રતિસમય ક્ષય થવાથી થનારા રસસ્થાનોનો સમાવેશ ઉપરના ત્રણ પ્રકારના રસસ્થાનોમાં થઈ જાય છે. * નહીં ઘરો ચંદ્ર મારવાહી, भारस्स भागी न ह चंदणस्स / एवं खु नाणी चरणेण हीणो, નાપાસ મા ન દુ સુપાઇ રદ્દા - ઉપદેશમાળા જેમ ચંદનના ભારને વહન કરનારો ગધેડો ભારનો ભાગી થાય છે, ચંદનનો નહીં, એમ ચારિત્ર વિનાનો જ્ઞાની જ્ઞાનનો ભાગી થાય છે, સદ્ગતિનો નહીં. બહુવેલ સંદિસાહું ?" આ આદેશ દ્વારા શ્વાસોચ્છવાસની પણ અનુજ્ઞા માંગવી અને બીજી બાજુ મોટા કાર્યો પણ પૂછ્યા વિના કરવા, એ ગુરુ સાથે કરેલી છેતરપિંડી નહીં તો બીજું શું છે? સંયમનું પાલન એ મોક્ષનું કારણ છે, એ વાત તો પ્રસિદ્ધ છે જ, પણ જેઓ સંયમપાલનમાં પ્રમાદ કરે છે, તેમની માટે સંયમનું ગ્રહણ જ સંસારનું કારણ બની જાય છે.

Page #76
પપ પ્રદેશસત્તા (4) પ્રદેશસત્તા અહીં ત્રણ દ્વાર છે. તે આ પ્રમાણે - (1) ભેદ - પ્રદેશસત્તા બે પ્રકારે છે - મૂળપ્રકૃતિપ્રદેશસત્તા અને ઉત્તરપ્રકૃતિપ્રદેશસત્તા. મૂળપ્રકૃતિપ્રદેશસત્તા 8 પ્રકારે છે. ઉત્તરપ્રકૃતિપ્રદેશસત્તા 158 પ્રકારે છે. (2) સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા : મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા - (1) જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, મોહનીય, નામ, ગોત્ર, અંતરાય = 7:- આ પ્રકૃતિઓના ક્ષય વખતે ચરમ સ્થિતિએ રહેલા ક્ષપિતકર્માશ જીવને આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. તે 1 સમય થતી હોવાથી સાદિ-અધ્રુવ છે. આ પ્રકૃતિઓની તે સિવાયની બધી પ્રદેશસત્તા તે અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા છે. તે બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તેમની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા અધ્રુવ છે. આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ૭મી નરકમાં રહેલા ગુણિતકર્માશ મિથ્યાષ્ટિ જીવને હોય છે. આ પ્રકૃતિઓની તે સિવાયની બધી પ્રદેશસત્તા તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા છે. આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા વારાફરતી થાય છે. માટે તે બન્ને સાદિ-અધ્રુવ છે. (2) આયુષ્ય :- આયુષ્ય એ અદ્ભવસત્તાક પ્રકૃતિ હોવાથી તેની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા, અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા, ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા સાદિ અને અદ્ભવ છે.

Page #77
પ૬ મૂળપ્રવૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાઘાદિ પ્રરૂપણા મૂળપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાના સાદ્યાદિ ભાંગા : પ્રદેશસત્તાના સાધાદિ ભાંગા મૂળપ્રકૃતિ | જઘન્ય | અજઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ | અનુત્કૃષ્ટ કુલ પ્રદેશસત્તા|પ્રદેશસત્તા પ્રદેશસત્તા| પ્રદેશસત્તા જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, 2 વેદનીય, મોહનીય, નામ, ગોત્ર, અંતરાય = 7 આયુષ્ય | 2 | 2 | 2 | 2 16 | 23 | 16 | 16 | 71 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાઘાદિ પ્રરૂપણા - (1) સાતા, સંજ્વલન 4, પુરુષવેદ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, તૈજસ 7, ૧લુ સંઘયણ, ૧લુ સંસ્થાન, શુભ વર્ણાદિ 11, સુખગતિ, અગુરુલઘુ, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, નિર્માણ, ત્રસ 10 = 42 :૧લા સંઘયણ સિવાયની 41 પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ગુણિતકર્માશ જીવને ક્ષપકશ્રેણિમાં પોતપોતાના ચરમ બંધ વખતે હોય છે. તે 1 સમય થતી હોવાથી સાદિ-અદ્ભવ છે. આ પ્રકૃતિઓની તે સિવાયની બધી પ્રદેશસત્તા તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા છે. ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાથી પડીને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તે સાદિ છે. જેને પૂર્વે આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થઈ નથી તેને તેમની અનુષ્ટ પ્રદેશસત્તા અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તેમની અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અદ્ભવ છે. ૧લા સંઘયણની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા મિથ્યાત્વાભિમુખ ગુણિતકર્માશ ૭મી નારકીના સમ્યગ્દષ્ટિ નારકને હોય છે. તે 1 સમય થતી હોવાથી સાદિ-અધ્રુવ છે. ૧લા સંઘયણની

Page #78
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા 57 તે સિવાયની બધી પ્રદેશસત્તા તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા છે. ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાથી પડીને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તે સાદિ છે. જેને પૂર્વે આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થઈ નથી તેને તેમની અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રવૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તેમની અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અધ્રુવ છે. ક્ષપિતકર્માશ જીવને તે તે પ્રકૃતિઓના ક્ષય વખતે ચરમ સમયે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. તે 1 સમય થતી હોવાથી સાદિ-ધ્રુવ છે. તે સિવાયની આ પ્રવૃતિઓની બધી પ્રદેશસત્તા તે અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા છે. તે બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રવૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તેમની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા અધ્રુવ છે. (2) અનંતાનુબંધી 4 :- ક્ષપિતકર્માશ જીવને તે તે પ્રકૃતિઓના ક્ષય વખતે ચરમ સમયે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. તે 1 સમય થતી હોવાથી સાદિ-અદ્ભવ છે. અનંતાનુબંધી ૪ની તે સિવાયની બધી પ્રદેશસત્તા તે અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા છે. અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરીને પડીને અનંતાનુબંધી 4 બાંધનારને તેમની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા સાદિ છે. જેણે પૂર્વે અનંતાનુબંધી ની વિસંયોજના કરી નથી તેને અનંતાનુબંધી ૪ની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા અનાદિ છે. અભવ્યને અનંતાનુબંધી ની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને અનંતાનુબંધી ની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તેમની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા અધ્રુવ છે.

Page #79
58 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા અનંતાનુબંધી ૪ની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ગુણિતકર્માશ મિથ્યાષ્ટિને વારાફરતી હોય છે. તેથી તે બન્ને સાદિ-અધ્રુવ છે. (3) યશ, સંજ્વલન લોભ = ર :- પિતકર્માશને ક્ષપકશ્રેણિમાં યથાપ્રવૃત્તકરણના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. તે 1 સમય થતી હોવાથી સાદિ-અધ્રુવ છે. આ પ્રવૃતિઓની તે સિવાયની બધી પ્રદેશસત્તા તે અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા છે. અપૂર્વકરણના પ્રથમ સમયે ગુણસંક્રમથી ઘણા દલિતો મળે છે. તેથી ત્યારે આ પ્રકૃતિઓની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા સાદિ છે. જેને પૂર્વે આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા થઈ નથી તેને તેમની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા અધ્રુવ છે. આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ગુણિતકર્માશ મિથ્યાષ્ટિને વારાફરતી હોય છે. તેથી તે બન્ને સાદિ-અધ્રુવ છે. (4) શેષ ધ્રુવસત્તાક 82 પ્રકૃતિઓ :- ક્ષપિતકર્માશ જીવને તે તે પ્રકૃતિઓનો ક્ષય કરતી વખતે ચરમ સમયે આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. તે 1 સમય થતી હોવાથી સાદિ-અદ્ભવ છે. આ પ્રવૃતિઓની તે સિવાયની બધી પ્રદેશસત્તા તે અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા છે. તે બધા જીવોને અનાદિ છે. અભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ધ્રુવ છે. ભવ્યને આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા થાય ત્યારે તેમની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા અધ્રુવ છે.

Page #80
59 ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાની સાદ્યાદિ પ્રરૂપણા આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ગુણિતકર્માશ મિથ્યાષ્ટિને વારાફરતી હોય છે. તેથી તે બન્ને સાદિ-અધ્રુવ છે. અધુવસત્તાક 28 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓ અધુવસત્તાક હોવાથી તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા, અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા, ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા સાદિ-ધ્રુવ છે. ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં પ્રદેશસત્તાના સાદ્યાદિ ભાંગા : કુલ પ્રદેશસત્તાના ભાંગા ઉત્તરપ્રકૃતિ જઘન્ય અજઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ |અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા પ્રદેશસત્તા પ્રદેશસત્તા પ્રદેશસત્તા | સાતા, સંજ્વલન 4, પુરુષવેદ, 46 2 પંચેન્દ્રિયજાતિ, તૈજસ 7, ૧લુ સંઘયણ, ૧લુ સંસ્થાન, શુભ વર્ણાદિ 11, અગુરુલઘુ, પરાઘાત, નિર્માણ, ઉચ્છવાસ, સુખગતિ, ત્રસ 10 = 42 અનંતાનુબંધી 4, યશ, સંજ્વલન લોભ = 6 શેષ ધ્રુવસત્તાક 82 પ્રકૃતિઓ 2 738 અધ્રુવસત્તાક 28 પ્રકૃતિઓ 2 2 2 24 316 | ૪૫ર | 316 | 400 | 1,484 જ - 2 (3) સ્વામિત્વ : ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ :- બધી પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ગુણિતકર્માશ ૭મી નરકના નારકને ચરમ સમયે હોય છે. કેટલીક પ્રવૃતિઓના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાના સ્વામી ૭મી નરકમાંથી નીકળેલ જીવો છે. તે આ પ્રમાણે :

Page #81
ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ (1) મિશ્રમોહનીય :- ગુણિતકર્માશ સાતમી નરકનો જીવ તિર્યંચમાં આવી અંતર્મુહૂર્ત રહી મનુષ્ય થાય. ત્યાં તે સમ્યકત્વ પામી દર્શન ૩ની ક્ષપણા કરે. તે જ સમયે મિથ્યાત્વમોહનીયને સર્વસંક્રમ વડે મિશ્રમોહનીયમાં નાંખે તે સમયે તેને મિશ્રમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (2) સમ્યકત્વમોહનીય :- મિશ્રમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે મિશ્રમોહનીયને સર્વસંક્રમ વડે સમ્યકત્વમોહનીયમાં સંક્રમાવે તે સમયે તેને સમ્યક્ત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (3) નપુંસકવેદ, એકેન્દ્રિયજાતિ, સ્થાવર, આતપ 2 = 5 : ગુણિતકર્માશ સાતમી નરકનો જીવ તિર્યંચ થઈને ઈશાન દેવલોકનો દેવ થાય. ત્યાં તે અતિસંલેશમાં વારંવાર આ પ્રકૃતિઓ બાંધે. તે ભવના ચરમ સમયે તેને આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. સ્ત્રીવેદ :- નપુંસકવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી ઈશાન દેવલોકમાં નપુંસકવેદનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસંચય કરી સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા ભવમાં ઉત્પન્ન થઈ યુગલિક થાય. ત્યાં તે સંકુલેશમાં પલ્યોપમ અસંખ્યાત સુધી સ્ત્રીવેદ બાંધે અને નપુંસકવેદના દલિકો તેમાં સંક્રમાવે. જ્યારે સ્ત્રીવેદ અત્યંત પુષ્ટ થઈ જાય ત્યારે તે યુગલિકને સ્ત્રીવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (5) પુરુષવેદ :- ગુણિતકર્માશ ક્ષેપક જે સમયે પુરુષવેદમાં સ્ત્રીવેદને સર્વસંક્રમથી સંક્રમાવે તે સમયે તેને પુરુષવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (4) શ્રી

Page #82
ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ (6) સંજ્વલન ક્રોધ :- પુરુષવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે સંજવલન ક્રોધમાં સર્વસંક્રમ વડે પુરુષવેદને સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન ક્રોધની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (7) સંજ્વલન માન :- સંજવલન ક્રોધની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે સંજવલન માનમાં સર્વસંક્રમ વડે સંજવલન ક્રોધને સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન માનની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. સંજ્વલન માયા :- સંજ્વલન માનની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે સંજવલન માયામાં સર્વસંક્રમ વડે સંજવલન માનને સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન માયાની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. સંજ્વલન લોભ :- સંજવલન માયાની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે સંજવલન લોભમાં સર્વસંક્રમ વડે સંજવલન માયાને સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન લોભની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (10) સાતા, યશ, ઉચ્ચગોત્ર = 3 :- ગુણિતકર્માશ જીવ ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડીને પછી શીધ્ર ક્ષપકશ્રેણિ માંડે. તેમાં ૧૦માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે તેને આ પ્રવૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. શ્રેણિ પર ચઢેલો જીવ આ પ્રકૃતિઓમાં ગુણસંક્રમથી અશુભ પ્રકૃતિઓના ઘણા દલિકો સંક્રમાવે છે. (૧૧)દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય = 2 :- ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળ

Page #83
6 2 ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ સુધી આ પ્રવૃતિઓ બાંધનારને જ્યાં સુધી તેમનો ઉદય ન થાય ત્યાં સુધી તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (૧૨)તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્યાયુષ્ય = ર :- ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળ સુધી પૂર્વક્રોડવર્ષનું તે તે ભવનું આયુષ્ય બાંધીને જીવ તે તે ભવમાં આવી સાતાની બહુલતામાં તે તે આયુષ્ય અનુભવે. સાતાની બહુલતામાં આયુષ્યના ઓછા પુદ્ગલોની નિર્જરા થાય છે. તે જીવ ઉત્પત્તિસમયથી અંતર્મુહૂર્ત પછી મૃત્યુ પામે તે પૂર્વે ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળ સુધી સમાનભવનું આયુષ્ય બાંધે. તે બંધના અંતે જયાં સુધી અપવર્તન ન થાય ત્યાં સુધી તેને તે તે આયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (૧૩)નરક 2 :- કોઈ જીવ સાત વાર પૂર્વકોડવર્ષ સુધી સંક્લિષ્ટ અધ્યવસાયમાં વારંવાર નરક 2 બાંધે. બંધના અંતે નરકાભિમુખ એવા તેને નરક 2 ની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય (14) દેવ રે, વૈક્રિય 7 = 9 :- કોઈ જીવ સાત વાર પૂર્વક્રોડવર્ષ સુધી અને યુગલિકમાં 3 પલ્યોપમ સુધી વિશુદ્ધ અધ્યવસાયથી આ પ્રકૃતિઓ બાંધે. બંધના અંતે અને દેવભવના પૂર્વના સમયે દેવલોકાભિમુખ તે જીવને આ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. D. અલ્પ આયુષ્યવાળાને પહેલા સમયથી સ્થૂલ નિષેક સંભવે છે. તેથી અંતર્મુહૂર્તમાં પણ વેદ્યમાન આયુષ્યના ઘણા દલિકોનો ક્ષય થાય છે. પૂર્વક્રીડવર્ષના આયુષ્યવાળાને તે પ્રમાણનો નિષેક હોવાથી એટલા દલિકોનો ક્ષય થતો નથી.

Page #84
ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ (૧૫)મનુષ્ય 2, ૧લુ સંઘયણ = 3 :- સાતમી નરકનો નારક ઉત્પત્તિ બાદ અંતર્મુહૂર્ત પછી સમ્યક્ત્વ પામી “લાંબાકાળ સુધી તેને પાળતો મનુષ્ય 2 અને ૧લુ સંઘયણ બાંધે. તેને સમ્યક્ત્વના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (૧૬)પંચેન્દ્રિયજાતિ, 17 સંસ્થાન, સુખગતિ, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ત્રસ 4, સુસ્વર, સુભગ, આદેય = 12 :- કોઈ જીવ 132 સાગરોપમ સુધી સમ્યકત્વના કાળમાં આ પ્રકૃતિઓ બાંધે. પછી તે ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડે. પછી તે ક્ષપકશ્રેણિ માંડે ત્યારે તે તે પ્રકૃતિઓના બંધવિચ્છેદ વખતે તેને તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય. ઉપશમશ્રેણિમાં ગુણસંક્રમથી ઘણા દલિકો આવે છે. માટે ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડવાનું કહ્યું. (17) તૈજસ 7, શુભવર્ણાદિ 11, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, સ્થિર, શુભ = 22 :- કોઈ જીવ 132 સાગરોપમ સુધી સમ્યક્ત્વના કાળમાં આ પ્રકૃતિઓ બાંધે. પછી તે ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડીને પછી શીધ્ર ક્ષપકશ્રેણિ માંડે. ત્યારે તે તે પ્રકૃતિઓના બંધવિચ્છેદ વખતે તેને તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (18) જિનનામકર્મ :- ગુણિતકર્માશ જીવ 33 સાગરોપમ + 2 વાર દેશોનપૂર્વકોડવર્ષ સુધી જિનનામકર્મ બાંધે. તેને બંધના ચરમ સમયે જિનનામકર્મની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. A. પંચસંગ્રહ સત્તાધિકાર ગાથા ૧૬૪ની બન્ને ટીકાઓમાં પાના નં. 293 ઉપર કહ્યું છે કે, “અંતર્મુહૂર્ત ન્યૂન 33 સાગરોપમ સુધી સમ્યક્ત્વ પાળતો મનુષ્ય 2 અને ૧લુ સંઘયણ બાંધે.”

Page #85
6 4 જઘન્ય પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ (19) આહારક 7 :- કોઈ જીવ દેશોનપૂર્વક્રોવર્ષ સુધી વારંવાર આહારક 7 બાંધે. પછી તેમના બંધવિચ્છેદ સમયે તેને તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (૨૦)બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિયજાતિ, ચઉરિન્દ્રિયજાતિ, સૂક્ષ્મ 3 = 6 :- કોઈ જીવ સાત વાર પૂર્વક્રોડવર્ષ સુધી તિર્યંચ અને મનુષ્યના ભવોમાં આ પ્રકૃતિઓ બાંધે. તેમના બંધના ચરમ સમયે કે જેના પછીના સમયે તે વિકસેન્દ્રિય વગેરેમાં ઉત્પન્ન થવાનો હોય ત્યારે તેને આ પ્રવૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. જઘન્ય પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ :- ક્ષપિતકર્માશ જીવને તે તે પ્રકૃતિઓની સત્તાના ચરમ સમયે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. ઉકલનાયોગ્ય 27 પ્રકૃતિઓની ઉત્કલના કરનારને તેમની 1 સ્થિતિ બાકી હોય ત્યારે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. કેટલીક પ્રવૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તાના સ્વામી વિશેષથી કહેવાય છે - (1) અનંતાનુબંધી 4 :- ક્ષપિતકર્માશ જીવ અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરે. પછી તે ૧લા ગુણઠાણે આવી અંતર્મુહૂર્ત સુધી અનંતાનુબંધી 4 બાંધે. પછી તે સમ્યકત્વ પામી 132 સાગરોપમ સુધી તેને પાળે. તેને અંતે તે અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરે. તેના ચરમ સમયે તેને અનંતાનુબંધી ૪ની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. સમ્યકત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય = ર :- કોઈ જીવ 132 સાગરોપમ સુધી સમ્યકત્વ પાળે. પછી તે ૧લા ગુણઠાણે જઈ મંદ ઉઠ્ઠલનાથી પલ્યોપમ કાળવાળી સમ્યકૃત્વમોહનીય અસંખ્ય

Page #86
જઘન્ય પ્રદેશસત્તાનું સ્વામિત્વ 65 મિશ્રમોહનીયની ઉઠ્ઠલના કરવાનું શરૂ કરે. તે આ પ્રવૃતિઓના બધા દલિકો મિથ્યાત્વમોહનીયમાં સંક્રમાવે છે. તે આ પ્રકૃતિઓની ચરમાવલિકાને સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવે છે. તેના ચરમ સમયે તેને આ બન્ને પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. સંજવલન લોભ, યશ = 2 :- કોઈ જીવ ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડવા સિવાયની ક્ષપિતકર્માશની બધી ક્રિયાઓ કરે. પછી તે ક્ષપકશ્રેણિ માંડે. તેમાં યથાપ્રવૃત્તકરણ (૭મુ ગુણઠાણ)ના ચરમ સમયે તેને આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. ઉપશમશ્રેણિમાં ગુણસંક્રમથી ઘણા દલિકો આવે છે. તેથી તેનો નિષેધ કર્યો છે. ક્ષપકશ્રેણિમાં પણ અપૂર્વકરણમાં ગુણસંક્રમથી ઘણા દલિકો આવે છે. તેથી યથાપ્રવૃત્તકરણના અંતે જઘન્ય પ્રદેશસત્તા કહી. નરક 2, દેવ રે, વૈક્રિય 7 = 11 :- ક્ષપિતકર્માશ જીવ પહેલા આ પ્રકૃતિઓની ઉદ્દલના કરે. પછી તે અંતર્મુહૂર્ત સુધી આ પ્રવૃતિઓ બાંધે. પછી તે સાતમી નરકમાં જાય. ત્યાં ઉદયથી અને સંક્રમથી તે આ પ્રકૃતિઓને અનુભવે. પછી તે નરકમાંથી નીકળી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચમાં જઈ આ પ્રકૃતિઓ બાંધ્યા વિના એકેન્દ્રિયમાં જાય. ત્યાં તે લાંબા કાળની ઉઠ્ઠલનાથી આ પ્રવૃતિઓને ખાલી કરે. તેના ચરમ સમયે તેને આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. (5) મનુષ્ય 2, ઉચ્ચગોત્ર = 3 :- ક્ષપિતકર્માશ જીવ તેઉકાય વાયુકામાં જઈને આ પ્રકૃતિઓની ઉદ્ધલના કરે. પછી તે સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાય વગેરેમાં અંતર્મુહૂર્ત સુધી આ પ્રવૃતિઓ બાંધે. પછી તે તેઉકાય-વાયુકામાં આવી લાંબાકાળની ઉઠ્ઠલનાથી (4)

Page #87
29 પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો આ પ્રકૃતિઓ ખાલી કરે. તેના ચરમ સમયે તેને આ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. (6) જિનનામકર્મ :- ક્ષપિતકર્માશ જીવ સાધિક 84,000 વર્ષ સુધી જિનનામકર્મ બાંધીને કેવળી થાય. તે દેશોન પૂર્વક્રોડવર્ષ સુધી કેવળીપર્યાય પાળે. તેને ૧૪મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે જિનનામકર્મની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. કેટલાક એમ કહે છે કે ક્ષપિતકર્માશ જીવે ત~ાયોગ્ય જઘન્યયોગમાં પ્રથમ સમયે જિનનામકર્મના જે દલિકો બાંધ્યા હોય તેને તે જિનનામકર્મની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા છે. કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર ગાથા ૪૩ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 66 ઉપર આ કેટલાકનો મત મુખ્યમત તરીકે જણાવ્યો છે અને ઉપરનો મુખ્યમત કેટલાકના મત તરીકે જણાવ્યો છે. (7) આહારક 7:- કોઈ જીવ અલ્પકાળ સુધી આહારક 7 બાંધીને ૧લા ગુણઠાણે જાય. ત્યાં તે લાંબાકાળની ઉલનાથી આહારક ૭ને ખાલી કરે. તેના ચરમ સમયે તેને આહારક ૭ની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. પ્રદેશસત્તાસ્થાન : (1) થિણદ્ધિ 3, મિથ્યાત્વમોહનીય, પહેલા 12 કષાય, નરક 2, તિર્યચ 2, જાતિ 4, આતપ 2, સ્થાવર 2, સાધારણ = ર૯:આ પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો 1 આવલિકાના સમયો જેટલા છે. આ પ્રવૃતિઓની અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય પ્રદેશસત્તાવાળો જીવ D. દિગંબર સંપ્રદાયના તિલોયપણત્તિ (ત્રિલોકપ્રજ્ઞપ્તિ) ગ્રંથમાં ઉત્સર્પિણીના છેલ્લા ભગવાનનું આયુષ્ય 1 પૂર્વક્રોડ વર્ષનું કહ્યું છે.

Page #88
સંજ્વલન ૩ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો નસમાં ઉત્પન્ન થઈ અનેકવાર સર્વવિરતિ અને દેશવિરતિ પામી ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડી એકેન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થાય. ત્યાં તે પલ્યોપમ એસણા કાળ સુધી રહીને પછી મનુષ્યમાં આવી ક્ષપકશ્રેણિ માંડે. તેમાં આ પ્રકૃતિઓના ચરમ સ્થિતિખંડનો ઘાત થયા પછી સ્તિબુકસંક્રમથી ચરમાવલિકા ખાલી કરતા ચરમ સમયે જે સર્વથી જઘન્ય પ્રદેશસત્તા છે તે આ પ્રવૃતિઓનું પ્રથમ પ્રદેશસત્તાસ્થાન છે. તેમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા બીજુ પ્રદેશસત્તાસ્થાન થાય છે, 2 પરમાણુ ઉમેરતા ત્રીજુ પ્રદેશસત્તાસ્થાન થાય છે. એમ 1-1 પરમાણુ ઉમેરતા ગુણિતકર્માશ જીવના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ નિરંતર અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. ત્યાર પછી પ્રદેશસત્તાસ્થાન નથી. આ એક સ્પર્ધક છે. આ ચરમ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. એમ છેલ્લી બે સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક છે. છેલ્લી ત્રણ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું ત્રીજુ સ્પર્ધક છે. એમ સમયજૂન 1 આવલિકાના સમયો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો છે. તથા ચરમ સ્થિતિઘાતના ચરમ પ્રક્ષેપથી માંડીને પશ્ચાનુપૂર્વીથી તે તે પ્રકૃતિઓના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી યથોત્તર વૃદ્ધિવાળા પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું પણ 1 સ્પર્ધક છે. તેથી આ પ્રવૃતિઓના બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના કુલ સ્પર્ધકો 1 આવલિકાના સમય જેટલા છે. (2) સંજ્વલન 3:- સંજવલન ૩ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો 1 આવલિકા + ર સમય ન્યૂન 1 આવલિકાના સમયો જેટલા છે, એટલે કે 2 સમય ન્યૂન ર આવલિકાના સમયો જેટલા છે. સંજવલન ૩ની પ્રથમસ્થિતિ 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યાં સુધી સ્થિતિઘાત, રસઘાત, બંધ, ઉદય, ઉદીરણા પ્રવર્તે છે, ત્યાર પછી પ્રવર્તતા નથી. તેથી ત્યાર પછીના સમયે પ્રથમસ્થિતિની સમયન્યૂન

Page #89
6 8 સંજ્વલન ૩ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો 1 આવલિકાના દલિકો અને બીજી સ્થિતિના ર સમયપૂન ર આવલિકાના બંધાયેલા દલિકો વિદ્યમાન છે. શેષ બધા દલિકો નાશ પામ્યા છે. સંજવલન ૩ની પ્રથમસ્થિતિના સમયજૂન 1 આવલિકાના દલિકોના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો થિણદ્ધિ 3 વગેરેના સમયગૂન 1 આવલિકાના દલિકોના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો મુજબ છે. સંજવલન ના ચરમ સ્થિતિખંડના ચરમ પ્રક્ષેપથી માંડીને પશ્ચાનુપૂર્વીથી ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધીના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક પણ થિણદ્ધિ 3 વગેરેના ચરમસ્થિતિખંડના ચરમ પ્રક્ષેપથી માંડીને પશ્ચાનુપૂર્વીથી ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધીના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના 1 સ્પર્ધક મુજબ છે. સંજવલન ૩ની બીજી સ્થિતિના 2 સમયપૂન ર આવલિકાના બંધાયેલ દલિકના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો આ પ્રમાણે છે - બંધવિચ્છેદ સમયે જઘન્યયોગ વડે બંધાયેલ દલિકો બંધાવલિકા વીત્યા બાદ બીજે સંક્રમાવે ત્યારે બીજી આવલિકાના ચરમ સમયે જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન છે. બંધવિચ્છેદ સમયે બીજા યોગસ્થાન વડે બંધાયેલ દલિકો બંધાવલિકા વીત્યા બાદ બીજે સંક્રમાવે. ત્યારે બીજી આવલિકાના ચરમ સમયે બીજું પ્રદેશસત્તાસ્થાન છે. - એમ બંધવિચ્છેદ સમયે ત્રીજા યોગસ્થાન વડે બંધાયેલ દલિકો બંધાવલિકા વીત્યા બાદ બીજે સંક્રમાવે. ત્યારે બીજી આવલિકાના ચરમ સમયે ત્રીજું પ્રદેશસત્તાસ્થાન છે. આમ જઘન્ય યોગસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાન સુધી જેટલા યોગસ્થાન છે તેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાની બીજી આવલિકાના ચરમ સમયે મળે છે. આ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે.

Page #90
સંજ્વલન ૩ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો 69 એમ બંધવિચ્છેદના દ્વિચરમ સમયે જઘન્ય યોગસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાન સુધીના યોગસ્થાનો વડે બંધાયેલા દલિકોના બીજી આવલિકાના ચરમ સમયે જઘન્ય યોગસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાન સુધીના યોગસ્થાનો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે, પણ તે પ્રદેશસત્તાસ્થાન બે સ્થિતિના દલિકોના છે, કેમકે બંધવિચ્છેદના ચરમ સમયે બંધાયેલ દલિકો પણ ત્યારે 2 સમયની સ્થિતિના વિદ્યમાન છે. આ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું સ્પર્ધક તે બીજુ સ્પર્ધક છે. એમ બંધવિચ્છેદના ત્રિચરમ સમયે જઘન્ય યોગસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાન સુધીના યોગસ્થાનો વડે બંધાયેલા દલિતોના બીજી આવલિકાના ચરમ સમયે જઘન્ય યોગસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાન સુધીના યોગસ્થાનો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે, પણ તે પ્રદેશસત્તાસ્થાનો ત્રણ સ્થિતિના દલિકોના છે, કેમકે બંધવિચ્છેદના ચરમ સમયે અને દ્વિચરમ સમયે બંધાયેલ દલિકો પણ ત્યારે ક્રમશઃ ત્રણ સમયની સ્થિતિના અને બે સમયની સ્થિતિના વિદ્યમાન છે. આ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું સ્પર્ધક તે ત્રીજુ સ્પર્ધક છે. આમ ર સમયજૂન 2 આવલિકા જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો છે. પ્રથમસ્થિતિની ચરમાવલિકાના દલિકો જયારે અન્ય પ્રકૃતિઓમાં સંક્રમાવીને ખાલી કરે છે ત્યારે બીજી સ્થિતિના પણ 1 આવલિકાના દલિકો અન્ય પ્રકૃતિઓમાં સંક્રમાવીને ખાલી કરે છે. તેથી બીજી સ્થિતિના 1 આવલિકાના સમયો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો જુદા ગણ્યા નથી. પ્રથમસ્થિતિનો વિચ્છેદ થયા પછી બીજી સ્થિતિના દલિતોના 2 સમયગૂન 1 આવલિકાના સમયો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો અધિક મળે છે.

Page #91
70 સ્ત્રીવેદ-નપુંસકવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો તેથી સંજવલન ૩ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના કુલ સ્પર્ધકો 1 આવલિકા + 2 સમયજૂન 1 આવલિકાના સમય પ્રમાણ છે. અહીં 2 સમયગૂન 1 આવલિકાના સમય પ્રમાણ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો જે કહ્યા તેમાં દરેક સ્પર્ધકમાં બે સત્તાસ્થાનો વચ્ચે આંતરુ છે, એટલે કે આ આંતરાવાળા સત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો છે, કેમકે કોઈપણ યોગસ્થાન વડે બંધાયેલા દલિકો કરતા ત્યારપછીના યોગસ્થાન વડે બંધાયેલા દલિકોમાં એક સ્કંધ વધુ ન હોય, પણ ઘણા સ્કંધો વધુ હોય છે. તેથી બંધાવલિકા વીત્યા બાદ જયારે તેમને સંક્રમાવે ત્યારે ચરમ સમયે જે પ્રદેશસત્તાસ્થાનો મળે તે આંતરાવાળા હોય છે. આ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના 2 સમયગૂન 1 આવલિકાના સમય પ્રમાણ સ્પર્ધકોમાં 2 સમયગૂન 1 આવલિકાના સભ્યોને કુલ યોગસ્થાનોથી ગુણતા જે આવે તેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. (3) સ્ત્રીવેદ, નપુંસકવેદ - 2 :- આ પ્રકૃતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના બે સ્પર્ધકો છે. નપુંસકવેદની અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય પ્રદેશસત્તાવાળો જીવ ત્રસમાં ઉત્પન્ન થઈ અનેકવાર દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિ પામે. પછી તે ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડે. પછી તે સાધિક 132 સાગરોપમ સુધી સમ્યકત્વ પાળી નપુંસકવેદના ઉદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડે. તે નપુંસકવેદની પ્રથમ સ્થિતિના દ્વિચરમ સમયે નપુંસકવેદના બીજી સ્થિતિના બધા દલિકો પરપ્રકૃતિમાં સંક્રમાવી દે છે. તેને નપુંસકવેદની પ્રથમસ્થિતિના ચરમ સમયે નપુંસકવેદના માત્ર 1 સમયના દલિકોની પ્રદેશસત્તા હોય છે. તે સમયે સર્વજઘન્ય પ્રદેશસત્તા તે પહેલું પ્રદેશસત્તાસ્થાન છે. તેમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા

Page #92
71 પુરુષવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો બીજુ પ્રદેશસત્તાસ્થાન મળે છે, 2 પરમાણુ ઉમેરતા ત્રીજુ પ્રદેશસત્તાસ્થાન મળે છે. એમ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી ગુણિતકર્માશ જીવના તે સમયના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું એક સ્પર્ધક છે. નપુંસકવેદની બીજી સ્થિતિના ચરમ સ્થિતિખંડના ચરમ સમયે (એટલે કે પ્રથમસ્થિતિના દ્વિચરમ સમયે) પહેલી સ્થિતિ - બીજી સ્થિતિના બધા દલિકોના સર્વજઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી માંડીને ગુણિતકર્માશના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી યથોત્તરવૃદ્ધિથી નિરંતર પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક છે. આમ નપુંસકવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના 2 સ્પર્ધકો છે. સ્ત્રીવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના પણ આ જ રીતે 2 સ્પર્ધકો અથવા નપુંસકવેદ-સ્ત્રીવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના 2 સ્પર્ધકો આ પ્રમાણે છે - જયાં સુધી પ્રથમ સ્થિતિ અને બીજી સ્થિતિ હોય છે ત્યાં સુધી પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું એક સ્પર્ધક મળે છે. બીજી સ્થિતિનો ક્ષય થયા પછી પ્રથમસ્થિતિ માત્ર 1 સમયની બાકી હોય ત્યારે પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક મળે છે. આમ નપુંસકવેદ-સ્ત્રીવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના 2 સ્પર્ધકો છે. (4) પુરુષવેદ :- પુરુષવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ર આવલિકાના સમયો જેટલા છે. પુરુષવેદના ઉદયના ચરમ સમયના જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી માંડીને ગુણિતકર્માશના તે સમયના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિવાળા નિરંતર અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. તે બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે.

Page #93
72 પુરુષવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો પુરુષવેદની બીજી સ્થિતિના ચરમસ્થિતિખંડના ચરમ સમયે (એટલે કે પ્રથમસ્થિતિના દ્વિચરમ સમયે, એટલે કે ઉદયના દ્વિચરમ સમયે) પ્રથમસ્થિતિ-બીજી સ્થિતિના બધા દલિકોના સર્વજઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી માંડીને ગુણિતકર્માશના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી યથોત્તરવૃદ્ધિથી નિરંતર પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક છે. પુરુષવેદના બંધવિચ્છેદ પછી બીજી સ્થિતિમાં 2 સમયન્યૂન 2 આવલિકાના બંધાયેલા દલિકો વિદ્યમાન છે. તેમના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના 2 સમયજૂન ર આવલિકાના સમય પ્રમાણ સ્પર્ધકો સંજવલન ૩ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના ર સમય ન્યૂન 2 આવલિકાના સમય પ્રમાણ સ્પર્ધકો પ્રમાણે જાણવા. આ 2 સમયજૂન 2 આવલિકાના સમયો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના જે સ્પર્ધકો છે તેમાં દરેક સ્પર્ધકમાં બે પ્રદેશસત્તાસ્થાનો વચ્ચે આંતરું છે. એટલે કે આ આંતરાવાળા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો છે, કેમકે કોઈપણ યોગસ્થાન વડે બંધાયેલા દલિકો કરતા ત્યારપછીના યોગસ્થાન વડે બંધાયેલા દલિકોમાં એક સ્કંધ વધુ ન હોય, પણ ઘણા સ્કંધો વધુ હોય છે. તેથી બંધાવલિકા વીત્યા બાદ જ્યારે તેમને સંક્રમાવે ત્યારે ચરમ સમયે જે સત્તાસ્થાનો મળે તે આંતરાવાળા હોય છે. આ ર સમયજૂન ર આવલિકાના સમય પ્રમાણ સ્પર્ધકોમાં 2 સમયગૂન 2 આવલિકાના સમયોને કુલ યોગસ્થાનોથી ગુણતા જે આવે તેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આમ પુરુષવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના કુલ સ્પર્ધકો = 2 સ્પર્ધક + 2 સમયજૂન 2 આવલિકાના સમય પ્રમાણ સ્પર્ધકો = 2 આવલિકાના સમય પ્રમાણ સ્પર્ધકો.

Page #94
73 સમ્યકત્વમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો (5) સમ્યકત્વમોહનીય :- સભ્યત્વમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો 1 આવલિકાના સમય પ્રમાણ છે. સમ્યત્વમોહનીયની અભવ્ય યોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસત્તાવાળો અને જઘન્ય પ્રદેશસત્તાવાળો ક્ષપિતકર્માશ જીવ ત્રસમાં આવી અનેકવાર સમ્યકત્વ અને દેશવિરતિ પામે. પછી તે 4 વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડે. પછી તે 132 સાગરોપમ સુધી સમ્યક્ત્વ પાળે. પછી તે ૧લા ગુણઠાણે જઈ લાંબાકાળની ઉદ્ધલનાથી સમ્યકત્વમોહનીયની ઉદ્ધલના કરે. તેના ચરમ સ્થિતિખંડને સંક્રમાવ્યા પછી તે તેની ચરમાવલિકાના દલિકોને તિબુકસંક્રમથી મિથ્યાત્વમોહનીયમાં નાંખે. તેના ચરમ સમયે સમ્યકત્વમોહનીયનું જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન હોય છે. ત્યાર પછી વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી ગુણિતકર્માશના તે સમયના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી નિરંતર પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે. તે ચરમસ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું સ્પર્ધક છે. ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ વખતે સમ્યક્ત્વમોહનીય અને મિશ્રમોહનીયની 1 સમયની સ્થિતિસત્તા હોય છે પણ તે અન્ય પ્રકૃતિના સંક્રમથી પુષ્ટ થયેલ હોય છે. તેથી ત્યારથી માંડીને પ્રદેશસત્તાસ્થાનના સ્પર્ધકોની વિચારણા કરી નથી. એમ છેલ્લી બે સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક છે. એમ સમયચૂન 1 આવલિકાના સમયો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો છે. તથા ચરમ સ્થિતિખંડના ચરમપ્રક્ષેપ વખતના પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી માંડીને પશ્ચાનુપૂર્વીથી ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી યથોત્તર વૃદ્ધિવાળા પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું પણ એક સ્પર્ધક છે.

Page #95
74 સમ્યકત્વમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો તેથી સમત્વમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના કુલ સ્પર્ધકો 1 આવલિકાના સમય જેટલા છે. કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર ગાથા 47, તેની ચૂર્ણિ અને બન્ને ટીકાઓમાં પાના નં. 77-78 ઉપર સમ્યકત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય, વૈક્રિય 11, આહારક 7, મનુષ્ય 2, ઉચ્ચગોત્રના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક કહ્યું છે. તે આ પ્રમાણે - ‘સ્તિબુકસંક્રમના ચરમ સમયે સમ્યકત્વમોહનીયનું જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન હોય છે. ત્યાર પછી વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી ગુણિતકર્માશના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી નિરંતર પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે. મિશ્રમોહનીય, વૈક્રિય 11, આહારક 7, મનુષ્ય 2, ઉચ્ચગોત્રના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક પણ આ પ્રમાણે છે.” કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર ગાથા ૪૭ની મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી કૃત ટીકામાં કહ્યું છે, “અહીં ઉઠ્ઠલનાયોગ્ય પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો 1 સ્પર્ધક પ્રમાણ કહ્યા છે તે ઉપલક્ષણરૂપ છે, (એટલે કે તેના ઉપલક્ષણથી શેષ સ્પર્ધકો સમજી લેવા) પણ શેષસ્પર્ધકોના નિષેધ માટે નથી. પૂર્વે (ગાથા ૪૪)માં કહેલી અનુદયવતી પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકોની જેમ ઉઠ્ઠલનાયોગ્ય પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો આવલિકાના સમયો જેટલા છે.' પંચસંગ્રહ સત્તાધિકાર ગાથા 180 ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પણ પાના નં. 304 ઉપર કહ્યું છે કે, “સમ્યકત્વમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો 1 આવલિકા જેટલા છે. કર્મપ્રકૃતિમાં આ પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો 1 સ્પર્ધક જેટલા કહ્યા છે તે ઉપલક્ષણરૂપ છે, (એટલે કે તેના ઉપલક્ષણથી શેષસ્પર્ધકો સમજી લેવા.) પણ શેષસ્પર્ધકોના નિષેધ માટે નથી.”

Page #96
1, 21, 2, 6 પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો 75 (6) મિશ્રમોહનીય :- મિશ્રમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો 1 આવલિકાના સમયો જેટલા છે. તે સમ્યક્ત્વમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકોની જેમ જાણવા. (7) દેવ 2, નરક 2, વૈક્રિય 7, આહારક 7, મનુષ્ય 2, ઉચ્ચગોત્ર = 21 :- આ પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો 1 આવલિકાના સમયો જેટલા છે. તે સમ્યક્ત્વમોહનીયના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકોની જેમ જાણવા. પણ તેમાં સમ્યકત્વનો 132 સાગરોપમનો કાળ ન કહેવો. 8) સંજ્વલન લોભ, યશ = ર :- આ પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું એક સ્પર્ધક છે. આ પ્રકૃતિઓની અભયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસત્તાવાળો અને જઘન્ય પ્રદેશસત્તાવાળો જીવ ત્રસમાં આવી 4 વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડવા સિવાયની ક્ષપિતકર્માશની બધી ક્રિયાઓ કરે. પછી તે લાંબો કાળ સંયમ પાળી ક્ષપકશ્રેણિ માંડે. તેના યથાપ્રવૃત્તકરણના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓનું જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન હોય છે. ઉપશમશ્રેણિ માંડે તો ગુણસંક્રમથી પરપ્રકૃતિઓના ઘણા દલિકો આવે. તેથી જંઘન્ય પ્રદેશસત્તા ન મળે. જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી ગુણિતકર્માશ જીવના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી નિરંતર અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે. (9) હાસ્ય 6 :- આ પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું એક સ્પર્ધક છે. આ પ્રકૃતિઓની અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસત્તાવાળો અને જઘન્ય પ્રદેશસત્તાવાળો પિતકર્માશ જીવ ત્રસમાં આવી અનેકવાર

Page #97
16 પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો સમ્યક્ત્વ અને દેશવિરતિ પાળી ચાર વાર ઉપશમશ્રેણિ માંડી વારંવાર સ્ત્રીવેદ-નપુંસકવેદ બાંધે અને હાસ્ય દુના દલિકો તેમાં સંક્રમાવે. પછી તે મનુષ્ય થઈ લાંબો કાળ સંયમ પાળી ક્ષપકશ્રેણિ માંડે. તેમાં ચરમ સ્થિતિખંડના ચરમ સમયે હાસ્ય 6 નું જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન હોય છે. ત્યાર પછી વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી ગુણિતકર્માશ જીવના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી નિરંતર અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે. (10) જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5, નિદ્રા ર = 16 :- નિદ્રા 2 સિવાયની આ પ્રવૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ૧૨મા ગુણઠાણાના સંખ્યાતમા ભાગના સમયો + 1 જેટલા છે. નિદ્રા ર ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ૧૨મા ગુણઠાણાના સંખ્યાતમા ભાગના સમયો જેટલા છે. ૧૨માં ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગ પસાર થાય અને અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ એક સંખ્યાતમો ભાગ બાકી હોય ત્યારે જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય પ ની સ્થિતિસત્તાની અપવર્તન કરી તેને ૧૨માં ગુણઠાણાના શેષ કાળ સમાન કરે, નિદ્રા 2 ની સ્થિતિસત્તા સ્વરૂપની અપેક્ષાએ ૧૨મા ગુણઠાણાના શેષ કાળ કરતા 1 સમયજૂન કરે. (નિદ્રા રની સામાન્યથી કર્મરૂપે રહેવારૂપ સ્થિતિ તો ૧૨મા ગુણઠાણાના શેષકાળ તુલ્ય જ કરે.) ત્યારથી તે કર્મોના સ્થિતિઘાત વગેરે ન થાય. ૧૨માં ગુણઠાણાની શેષ સ્થિતિસત્તાને ઉદય-ઉદીરણાથી ભોગવે. ચરમ સ્થિતિ શેષ રહે ત્યારે ક્ષપિતકર્માશ જીવની સર્વજઘન્યપ્રદેશસત્તા તે જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન છે. તેમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા બીજુ પ્રદેશસત્તાસ્થાન થાય છે. એમ ગુણિતકર્માશના તે સમયના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન

Page #98
12 પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો સુધી 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી નિરંતર અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે. આ ચરમ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું સ્પર્ધક છે. એમ છેલ્લી બે સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક છે, છેલ્લી ત્રણ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું ત્રીજુ સ્પર્ધક છે. આમ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના ૧૨મા ગુણઠાણાના છેલ્લા સંખ્યાતમા ભાગના સમયો જેટલા સ્પર્ધકો છે. નિદ્રા ર ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો સમય ન્યૂન ૧૨મા ગુણઠાણાના છેલ્લા સંખ્યાતમા ભાગના સમયો જેટલા છે. ચરમ સ્થિતિઘાતના ચરમ પ્રક્ષેપ વખતના પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી માંડીને પશ્ચાનુપૂર્વીથી પોતપોતાના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી યથોત્તરવૃદ્ધ પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. તે બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું એક સ્પર્ધક છે. તેથી જ્ઞાનાવરણ પ વગેરે 14 પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ૧૨મા ગુણઠાણાના છેલ્લા સંખ્યાતમા ભાગના સમયો + 1 જેટલા છે. નિદ્રા 2 ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ૧૨માં ગુણઠાણાના છેલ્લા સંખ્યાતમા ભાગના સમયો - 1 + 1 જેટલા છે, એટલે કે ૧૨મા ગુણઠાણાના છેલ્લા સંખ્યાતમા ભાગના સમયો જેટલા છે. (11) મનુષ્યગતિ, મનુષ્યાયુષ્ય, પંચેન્દ્રિયજાતિ, સુભગ, આદેય, યશ, ત્રસ 3, જિનનામકર્મ, ઉચ્ચગોત્ર, સાતા/અસાતા = 12 :- આ પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ૧૪મા ગુણઠાણાના સમયો + 1 જેટલા છે. ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓનું ક્ષપિતકર્માશનું જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન તે પ્રથમ પ્રદેશસત્તાસ્થાન

Page #99
78 83 પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. તેમાં 1 પરમાણુ ઉમેરવાથી બીજુ પ્રદેશસત્તાસ્થાન થાય છે. એમ વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી ગુણિતકર્મીશના તે સમયના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધીના અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. તે બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે. આ ચરમસ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું સ્પર્ધક છે. એમ છેલ્લી બે સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક છે, છેલ્લી ત્રણ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું ત્રીજુ સ્પર્ધક છે. એમ ૧૪માં ગુણઠાણાના સમયો જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો છે. ૧૩માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ચરમ સ્થિતિખંડના ચરમ પ્રક્ષેપ વખતના પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી માંડીને પોતપોતાના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી યથોત્તરવૃદ્ધ પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું પણ 1 સ્પર્ધક છે. તેથી આ પ્રવૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ૧૪મા ગુણઠાણાના સમયો + 1 જેટલા છે. (12) ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે ક્ષય થનારી 83 પ્રકૃતિઓ :- આ પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો ૧૪માં ગુણઠાણાના સમયો જેટલા છે. ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે આ પ્રવૃતિઓનું ક્ષપિતકર્માશનું જઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાન તે પ્રથમ પ્રદેશસત્તાસ્થાન છે. તેમાં 1 પરમાણુ ઉમેરવાથી બીજુ પ્રદેશસત્તાસ્થાન થાય છે. એમ વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિથી ગુણિતકર્માશના તે સમયના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધીના અનંત પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. તે બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું 1 સ્પર્ધક છે. આ દ્વિચરમ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું સ્પર્ધક છે. એમ દ્વિચરમ

Page #100
83 પ્રકૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો 79 સ્થિતિ અને ત્રિચરમ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું બીજુ સ્પર્ધક છે, દ્વિચરમ સ્થિતિ ત્રિચરમ સ્થિતિ - ચતુચ્ચરમ સ્થિતિના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું ત્રીજુ સ્પર્ધક છે. એમ ૧૪માં ગુણઠાણાના સમયો કરતા 1 જૂન જેટલા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો છે. ૧૩માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ચરમ સ્થિતિખંડના ચરમ પ્રક્ષેપ વખતના પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી માંડીને પોતપોતાના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી યથોત્તરવૃદ્ધ પ્રદેશસત્તાસ્થાનો છે. આ બધા પ્રદેશસત્તાસ્થાનોનું પણ 1 સ્પર્ધક છે. તેથી આ પ્રવૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો ૧૪મા ગુણઠાણાના સમયો - 1 + 1 જેટલા છે, એટલે કે ૧૪માં ગુણઠાણાના સમયો જેટલા છે. મનુષ્યગતિ વગેરે કેટલીક પ્રવૃતિઓના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો બે રીતે સંભવે છે. તે ઉપર બતાવ્યા મુજબ છે. આ જ રીતે બંધનકરણ વગેરે આઠ કરણો અને ઉદયમાં પણ પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો જાણવા, એટલે કે પ્રદેશબંધસ્થાનો, પ્રદેશસંક્રમસ્થાનો વગેરે જાણવા. તે આ રીતે - બંધનકરણમાં જઘન્ય યોગસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાન સુધીના બંધને આશ્રયીને પ્રદેશસત્તાસ્થાનો (પ્રદેશબંધસ્થાનો) મળે છે. તેમનું 1 સ્પર્ધક છે.એમ સંક્રમકરણ વગેરેમાં પણ જાણવું. સરળ આત્માની વિશુદ્ધિ થાય છે. ધર્મરહિત એવો રાજા પણ ગરીબ જ છે. સદ્ધર્મસંપન્ન એવો ગરીબ પણ વિશ્વમાં રાજા કરતા પણ વધારે છે. * પ્રવ્રયા એટલે પાપથી ચારિત્રયોગો તરફની પરમયાત્રા.

Page #101
8O ભૂયસ્કારાદિ ભૂયસ્કારાદિ 8 કરણો અને ઉદય-સત્તા - આ ૧૦ના પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસપ્રદેશમાં ભૂયસ્કાર, અલ્પતર, અવસ્થિત, અવક્તવ્ય જાણવા. ભૂયસ્કાર :- ઓછા પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશના બંધ, સંક્રમ વગેરે થતા હોય અને પછી વધુ પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશના બંધ, સંક્રમ વગેરે થાય તે ભૂયસ્કાર છે. અલ્પતર :- વધુ પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશના બંધ, સંક્રમ વગેરે થતા હોય અને પછી ઓછા પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશના બંધ, સંક્રમ વગેરે થાય તે અલ્પતર છે. અવસ્થિત :- પૂર્વે જેટલા પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશના બંધ, સંક્રમ વગેરે થતા હોય તેટલા જ પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશના બંધ, સંક્રમ વગેરે થાય તે અવસ્થિત છે. અવક્તવ્ય :- પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશના બંધ, સંક્રમ વગેરે સર્વથા બંધ થયા પછી ફરી શરૂ થાય તે અવક્તવ્ય છે. મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં બંધને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે પમા કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે - ઉદયસ્થાનક-૩ :- ૮નું, ૭નું, ૪નું જેટલો રાગ વિષયો પ્રત્યે છે તેનાથી અધિક રાગ જો દેવ અને ગુરુ પ્રત્યે આવે તો અશુભ અનુબંધો તૂટે.

Page #102
મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ક્રમ|ઉદયસ્થાનક પ્રકૃતિ | સ્વામી | સર્વ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો 8 - મોહનીય ૧૧માં ગુણઠાણા અને ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો 7 - જ્ઞાનાવરણ, ૧૩મા ગુણઠાણા અને ૧૪મા દર્શનાવરણ, અંતરાય ગુણઠાણાના જીવો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક-૧ - ૮નું ૧૧માં ગુણઠાણે ૭નું ઉદયસ્થાનક હોય અને પડીને ૧૦મા વગેરે નીચેના ગુણઠાણે આવે ત્યાં ૮નું ઉદયસ્થાનક થાય તે ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક છે. અલ્પતર ઉદયસ્થાનક-૨ :- ૭નું, ૪નું ૧૦માં ગુણઠાણે ૮નું ઉદયસ્થાનક હોય. ત્યાં મોહનીયનો ક્ષય કે ઉપશમ થાય અને ૧૧માં ગુણઠાણે ૭નું ઉદયસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. ૧૨મા ગુણઠાણે ૭નું ઉદયસ્થાનક હોય. ત્યાં જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, અંતરાયનો ક્ષય થવાથી ૧૩મા ગુણઠાણે ૪નું ઉદયસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૩ :- ૮નું, ૭નું, ૪નું ત્રણે ઉદયસ્થાનક બીજા સમયથી અવસ્થિત હોય છે. તેથી અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક ત્રણ છે - ૮નું, ૭નું, ૪નું. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક :- નથી સર્વથા ઉદયનો અભાવ થયા પછી ફરી ઉદય થતો નથી. તેથી અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી.

Page #103
82 જ્ઞાનાવરણ-દર્શનાવરણમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે - (1) જ્ઞાનાવરણ : ઉદયસ્થાનક-૧ :- પનું ક્રમ|ઉદયસ્થાનક સ્વામી પ્રકૃતિ સર્વ પનું | ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૨માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક, અલ્પતર ઉદયસ્થાનક :- નથી. જ્ઞાનાવરણનું એક ઉદયસ્થાનક હોવાથી તેના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક અને અલ્પતર ઉદયસ્થાનક નથી. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૧ :- પનું સદા પનું અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક હોય છે. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક :- નથી. જ્ઞાનાવરણકર્મના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી તેનો ઉદય થતો ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. (2) દર્શનાવરણ : ઉદયસ્થાનક-૨ :- પનું, ૪નું ક્રમ|ઉદયસ્થાનક પ્રકૃતિ સ્વામી ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુ- ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા દર્શનાવરણ, અવધિદર્શના- સુધીના જીવો. મતાંતરે ૧લા વરણ, કેવળદર્શનાવરણ, |ગુણઠાણાથી ૧૨મા ગુણઠાણાના નિદ્રા 1 દ્વિચરમસમય સુધીના જીવો. 5- નિદ્રા 1 ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૨મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો

Page #104
વેદનીયમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 83 ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક૧ :- પનું નિદ્રાનો ઉદય ન હોય ત્યારે ૪નું ઉદયસ્થાનક હોય છે. નિદ્રાનો ઉદય થતા પનું ઉદયસ્થાનક થાય તે ભૂયસ્કર ઉદયસ્થાનક છે. અલ્પતર ઉદયસ્થાનક-૧ :- ૪નું નિદ્રાનો ઉદય હોય ત્યારે પનું ઉદયસ્થાનક હોય છે. નિદ્રાનો ઉદય અટકી જતા ૪નું ઉદયસ્થાનક થાય તે અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. અથવા, ૭મા ગુણઠાણે પનું ઉદયસ્થાનક હોય અને ક્ષપકશ્રેણિ માંડે તેમાં ૮મા ગુણઠાણે ૪નું ઉદયસ્થાનક થાય તે અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૨ :- પનું, ૪નું બને ઉદયસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક બે છે - પનું, ૪નું. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક :- નથી. દર્શનાવરણકર્મના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી તેનો ઉદય થતો નથી. તેથી તેનું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. (3) વેદનીય : ઉદયસ્થાનક-૧ :- ૧નું મ|ઉદયસ્થાનક પ્રકૃતિ સ્વામી 1 | ૧નું સાતા/અસાતા ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક, અલ્પતર ઉદયસ્થાનક :- નથી. વેદનીયકર્મનું એક જ ઉદયસ્થાનક હોવાથી તેના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક અને અલ્પતર ઉદયસ્થાનક નથી.

Page #105
84 મોહનીયમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૧ :- ૧નું સદા ૧નું અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક હોય છે. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક :- નથી. વેદનીયકર્મના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી ઉદય થતો ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. (4) મોહનીય : ઉદયસ્થાનક-૯ - ૧૦નું, ૯નું, ૮નું, ૭નું, દનું, પનું, ૪નું, રાં, ૧નું. આ ઉદયસ્થાનકોની પ્રકૃતિ અને સ્વામી છઠ્ઠા કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક-૮ :- રનું, ૪નું, પy, ૬નું, ૭નું, ૮નું, ૯નું, ૧૦નું. અલ્પ પ્રકૃતિઓનો ઉદય હોય અને પછી વધુ પ્રકૃતિઓનો ઉદય થાય ત્યારે આ આઠ ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો થાય છે. અલ્પતર ઉદયસ્થાનક-૮ :- ૯નું, ૮નું, ૭નું, દનું, પનું, ૪નું, રનું, ૧નું. વધુ પ્રકૃતિઓનો ઉદય હોય અને પછી અલ્પ પ્રકૃતિઓનો ઉદય થાય ત્યારે આ આઠ અલ્પતર ઉદયસ્થાનકો થાય છે. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૯ :- ૧૦નું, ૯નું, ૮નું, ૭નું, દનું, પનું, ૪નું, રનું, ૧નું. નવે ઉદયસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત હોય છે. તેથી આ નવ અવસ્થિત ઉદયસ્થાનકો છે.

Page #106
85 મોહનીયમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક-૫ - ૧નું, ૬નું, ૭નું, ૮નું, ૯નું ૧૧મા ગુણઠાણાથી પડીને ૧૦મા ગુણઠાણે આવે ત્યારે ૧નું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક હોય છે. ૧૧માં ગુણઠાણાથી પડીને ૪થા ગુણઠાણે આવે ત્યાં આ પ્રમાણે ઉદયસ્થાનકો હોય છે - ૬નું ઉદયસ્થાનકઃઅપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 1, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 1, સંજવલન 1, પુરુષવેદ, હાસ્ય, રતિ ૭નું ઉદયસ્થાનક = 6 + સમ્યત્વમોહનીય = 6 + ભય = 6 + જુગુપ્સા ૮નું ઉદયસ્થાનક = 6 + સમ્યક્ત્વમોહનીય + ભય = 6 + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા = 6 + ભય + જુગુપ્સા ૯નું ઉદયસ્થાનક = 6 + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + જુગુપ્સા સમ્યક્ત્વમોહનીયના ઉદયવાળા ઉદયસ્થાનકો ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિને હોય છે. શેષ ઉદયસ્થાનકો ઔપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિને અને ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિને હોય છે. આ ૬ના, ૭ના, ૮ના અને ૯ના ચાર અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનકો છે. (5) આયુષ્ય : ઉદયસ્થાનક-૧ :- ૧નું

Page #107
86 આયુષ્યમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ક્રમઉિદયસ્થાનક ૧નું પ્રકૃતિઓ સ્વામી નરકાયુષ્ય | |૧લા ગુણઠાણાથી ૪થા ગુણઠાણા સુધીના નારકો દેવાયુષ્ય ૧લા ગુણઠાણાથી ૪થા ગુણઠાણા સુધીના દેવો તિર્યંચાયુષ્ય ૧લા ગુણઠાણાથી પમા ગુણઠાણા સુધીના તિર્યંચો મનુષ્પાયુષ્ય ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણા સુધીના મનુષ્યો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક, અલ્પતર ઉદયસ્થાનક :- નથી આયુષ્યકર્મનું એક જ ઉદયસ્થાનક હોવાથી તેના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક અને અલ્પતર ઉદયસ્થાનક નથી. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૧ :- ૧નું સદા ૧નું અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક હોય છે. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક :- નથી આયુષ્યકર્મના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી ઉદય થતો ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. (6) નામ : ઉદયસ્થાનક-૧૨ - ૨૦નું, ૨૧નું, ૨૪નું, ૨પનું, ૨૬નું, ૨૭નું, ૨૮નું, ૨૯નું, ૩૦નું, ૩૧નું, -નું, ૮નું. આ ઉદયસ્થાનકોની પ્રકૃતિઓ અને સ્વામી છઠ્ઠ કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક-૮ :- ૨૪નું, ૨૫નું, ર૬નું, ૨૭નું, ૨૮નું, ૨૯નું, ૩૦નું, ૩૧નું.

Page #108
નામમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે જીવ ૮ના ઉદયસ્થાનક પરથી ૯ના ઉદયસ્થાનક પર, ૯ના ઉદયસ્થાનક પરથી ૨૦ના ઉદયસ્થાનક પર, ૨૦ના ઉદયસ્થાનક પરથી ૨૧ના ઉદયસ્થાનક પર ન જાય. તથા ૮ના ઉદયસ્થાનકથી નીચેનું કોઈ ઉદયસ્થાનક નથી. તેથી ૮ના, ના, ૨૦ના, ૨૧ના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો નથી. જીવ ર૧ના વગેરે ઉદયસ્થાનકો પરથી ૨૪ના વગેરે ઉદયસ્થાનકો પર જાય છે. તેથી ઉપર કહ્યા મુજબ 8 ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો છે. અલ્પતર ઉદયસ્થાનક-૯ :- ૩૦નું, ૨૯નું, ૨૮નું, ૨૭નું, ૨૬નું, ૨૧નું, ૨૦નું, ૯નું, ૮નું જીવ ઉપરના ઉદયસ્થાનક પરથી ૨૫ના ઉદયસ્થાનક પર, ૨૫ના ઉદયસ્થાનક પરથી ૨૪ના ઉદયસ્થાનક પર ન જાય. તથા ૩૧ના ઉદયસ્થાનકથી ઉપરનું કોઈ ઉદયસ્થાનક નથી. તેથી ૩૧ના, ૨૫ના અને ૨૪ના અલ્પતર ઉદયસ્થાનકો નથી. શેષ અલ્પતર ઉદયસ્થાનકો સંભવે છે. તે તીર્થકર અને અતીર્થકરને આશ્રયીને આ પ્રમાણે છે - (1) સ્વભાવસ્થ અતીર્થકર કેવળીને ૩૦નું ઉદયસ્થાનક હોય છે. સમુદ્ધાતમાં બીજા સમયે ઔદારિકમિશ્ર કાયયોગમાં પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ખગતિ 1, સ્વર ૧નો નિરોધ થતા ર૬નું ઉદયસ્થાનક થાય છે. તે પહેલુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (2) સ્વભાવસ્થ તીર્થકર કેવળીને ૩૧નું ઉદયસ્થાનક હોય છે. સમુદ્દઘાતમાં બીજા સમયે ઔદારિક મિશ્ર કાયયોગમાં પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ખગતિ 1, સ્વર ૧નો નિરોધ થતા ૨૭નું ઉદયસ્થાનક થાય છે. તે બીજુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (3) અતીર્થકર કેવળીને સમુદ્યાતમાં બીજા સમયે ૨૬નું ઉદયસ્થાનક હોય છે. સમુદ્યાતમાં ત્રીજા સમયે કાર્પણ

Page #109
88 નામમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે કાયયોગમાં સંસ્થાન 1, ૧લુ સંઘયણ, ઔદારિક 2, ઉપઘાત, પ્રત્યેકનો નિરોધ થતા ૨૦નું ઉદયસ્થાનક થાય છે. તે ત્રીજુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (4) તીર્થકરકેવળીને સમુદ્ધાતમાં બીજા સમયે ર૭નું ઉદયસ્થાનક હોય છે. સમુદ્દઘાતમાં ત્રીજા સમયે કાર્પણ કાયયોગમાં સંસ્થાન 1, ૧લુ સંઘયણ, ઔદારિક ર, ઉપઘાત, પ્રત્યેકનો નિરોધ થતા ર૧નું ઉદયસ્થાનક થાય છે. તે ચોથુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (5) અતીર્થકર કેવળીને ૩૦નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૨૯નું ઉદયસ્થાનક થાય તે પાંચમુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (6) અતીર્થકર કેવળીને ર૯નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ઉછુવાસનો નિરોધ થયા પછી ૨૮નું ઉદયસ્થાનક થાય તે છઠુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (7) અતીર્થકર કેવળીને ૨૮નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ૧૪મા ગુણઠાણે ૮નું ઉદયસ્થાનક થાય તે સાતમુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (8) તીર્થકર કેવળીને ૩૧નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૦નું ઉદયસ્થાનક થાય તે આઠમું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. પછી તેને ઉશ્વાસનો નિરોધ થતા ૨૯નું ઉદયસ્થાનક થાય તે પાંચમુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (9) તીર્થકર કેવળીને ૨૯નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ૧૪મા ગુણઠાણે ૯નું ઉદયસ્થાનક થાય તે નવમું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે.

Page #110
89 ક્રમ|ઉદયસ્થાનક ગોત્રમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૧૨ :- ૨૦નું, ૨૧નું, ૨૪નું, ૨પનું, ૨૬નું, ૨૭નું, ૨૮નું, 29, ૩૦નું, ૩૧નું, ૯નું, ૮નું. બારે ઉદયસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત હોય છે. તેથી આ 12 અવસ્થિત ઉદયસ્થાનકો છે. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક - નથી. નામકર્મના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી ઉદય થતો ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. (7) ગોત્ર :ઉદયસ્થાનક-૧ :- ૧નું પ્રકૃતિ સ્વામી નીચગોત્ર ૧લા ગુણઠાણાથી પમાં ગુણઠાણા સુધીના જીવો ઉચ્ચગોત્ર ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક, અલ્પતર ઉદયસ્થાનક :- નથી ગોત્રકર્મનું એક જ ઉદયસ્થાનક હોવાથી તેના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક અને અલ્પતર ઉદયસ્થાનક નથી. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૧ :- ૧નું સદા ૧નું અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક હોય છે. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક :- નથી ગોત્રકર્મના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી ઉદય થતો ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. (8) અંતરાય : ઉદયસ્થાનક-૧ :- પનું

Page #111
90 સર્વ અંતરાયમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ક્રમ|ઉદયસ્થાનક પ્રકૃતિ | . (૧લા ગુણઠાણાથી ૧૨મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક, અલ્પતર ઉદયસ્થાનક :- નથી અંતરાયકર્મનું એક જ ઉદયસ્થાનક હોવાથી તેના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક અને અલ્પતર ઉદયસ્થાનક નથી. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૧ :- પનું સદા પનું અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક હોય છે. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક :- નથી અંતરાયકર્મના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી ઉદય થતો ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. સામાન્યથી સર્વ ઉત્તરપ્રવૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે : ઉદયસ્થાનકો-ર૬ : ઉદય કમ પ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક ૧૧નું | મનુષ્યગતિ, મનુષ્યાયુષ્ય, |૧૪માં ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર પંચેન્દ્રિયજાતિ, ત્રસ 3, સુભગ, કેવળી આદેય, યશ, સાતા/અસાતા, | ઉચ્ચગોત્ર ૧૨નું | 11 + જિન ૧૪માં ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળી, ૨૩નું | 11 + તૈજસ શરીર, કાર્મણ સમુઘાતમાં કાર્મણકાયયોગમાં શરીર, વર્ણાદિ 4, અગુરુલઘુ, વર્તતા ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા | નિર્માણ, સ્થિર, અસ્થિર, અતીર્થકર કેવળી શુભ, અશુભ

Page #112
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 91 ઉદયક્રમ | પ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક 4 | ૨૪નું | 23+ જિન સમુદ્દઘાતમાં કાર્પણ કાયયોગમાં વર્તતા ૧૩મા ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળી ૨૯નું | 23 + ઔદારિક 2, સમુઘાતમાં ઔદારિકમિશ્ન સંસ્થાન 1, ૧લુ સંઘયણ, કાયયોગમાં વર્તતા ૧૩મા પ્રત્યેક, ઉપઘાત ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર કેવળી 6 | ૩૦નું | 29 + જિન સમુઘાતમાં ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં વર્તતા ૧૩મા ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળી | ૩૩નું | ૨૯+પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા સ્વભાવસ્થ ખગતિ 1, સ્વર 1 અતીર્થકર કેવળી 8 | ૩૪નું | 33+ જિન ૧૩મા ગુણઠાણાવાળા સ્વભાવસ્થા તીર્થકર કેવળી ii) ૩૩નું | 34- સ્વર 1 ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૯(i)૩૨નું | 29 + પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર ખગતિ 1 કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી (i) ૩૨નું | 29+ પરાઘાત, ખગતિ 1, ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળીને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી 10 | ૩૧નું | 29 + પરાઘાત, ખગતિ 1 ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર કેવળીને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી આ 10 ઉદયસ્થાનક કેવળીના છે. ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક -4 :- ૧૧ના, ૧૨ના, ર૩ના, D. કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર ગાથા પરની મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 5 //પી B ઉપર કહ્યું છે - “સામાન્યથી સર્વ

Page #113
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ૨૪ના, ૩૧ના, ૩રના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો સંભવતા નથી. ૨૯ના, ૩૦ના, ૩૩ના, ૩૪ના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો સંભવે છે. તે આ પ્રમાણે - (1) અતીર્થકર કેવળીને સમુદ્યામાં કાર્પણ કાયયોગમાં ૨૩નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં ર૯નું ઉદયસ્થાનક થાય તે પહેલું ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક છે. (2) તીર્થકર કેવળીને સમુદ્યામાં કાર્પણ કાયયોગમાં ૨૪નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં ૩૦નું ઉદયસ્થાનક થાય તે બીજુ ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક છે. (3) અતીર્થકર કેવળીને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં ૨૯નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સ્વભાવસ્થ થયા પછી ૩૩નું ઉદયસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક છે. ઉત્તરપ્રવૃતિઓમાં 6 ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક છે. તે અતીર્થકર અને તીર્થકરને આશ્રયીને ક્રમશઃ ૨૯ના, ૩૦ના વગેરે જાણવા. શેષ ઉદયસ્થાનકો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક તરીકે મળતા નથી.” પણ સામાન્યથી સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓને વિષે ચાર જ ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો ઘટે છે. તે આ પ્રમાણે-૨૯નું, ૩૦નું, ૩૩નું અને ૩૪નું. ૩૧ના અને ૩૨ના ઉદયસ્થાનકો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક તરીકે મળતા નથી. અતીર્થકરકેવળીને ૨૯ના ઉદયસ્થાનક પછી ૩૩નું ઉદયસ્થાનક થાય છે, ત્યાર પછી ૩૨નું ઉદયસ્થાનક થાય છે અને ત્યાર પછી ૩૧નું ઉદયસ્થાનક થાય છે. આમ ૨૯ના ઉદયસ્થાનક પછી વ્યવહિતપણે ૩૧નું ઉદયસ્થાનક થાય છે. તે વ્યવધાનને ગૌણ કરીને ૩૧નું ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક ઘટાવી શકાય. એ જ રીતે તીર્થકર કેવળીના ૩૦ના ઉદયસ્થાનક પછી ૩૪નું ઉદયસ્થાનક થાય છે, ત્યાર પછી ૩૩નું ઉદયસ્થાનક થાય છે અને ત્યાર પછી ૩રનું ઉદયસ્થાનક થાય છે. આમ ૩૦ના ઉદયસ્થાનક પછી વ્યવહિતપણે ૩રનું ઉદયસ્થાનક થાય છે. તે વ્યવધાનને ગૌણ કરીને ૩૨નું ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક ઘટાવી શકાય. આ વાત ટીકાકારના કથનને સંગત કરવા સમજવી. બાકી વાસ્તવિકતામાં ૩૧નું અને ૩રનું ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક ન જ મળે. અહીં તત્ત્વ કેવળીગમ્ય છે.

Page #114
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 93 (4) તીર્થકર કેવળીને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં ૩૦નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સ્વભાવસ્થ થયા પછી ૩૪નું ઉદયસ્થાનક થાય તે ચોથુ ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક છે. અલ્પતર ઉદયસ્થાનક-૯ :- ૩૩નું, ૩૨નું, ૩૧નું, ૩૦નું, ૨૯નું, ૨૪નું, ૨૩નું, ૧૨નું, ૧૧નું. (૩૪નું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક સંભવતુ નથી.) તે આ પ્રમાણે - (1) તીર્થકર કેવળીને ૩૪નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૩નું ઉદયસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (2) તીર્થકર કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૩નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી ૩રનું ઉદયસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. અતીર્થકર કેવળીને ૩૩નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૨નું ઉદયસ્થાનક થાય તે પણ બીજુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (3) અતીર્થકર કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩રનું ઉદયસ્થાનક હોય અને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી ૩૧નું ઉદયસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. તીર્થકર કેવળીને ૩૪નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં ૩૦નું ઉદયસ્થાનક થાય તે ચોથુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. અતીર્થકર કેવળીને ૩૩નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશકાયયોગમાં ર૯નું ઉદયસ્થાનક થાય તે પાંચમુ અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. .. (5)

Page #115
94 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે (6) તીર્થકર કેવળીને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં ૩૦નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સમુદ્ધાતમાં કાર્પણ કાયયોગમાં ૨૪નું ઉદયસ્થાનક થાય તે છઠ્ઠું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (7) અતીર્થકર કેવળીને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં ૨૯નું ઉદયસ્થાનક હોય અને સમુદ્ધાતમાં કાર્મણકાયયોગમાં ૨૩નું ઉદયસ્થાનક થાય તે સાતમું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (8) તીર્થકર કેવળીને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી ૩૨નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ૧૪માં ગુણઠાણે ૧૨નું ઉદયસ્થાનક થાય તે આઠમું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. (9) અતીર્થકર કેવળીને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી ૩૧નું ઉદયસ્થાનક હોય અને ૧૪માં ગુણઠાણે ૧૧નું ઉદયસ્થાનક થાય તે નવમું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. ઉદય ક્રમ પ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક ૪૪નું |જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, વેદનીય | વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા 1, અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 1, પ્રત્યાખ્યા-|ગુણઠાણાવાળા ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો નાવરણીય 1, સંજ્વલન 1, વેદ 1, યુગલ 1, આયુષ્ય 1, ગતિ 1, પંચેન્દ્રિયજાતિ, તૈજસશરીર, કાર્મણશરીર, વર્ણાદિ-૪, આનુપૂર્વી 1, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, ત્રસ 3, સ્થિર 2, અસ્થિર 2, સુભગ દુર્ભગ, આદેય/અનાદેય, યશ/અયશ, ગોત્ર 1, અંતરાય પ 12(i) | ૪૫નું ૪૪+સમ્યકત્વમોહનીય વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા ગુણઠાણાવાળા | #ાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો 12(i) | ૪પનું 44 + ભય વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા ગુણઠાણાવાળા સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો 12(ii) | 45 [44+ જુગુપ્સા વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા ગુણઠાણાવાળા ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો

Page #116
95 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે | કમ ઉદય | પ્રવૃતિઓ સ્વામી ઉદયક્રમ સ્થાનક 13d) 44+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા ગુણઠાણાવાળા ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો 13(ii) | ૪૬નું 44 + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા ગુણઠાણાવાળા ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો 13(iii) | ૪૬નું 4i4 + ભય + જુગુપ્સા વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા ગુણઠાણાવાળા ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો ૪૭નું 44+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + વિગ્રહગતિમાં રહેલા ૪થા ગુણઠાણાવાળા જુગુપ્સા ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો ૪૮નું ૪૪–આનુપૂર્વી 1+ વૈક્રિય 2, ૧લું | ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયિક સંસ્થાન/હુડક સંસ્થાન, ઉપઘાત, પ્રત્યેક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 16(i) | ૪૯નું ૪િ૮+સમ્યત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયોપથમિક| સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 16(ii) | ૪૯નું ૪૮+ભય ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયિકો સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 16(ii) | ૪૯નું 48 + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 1(i) | ૫૦નું 48+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 17(i) | ૫૦નું 48 + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્તા ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 1(i) | ૫૦નું 48 + ભય + જુગુપ્તા ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 18i) | ૫૧નું 48+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયોપથમિક જુગુપ્સા સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 16(iv) | ૪૯નું 4i4- આનુપૂર્વી 1 + ઔદારિક 2, ૧લું | ૪થા ગુણઠાણાના ક્ષાયિક સંસ્થાન, ૧લુ સંઘયણ, ઉપઘાત, પ્રત્યેક | સમ્યગ્દષ્ટિ ભવસ્થ મનુષ્યો-તિર્યંચો 17(iv) | ૫૦નું ૪૯+સમ્યકત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાના ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ ભવસ્થ મનુષ્યો-તિર્યો 17(V) | ૫૦નું 49+ ભય ૪થા ગુણઠાણાના ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ ભવસ્થ મનુષ્યો-તિર્યંચો 17(M) | ૫૦નું 49 + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ ભવસ્થ મનુષ્યો-તિર્યંચો

Page #117
96 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ઉદયક્રમ પ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક 18(ii) | ૫૧નું 49+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય [૪થા ગુણઠાણાના ક્ષાયોપશમિક સમ્યગ્દષ્ટિ ભવસ્થ મનુષ્યો-તિર્યંચો 18(i) | ૫૧નું 49 + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ ભવસ્થ મનુષ્યો-તિર્યંચો 18(iv) | ૫૧નું 4i9 + ભય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 19i) | પરનું 49+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયોપથમિક જુગુપ્સા સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 20) | પ૩નું પિ૨ +નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના ભવસ્થ ક્ષાયિકો સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 1(vi) | ૫૦નું ૪૮+પરાઘાત+ખગતિ 1 ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 18(W) | ૫૧નું 50+ સમ્યકત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 18(i) | ૫૧નું 50 + ભય ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 18(vi) | ૫૧નું 50 + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 19(ii) | પરનું 50+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 19(i) | પરનું 50 + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત લાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 19(iv) | પરનું 50 + ભય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો 2(ii) | ૫૩નું 50 + સમ્યકત્વમોહનીય+ ભય + [૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત જુગુપ્સા ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો-નારકો L. મુખ્યમતે શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પૂર્વે નિદ્રાનો ઉદય ન હોય. મતાંતરે શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પૂર્વે નિદ્રાનો ઉદય હોઈ શકે. આ મતાંતરની અપેક્ષાએ અહીં નિદ્રા 1 સહિતના પ૩ના ઉદયસ્થાનકના સ્વામી ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પૂર્વેના ભવસ્થ ક્ષાયિકસમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો કહ્યા છે.

Page #118
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે કમ ઉદયપ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક 18(viii)| ૫૧નું ૪૯+પરાઘાત+સુખગતિ ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 19(V) | પરનું ૫૧+સમ્યકત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાતિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 19(vi) | પરનું પ૧ + ભય ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 19(vi)| પરનું 51 + જુગુપ્તા ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 19(vi)| પરનું 51 +નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 2)(iii) [ ૫૩નું T51 + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત લાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યોતિર્યંચો 20(iv) | પ૩નું 51 + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 20(v) | પ૩નું પ૧ + સમ્યકત્વમોહનીય +નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 20(vi) | પ૩નું 51 + ભય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાતિથી પર્યાપ્ત સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યોતિર્યંચો 20(vi) | પ૩નું પ૧ + ભય + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 20(viii)| પ૩નું 51 + જુગુપ્સા +નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યો 21(i) | ૫૪નું 51 + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય+ ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત 'જુગુપ્સા ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(ii) | ૫૪નું 51 + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય +. ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(ii) | પ૪નું 51 + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા + | ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત નિદ્રા 1 ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યો 21(iv) | ૫૪નું 51 + ભય + જુગુપ્સા +નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22i) | પપનું પ૧ + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + ૪થા ગુણઠાણાના શરીરપર્યાતિથી પર્યાપ્ત જુગુપ્સા + નિદ્રા 1 ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 19(i) | પરનું પ૧+ઉચ્છવાસ ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો નિદ્રા 1

Page #119
મ 98 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ઉદયકમ ઉિદય | પ્રકૃતિઓ પ્રવૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક 20(i) | પ૩નું પર+સમ્યકત્વમોહનીય (૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 20(x) | પ૩નું |પર + ભય ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ) મનુષ્યો-તિર્યંચો 20(x) | પ૩નું પર + જુગુપ્તા ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 20(xii) પ૩નું પર +નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો |21(V) | ૫૪નું પર + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોશ્વાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(vi) | ૫૪નું |પર + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્તા ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક | સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(vi) | ૫૪નું |પર + સમ્યકત્વમોહનીય + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપશમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(ii)| પ૪નું |પર + ભય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(i) | ૫૪નું |પર + ભય + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(x) | પ૪નું |પર + જુગુપ્સા + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22(i) | પાનું |પર + સમ્યક્ત્વમોહનીય + ભય+ ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ જુગુપ્સા પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપશમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો

Page #120
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 99 ઉચ કમ પ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક 2 2(ii) પર + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ નિદ્રા 1 પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 2 2(iv) | 5 પર + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા + | ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ નિદ્રા 1 પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22(v) | પપનું |પર + ભય + જુગુપ્સા + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 23(i) | પદનું પ૨ + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + ૪થા ગુણઠાણાના શ્વાસોચ્છવાસ 'જુગુપ્સા + નિદ્રા 1 પયપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 20(xill) ૫૩નું |પર + સ્વર 1 ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(i) | ૫૪નું 53+ સમ્યત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(xii) | ૫૪નું 53+ ભય ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 21(xii)| પ૪નું પ૩ + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો ૨૧(xi૫૪નું પ૩ + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાતિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22(i) વનું પ૩ + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યોતિર્યંચો 22(vi) | પપનું પ૩ + સમ્યકત્વમોહનીય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22(vi) પપનું પ૩ + સમ્યકત્વમોહનીય +નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપતિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22(ix) | પપનું |પ૩ + ભય + જુગુપ્સા ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22(x) | પપનું પ૩+ ભય + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાતિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 22(xi) | પપનું 53+ જુગુપ્સા + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો

Page #121
100 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ઉદય કમ પ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક 23(ii) | પદનું 53+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત (જુગુપ્સા લાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 23(i) | પદનું 53+ સમ્યકત્વમોહનીય + ભય+ ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત નિદ્રા 1 ક્ષાયોપથમિકસમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 23(iv) | N) | 26453+ સંખ્યત્વમોહનાય + જુગુપ્સા + | ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત નિદ્રા 1 ક્ષાયોપશમિકસમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 23(v) | ૫૬નું 53 + ભય + જુગુપ્સા + નિદ્રા 1 ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 53 + સમ્યકત્વમોહનીય + ભય + કથા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત જુગુપ્સા + નિદ્રા 1 ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો-તિર્યંચો 25 | ૫૮નું 53+ ઉદ્યોત ૪થા ગુણઠાણાના ભાષાપર્યાતિથી પર્યાપ્ત ક્ષાયોપશમિક સમ્યગ્દષ્ટિ તિર્યંચો હનું જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, નિદ્રા 1, 1મિથ્યાષ્ટિ તિર્યંચો વેદનીય 1, મિથ્યાત્વમોહનીય, કષાય 4, વિદ 1, યુગલ 1, ભય, જુગુપ્સા, આયુષ્ય 1, તિર્યંચગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ઔદારિક 2, તૈજસશરીર, કામણશરીર, સંસ્થાન 1, સંઘયણ 1, વર્ણાદિ 4, ખગતિ 1, અગુરુલઘુ નિર્માણ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ઉદ્યોત, ત્રસ 3, પ્રત્યેક, સ્થિર 2, સુભગ/દુર્ભગ, સ્વર 1, | આદેય/અનાદેય, યશ/અયશ, અસ્થિર 2, ગોત્ર 1, અંતરાય 5 આમ અપુનરુક્ત ઉદયસ્થાનકો 26 છે. તે આ પ્રમાણે - ૧૧નું, ૧૨નું, ૨૩નું, ૨૪નું, ૨૯નું, ૩૦નું, ૩૧નું, ૩૨નું, ૩૩નું, ૩૪નું, ૪૪નું, ૪પનું, ૪૬નું, ૪૭નું, ૪૮નું, ૪૯નું, ૫૦નું, પ૧નું, પરનું, પ૩નું, પ૪નું, પપનું, પ૬નું, પ૭નું, ૫૮નું, ૫૯નું. આમાંથી કેટલાક ઉદયસ્થાનકો રજા, ૩જા, પમા વગેરે ગુણઠાણે બીજી રીતે મળે છે. તે સ્વયં વિચારી લેવા.

Page #122
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 101 ૪થા ગુણઠાણાના ૪પના ઉદયસ્થાનકથી પટના ઉદયસ્થાનક સુધીના બધા ઉદયસ્થાનકો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક અને અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે, કેમકે નિદ્રા-ભય-જુગુપ્સા-ઉદ્યોત અધ્રુવોદયી પ્રકૃતિઓ છે. ૪૪નું ઉદયસ્થાનક માત્ર અલ્પતર ઉદયસ્થાનક છે. પ૯નું ઉદયસ્થાનક માત્ર ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક છે. મિથ્યાષ્ટિને વિગ્રહગતિમાં 44 + મિથ્યાત્વમોહનીય + અનંતાનુબંધી 1 = ૪૬નું ઉદયસ્થાનક હોય છે. મિથ્યાદષ્ટિને વિગ્રહગતિમાં અનંતાનુબંધીના ઉદય વિનાનું ૪પનું ઉદયસ્થાનક હોતું નથી, કેમકે અનંતાનુબંધીના ઉદય વિનાના મિથ્યાષ્ટિનું મરણ થતું ન હોવાથી મિથ્યાષ્ટિને વિગ્રહગતિમાં અનંતાનુબંધીના ઉદયસહિતનું જ ઉદયસ્થાનક હોય. મિથ્યાષ્ટિને ૪૬ના ઉદયસ્થાનકથી ૫૯ના ઉદયસ્થાનક સુધીના ઉદયસ્થાનકો છે. તે છઠ્ઠો કર્મગ્રંથના આધારે સ્વયં જાણી લેવા. ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક-૧૯ :- કેવળીના ઉદયસ્થાનક પરથી છબસ્થના ઉદયસ્થાનક પર ન જવાય. તેથી ૪૪નું ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક હોતું નથી. અતીર્થકરના ઉદયસ્થાનક પરથી તીર્થકરના ઉદયસ્થાનક પર ન જવાય. તેથી ૧૨નું ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક હોતું નથી. અયોગી કેવળીના ઉદયસ્થાનક પરથી સયોગી કેવળીના ઉદયસ્થાનક પર ન જવાય. તેથી ૨૩ના અને ૨૪ના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક હોતા નથી. ૧૧ના ઉદયસ્થાનકની નીચેનું કોઈ ઉદયસ્થાનક નથી. તેથી ૧૧નું ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક હોતું નથી. ૩૧ના ઉદયસ્થાનકની નીચેના કોઈપણ ઉદયસ્થાનક પરથી ૩૧ના ઉદયસ્થાનક પર જવાતું નથી. તેમજ ૩૨ના ઉદયસ્થાનકની નીચેના કોઈપણ ઉદયસ્થાનક પરથી ૩૨ના ઉદયસ્થાનક પર જવાતું નથી. તેથી ૩૧ના અને ૩૨ના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક હોતા નથી.

Page #123
102 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદયને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે આમ ૧૧ના, ૧૨ના, ૨૩ના, ૨૪ના, ૩૧ના, ૩રના અને ૪૪ના - આ સાત ઉદયસ્થાનકો ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો નથી. શેષ 19 ઉદયસ્થાનકો પર જ્યારે અલ્પ પ્રકૃતિવાળા ઉદયસ્થાનકો પરથી આવે ત્યારે તે 19 ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો છે. કુલ ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો 4 + 15 = 19 છે. તે આ પ્રમાણે - ૨૯નું, ૩૦નું, ૩૩નું, ૩૪નું, ૪પનું, ૪૬નું, ૪૭નું, ૪૮નું, ૪૯નું, ૫૦નું, ૫૧નું, પરનું, પ૩નું, પ૪નું, પપનું, પદનું, પ૭નું, ૫૮નું, ૫૯નું. અલ્પતર ઉદયસ્થાનક-૨૪ :- ૧લા ગુણઠાણા કે ૪થા ગુણઠાણાના ઉદયસ્થાનક પરથી કેવળીના ઉદયસ્થાનક પર ન જવાય. તેથી ૩૪નું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક હોતું નથી. પ૯ના ઉદયસ્થાનકથી ઉપરનું કોઈ ઉદયસ્થાનક નથી. તેથી ૫૯નું અલ્પતર ઉદયસ્થાનક હોતું નથી. આમ ૩૪ના અને પ૯ના - આ બે ઉદયસ્થાનકો અલ્પતર ઉદયસ્થાનકો નથી. શેષ 24 ઉદયસ્થાનકો પર જ્યારે વધુ પ્રકૃતિવાળા ઉદયસ્થાનકો પરથી આવે ત્યારે તે 24 D. કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર ગાથા પરની મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. llIA ઉપર કહ્યું છે, “ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો 21 છે, કેમકે છદ્મસ્થના ઉદયસ્થાનકો ઉપર કેવળી ન જાય, અતીર્થકર તીર્થકરના ઉદયસ્થાનકો ઉપર ન જાય, અયોગી સયોગીકેવળીના ઉદયસ્થાનક ઉપર ન જાય. એટલે ૧૧ના, ૧૨ના, ૨૩ના, ૨૪ના અને ૪૪ના - આ પાંચ ઉદયસ્થાનકો ભૂયસ્કાર તરીકે મળતા નથી.” પણ પૂર્વે પાના નં. 91, ૯૨ની ફૂટનોટમાં કહ્યા મુજબ ૩૧ના અને ૩૨ના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો કોઈ રીતે મળતા નથી. તેથી અમે ૩૧ના અને ૩૨ના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો વિના કુલ 19 ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો કહ્યા છે. ટીકાકારનું કથન સંગત કરવા પૂર્વે કહ્યા મુજબ વ્યવધાનને ગૌણ કરીને ૩૧ના અને ૩૨ના ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો કહીને કુલ 21 ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો કહી શકાય. અહીં તત્ત્વ કેવળીગમ્ય છે.

Page #124
મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 103 અલ્પતર ઉદયસ્થાનકો છે. કુલ અલ્પતર ઉદયસ્થાનકો 9 + 15 = 24 છે. તે આ પ્રમાણે - ૫૮નું, પ૭નું, પદનું, પપનું, ૫૪નું, પ૩નું, પરનું, પ૧નું, પ૦નું, ૪૯નું, ૪૮નું, ૪૭નું, ૪૬નું, ૪પનું, ૪૪નું, ૩૩નું, ૩૨નું, ૩૧નું, ૩૦નું, ૨૯નું, ૨૪નું, ૨૩નું, ૧૨નું, ૧૧નું. અવસ્થિત ઉદયસ્થાનક-૨૬ :- 26 ઉદયસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત ઉદયસ્થાનકો ર૬ છે. અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક-નથી :- ઉત્તરપ્રકૃતિઓના ઉદયનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી તેમનો ઉદય થતો ન હોવાથી અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનક નથી. મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે :- ઉદીરણાના ભૂયસ્કાર વગેરે ઉદયના ભૂયસ્કાર વગેરેની જેમ જાણવા. જે ફરક છે તે આ પ્રમાણે છે - મૂળ પ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે : ઉદીરણાસ્થાનક-૫ :- ૮નું, ૭નું, દનું, પનું, રનું કમ ઉદીરણા પ્રકૃતિ | ૮નું સર્વ આયુષ્યની છેલ્લી આવલિકામાં નહીં રહેલા ૧લા ગુણઠાણાથી ૬ઠ્ઠા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૭નું | - આયુષ્ય આયુષ્યની છેલ્લી આવલિકામાં રહેલા ૧લા, રજા અને ૪થા થી ૬ઢા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 7- વેદનીય ૭માં ગુણઠાણાથી ૧૦મા ગુણઠાણાની છેલ્લી આવલિકા બાકી રહે ત્યાં સુધીના જીવો પનું 6 - મોહનીય ૧૦માં ગુણઠાણાની છેલ્લી આવલિકાથી ૧૨માં ગુણઠાણાની છેલ્લી આવલિકા બાકી રહે ત્યાં સુધીના જીવો રનું |પ- જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, ૧૨માં ગુણઠાણાની છેલ્લી આવલિકાથી ૧૪માં અંતરાય ગુણઠાણા સુધીના જીવો કમ ઉદીરણાસ્થાનક પ્રકૃતિ સ્વામી 5

Page #125
104 મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રય ભૂયસ્કાર વગેરે ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક-૩ :- ૬નું, ૭નું, ૮નું ૧૧મા ગુણઠાણે પનું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને પડીને ૧૦મા ગુણઠાણે આવે ત્યાં દુનું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે પહેલુ ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. ૭માં ગુણઠાણે નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને આયુષ્યની છેલ્લી આવલિકામાં પડીને ૬ઢા ગુણઠાણે આવે ત્યાં ૭નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે બીજુ ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. ૭માં ગુણઠાણે ૬નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને આયુષ્યની છેલ્લી આવલિકા સિવાયના કાળમાં પડીને ૬ઢા ગુણઠાણે આવે ત્યાં તેનું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. અથવા ૧લા, રજા અને ૪થા થી ૬ઢા ગુણઠાણા સુધીના ગુણઠાણાઓમાં આયુષ્યની છેલ્લી આવલિકામાં ૭નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને પરભવમાં નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. અથવા ૧૧મા ગુણઠાણે પનું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને મૃત્યુ પામીને ૪થા ગુણઠાણે આવે ત્યાં ૮નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક-૪ - ૭નું, ૬નું, પનું, રનું ૧લા ગુણઠાણાથી ૬ઠ્ઠા ગુણઠાણા સુધીમાં આયુષ્યની ચરમાવલિકા પૂર્વે ૮નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને આયુષ્યની ચરમાવલિકામાં ૭નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. ૬ઢા ગુણઠાણે આયુષ્યની ચરમાવલિકામાં નહીં રહેલા જીવને ૮નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ૭મા ગુણઠાણે આવીને દનું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. અથવા

Page #126
ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 105 આયુષ્યની ચરમાવલિકામાં ૬ઢા ગુણઠાણે રહેલા જીવને ૭નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ૭મા ગુણઠાણે આવીને ૬નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. ૧૦માં ગુણઠાણાની ચરમાવલિકા પૂર્વે ૬નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ૧૦માં ગુણઠાણાની ચરમાવલિકામાં આવીને પનું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. ૧૨માં ગુણઠાણાની ચરમાવલિકા પૂર્વે પનું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ૧૨મા ગુણઠાણાની ચરમાવલિકામાં આવીને રનું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ચોથુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. અવસ્થિત ઉદીરણાસ્થાનક-૫ :- ૮નું, ૭નું, દનું, પનું, ૨નું પાંચે ઉદીરણાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત હોય છે. તેથી અવસ્થિત ઉદીરણાસ્થાનકો પ છે - ૮નું, ૭નું, દનું, પનું, ૨નું. અવ્યક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનક :- નથી સર્વથા ઉદીરણાનો અભાવ થયા પછી ફરીથી ઉદીરણા થતી નથી. તેથી અવક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનક નથી. ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે : નામકર્મ સિવાયના 7 કર્મોના ઉદીરણાસ્થાનકો, ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનકો, અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનકો, અવસ્થિત ઉદીરણાસ્થાનકો અને અવક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનકો તેમના ઉદયસ્થાનકો, ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનકો, અલ્પતર ઉદયસ્થાનકો, અવસ્થિત ઉદયસ્થાનકો અને અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનકોની સમાન છે. નામકર્મના ૮ના અને ૯ના ઉદયસ્થાનકો ૧૪મા ગુણઠાણે હોય છે. ૧૪મા ગુણઠાણે ઉદીરણા થતી નથી. તેથી નામકર્મના

Page #127
106 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ૮ના અને ૯ના ઉદીરણાસ્થાનકો નથી. તેથી નામકર્મના કુલ ઉદીરણાસ્થાનકો 10 છે, ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનકો 8 છે, અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનકો 7 છે, અવસ્થિત ઉદીરણાસ્થાનકો 10 છે અને અવક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનક નથી. સામાન્યથી સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે : ઉદીરણાસ્થાનકો-૨૪ : ઉદીરણાક્રમ પ્રકૃતિઓ સ્વામી સ્થાનક ૨૧નું મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, તૈજસશરીર, સમુદ્યાતમાં કાર્મણકાયયોગમાં વર્તતા કાર્મણશરીર, વર્ણાદિ 4, અગુરુલઘુ, ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર કેવળી નિર્માણ, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, સ્થિર 2, અસ્થિર 2, ઉચ્ચગોત્ર ૨૨નું 21 +જિન સમુદ્દઘાતમાં કાર્પણ કાયયોગમાં વર્તતા ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળી 3 | ૨૭નું |21 + ઔદારિક 2, સંસ્થાન 1, ૧લુ સમુઘાતમાં ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં સંઘયણ, પ્રત્યેક, ઉપઘાત વર્તતા ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર કેવળી 28 ૨૭+જિન પI) ૩૧નું |૨૭+પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ખગતિ 1, સ્વર 1 ૩૨નું 31 + જિન સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં વર્તતા ૧૩મા ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળી ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા સ્વભાવસ્થ અતીર્થકર કેવળી ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા સ્વભાવસ્થ તીર્થકર કેવળી પ(i)| ૩૧નું 3i2 - સ્વર 1 ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી (i) | ૩૦નું |૨૭+પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ખગતિ 1 ૩૦નું |૨૭+પરાઘાત, ખગતિ 1, જિન ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા તીર્થકર કેવળીને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી | ૧૩માં ગુણઠાણાવાળા અતીર્થકર કેવળીને | ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી. ૨૯નું ૨૭+પરાઘાત, ખગતિ 1

Page #128
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 107 ૨૧નું, ૨૨નું, ૨૭નું, ૨૮નું, ૨૯નું, ૩૦નું, ૩૧નું, ૩૨નું - આ 8 ઉદીરણાસ્થાનકો કેવળીના છે ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનકો-૪ :- ૨૧ના, ૨૨ના, ૨૯ના, ૩૦ના ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનકો સંભવતા નથી. ૨૭ના, ૨૮ના, ૩૧ના, ૩રના ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનકો સંભવે છે. તે આ પ્રમાણે - (1) અતીર્થકર કેવળીને સમુદ્યામાં કાર્મણકાયયોગમાં ૨૧નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં ૨૭નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે પહેલું ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. (2) તીર્થકર કેવળીને સમુઘાતમાં કાર્મણકાયયોગમાં ૨૨નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં ૨૮નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે બીજુ ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. (3) અતીર્થકર કેવળીને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં ૨૭નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને સ્વભાવસ્થ થયા પછી ૩૧નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. તીર્થકર કેવળીને સમુદ્યાતમાં ઔદારિકમિશકાયયોગમાં ૨૮નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને સ્વભાવસ્થ થયા પછી ૩૨નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ચોથું ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક-૭ :- ૩૧નું, ૩૦નું, ૨૯નું, ૨૮નું, ૨૭નું, ૨૨નું, ૨૧નું. (૩૨નું અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક સંભવતું નથી.) તે આ પ્રમાણે - (1) સ્વભાવસ્થ તીર્થકર કેવળીને ૩રનું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને

Page #129
108 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૧નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે પહેલુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. (2) તીર્થકર કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૧નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી ૩૦નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. અથવા સ્વભાવસ્થ અતીર્થકર કેવળીને ૩૧નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૦નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે પણ બીજુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક (3) અતીર્થકર કેવળીને સ્વરનો નિરોધ થયા પછી ૩૦નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને ઉચ્છવાસનો નિરોધ થયા પછી ૨૯નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક (4) સ્વભાવસ્થ તીર્થકર કેવળીને ૩રનું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં ૨૮નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે ચોથુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. (5) સ્વભાવસ્થ અતીર્થકર કેવળીને ૩૧નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં ૨૭નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે પાંચમુ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. (6) તીર્થકર કેવળીને સમુદ્ધાતમાં ઔદારિકમિશ્નકાયયોગમાં ૨૮નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને સમુદ્ધાતમાં કાર્મણકાયયોગમાં ૨૨નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે છઠ્ઠું અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક

Page #130
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 109 (7) અતીર્થકર કેવળીને સમુઠ્ઠાતમાં ઔદારિકમિશ્રકાયયોગમાં ૨૭નું ઉદીરણાસ્થાનક હોય અને સમુદ્રઘાતમાં કાર્મણકાયયોગમાં ૨૧નું ઉદીરણાસ્થાનક થાય તે સાતમું અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક છે. ૪૪ના, ૪પના, ૪૬ના, ૪૭ના, ૪૮ના, ૪૯ના, ૫૦ના, ૫૧ના, પરના, પ૩ના, પ૪ના, પપના, પ૬ના, પ૭ના, ૫૮ના, ૫૯ના ઉદીરણાસ્થાનકો ૪૪ના ઉદયસ્થાનકથી પ૯ના ઉદયસ્થાનક સુધીના ઉદયસ્થાનકો પ્રમાણે જાણવા. આમ કુલ ઉદીરણાસ્થાનકો 8 + 16 = 24 છે. તે આ પ્રમાણે - ૨૧નું, ૨૨નું, ૨૭નું, ૨૮નું, ૨૯નું, ૩૦નું, ૩૧નું, ૩રનું, ૪૪નું, ૪૫નું, ૪૬નું, ૪૭નું, ૪૮નું, ૪૯નું, ૫૦નું, ૫૧નું, પરનું, પ૩નું, પ૪નું, પપનું, પ૬નું, પ૭નું, પ૮નું, પ૯નું. ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક-૧૯ : ૨૧ના ઉદીરણાસ્થાનકની નીચે કોઈ ઉદીરણાસ્થાનક ન હોવાથી ૨૧નું ભૂયસ્કર ઉદીરણાસ્થાનક નથી. અતીર્થકરના ઉદીરણાસ્થાનક પરથી તીર્થકરના ઉદીરણાસ્થાનક પર જઈ શકાતું ન હોવાથી ૨૨નું ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક નથી. ૨૯ના અને ૩૦ના ઉદીરણાસ્થાનકોની નીચેના કોઈપણ ઉદીરણાસ્થાનકો પરથી ૨૯ના અને ૩૦ના ઉદીરણાસ્થાનકો પર જઈ શકાતું ન હોવાથી ૨૯ના અને ૩૦ના ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક નથી. કેવળીના ઉદીરણાસ્થાનક પરથી છબસ્થના ઉદીરણાસ્થાનક પર જવાતું ન હોવાથી ૪૪નું ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક નથી. શેષ 19 ઉદીરણાસ્થાનકો પર જ્યારે જીવ અલ્પ પ્રકૃતિવાળા ઉદીરણાસ્થાનકો

Page #131
110 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે પરથી આવે ત્યારે તે 19 ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક છે. કુલ 4 + 15 = 19 ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનકો છે. તે આ પ્રમાણે - ૨૭નું, ૨૮નું, ૩૧નું, ૩રનું, ૪પનું, ૪૬નું, ૪૭નું, ૪૮નું, ૪૯નું, ૫૦નું, ૫૧નું, પરનું, પ૩નું, પ૪નું, પપનું, પદનું, પ૭નું, પ૮નું, પ૯નું. અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક-૨૨ - ૧લા ગુણઠાણા કે ૪થા ગુણઠાણાના ઉદીરણાસ્થાનક પરથી કેવળીના ઉદીરણાસ્થાનક પર ન જવાય. તેથી ૩૨નું અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક હોતું નથી. પ૯ના ઉદીરણાસ્થાનકની ઉપરનું કોઈ ઉદીરણાસ્થાનક નથી. તેથી પ૯નું અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક હોતું નથી. આમ ૩રના અને પ૯ના - આ બે ઉદીરણાસ્થાનકો અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક નથી. શેષ 22 ઉદીરણાસ્થાનકો પર જયારે વધુ પ્રકૃતિવાળા ઉદીરણાસ્થાનક પરથી આવે ત્યારે તે 22 અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનકો છે. કુલ અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનકો 7 + 15 = 22 છે. તે આ પ્રમાણે - ૫૮નું, પ૭નું, પ૬નું, પપનું, પ૪નું, પ૩નું, પરનું, ૫૧નું, ૫૦નું, ૪૯નું, ૪૮નું, ૪૭નું, ૪૬નું, 45, ૪૪નું, ૩૧નું, ૩૦નું, ર૯નું, ૨૮નું, ૨૭નું, ૨૨નું, ૨૧નું. અવસ્થિત ઉદીરણાસ્થાનક-૨૪ : 24 ઉદીરણાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત ઉદીરણાસ્થાનકો 24 છે. અવક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનક-નથી : ઉત્તરપ્રકૃતિઓની ઉદીરણાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી તેમની ઉદીરણા થતી ન હોવાથી અવક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનક નથી.

Page #132
11 1 મૂળપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓના સમુદાયમાં ૭મા ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણા સુધી વેદનીય અને આયુષ્યની ઉદીરણા થતી નથી. તેથી તે તે ગુણઠાણાના તે તે ઉદયસ્થાનકોમાંથી તે તે પ્રકૃતિઓ ઓછી કરી ઉદીરણાસ્થાનકો કહેવા. મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે - સત્તાસ્થાનક-૩ :- ૮નું, ૭નું, ૪નું કમ ઉદયસ્થાનક પ્રકૃતિઓ સ્વામી ૮નું સર્વ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૭નું |૮-મોહનીય ૧૨માં ગુણઠાણાના જીવો ૪નું |7 - જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, અંતરાય ૧૩માં ગુણઠાણા અને ૧૪મા ગુણઠાણાના જીવો ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક :- નથી અલ્પ પ્રકૃતિવાળા સત્તાસ્થાનક પરથી વધુ પ્રકૃતિવાળા સત્તાસ્થાનક પર જવાતું ન હોવાથી ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક નથી. અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૨ :- ૭નું, ૪નું. ૧૦માં ગુણઠાણે ૮નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૨માં ગુણઠાણે જઈને ૭નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૨માં ગુણઠાણે ૭નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૩માં ગુણઠાણે જઈને ૪નું સત્તાસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૩ :- ૮નું, ૭નું, ૪નું. ત્રણે સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનકો ત્રણ છે.

Page #133
112 જ્ઞાનાવરણ-દર્શનાવરણમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી સર્વથા સત્તાનો અભાવ થયા પછી ફરી સત્તા ન થતી હોવાથી અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. ઉત્તરપ્રવૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે : દરેક મૂળ પ્રકૃતિના સત્તાસ્થાનકોની પ્રકૃતિઓ અને સ્વામી પૂર્વે (પાના નં. 34 થી 40 ઉપર) કહ્યા છે. તે ત્યાંથી જાણી લેવા. (1) જ્ઞાનાવરણ : સત્તાસ્થાનક-૧ :- પનું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક-અલ્પતર સત્તાસ્થાનક :- નથી જ્ઞાનાવરણનું એક જ સત્તાસ્થાનક હોવાથી તેને ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક અને અલ્પતર સત્તાસ્થાનક નથી. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૧ :- પનું સદા પનું અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક હોય છે. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી જ્ઞાનાવરણની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી સત્તા થતી ન હોવાથી અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. (2) દર્શનાવરણ : સત્તાસ્થાનક-૩ :- ૯નું, ૬નું, ૪નું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક :- નથી દર્શનાવરણકર્મના અલ્પ પ્રકૃતિઓના સત્તાસ્થાનક પરથી વધુ પ્રકૃતિઓના સત્તાસ્થાનક પર જવાતું ન હોવાથી તેના ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક નથી.

Page #134
1 1 3 વેદનીયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૨ :- ૬નું, ૪નું ક્ષપકશ્રેણિમાં ૯મા ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગો સુધી ૯નું સત્તાસ્થાનક હોય અને છેલ્લા સંખ્યામાં ભાગમાં ૬નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૨મા ગુણઠાણાના વિચરમ સમયે દનું સત્તાસ્થાનક હોય અને ચરમ સમયે ૪નું સત્તાસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૨ :- ૯નું, ૬નું ૯ના અને ૬ના સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત હોય છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનકો બે છે. ૪નું સત્તાસ્થાનક 1 સમયનું હોવાથી તે અવસ્થિત નથી. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી દર્શનાવરણકર્મની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરીથી સત્તા ન થતી હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. (3) વેદનીય : સત્તાસ્થાનક-૨ - ૨નું, ૧નું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક :- નથી વેદનીયના ૧ના સત્તાસ્થાનક પરથી રના સત્તાસ્થાનક પર જવાતું ન હોવાથી તેનું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક નથી. અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૧ :- ૧નું ૧૪માં ગુણઠાણાના ઢિચરમ સમયે રનું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ૧નું સત્તાસ્થાનક થાય તે અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે.

Page #135
114 મોહનીયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૧ - રનું રનું સત્તાસ્થાનક સદા અવસ્થિત હોય છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક એક જ છે. ૧નું સત્તાસ્થાનક 1 સમયનું હોવાથી તે અવસ્થિત નથી. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી વેદનીયની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરીથી તેની સત્તા થતી ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. (4) મોહનીય : સત્તાસ્થાનક-૧૫ - ૨૮નું, ૨૭નું, ૨૬નું, ૨૪નું, ૨૩નું, ૨૨નું, ૨૧નું, ૧૩નું, 12, ૧૧નું, પનું, ૪નું, ૩નું, રનું, ૧નું. ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક-૧ - ૨૮નું અનાદિ મિથ્યાષ્ટિને ર૬નું સત્તાસ્થાનક હોય. ૨૮ની સત્તાવાળાને ૧લા ગુણઠાણે આવ્યા પછી સમ્યત્વમોહનીયમિશ્રમોહનીયની ઉઠ્ઠલના થયા પછી ર૬નું સત્તાસ્થાનક હોય. આ બન્ને જીવો ઔપથમિક સમ્યક્ત્વ પામે ત્યારે ૨૮નું સત્તાસ્થાનક થાય. તે ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કર્યા પછી ૨૪નું સત્તાસ્થાનક હોય. તે જીવ ૧લા ગુણઠાણે આવીને અનંતાનુબંધી 4 બાંધે ત્યારે ૨૮નું સત્તાસ્થાનક થાય. તે પણ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૧૪:- ૨૭નું, ર૬નું, ૨૪નું, ૨૩નું, ૨૨નું, ૨૧નું, ૧૩નું, ૧૨નું, ૧૧નું, પનું, ૪નું, ૩નું, ૨નું, ૧નું.

Page #136
115 મોહનીયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ૨૮ના સત્તાસ્થાનકની ઉપરનું કોઈ સત્તાસ્થાનક ન હોવાથી ૨૮નું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક નથી. ૧લા ગુણઠાણે ૨૮નું સત્તાસ્થાનક હોય. ત્યાં સમ્યકત્વમોહનીયની ઉદ્ધલના થયા પછી ૨૭નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. સમ્યક્ત્વમોહનીયની ઉધલના થયા પછી ૨૭નું સત્તાસ્થાનક હોય. મિશ્રમોહનીયની ઉદ્ધલના થયા પછી ૨૬નું સત્તાસ્થાનક થાય તે બીજું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ક્ષાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટિને ૨૮નું સત્તાસ્થાનક હોય. અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજનો થયા પછી તેને ૨૪નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ત્રીજું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના થયા પછી ૨૪નું સત્તાસ્થાનક હોય. મિથ્યાત્વમોહનીયનો ક્ષય થયા પછી ૨૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ચોથું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૨૩ના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ મિશ્રમોહનીયનો ક્ષય થયા પછી ૨૨ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે પાંચમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૨૨ના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ સમ્યકત્વમોહનીયનો ક્ષય થયા પછી ૨૧ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે છઠ્ઠું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક 5 0 ૨૧ના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ૪પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 નો ક્ષય થયા પછી ૧૩ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે સાતમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે.

Page #137
1 1 6 મોહનીયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 13 સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ નપુંસકવેદનો ક્ષય થયા પછી ૧૨ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે આઠમું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૧રના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ સ્ત્રીવેદનો ક્ષય થયા પછી ૧૧ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે નવમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૧ના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ હાસ્ય 6 નો ક્ષય થયા પછી પના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે દસમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. પના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ પુરુષવેદનો ક્ષય થયા પછી ૪ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે અગ્યારમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૪ના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ સંજવલન ક્રોધનો ક્ષય થયા પછી ૩ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે બારમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૩ના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ સંજવલન માનનો ક્ષય થયા પછી રના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે તેરમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. રના સત્તાસ્થાનક પરથી જીવ સંજવલન માયાનો ક્ષય થયા પછી ૧ના સત્તાસ્થાનક પર જાય તે ચૌદમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક :- 15 પંદરે સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક 15 છે. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી મોહનીયની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરીથી તેની સત્તા થતી ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. (5) આયુષ્ય : સત્તાસ્થાનક-૨ :- રનું, ૧નું.

Page #138
1 1 7. આયુષ્યમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 117 ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક-૧ :- રનું પરભવનું આયુષ્ય બાંધ્યા પૂર્વે ૧નું સત્તાસ્થાનક હોય છે. પરભવનું આયુષ્ય બાંધ્યા પછી રનું સત્તાસ્થાનક થાય તે ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૧ :- ૧નું પરભવનું આયુષ્ય બાંધ્યા પછી રનું સત્તાસ્થાનક હોય છે. પરભવના આયુષ્યનો ઉદય થાય ત્યારે ૧નું સત્તાસ્થાનક થાય તે અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૨ :- ૨નું, ૧નું. બને સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક બે છે. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી આયુષ્યની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરીથી તેની સત્તા થતી ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. (6) નામ : સત્તાસ્થાનક-૧૨ :- ૯૩નું, ૯૨નું, ૮૯નું, ૮૮નું, ૮૬નું, ૮૦નું, ૭૯નું, ૭૮નું, ૭૬નું, ૭૫નું, ૯નું, ૮નું | પ્રકૃતિ-T પ્રકૃતિઓ સ્વામી કમ Jસત્તાસ્થાન ૯૩નું સર્વ જેણે જિનનામકર્મ અને આહારક 4 બાંધ્યું હોય તેવા ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો જેણે જિનનામકર્મ ન બાંધ્યું હોય અને આહારક 4 બાંધ્યું હોય તેવા ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 2 | ૯૨નું 93- જિનનામકર્મ

Page #139
1 18 નામમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે કમ ..પ્રકૃતિ- | પ્રવૃતિઓ સ્વામી સત્તાસ્થાન ૮૯નું 9i3- આહારક 4 જેણે જિનનામકર્મ બાંધ્યું હોય અને આહારક 4 ન બાંધ્યું હોય તેવા ૧લા ગુણઠાણા અને ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો | ૮૮નું ૮િ૯-જિનનામકર્મ જેણે જિનનામકર્મ અને આહારક 4 ન બાંધ્યું હોય તેવા ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો. ૮૬ની સત્તાવાળા પંચેન્દ્રિયને દેવ 2 નરક 2 બાંધ્યા પછી. 5 | ૮૬નું ૮૮-દેવ ર/નરક 2 ૮૮ની સત્તાવાળા ૧લા ગુણઠાણાવાળા એકેન્દ્રિયને દેવ ૨/નરક રની ઉદ્ધલના થયા પછી. ૮૦ની સત્તાવાળો એકેન્દ્રિય પંચેન્દ્રિયમાં જઈને નરક રદેવ 2 અને વૈક્રિય 4 બાંધે તે પછી. 6 | ૮૦નું |86 - નરક ર/દેવ રે, વૈક્રિય 4 ૮૬ની સત્તાવાળા ૧લા ગુણઠાણાવાળા એકેન્દ્રિયને નરક રદેવ 2 અને વૈક્રિય ૪ની ઉલના થયા પછી. ૭૮ની સત્તાવાળો ૧લા ગુણઠાણાવાળો તેઉકાય-વાયુકાય જીવ અન્ય એકેન્દ્રિયમાં જઈ મનુષ્ય ર બાંધે તે પછી. 93 - નરક 2, તિર્યંચ 2, જાતિ 4, T૯૩ની સત્તાવાળાને ક્ષપકશ્રેણિમાં નરક 2 વગેરે સ્થાવર 2, આત૫ 2, સાધારણ | 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી. 7 | ૭૯નું 92 - નરક 2 વગેરે 13 ૯૨ની સત્તાવાળાને ક્ષપકશ્રેણિમાં નરક ર વગેરે | 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી 8 | ૭૮નું |૮૮-દેવ 2, નરક ર, વૈક્રિય 4, |૮૦ની સત્તાવાળા ૧લા ગુણઠાણાવાળા એકેન્દ્રિય મનુષ્ય 2 તેઉકાય-વાયુકાયમાં જઈ મનુષ્ય ૨ની ઉદ્દલના કરે તે પછી ૭૬નું ૮િ૯-નરક 2 વગેરે 13 (૮૯ની સત્તાવાળાને ક્ષપકશ્રેણિમાં નરક ર વગેરે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૭૫નું |૮૮-નરક ર વગેરે 13 ૮૮ની સત્તાવાળાને ક્ષપકશ્રેણિમાં નરક ર વગેરે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી | ૯નું મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ત્રસ 3, | તીર્થકરને ૧૪મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે સુભગ, આદેય, યશ, જિનનામકર્મ 12 | નું ૯-જિનનામકર્મ અતીર્થકરને ૧૪મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક-૬ - ૮૦નું, ૮૬નું, ૮૮નું, ૮૯નું, 92, ૯૩નું

Page #140
નામમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 1 19 ૭૮નું સત્તાસ્થાનક હોય અને મનુષ્ય 2 બાંધ્યા પછી ૮૦નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પહેલુ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૦નું સત્તાસ્થાનક હોય અને દેવ 2 કે નરક 2 અને સત્તાસ્થાનક છે. ૮૬નું સત્તાસ્થાનક હોય અને નરક 2 કે દેવ 2 બાંધ્યા પછી ૮૮નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૮નું સત્તાસ્થાનક હોય અને જિનનામકર્મ બાંધ્યા પછી ૮૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ચોથું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૮નું સત્તાસ્થાનક હોય અને આહારક 4 બાંધ્યા પછી ૯૨નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પાંચમુ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૨નું સત્તાસ્થાનક હોય અને જિનનામકર્મ બાંધ્યા પછી ૯૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે છ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા ૮૯નું સત્તાસ્થાનક હોય અને આહારક 4 બાંધ્યા પછી ૯૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે છઠ્ઠ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૧૦ :- 89, ૮૮નું, ૮૬નું, ૮૦નું, ૭૯નું, ૭૮નું, ૭૬નું, ૭૫નું, ૯નું, ૮નું. ૯૩નું સત્તાસ્થાનક હોય અને આહારક ૪ની ઉઠ્ઠલના થયા પછી ૮૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૨નું સત્તાસ્થાનક હોય અને આહારક ૪ની ઉદ્ધલના થયા પછી ૮૮નું સત્તાસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૮નું સત્તાસ્થાનક હોય અને દેવ ૨/નરક 2 ની ઉદ્ધલના થયા પછી ૮૬નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે.

Page #141
120 નામમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ૮૬નું સત્તાસ્થાનક હોય અને નરક રદેવ 2 અને વૈક્રિય ૪ની ઉઠ્ઠલના થયા પછી ૮૦નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ચોથુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા ૯૩નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯માં ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૮૦નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પણ ચોથુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૨નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૭૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પાંચમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૦નું સત્તાસ્થાનક હોય અને મનુષ્ય ની ઉદ્ધલના થયા પછી ૭૮નું સત્તાસ્થાનક થાય તે છઠ્ઠું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૯નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯માં ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૭૬નું સત્તાસ્થાનક થાય તે સાતમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૮નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૭૫નું સત્તાસ્થાનક થાય તે આઠમું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૦નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 71 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે નવમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા, ૭૬નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 67 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૧૪મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે નવમું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૭૯નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪મી ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 71 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ

Page #142
1 2 1 નામમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે સમયે ૮નું સત્તાસ્થાનક થાય તે દસમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા, ૭૫નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 67 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૧૪મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ૮નું સત્તાસ્થાનક થાય તે દસમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૧૦:- ૯૩નું, ૯૨નું, ૮૯નું, ૮૮નું, ૮૬નું, ૮૦નું, ૭૯નું, ૭૮નું, ૭૬નું, ૭૫નું ૯ના અને ૮ના સત્તાસ્થાનકો સિવાયના બધા સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનકો 10 છે. ૯ના અને તેના સત્તાસ્થાનકો 1 સમયના હોવાથી અવસ્થિત નથી. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી નામકર્મની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરીથી તેની સત્તા થતી ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. ઉપર નામકર્મના જે સત્તાસ્થાનકો અને ભૂયસ્કાર વગેરે કહ્યા તે નામકર્મની કુલ 93 પ્રકૃતિની અપેક્ષાએ કહ્યા છે. આ 93 પ્રકૃતિઓમાં બંધન 5 ગયા છે. જો બંધન 5 ની બદલે 15 ગણીએ તો નામકર્મની કુલ પ્રકૃતિઓ 103 થાય. આ 103 પ્રકૃતિઓની અપેક્ષાએ નામકર્મના 12 સત્તાસ્થાનકો પૂર્વે (પાના નં. 37, 38 ઉપર) કહ્યા છે. તે સત્તાસ્થાનકોની અપેક્ષાએ ભૂયસ્કાર વગેરે આ રીતે જાણવા - ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક-૬ :- ૮૪નું, ૯૩નું, ૯૫નું, ૯૬નું, ૧૦૨નું, ૧૦૩નું. ૮રનું સત્તાસ્થાનક હોય અને મનુષ્ય 2 બાંધ્યા પછી ૮૪નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પહેલું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે.

Page #143
1 2 2 નામમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ૮૪નું સત્તાસ્થાનક હોય અને દેવ 2 કે નરક ર અને વૈક્રિય 7 બાંધ્યા પછી ૯૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે બીજુ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૩નું સત્તાસ્થાનક હોય અને નરક ર કે દેવ ર બાંધ્યા પછી ૯૫નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૫નું સત્તાસ્થાનક હોય અને જિનનામકર્મ બાંધ્યા પછી ૯૬નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ચોથુ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૦૨નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પાંચમુ ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૦૨નું સત્તાસ્થાનક હોય અને જિનનામકર્મ બાંધ્યા પછી ૧૦૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે છઠું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા ૯૬નું સત્તાસ્થાનક હોય અને આહારક 7 બાંધ્યા પછી ૧૦૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે છઠું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૧૦ :- ૯દનું, ૯૫નું, ૯૩નું, ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૪નું, ૮૩નું, ૮૨નું, ૯નું, ૮નું. ૧૦૩નું સત્તાસ્થાનક હોય અને આહારક ૭ની ઉદ્ધલના થયા પછી ૯૬નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પહેલું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૦૨નું સત્તાસ્થાનક હોય અને આહારક ૭ની ઉદ્ધલના થયા પછી ૯૫નું સત્તાસ્થાનક થાય તે બીજુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૫નું સત્તાસ્થાનક હોય અને દેવ ર નરક રની ઉદ્ધલના થયા પછી ૯૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ત્રીજુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૦૩નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૯૦નું સત્તાસ્થાનક થાય તે ચોથુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે.

Page #144
નામમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 123 ૧૦૨નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૮૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે પાંચમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૩નું સત્તાસ્થાનક હોય અને નરક રદેવ 2 અને વૈક્રિય ૭ની ઉદ્ધલના થયા પછી ૮૪નું સત્તાસ્થાનક થાય તે છઠ્ઠું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૬નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૮૩નું સત્તાસ્થાનક થાય તે સાતમું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૫નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૯મા ગુણઠાણે 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૮૨નું સત્તાસ્થાનક થાય તે આઠમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા ૮૪નું સત્તાસ્થાનક હોય અને મનુષ્ય 2 ની ઉઠ્ઠલના થયા પછી ૮૨નું સત્તાસ્થાનક થાય તે આઠમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૯૦નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 81 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે નવમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા ૮૩નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 74 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૯નું સત્તાસ્થાનક થાય તે નવમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૮૯નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 81 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થયા પછી ૮નું સત્તાસ્થાનક થાય તે દસમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા ૮૨નું સત્તાસ્થાનક હોય અને ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે 74 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય

Page #145
1 24 ગોત્રમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે થયા પછી ૮નું સત્તાસ્થાનક થાય તે દસમુ અલ્પતર સત્તાસ્થાનક અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૧૦ :- ૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું, ૯૩નું, ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૪નું, ૮૩નું, ૮૨નું. ૯ના અને ૮ના સત્તાસ્થાનકો સિવાયના બધા સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનકો 10 છે. ૯ના અને ૮ના સત્તાસ્થાનકો 1 સમયના હોવાથી અવસ્થિત નથી. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી નામકર્મની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરીથી તેની સત્તા થતી ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. (7) ગોત્ર : સત્તાસ્થાનક-૨ :- ૨નું, ૧નું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક-૧ - રનું તેઉકાય-વાયુકાયમાં નીચગોત્રનું ૧નું સત્તાસ્થાનક હોય છે. ત્યાંથી અન્યત્ર જઈ ઉચ્ચગોત્ર બાંધે ત્યારે રનું સત્તાસ્થાનક થાય છે. તે ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક છે. અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૧ - ૧નું રનું સત્તાસ્થાનક હોય અને તેઉકાય-વાયુકાયમાં જઈ ઉચ્ચગોત્રની ઉદ્ધલના થયા પછી ૧નું સત્તાસ્થાનક થાય તે અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અથવા ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે રનું સત્તાસ્થાનક હોય અને નીચગોત્રનો ક્ષય થયા પછી ૧૪મા

Page #146
1 2 5 અંતરાયમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ૧નું સત્તાસ્થાનક થાય તે અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૨ :- નું, ૧નું બન્ને સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક 2 છે. ઉચ્ચગોત્રનું ૧નું સત્તાસ્થાનક 1 સમયનું હોવાથી અવસ્થિત નથી. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી ગોત્રકર્મની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી તેની સત્તા થતી ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. (8) અંતરાય : સત્તાસ્થાનક-૧ :- પનું ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક, અલ્પતર સત્તાસ્થાનક :- નથી અંતરાયકર્મનું એક જ સત્તાસ્થાનક હોવાથી તેના ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક અને અલ્પતર સત્તાસ્થાનક નથી. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૧ :- પનું સદા પનું અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક હોય છે. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી અંતરાયકર્મની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરી તેની સત્તા થતી ન હોવાથી તેનું અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. સામાન્યથી સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયકાર વગેરે - સત્તાસ્થાનક-૪૭ 10

Page #147
1 26 સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે કમ સ્વામી સત્તા પ્રકૃતિઓ સ્થાનિક ૧૧નું મનુષ્યાયુષ્ય, મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, વેદનીય 1, અતીર્થકર કેવળી ઉચ્ચગોત્ર ૧૨નું 11 +જિનનામકર્મ ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા તીર્થકર કેવળી | ૮૦નું 11 + વેદનીય 1, દેવ રે, ઔદારિક 4, |૧૩માં ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણાના વિક્રિય 4, તૈજસ 6, સંસ્થાન 6, સંઘયણ દ્વિચરમ સમય સુધીના અતીર્થકર કેવળી 6, વર્ણાદિ 20, ગતિ 2, મનુષ્યાનુપૂર્વી, અગુરુલઘુ નિર્માણ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, પ્રત્યેક, સ્થિર 2, સ્વર 2, અપર્યાપ્ત, અસ્થિર 2, દુર્ભગ, અનાદેય, અયશ, નીચગોત્ર ૮૧નું ૮૦+જિનનામકર્મ ૧૩માં ગુણઠાણાથી ૧૪માં ગુણઠાણાના વિચરમ સમય સુધીના તીર્થકર કેવળી ૮૪નું 8i0 + આહારક 4 ૧૩માં ગુણઠાણાથી ૧૪મા ગુણઠાણાના વિચરમ સમય સુધીના અતીર્થકર કેવળી ૮૫નું |૮૪+જિનનામકર્મ ૧૩માં ગુણઠાણાથી ૧૪માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના તીર્થકર કેવળી ૯૪નું 80+ જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, | ૧૨મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા અંતરાય 5 જીવો | ૯૫નું 9i4+ જિનનામકર્મ ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા જીવો 9 (i) | ૯૮નું 9i4+ આહારક 4 10 (i) | ૯૯નું 9i8+ જિનનામકર્મ 11 | ૯૬નું 94 +નિદ્રા 2 ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા જીવો ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે રહેલા જીવો ૧૧માં ગુણઠાણાથી ૧૨માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો ૧૧માં ગુણઠાણાથી ૧૨માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો ૧૧માં ગુણઠાણાથી ૧૨માં ગુણઠાણાના કિચરમ સમય સુધીના જીવો ૧૧માં ગુણઠાણાથી ૧૨માં ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધીના જીવો 12 (I) |૯૭નું 96 + જિનનામકર્મ 13 (i) |100નું 96 + આહારક 4 14 (i) |૧૦૧નું 1 O + જિનનામકર્મ

Page #148
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 127 ક્રમ સ્વામી સવા પ્રકૃતિઓ સ્થાનક 12 (ii) | ૯૭નું 9i6 + સંજ્વલન લોભ 9 (ii) | ૯૮નું ૯િ૭+જિનનામકર્મ 14 (ii) |૧૦૧નું 97+ આહારક 4 15 (i) |૧૦૨નું 101 +જિનનામકર્મ 9 (ii) | ૯૮નું 9i7+ સંજ્વલન માયા 10 (ii) | ૯૯નું 9i8+ જિનનામકર્મ 15 (ii) |૧૦૨નું 98+ આહારક 4 16 (i) |૧૦૩નું 102 + જિનનામકર્મ 10 (ii) | ૯૯નું 9i8+ સંજ્વલન માન 13 (ii) |૧૦૦નું ૯૯+જિનનામકર્મ 16 ii) |૧૦૩નું 99 + આહારક 4 17 (i) |104 103+ જિનનામકર્મ 13 (ii)|૧૦૦નું 99+ સંજ્વલન ક્રોધ 14 (ii) |૧૦૧નું ૧૦૦+જિનનામકર્મ 17 (ii) |104,100+ આહારક 4 18 (i) |105-104+ જિનનામકર્મ 14 (iv).૧૦૧નું ૧૦૦+પુરુષવેદ 15 (ii) |૧૦૨નું 101 +જિનનામકર્મ 18 (ii) |૧૦૫નું|૧૦૧ + આહારક 4 19 |૧૦૬નું 105 +જિનનામકર્મ 20 ૧૦૭નું] 101 + હાસ્ય 6 21 (i) |૧૦૮નું ૧૦૭+જિનનામકર્મ 22 ૧૧૧નું 107+ આહારક 4 23 (i) |૧૧૨નું 111 + જિનનામકર્મ 21 (ii) |૧૦૮નું 107+ સ્ત્રીવેદ 24 (i) |૧૦૯નું ૧૦૮+જિનનામકર્મ 23 (ii) |૧૧૨નું 108 + આહારક 4 25 (i) |113-112+ જિનનામકર્મ 24 (ii) |૧૦૯નું ૧0૮+નપુંસકવેદ | ૧૦માં ગુણઠાણાના જીવો ૧૦માં ગુણઠાણાના જીવો ૧૦મા ગુણઠાણાના જીવો ૧૦મા ગુણઠાણાના જીવો ૯મા ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો | મા ગુણઠાણાના જીવો ૯મા ગુણઠાણાના જીવો ૯મા ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯મા ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯મા ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો ૯માં ગુણઠાણાના જીવો

Page #149
1 28 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે ક્રમ સ્વામી સત્તા પ્રકૃતિઓ સ્થાનક 26 ૧૧૦નું ૧૦૯+જિનનામકર્મ ૯માં ગુણઠાણાના જીવો 25 (i) |૧૧૩નું 109+ આહારક 4 ૯માં ગુણઠાણાના જીવો 27 |૧૧૪નું ૧૧૩+જિનનામકર્મ ૯મા ગુણઠાણાના જીવો 28 ૧૨૫નું 109+ નરક 2, તિર્યંચ 2, સ્થાવર 2, ૯મા ગુણઠાણાના જીવો આતપ 2, જાતિ 4, સાધારણ, થિણદ્ધિ 3 29 |126125+ જિનનામકર્મ ૯માં ગુણઠાણાના જીવો 30 ૧૨૯નું 125+ આહારક 4 ૯મા ગુણઠાણાના જીવો 31 (i) |૧૩૦નું ૧૨૯+જિનનામકર્મ ૯માં ગુણઠાણાના જીવો 32 ૧૩૩નું 125 + અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, ૮મા ગુણઠાણા અને ૯માં ગુણઠાણાના પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 જીવો 33 (i) |૧૩૪નું 133 + જિનનામકર્મ ૮માં ગુણઠાણા અને ૯મા ગુણઠાણાના જીવો 34 (i) |૧૩૭નું 133+ આહારક 4 ૮માં ગુણઠાણા અને ૯માં ગુણઠાણાના જીવો 35 (i) |૧૩૮નું 137+ જિનનામકર્મ ૮માં ગુણઠાણા અને ૯મા ગુણઠાણાના જીવો 33 (i) |૧૩૪નું 133+ સમ્યકત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 36 (i) |135134 +જિનનામકર્મ ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 35 (i) |138134 + આહારક 4 37 (i) |13-138 +જિનનામકર્મ 36 (i) |૧૩પનું ૧૩૪+મિશ્રમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના 38 (i) |136 135 + જિનનામકર્મ 37 (i) |૧૩૯નું ૧૩પ + આહારક 4 જીવો | 39 (i) |૧૪૦નું ૧૩૯+જિનનામકર્મ ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો

Page #150
કમ સ્વામી સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 1 29 કમ સત્તા સારા પ્રકૃતિઓ સ્થાનક 38 (i) |૧૩૬નું|૧૩૫+ મિથ્યાત્વમોહનીય ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 34 (i) |137-136 +જિનનામકર્મ ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો 39 (i) |૧૪૦નું 136 + આહારક 4 ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 40 (i) |૧૪૧નું ૧૪૦+જિનનામકર્મ ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 39 (i) | ૧૪૦નું 136 + અનંતાનુબંધી 4 ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 40 (ii) |૧૪૧નું ૧૪૦+જિનનામકર્મ ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 140 + આહારક 4 ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 43 (i) |૧૪૫નું ૧૪૪+જિનનામકર્મ ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો 40 (ii) ૧૪૧નું ૧૪૦+પરભવનું આયુષ્ય ૪થા થી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો 41 142/141 +પરભવનું આયુષ્ય ૪થા થી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો 43 (ii) |૧૪૫નું ૧૪૪+પરભવનું આયુષ્ય ૪થા થી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો 44 ૧૪૬નું 145 +પરભવનું આયુષ્ય ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 39 (iv) ૧૪૦નું 133+ અનંતાનુબંધી 4, દર્શન 3 ૧લા ગુણઠાણાથી ૩જા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 37 (iii) |૧૩૧૩૩અનંતાનુબંધી 4, મિથ્યાત્વ- ૧લા ગુણઠાણા અને ૩જા ગુણઠાણાના મોહનીય, મિશ્રમોહનીય જીવો 35 (ii) |૧૩૮નું 133+ અનંતાનુબંધી 4+ મિથ્યાત્વ- | ૧લા ગુણઠાણાના જીવો મોહનીય જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 9, વેદનીય | ૧લા ગુણઠાણે રહેલા તેઉકાય-વાયુકાય 2, મોહનીય 26, તિર્યંચાયુષ્ય, નામની 78, નીચગોત્ર, અંતરાય 5 46 ૧૨૮૧૨૭+પરભવનું તિર્યંચાયુષ્ય |૧લા ગુણઠાણાના જીવો | D. અહીં પરભવની તિર્યંચાયુષ્ય પ્રકૃતિની અલગ વિચક્ષા કરીને ૧૨૮નું સત્તાસ્થાનક કહ્યું છે. બીજી કોઈ રીતે ૧૨૮નું સત્તાસ્થાનક સંભવતું નથી. ૨૭નું

Page #151
સત્તા ક્રમ સ્વામી સ્થાનક 130 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે કમ સત્તા પ્રવૃતિઓ 31 (i) |૧૩૦નું જ્ઞાનાવરણ પ, દર્શનાવરણ 9, વેદનીય 2 ૧લા ગુણઠાણાના જીવો મોહનીય 26, તિર્યંચાયુષ્ય, નામની 80, ગોત્ર 2, અંતરાય 5 47 |૧૩૧૧૩૦+પરભવનું આયુષ્ય | ૧લા ગુણઠાણાના જીવો ૯૭ના સત્તાસ્થાનકથી માંડીને પછીના સત્તાસ્થાનકો બીજી ઘણી રીતે પણ મળે છે. તે સ્વયં જાણી લેવા. આમ અપુનરુક્ત સત્તાસ્થાનો 47 છે. તે આ પ્રમાણે - ૧૧નું, ૧૨નું, ૮૦નું, ૮૧નું, ૮૪નું, ૮૫નું, ૯૪નું, ૯૫નું, ૯૬નું, ૯૭નું, ૯૮નું, ૯૯નું, ૧૦૦નું, ૧૦૧નું, ૧૦રનું, ૧૦૩નું, ૧૦૪નું, ૧૦પનું, ૧૦૬નું, ૧૦૦નું, ૧૦૮નું, ૧૦૯નું, ૧૧૦નું, ૧૧૧નું, ૧૧૨નું, ૧૧૩નું, ૧૧૪નું, ૧૨૫નું, ૧૨૬નું, ૧૨૭નું, ૧૨૮નું, ૧૨૯નું, ૧૩૦નું, ૧૩૧નું, ૧૩૩નું, ૧૩૪નું, ૧૩૫નું, ૧૩૬નું, ૧૩૭નું, ૧૩૮નું, ૧૩૯નું, ૧૪૦નું, ૧૪૧નું, ૧૪૨નું, ૧૪૪નું, ૧૪પનું, ૧૪૬નું. ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક-૧૬ - ૧૨૮નું, ૧૨૯નું, ૧૩૦નું, ૧૩૧નું, ૧૩૪નું, ૧૩પનું, ૧૩૬નું, ૧૩૭નું, ૧૩૮નું, ૧૩૯નું, ૧૪૦નું, ૧૪૧નું, ૧૪૨નું, ૧૪૪નું, ૧૪૫નું, ૧૪૬નું. ૧૨૭ના સત્તાસ્થાનકની પછીના સત્તાસ્થાનકો ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનકો છે. ૧૩૩નું સત્તાસ્થાનક, ૧૨૭નું સત્તાસ્થાન અને ૧૨૭ના સત્તાસ્થાનકની પહેલાના સત્તાસ્થાનકો ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનક નથી, કેમકે આ સત્તાસ્થાનકો ક્ષપકશ્રેણિમાં જ મળે છે અને અલ્પતર સત્તાસ્થાનક-૪૬ :- ૧૧નું, ૧૨નું, ૮૦નું, ૮૧નું, ૮૪નું, ૮પનું, ૯૪નું, ૯૫નું, ૯૬નું, ૯૭નું, ૯૮નું, ૯૯નું,

Page #152
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 131 ૧૦૦નું, ૧૦૧નું, ૧૦૨નું, ૧૦૩નું, ૧૦૪નું, ૧૦૫નું, ૧૦૬નું, ૧૦૭નું, ૧૦૮નું, ૧૦૯નું, ૧૧૦નું, ૧૧૧નું, ૧૧૨નું, ૧૧૩નું, ૧૧૪નું, ૧૨પનું, ૧૨૬નું, ૧૨૭નું, ૧૨૮નું, ૧૨૯નું, ૧૩૦નું, ૧૩૧નું, ૧૩૩નું, ૧૩૪નું, ૧૩પનું, ૧૩૬નું, ૧૩૭નું, ૧૩૮નું, ૧૩૯નું, ૧૪૦નું, ૧૪૧નું, ૧૪૨નું, ૧૪૪નું, ૧૪૫નું. ૧૪૬ના સત્તાસ્થાનક સિવાયના બધા સત્તાસ્થાનકો અલ્પતર સત્તાસ્થાનક છે. ૧૪૬ના સત્તાસ્થાનકની ઉપરનું કોઈ સત્તાસ્થાનક ન હોવાથી 146 નું અલ્પતર સત્તાસ્થાનક નથી. અવસ્થિત સત્તાસ્થાનક-૪૩ :- ૮૦નું, ૮૧નું, ૮૪નું, ૮પનું, ૯૬નું, ૯૭નું, ૯૮નું, ૯૯નું, ૧૦૦નું, ૧૦૧નું, ૧૦૨નું, ૧૦૩નું, ૧૦૪નું, ૧૦પનું, ૧૦૬નું, ૧૦૭નું, ૧૦૮નું, ૧૦૯નું, ૧૧૦નું, ૧૧૧નું, ૧૧૨નું, ૧૧૩નું, ૧૧૪નું, ૧૨૫નું, ૧૨૬નું, ૧૨૭નું, ૧૨૮નું, ૧૨૯નું, ૧૩૦નું, ૧૩૧નું, ૧૩૩નું, ૧૩૪નું, ૧૩૫નું, ૧૩૬નું, ૧૩૭નું, 138, ૧૩૯નું, ૧૪૦નું, ૧૪૧નું, ૧૪૨નું, ૧૪૪નું, ૧૪પનું, ૧૪૬નું. ૧૧ના, ૧૨ના, ૯૪ના અને ૯૫ના સત્તાસ્થાનકો સિવાયના બધા સત્તાસ્થાનકો બીજા સમયથી અવસ્થિત છે. તેથી અવસ્થિત સત્તાસ્થાનકો 43 છે. ૧૧ના, ૧૨ના, ૯૪ના અને ૯૫ના સત્તાસ્થાનકો 1 સમયના હોવાથી અવસ્થિત નથી. અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક :- નથી ઉત્તરપ્રકૃતિઓની સત્તાનો સર્વથા અભાવ થયા પછી ફરીથી સત્તા થતી ન હોવાથી અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક નથી. કર્મપ્રકૃતિના સત્તાપ્રકરણની ગાથા પરની મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ કત ટીકામાં પાના નં. * 10I A ઉપર કહ્યું છે કે, “૧૨માં ગુણઠાણાના ૯૬ના, ૯૭ના, ૧૦૦ના, ૧૦૧ના સત્તાસ્થાનોમાં નરક 2 વગેરે નામની 13, થિણદ્ધિ 3

Page #153
132 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે અને મોહનીયની ર૬ ઉમેરતા ૧૩૮ના, ૧૩૯ના, ૧૪રના, ૧૪૩ના સત્તાસ્થાનો થાય તથા નરક 2 વગેરે નામની 13, થિણદ્ધિ 3 અને મોહનીયની 27 ઉમેરતા ૧૩૯ના, ૧૪૦ના, ૧૪૩ના, ૧૪૪ના સત્તાસ્થાનો થાય. ૧૩૪ના સત્તાસ્થાનથી ૧૪પના સત્તાસ્થાન સુધીના સત્તાસ્થાનો ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને હોય.” પણ ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીમાં મોહનીયની ર૬ની અને ૨૭ની સત્તા હોતી નથી. તેથી મોહનીયની ૨૬ની અને ર૭ની સત્તાવાળા ઉપરોક્ત સત્તાસ્થાનો ૪થા ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીમાં ઘટતા નથી. છતા ટીકાકારે ઉપર પ્રમાણે ઉલ્લેખ કર્યો છે, તેની સંગતિ આ રીતે થઈ શકે - એક મત એવો છે કે અનંતાનુબંધી ૪ની ક્ષપણા દરમ્યાન છેલ્લો થોડો અંશ બાકી રહે ત્યારે દર્શનમોહનીયની ક્ષપણા ચાલુ કરે છે. એટલે એ અંશ મિથ્યાત્વમોહનીયનો ક્ષય થયા પછી અને મિશ્રમોહનીયનો ક્ષય થયા પછી પણ વિદ્યમાન હોય એવી કલ્પનાથી ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધી મોહનીયની ૨૬ની અને ર૭ની સત્તા મળે. આમ આ મત પ્રમાણે ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના મોહનીયની ર૬ની અને ૨૭ની સત્તાવાળા જીવોને ઉપરોક્ત સત્તાસ્થાનો હોઈ શકે. | મુખ્યમતે તો ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના જીવોને મોહનીયની ર૬ની અને ર૭ની સત્તા ન હોવાથી ૪થી ગુણઠાણાથી ૭માં ગુણઠાણા સુધીના જીવોને મોહનીયની ર૬ની અને ૨૭ની સત્તાવાળા ઉપર કહેલા સત્તાસ્થાનો ન હોય. જો મોહનીયની ૨૬ની સત્તાવાળા ૧૩૮ના, ૧૩૯ના, ૧૪૨ના, ૧૪૩ના સત્તાસ્થાનો અને મોહનીયની ૨૭ની સત્તાવાળા ૧૩૯ના, ૧૪૦ના, ૧૪૩ના, ૧૪૪ના સત્તાસ્થાનો ૧લા ગુણઠાણે માનીએ તો એ પણ શક્ય નથી, કેમકે મોહનીયની ર૬ની સત્તાવાળા ૧૩૯ના, ૧૪૩ના સત્તાસ્થાનો અને મોહનીયની ૨૭ની સત્તાવાળા ૧૪૦ના, ૧૪૪ના સત્તાસ્થાનો ૧લા ગુણઠાણે ન મળે, કેમકે આ

Page #154
સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં સત્તાને આશ્રયી ભૂયસ્કાર વગેરે 133 સત્તાસ્થાનો જિનનામકર્મની સત્તાવાળા છે અને ૧લા ગુણઠાણે મોહનીયની ર૬ની અને ૨૭ની સત્તાવાળાને જિનનામકર્મની સત્તા ન હોય. વળી મોહનીયની ૨૬ની સત્તાવાળું ૧૪૩નું સત્તાસ્થાન અને મોહનીયની ર૭ની સત્તાવાળું ૧૪૪નું સત્તાસ્થાન આ બન્ને સત્તાસ્થાનો જિનનામકર્મ અને આહારક ૪ની સત્તાવાળા છે. ૧લા ગુણઠાણે જિનનામકર્મ અને આહારક ૪ની સાથે સત્તા ન હોય. તેથી મોહનીયની ર૬ની સત્તાવાળું ૧૪૩નું સત્તાસ્થાન અને મોહનીયની ર૭ની સત્તાવાળું ૧૪૪નું સત્તાસ્થાન ૧લા ગુણઠાણે ન હોય. ૧લા ગુણઠાણે મોહનીયની ૨૬મી સત્તાવાળું ૧૪૨નું સત્તાસ્થાન અને મોહનીયની ૨૭ની સત્તાવાળું ૧૪૩નું સત્તાસ્થાન પણ ન મળે, કેમકે આ બન્ને સત્તાસ્થાનો આહારક ૪ની સત્તાવાળા છે અને ૧લા ગુણઠાણે મોહનીયની ર૬ની અને ૨૭ની સત્તાવાળાને આહારક ૪ની સત્તા ન હોય. આમ મોહનીયની ર૬ની સત્તાવાળા ૧૩૯ના, ૧૪૨ના, ૧૪૩ના સત્તાસ્થાનો અને મોહનીયની ર૭ની સત્તાવાળા ૧૪૦ના, ૧૪૩ના, ૧૪૪ના સત્તાસ્થાનો ૧લા ગુણઠાણે મળતા નથી. ૧૩૯ના, ૧૪૦ના, ૧૪૨ના અને ૧૪૪ના સત્તાસ્થાનો અન્ય રીતે ૪થા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીના ગુણઠાણાઓમાં મળે છે. પણ ૧૪૩નું સત્તાસ્થાન કોઈપણ ગુણઠાણે કોઈપણ રીતે મળતું નથી. તેથી કુલ સત્તાસ્થાનો 47 છે, ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનો 16 છે, અલ્પતર સત્તાસ્થાનો 46 છે, અવસ્થિત સત્તાસ્થાનો 43 છે. ટીકાકારે કુલ સત્તાસ્થાનો 48, ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનો 17, અલ્પતર સત્તાસ્થાનો 47 અને અવસ્થિત સત્તાસ્થાનો 44 કહ્યા છે અને તેમાં ૧૪૩નું સત્તાસ્થાન પણ કહ્યું છે. તેથી અહીં તત્ત્વ કેવળીગમ્ય છે. આમ પ્રકૃતિને વિષે બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તાને આશ્રયીને ભૂયસ્કાર વગેરે કહ્યા. આ જ રીતે સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશને વિષે બંધ, ઉદય,

Page #155
134 ભૂયસ્કાર વગેરે બંધસ્થાનકો ઉદીરણા અને સત્તાને આશ્રયીને ભૂયસ્કાર વગેરે જાણવા અને પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશને વિષે સંક્રમ વગેરેને આશ્રયીને ભૂયસ્કાર વગેરે જાણવા. પૂર્વે 8 કરણ, ઉદય અને સત્તાનું જે સ્વામિત્વ કહ્યું તે ઓઘસ્વામિત્વ હતું. એવી જ રીતે 8 કરણ, ઉદય અને સત્તાનું 14 માર્ગણામાં સ્વામિત્વ જાણવું. બંધ, ઉદય, ઉદીરણા, સત્તા, સંક્રમ - આ પાંચ પદાર્થોના પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશને આશ્રયીને જઘન્ય-અજઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટઅનુકૂષ્ટ વડે પરસ્પર સંવેધ કહેવા. દા.ત. જ્ઞાનાવરણના જઘન્ય સ્થિતિબંધમાં જઘન્ય રસબંધ, જઘન્ય પ્રદેશબંધ, અજઘન્ય સ્થિતિઉદય, અજઘન્ય સ્થિતિઉદીરણા, અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા, અજઘન્ય સ્થિતિસંક્રમ હોય છે. મૂળપ્રકૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રવૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર, અલ્પતર, અવસ્થિત અને અવક્તવ્ય બંધસ્થાનકો પ્રકૃતિ | બંધસ્થાનક ભૂયસ્કાર | અલ્પતર | અવસ્થિત | અવક્તવ્ય બંધસ્થાનક|બંધસ્થાનકબંધસ્થાનકબંધસ્થાનક મૂળ પ્રકૃતિ | 4 | 3 | 3 | 4 | - 1 જ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ વેદનીય - | - | 1 મોહનીય આયુષ્ય નામ ગોત્ર અંતરાય સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિ _ | _ | 1 | | | 29 |

Page #156
ભૂયસ્કાર વગેરે ઉદયસ્થાનકો-ઉદીરણાસ્થાનકો 135 મૂળપ્રવૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર, અલ્પતર, અવસ્થિત અને અવક્તવ્ય ઉદયસ્થાનકો પ્રકૃતિ ઉદય- | ભૂચસ્કાર | અલ્પતર | અવસ્થિત | અવક્તવ્ય સ્થાનક ઉદયસ્થાનકઉદયસ્થાનકઉદયસ્થાનકઉદયસ્થાનક મૂળપ્રકૃતિ | 3 | 1 | 2 | 3 | જ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ | 2 | 1 | 1 | 2 વેદનીય મોહનીય આયુષ્ય | 1 | - | - | 1 1 2 | 8 | 9 | 12 ગોત્ર અંતરાય સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિ 26 | 119 | 24 | 26 મૂળપ્રકૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર, અલ્પતર, અવસ્થિત અને અવક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનકો به امیه | میه| می | مهام નામ ઉદીરણા- | ભૂયસ્કાર સ્થાનક ઉદીરણા સ્થાનક અAતર ઉદીરણાસ્થાનક અવસ્થિત | અવક્તવ્ય ઉદીરણા- ઉદીરણાસ્થાનક સ્થાનક 3 - 5 મૂળપ્રકૃતિ જ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ વેદનીય મોહનીય | 1 | 2 | | 2 1 9 | | | 1 - 8 | D. કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર ગાથા પરની મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. માત્ર ઉપર સર્વઉત્તરપ્રકૃતિના 21 ભૂયસ્કાર ઉદયસ્થાનક કહ્યા છે. અહીં તત્ત્વ કેવળીગમ્ય છે.

Page #157
136 ભૂયસ્કાર વગેરે સત્તાસ્થાનકો પ્રકૃતિ ઉદીરણાસ્થાનક ભૂયસ્કાર ઉદીરણાસ્થાનક અલ્પતર ઉદીરણાસ્થાનક અવસ્થિત | | અવક્તવ્ય ઉદીરણાસ્થાનક | આયુષ્ય | | નામ 10 ગોત્ર અંતરાય સર્વઉત્તરપ્રકૃતિ | 24 | 19 | 22 | 24 મૂળપ્રકૃતિઓમાં, ઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં અને સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓમાં ભૂયસ્કાર, અલ્પતર, અવસ્થિત અને અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનકો પ્રકૃતિ સત્તાસ્થાનક ભૂયસ્કાર | અલ્પતર | અવસ્થિત | અવક્તવ્ય સત્તાસ્થાનક|સત્તાસ્થાનકસત્તાસ્થાનકસત્તાસ્થાનક મૂળપ્રકૃતિ | 3 | જ્ઞાનાવરણ | 1 | - | દર્શનાવરણ વેદનીય મોહનીય આયુષ્ય નામ | 12 | 6 | 18 | 1 અંતરાય 1 | - | - | 1 સર્વ ઉત્તરપ્રકૃતિનું 47. 16 | | 46 | 43 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર પદાર્થસંગ્રહ સમાપ્ત ગોત્ર 1. કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર ગાથા પરની મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 1ollB પર સર્વઉત્તરપ્રકૃતિઓના કુલ સત્તાસ્થાનકો 48, ભૂયસ્કાર સત્તાસ્થાનકો 17, અલ્પતર સત્તાસ્થાનકો 47 અને અવસ્થિત સત્તાસ્થાનકો 44 કહ્યા છે. અહીં તત્ત્વ કેવળીગમ્ય છે.

Page #158
બંધનો બંધ અને ઉદય સાથે સંવેધ 1 37 સંવેધ (1) મૂળપ્રવૃતિઓમાં બંધનો બંધ સાથે સંવેધ :બંધાતી મૂળપ્રકૃતિ | બંધમાં મૂળપ્રવૃતિઓ સ્વામી. આયુષ્ય ૧લા, ૨જા, ૪થા, પમાં, ૬ઠ્ઠા, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો ૧લા, ૨જા, ૪થા, પમા, ૬ઠ્ઠા, મોહનીય ૭મા ગુણઠાણાના જીવો [7 (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧લા, ૨જા, ૪થા, પમા, ૬ઠ્ઠા, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો 7 (૮-આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી મા વેદનીય ગુણઠાણા સુધીના જીવો 6 (8- આયુષ્ય, મોહનીય) ૧૦માં ગુણઠાણાના જીવો |1 (વેદનીય) ૧૧મા, ૧૨મા, ૧૩મા ગુણઠાણાના જીવો ૧લા, રજા, ૪થા, પમા, ૬ઠ્ઠા, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, [7 (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા નામ, ગોત્ર, અંતરાય ગુણઠાણા સુધીના જીવો 6 (8- આયુષ્ય, મોહનીય)|૧૦મા ગુણઠાણાના જીવો (2) મૂળપ્રવૃતિઓમાં બંધનો ઉદય સાથે સંવેધ :બંધાતી મૂળપ્રકૃતિ | ઉદયમાં મૂળપ્રવૃતિઓ સ્વામી આયુષ્ય ૧લા, ૨જા, ૪થા, પમા, ૬ઠ્ઠા, |૭માં ગુણઠાણાના જીવો મોહનીય ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો

Page #159
138 બંધનો સત્તા સાથે, ઉદયનો બંધ સાથે સંવેધ બંધાતી મૂળપ્રકૃતિ | ઉદયમાં મૂળપ્રવૃતિઓ સ્વામી | જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, 8 ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં નામ, ગોત્ર, અંતરાય ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો વેદનીય 9i (8- મોહનીય) ૧૧મા ગુણઠાણા અને ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો 4 (અઘાતી 4) ૧૩માં ગુણઠાણાના જીવો | (3) મૂળપ્રકૃતિઓમાં બંધનો સત્તા સાથે સંવેધ - બંધાતી મૂળપ્રકૃતિ | સત્તામાં મૂળપ્રવૃતિઓ સ્વામી ૧લા, ૨જા, ૪થા, પમા, 6, આયુષ્ય ૭મા ગુણઠાણાના જીવો મોહનીય ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, 8 ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦મા અંતરાય, નામ, ગોત્ર ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો વેદનીય 7 (8- મોહનીય) ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો 4 (અઘાતી 4) ૧૩માં ગુણઠાણાના જીવો (4) મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયનો બંધ સાથે સંવેધ - ઉદયવાળી મૂળ પ્રકૃતિ | બંધમાં મૂળપ્રવૃતિઓ ૧લા, રજા, ૪થા, પમાં, ૬ઠ્ઠા, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો મોહનીય 7 (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 6 (૮-આયુષ્ય, મોહનીય) ૧૦માં ગુણઠાણાના જીવો

Page #160
ઉદયનો ઉદય અને સત્તા સાથે સંવેધ 139 ઉદયવાળી મૂળપ્રકૃતિ | બંધમાં મૂળપ્રવૃતિઓ સ્વામી ૧લા, રજા, ૪થા, પમા, ૬ઠ્ઠા, ૭મા ગુણઠાણાના જીવો જ્ઞાનાવરણ, |7 (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી ૯માં દર્શનાવરણ, ગુણઠાણા સુધીના જીવો અંતરાય 6 (8- આયુષ્ય, મોહનીય) ૧૦માં ગુણઠાણાના જીવો | 1 (વેદનીય) ૧૧માં ગુણઠાણા અને ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો ૧લા, ૨જા, ૪થા, પમા, ૬ઠ્ઠા, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી મા વેદનીય, આયુષ્ય ગુણઠાણા સુધીના જીવો નામ, ગોત્ર 6 (8- આયુષ્ય, મોહનીય) ૧૦મા ગુણઠાણાના જીવો 1 (વેદનીય) ૧૧મા ગુણઠાણાથી ૧૩મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧૪મા ગુણઠાણાના જીવો (5) મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદયનો ઉદય અને સત્તા સાથે સંવેધ - ઉદયવાળી મૂળપ્રકૃતિ | ઉદયમાં | સત્તામાં સ્વામી મૂળપ્રકૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ મોહનીય ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧લા ગુણઠાણાથી ૧0માં ગુણઠાણા જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, સુધીના જીવો અંતરાય (8- મોહનીય) 8 ૧૧માં ગુણઠાણાના જીવો (૮–મોહનીય) (8- મોહનીય) ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો (8- મોહનીય) 8 વિદનીય, આયુષ્ય, નામ, ૧૧માં ગુણઠાણાના જીવો ગોત્ર | (8- મોહનીય) (8- મોહનીય) ૧૨માં ગુણઠાણાના જીવો ૪(અઘાતી 4) |4 (અઘાતી 4) [ ૧૩માં ગુણઠાણા અને ૧૪મા ગુણઠાણાના જીવો

Page #161
સ્વામી 140 સત્તાનો બંધ, ઉદય અને સત્તા સાથે સંવેધ (6) મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાનો બંધ સાથે સંવેધ - સત્તાવાળી મૂળપ્રકૃતિ | બંધમાં મૂળપ્રકૃતિઓ ૧લા, ૨જા, ૪થા, પમાં, ૬ઠ્ઠા, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો મોહનીય (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો 6 (8- આયુષ્ય, મોહનીય) ૧૦મા ગુણઠાણાના જીવો 1 (વેદનીય) ૧૧માં ગુણઠાણાના જીવો ૧લા, રજા, ૪થા, પમાં, ૬ઠ્ઠા, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો જ્ઞાનાવરણ, 7 (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી મા દર્શનાવરણ, ગુણઠાણા સુધીના જીવો અંતરાય 6 (8- આયુષ્ય, મોહનીય) ૧૦મા ગુણઠાણાના જીવો 1 (વેદનીય) ૧૧મા ગુણઠાણા અને ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો ૧લા, રજા, ૪થા, પમા, 6, ૭માં ગુણઠાણાના જીવો 7 (8- આયુષ્ય) ૧લા ગુણઠાણાથી ૯મા વેદનીય, આયુષ્ય ગુણઠાણા સુધીના જીવો નામ, ગોત્ર )6 18- આયુષ્ય, મોહનીય) ૧૦માં ગુણઠાણાના જીવો 1 (વેદનીય) ૧૧મા ગુણઠાણાથી ૧૩મા ગુણઠાણા સુધીના જીવો ૧૪માં ગુણઠાણાના જીવો (7) મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાનો ઉદય અને સત્તા સાથે સંવેધ - સત્તાવાળી મૂળપ્રકૃતિ ઉદયમાં સત્તામાં સ્વામી મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા મોહનીય સુધીના જીવો (8- મોહનીય)|૮ ૧૧માં ગુણઠાણાના જીવો

Page #162
બંધનો બંધ-ઉદય-ઉદીરણા-સત્તા સાથે સંવેધ 1 41 સત્તાવાળી મૂળપ્રકૃતિ | ઉદયમાં | સત્તામાં સ્વામી મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, સુધીના જીવો અંતરાય 7 (૮-મોહનીય)|૮ ૧૧માં ગુણઠાણાના જીવો 7 (૮–મોહનીય) 7 (૮–મોહનીય) ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા સુધીના જીવો વેદનીય, આયુષ્ય, ||7 (૮–મોહનીય) 8 ૧૧માં ગુણઠાણાના જીવો નામ, ગોત્ર 7 (૮-મોહનીય) (૮-મોહનીય)| ૧૨મા ગુણઠાણાના જીવો 4 (અઘાતી 4) [4 (અઘાતી 4) | ૧૩મા ગુણઠાણા અને ૧૪મા | ગુણઠાણાના જીવો (8) મૂળપ્રકૃતિઓમાં બંધનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ - ] બંધાતી | | બંધમાં | ઉદયમાં ઉદીરણામાં | સત્તામાં મૂળપ્રકૃતિ | મૂળપ્રવૃતિઓ મૂળપ્રકૃતિઓ | મૂળપ્રકૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ જ્ઞાનાવરણ 8,7,6 | 8 | 8,7,6,5 દર્શનાવરણ 8,7,6 | 8 | 8,7,6,5 વેદનીય 8,7,6,1 8,7,6,5,2 8,7,4 મોહનીય 8,7. 8,7,6 આયુષ્ય 8,7,6 નામ 8,7,6 8,7,6,5 8,7,6 8,7,6,5 અંતરાય 8,7,6 8,7,6,5 ગોત્ર દુ:ખથી નહીં, દુ:ખના કારણથી ડરજો. સુખ પાછળ નહીં, સુખના કારણ પાછળ દોડજો. જે સમર્થ હોવા છતાં આરાધનામાં મગ્ન થતો નથી તે વીર્યંતરાય કર્મનો બંધ કરે છે. 11

Page #163
142 ઉદય-ઉદીરણાનો બંધ-ઉદય-ઉદીરણા-સત્તા સાથે સંવેધ (9) મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ - ઉદયવાળી | બંધમાં | ઉદયમાં | ઉદીરણામાં | સત્તામાં મૂળપ્રકૃતિ | મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ જ્ઞાનાવરણ 8,7,6,1 8,7 | 8,7,6,5, 2 | 8,7 દર્શનાવરણ 8,7,6,1 8,7 | 8,7,6,5, 2 8 ,7 વેદનીય 8,7,6,1 | 8,7,4 | 8,7,6,5, 2 | 8,7,4 મોહનીય | 8 | 8,7,6,5 | આયુષ્ય 8,7,6,1 8,7,4 | 8,7,6,5,2 | 8,7,4 નામ 8,7,6,1 8,7,4 | 8,7,6,5,2 | 8,7,4 ગોત્ર 8,7,6,1 | 8,7,4 | 8,7,6,5,2 | 8,7,4 અંતરાય 8,7,6,1 | 8,7 | 8,7,6,5,2 | 8,7 (10) મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદીરણાનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ - ઉદીરણાવાળી બંધમાં | ઉદયમાં | ઉદીરણામાં | સત્તામાં મૂળપ્રકૃતિ | મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રકૃતિઓ મૂળપ્રવૃતિઓ જ્ઞાનાવરણ 8,7,6,1 | 8,7 | 8,7,6,5 | 8,7 દર્શનાવરણ 8,7,6,1 8.7 8,7,6,5 વેદનીય મોહનીય 8,7,6 8,7,9 આયુષ્ય નામ 8,7,6,1 8,7,4 | 8,7,6,5,2] 8,7,4 ગોત્ર 8,7,6,1 | 8,7,4 | 8,7,6,5,2 | 8,7,4 અંતરાય 8,7,6,1 8,7 | 8,7,6,5 | 8,7 * અર્થ એ સર્વ અનર્થોનું મૂળ છે અને કામ એ કાતિલ ઝેર

Page #164
સત્તાનો બંધ-ઉદય-ઉદીરણા-સત્તા સાથે સંવેધ 143 (11) મૂળપ્રવૃતિઓમાં સત્તાનો બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા સાથે સંવેધ - સત્તાવાળી બંધમાં | ઉદયમાં | ઉદીરણામાં | સત્તામાં મૂળપ્રકૃતિ | મૂળપ્રવૃતિઓ | મૂળપ્રવૃતિઓ મૂળપ્રકૃતિઓ મૂળપ્રવૃતિઓ | જ્ઞાનાવરણ 8,7,6,1 8,7 | 8,7,6,5,2 દર્શનાવરણ 8,7,6,1 8,7 | 8,7,6,5, 2 | 8,7. વેદનીય 8,7,6,1 | 8,7,4 | 8,7,6,5, 2 | 8,7,4 | મોહનીય 8,7,6,1 8,7 | 8,7,6,5 આયુષ્ય 8,7,6,1 8,7,4 | 8,7,6,5, 2 | 8,7,4 નામ 8,7,6,1 8,7,4 | 8,7,6,5,2 | 8,7,4 |ગોત્ર 8,3,6,1 | 8,7,4 | 8,7,6,5,2 | 8,7,4 અંતરાય 8,7 | 8,7,6,5, 2 | (12) મૂળપ્રકૃતિઓમાં બંધસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક - ઉદયસ્થાનક - ઉદીરણાસ્થાનક - સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધબંધસ્થાનક બંધસ્થાનક | ઉદયસ્થાનક |ઉદીરણાસ્થાનક સત્તાસ્થાનક ૮નું ટનું ૮નું ૮નું, ૭નું, દનું | ટનું | ૮નું, ૭નું, ૬નું ! ૮નું દનું ૮નું | ૬નું, પાનું | | ૮નું ૧નું | ૧નું | ૭નું, ૪નું, | પનું, રનું | નું, ૭નું, ૪નું (13) મૂળપ્રકૃતિઓમાં ઉદયસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક - ઉદયસ્થાનક - ઉદીરણાસ્થાનક - સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધઉદયસ્થાનક | બંધસ્થાનક | ઉદયસ્થાનક |ઉદીરણાસ્થાનક સત્તાસ્થાનક | ૮નું | ૮નું, ૭નું, દનું ૮નું | ૮નું, ૭નું, દનું | ૮નું ૭નું | ૧નું | ૭નું | પનું, રનું | ૮નું, ૭નું | ૪નું | ૧નું | ૪નું | રનું | ૪નું |

Page #165
144 ઉદીરણાસ્થાનકો-સત્તાસ્થાનકોનો સંવેધ (14) મૂળપ્રવૃતિઓમાં ઉદીરણાસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક-ઉદયસ્થાનકઉદીરણાસ્થાનક- સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધઉદીરણાસ્થાનમાં બંધસ્થાનક | ઉદયસ્થાનક ઉદીરણાસ્થાનક સત્તાસ્થાનક ૮નું, ૭નું | ૮નું ૮નું, ૭નું | ૮નું ૭નું ટનું, ૭નું, દનું ટેનું | પનું | ૬નું, ૧નું | ૮નું, ૭નું | પનું | ૮નું, ૭નું | રનું | ૧નું | ૭નું, ૪નું | ૭નું, ૪નું ૮નું 23 | | રનું (15) મૂળપ્રકૃતિઓમાં સત્તાસ્થાનકોનો બંધસ્થાનક - ઉદયસ્થાનક - ઉદીરણાસ્થાનક - સત્તાસ્થાનક સાથે સંવેધ સત્તાસ્થાનક બંધસ્થાનક |ઉદયસ્થાનક ઉદીરણાસ્થાનક | સત્તાસ્થાનક ટનું પેટનું, ૭નું, દનું, ૧નું ટેનું, ૭નું પેટનું, ૭નું, દનું, પનું અને | ૧નું | ૭નું | પનું, ૨નું | ૭નું ૪નું | ૧નું | ૪નું | રનું | ૪નું સામાન્યથી, ગુણઠાણામાં, જીવસ્થાનકમાં અને માર્ગણાસ્થાનકમાં મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓના બંધસ્થાનક, ઉદયસ્થાનક, સત્તાસ્થાનક અને તેમનો સંવેધ છઠ્ઠો કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. 8 કરણ, ઉદય અને સત્તાના જ્ઞાનવાળા જીવો 8 કરણ, ઉદય અને સત્તાની નિર્જરા (ક્ષય) કરવા માટે સંયમમાં ઉદ્યમ કરે છે. તેઓ 8 કર્મના બંધ-ઉદય-સત્તાના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલ મોક્ષનું અનંત સુખ પામે છે. ( વૈયાવચ્ચ કરનાર તીર્થકર નામકર્મનો બંધ કરે છે.

Page #166
ક્ષપકશ્રેણિનું સ્વરૂપ બંધ-ઉદય-સત્તાનો ક્ષય કરવા માટે જીવ ક્ષપકશ્રેણિ માંડે છે. તે આ પ્રમાણે - (1) 8 વર્ષની ઉપરની વયના, ૧લા સંઘયણવાળા, ૪થા-પમા ૬ઢા-૭માં ગુણઠાણાવાળા મનુષ્યો ક્ષપકશ્રેણિ માંડે છે. ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર ૪થા-પમા-૬ઢા ગુણઠાણાવાળો હોય તો ધર્મધ્યાનવાળો હોય અને ૭મા ગુણઠાણાવાળો હોય તો શુક્લધ્યાનવાળો હોય. (2) તે સર્વપ્રથમ અનંતાનુબંધી ની વિસંયોજના કરે છે. અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજનાનું સ્વરૂપ પૂર્વે ઉપશમનાકરણમાં જણાવ્યું છે. (3) પછી તે દર્શન ૩ની ક્ષપણા કરે છે. દર્શન ૩ની ક્ષપણાનું સ્વરૂપ પૂર્વે ઉપશમનાકરણમાં જણાવ્યું છે. (4) જો આયુષ્ય બાંધ્યા પૂર્વે દર્શન ૭નો ક્ષય કરે તો દર્શન ૭નો ક્ષય કર્યા પછી ચારિત્રમોહનીયનો ક્ષય કરવા માટે ત્રણ કરણ કરે છે. ૭મા ગુણઠાણે યથાપ્રવૃત્તકરણ કરે છે, તેમા ગુણઠાણે અપૂર્વકરણ કરે છે, ૯મા ગુણઠાણે અનિવૃત્તિકરણ કરે છે. (પ) કરણોની પૂર્વભૂમિકા, યથાપ્રવૃત્તકરણ અને અપૂર્વકરણ પૂર્વે ઉપશમનાકરણમાં કહ્યા તે મુજબ જાણવા. (6) અપૂર્વકરણમાં સ્થિતિઘાત વગેરે વડે અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 -પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 = 8 પ્રકૃતિઓ તેવી રીતે ખપાવે કે અનિવૃત્તિકરણના પ્રથમ સમયે તેની સ્થિતિસત્તા પલ્યોપમ જેટલી રહે. અસંખ્ય

Page #167
146 8 કષાયો, 16 પ્રકૃતિઓ અને નપુંસકવેદનો ક્ષય (7) અનિવૃત્તિકરણના સંખ્યાતા બહુભાગો ગયે છતે સ્થાવર 2, તિર્યંચ 2, નરક 2, આતપ 2, જાતિ 4, સાધારણ, થિણદ્ધિ 3 = 16 પ્રકૃતિઓની ઉલના કરતા કરતા તેમની સ્થિતિસત્તા પલ્યોપમ જેટલી થાય છે. ત્યાર પછી બંધાતી પ્રકૃતિઓમાં આ 16 પ્રકૃતિઓને ગુણસંક્રમથી સંક્રમાવીને તેનો સંપૂર્ણ ક્ષય કરે છે. 8 કષાયોનો ક્ષય કરવાની શરૂઆત પહેલા કરે છે. પણ તેનો સંપૂર્ણ ક્ષય થાય તે પહેલા વચ્ચે 16 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય કરે છે. ત્યાર પછી અંતર્મુહૂર્તમાં 8 કષાયોના શેષ દલિકોનો ક્ષય કરે છે. મતાંતરે પહેલા 16 પ્રકૃતિઓ ખપાવવાનું શરૂ કરે છે, વચ્ચે 8 કષાયોનો ક્ષય કરે છે અને પછી 16 પ્રકૃતિઓના બાકીના દલિકોનો ક્ષય કરે છે. (8) પછી અંતર્મુહૂર્તમાં 9 નોકષાયો અને 4 સંજવલન કષાયોનું અંતરકરણ કરે છે. (9) અંતરકરણ કર્યા પછી નપુંસકવેદના બીજી સ્થિતિના દલિકોને ઉદ્ધવનાસંક્રમથી ખપાવવાનું શરૂ કરે છે. અંતર્મુહૂર્તમાં તેની સ્થિતિસત્તા પલ્યોપમ જેટલી થાય છે. ત્યાર પછી બંધાતી પ્રકૃતિઓમાં ગુણસંક્રમથી તેના દલિકો સંક્રમાવે છે. અંતર્મુહૂર્તમાં બીજી સ્થિતિના બધા દલિકોનો ક્ષય થઈ જાય છે. જો નપુંસકવેદોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડી હોય તો નપુંસકવેદની પ્રથમસ્થિતિના દલિકોને ભોગવીને ખપાવે છે. જો અન્યવેદોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડી હોય તો નપુંસકવેદની પ્રથમસ્થિતિના દલિકોને સ્તિબુકસંક્રમથી વેદ્યમાન પ્રકૃતિમાં સંક્રમાવીને ખપાવે છે. આમ નપુંસકવેદનો સર્વથા ક્ષય થાય

Page #168
ક્ષપકશ્રેણિ (પુરુષવેદ અને સંજ્વલન ક્રોધના ઉદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનારને) (ચિત્ર-૧) - ૯મું ગુણઠાણ (સંખ્યાતમો ભાગ) અનિવૃત્તિકરણના સંખ્યાતા બહુભાગ પછીનો સમય સમયગૂન 2 આવલિકા કિટ્ટિકરણોદ્ધા યથાપ્રવૃત્તકરણ (અંતર્મુહૂત) વિશુદ્ધિ (૭મુ ગુણઠાણ) અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૧ અપૂર્વકરણ - ૯મા ગુણઠાણાનો પ્રથમસમય, અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ૪પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ૪ની સ્થિતિસત્તા પલ્યોપમ/અસંખ્ય સ્થાવર 2 વગેરે 16 પ્રકૃતિની સ્થિતિસત્તા પલ્યોપમ/અસંખ્ય. હવેથી ગુણસંક્રમ પણ થાય સ્થાવર 2 વગેરે 16 પ્રકૃતિનો ક્ષય અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ૪-પ્રત્યાખ્યા નાવરણીય ૪નો ક્ષય 9 નોકષાય-સંજ્વલન ૪નું અંતરકરણ કરે અંતરકરણક્રિયા સમાપ્ત ઉલના સંક્રમથી નપુંસકવેદ ખપાવવાનું શરૂ નપુંસકવેદની સ્થિતિ સત્તા પલ્યોપમ/અસંખ્ય. હવેથી નપુંસકવેદનો ગુણસંક્રમ પણ થાય નપુંસકવેદનો સ્ત્રીવેદનો ક્ષય, | | પુરુષવેદનો | કિટ્ટિ- ક્ષય, સ્ત્રીવેદની હાસ્ય 6 અને ક્ષય કરણોદ્ધા ઉદ્દલના શરૂ પુરુષવેદની ક્ષપણા - સમાપ્ત સીવેદની શરૂ, તેમનું દલિક | અર્જકર્ણકરણોદ્ધા સ્થિતિસત્તા સંજ્વલન ક્રોધમાં નાંખે (અંતર્મુહૂત) પલ્યોપમ/અસંખ્ય. હવેથી સ્ત્રીવેદનો હાસ્ય નો ક્ષય, 7 અશ્વકર્ણકરણોદ્ધા પુરુષવેદના બંધ- સમાપ્ત. હવેથી થાય ઉદય-ઉદીરણાનો કિટ્ટિકરણાદ્ધા શરૂ વિચ્છેદ, હવેથી સંજ્વલન ની બીજીસ્થિતિમાં અપૂર્વસ્પર્ધકો કરે ગુણસંક્રમ પણ 147

Page #169
148 સ્ત્રીવેદ, હાસ્ય 6, પુરુષવેદનો ક્ષય (10) પછી એ જ રીતે અંતર્મુહૂર્તમાં સ્ત્રીવેદનો ક્ષય કરે છે. (૧૧)પછી હાસ્ય દના અને પુરુષવેદના દલિકોને એકસાથે ખપાવવાનું શરૂ કરે છે. ત્યારથી હાસ્ય ૬ના બીજસ્થિતિના દલિકોને પુરુષવેદમાં ન સંક્રમાવે, પણ સંજવલન ક્રોધમાં જ સંક્રમાવે. આમ અંતર્મુહૂર્તમાં હાસ્ય ૬ના બીજીસ્થિતિના બધા દલિકોનો સર્વથા ક્ષય કરે છે. જે સમયે હાસ્ય નો ક્ષય થાય છે તે જ સમયે પુરુષવેદના બંધ-ઉદય-ઉદીરણાનો વિચ્છેદ થાય છે. ત્યારે પુરુષવેદના સમયપૂન ર આવલિકામાં બંધાયેલા દલિકો સિવાયના બધા દલિકોનો ક્ષય થઈ ગયો હોય છે. પુરુષવેદોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર માટે આ પ્રમાણે જાણવું. જો નપુંસકવેદોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડે તો પહેલા નપુંસકવેદ અને સ્ત્રીવેદને એકસાથે ખપાવે છે. તેમનો ક્ષય થાય એ જ સમયે પુરુષવેદનો બંધવિચ્છેદ થાય છે. પછી પુરુષવેદ અને હાસ્ય ૬ને એકસાથે ખપાવે છે. જો સ્ત્રીવેદોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડે તો પહેલા નપુંસકવેદનો ક્ષય કરે છે. પછી સ્ત્રીવેદનો ક્ષય કરે છે. તેના ક્ષય વખતે જ પુરુષવેદનો બંધવિચ્છેદ થાય છે. ત્યાર પછી પુરુષવેદ અને હાસ્ય દને એકસાથે ખપાવે છે. (૧૨)પુરુષવેદોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર પુરુષવેદના બંધવિચ્છેદ પછી સંજવલન ક્રોધના ઉદયકાળના ત્રણ ભાગ કરે છે - અશ્વકર્ણકરણોદ્ધા, કિટ્ટિકરણોદ્ધા, કિષ્ટિવેદનાદ્ધા. (13) અશ્વકર્ણકરણાદ્ધામાં સંજવલન ૪ની બીજીસ્થિતિમાં પ્રતિસમય અનંત અપૂર્વસ્પર્ધકો કરે છે. અત્યાર સુધી જે રસસ્પર્ધકો

Page #170
અશ્વકર્ણકરણાદ્ધા, કિકિરણોદ્ધા 149 સત્તામાં હતા તે પૂર્વસ્પર્ધકો કહેવાય છે. અહીંથી પૂર્વસ્પર્ધકોના જઘન્ય રસસ્પર્ધકથી અનંતગુણહીન રસવાળા જે અનંતા નવા રસસ્પર્ધકોની રચના થાય છે તે અપૂર્વ રસસ્પર્ધકો કહેવાય છે. પુરુષવેદના સમયજૂન 2 આવલિકામાં બંધાયેલા દલિકો અશ્વકર્ણકરણોદ્ધાના તેટલા કાળમાં સંજવલન ક્રોધમાં ગુણસંક્રમથી સંક્રમાવે છે. ચરમસમયે સર્વસંક્રમથી સંક્રમાવી પુરુષવેદનો ક્ષય કરે છે. (14) અશ્વકર્ણકરણાદ્ધા પછી કિટ્ટિકરણાદ્ધામાં પ્રવેશ કરે છે. તેમાં સંજવલન ૪ની બીજીસ્થિતિમાં પૂર્વસ્પર્ધકો અને અપૂર્વસ્પર્ધકોમાંથી દલિકો લઈને અપવર્તન કરીને અનંત કિઠ્ઠિઓ કરે છે. જે વર્ગણાઓમાં કષાયમોહનીય કર્મના રસને અત્યંત કૃશ કરી નાંખ્યો હોય તેને કિટ્ટિ કહેવાય છે. પૂર્વસ્પર્ધકો કરતા અપૂર્વસ્પર્ધકોમાં રસાણ ઓછા હોય છે. છતાં અપૂર્વસ્પર્ધકોમાં એકોત્તરવૃદ્ધિવાળી વર્ગણાઓ મળે છે. જઘન્ય રસવાળા અપૂર્વસ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણા કરતા પણ અનંતગુણહીન રસ કિઠ્ઠિઓમાં હોય છે. કિટ્ટિઓમાં એકોત્તર વૃદ્ધિવાળી વર્ગણાઓ મળતી નથી. તે કિઠ્ઠિઓ અનંત હોવા છતાં ભૂલ જાતિભેદથી 12 કલ્પાય છે - એક-એક કષાયની ત્રણ-ત્રણ. આમ સંજવલન ક્રોધોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર માટે જાણવું. (15) સંજવલનમાનોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર ઉઠ્ઠલનાસંક્રમથી સંજવલન ક્રોધનો ક્ષય કરે છે. પછી તે શેષ ત્રણ કષાયોની 9 કિઠ્ઠિઓ કરે છે. (16) સંજવલનમાયોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર ઉધલના સંક્રમથી સંજવલન ક્રોધ અને સંજવલન માનનો ક્ષય કરે છે. પછી તે શેષ બે કષાયોની 6 કિઠ્ઠિઓ કરે છે.

Page #171
150 ક્ષપકશ્રેણિ (પુરુષવેદ અને સંજ્વલન ક્રોધના ઉદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનારને) (ચિત્ર-૨) - ૯મું ગુણઠાણ (સંખ્યાતમો ભાગ) સંજ્વલનમાનની સંજ્વલનક્રોધની ત્રીજી કિષ્ટિની સમયપૂન સંજ્વલનમાનની પ્રથમ કિષ્ટિની બીજી કિષ્ટિની 1 આવલિકા પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મહતી પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મુહૂત) પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મુહૂર્ત) સંજ્વલન ક્રોધની પ્રથમ કિષ્ટિની પ્રથમ સ્થિતિ (અંતર્મુહૂત) 1 આવલિકા 1 આવલિકા 1 આવલિકા 1 આવલિકા 1 આવલિકા - કિષ્ટિકરણોદ્ધા સમાપ્ત, સંજ્વલનક્રોધની પ્રથમ કિટ્ટિની સંજ્વલનોધની બીજી પ્રથમસ્થિતિ કરી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ ભોગવે, બીજી (અંતર્મુહૂત) સ્થિતિનો સંજ્વલનમાનમાં ગુણસંક્રમ કરે. સંજ્વલન ક્રોધની ત્રીજીસંજ્વલન ક્રોધની બીજી- | કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ કિષ્ટિની પ્રથમ સ્થિતિ કરે કરે અને ભોગવે, બીજી અને ભોગવે, બીજીસ્થિતિનો | સ્થિતિનો સંજ્વલન સંજ્વલનમાનમાં ગુણસંક્રમ | માનમાં ગુણસંક્રમ કરે. સંજ્વલન ક્રોધની બીજી સંજ્વલન ક્રોધની પ્રથમ - કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું દલિક ત્રીજી કિટ્ટિમાં દલિક બીજી કિષ્ટિમાં સ્તિકસંક્રમથી સિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવી ભોગવે. સંક્રમાવી ભોગવે સંજ્વલનસંજ્વલનક્રોધના બંધ-ઉદય-ઉદીરણાનો ક્રોધનો ક્ષય વિચ્છેદ, સંજ્વલનમાનની સંજ્વલનમાનની બીજી પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ કરી ભોગવે. બીજી કરી ભોગવે, બીજી સ્થિતિનો કરી ભોગવે, બીજી સ્થિતિનો સ્થિતિનો સંજ્વલન સંજ્વલનમાયામાં ગુણસંક્રમ કરે. સંજ્વલનમાયામાં માયામાં ગુણસંક્રમ કરે. સંવલનમાનની ગુણસંક્રમ કરે. પ્રથમ કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું સંજ્વલન ક્રોધની ત્રીજી દલિક બીજી કિટ્રિમાં સંજ્વલનમાનની બીજી કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું સિબુકસંક્રમથી દલિક ત્રીજી કિટ્ટિમાં દલિક સંજ્વલનમાનની સંક્રમાવી ભોગવે. સ્તિબુકસંક્રમથી પ્રથમ કિટ્ટિમાં સિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવી ભોગવે. સંક્રમાવી ભોગવે. ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૨

Page #172
કિટ્ટિવેદનાદ્ધા 151 (17) સંજવલનલોભોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર ઉઠ્ઠલનાસંક્રમથી સંજવલન ક્રોધ, સંજવલન માન અને સંજવલન માયાનો ક્ષય કરે છે. પછી તે સંજવલન લોભની 3 કિઠ્ઠિઓ કરે છે. (18) કિટ્ટિકરણાદ્ધા પૂર્ણ થયા પછી જીવ કિટ્ટિવેદનાદ્ધામાં પ્રવેશ કરે છે. સંજવલનક્રોધોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનાર જીવ સંજવલન ક્રોધની બીજીસ્થિતિમાં રહેલી સંજવલન ક્રોધની પ્રથમકિટ્ટિના દલિકોને ખેંચીને તેની પ્રથમ સ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. તેની આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન ક્રોધની બીજી સ્થિતિમાંથી સંજ્વલન ક્રોધની બીજી કિષ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન ક્રોધની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન ક્રોધની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન ક્રોધની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની એક આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન ક્રોધની બીજીસ્થિતિમાંથી સંજવલન ક્રોધની ત્રીજી કિટ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલનક્રોધની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલનક્રોધની ત્રીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલનક્રોધની આ ત્રણે કિષ્ટિઓના ઉદયકાળમાં તેમના બીજસ્થિતિના દલિકો ગુણસંક્રમથી સંજવલન માનમાં સંક્રમાવે છે. સંજવલન ક્રોધની ત્રીજી કિષ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન ક્રોધના બંધ-ઉદય-ઉદીરણાનો વિચ્છેદ થાય છે.

Page #173
૧૫ર સંજ્વલન ક્રોધનો ક્ષય (19) ત્યાર પછી સંજવલન માનની બીજીસ્થિતિમાંથી સંજવલન માનની પ્રથમ કિટ્ટિના દલિકોને ખેંચી તેની પ્રથમ સ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન ક્રોધની ત્રીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન માનની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્ટિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન ક્રોધના સમયજૂન 2 આવલિકામાં બંધાયેલા દલિકો ગુણસંક્રમથી સંજવલન માનમાં તેટલા જ કાળે સંક્રમાવીને તેમનો ક્ષય કરે છે. સંજવલન માનની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન માનની બીજીસ્થિતિમાંથી સંજવલન માનની બીજી કિટ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમ સ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન માનની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન માનની બીજી કિષ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન માનની બીજી કિષ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન માનની બીજસ્થિતિમાંથી સંજવલન માનની ત્રીજી કિટ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન માનની બીજી કિષ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજ્વલન માનની ત્રીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન માનની આ ત્રણે કિઓિના ઉદયકાળમાં તેમના બીજીસ્થિતિના દલિકો ગુણસંક્રમથી સંજવલન માયામાં સંક્રમાવે છે. સંજવલનમાનની ત્રીજી કિટ્ટિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન માનના બંધ-ઉદય-ઉદીરણાનો વિચ્છેદ થાય

Page #174
સંજ્વલન માનનો ક્ષય 153 (20) ત્યાર પછી સંજ્વલન માયાની બીજીસ્થિતિમાંથી સંજવલન માયાની પ્રથમ કિટ્રિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન માનની ત્રીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન માયાની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન માનના સમયજૂન 2 આવલિકામાં બંધાયેલા દલિકો ગુણસંક્રમથી સંજ્વલન માયામાં તેટલા જ કાળે સંક્રમાવીને તેમનો ક્ષય કરે છે. સંજવલન માયાની પ્રથમકિટ્ટિની પ્રથમ સ્થિતિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન માયાની બીજીસ્થિતિમાંથી સંજવલન માયાની બીજી કિષ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન માયાની પ્રથમકિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન માયાની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન માયાની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમ સ્થિતિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન માયાની બીજી સ્થિતિમાંથી સંજવલન માયાની ત્રીજી કિષ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન માયાની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન માયાની ત્રીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજ્વલન માયાની આ ત્રણે કિષ્ટિઓના ઉદયકાળમાં બીજસ્થિતિના દલિકો ગુણસંક્રમથી સંજવલન લોભમાં સંક્રમાવે છે. સંજવલન માયાની ત્રીજી કિષ્ટિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન માયાના બંધ-ઉદય-ઉદીરણાનો વિચ્છેદ થાય છે.

Page #175
154 ક્ષપકશ્વેણિ (પુરુષવેદ અને સંજ્વલન ક્રોધના ઉદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનારને) (ચિત્ર-૩) ૯મું ગુણઠાણુ (સંખ્યાતમો ભાગ) સંજ્વલનમાનની ત્રીજી કિટ્ટિની સંજ્વલનમાયાની બીજી કિષ્ટિની સંજ્વલનલોભની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મહતી સવલનમાયાની પ્રથમ કિષ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મુહૂર્ત) સંજ્વલનમાયાની ત્રીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મુહૂત) પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મહત) પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મુહૂત) 1 આવલિકા 1 આવલિકા 1 આવલિકા 1 આવલિકા સંજ્વલનમાયાના સમયગૂન બંધ-ઉદય-ઉદીરણાનો 1 આવલિકા વિચ્છેદ. સંજ્વલનલોભની પ્રથમ કિટ્રિની સંજ્વલનમાયાનો પ્રથમસ્થિતિ કરી ભોગવે ક્ષય સંજ્વલનમાનના સમયગૂન સંજ્વલનમાયાની સંજ્વલનમાયાની બંધ-ઉદય-ઉદીરણાનો 1 આવલિકા બીજી કિટ્ટિની ત્રીજી કિટ્ટિની વિચ્છેદ, સંજ્વલન પ્રથમસ્થિતિ કરી પ્રથમસ્થિતિ કરી માયાની પ્રથમ કિટ્ટિની સંજ્વલનમાનનો ભોગવે, બીજીસ્થિતિનો ભોગવે, બીજીસ્થિતિનો પ્રથમસ્થિતિ કરી ક્ષય સંજ્વલન લોભમાં સંજ્વલન લોભમાં ભોગવે, બીજી ગુણસંક્રમ કરે. ગુણસંક્રમ કરે. સ્થિતિનો સંજ્વલન સંજ્વલનમાયાની બીજી સંજ્વલનમાયાની પ્રથમ લોભમાં ગુણસંક્રમ કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું દલિક ( કિષ્ટિની ચરમાવલિકાનું દલિક સિબુકસંક્રમથી બીજી સિબુકસંક્રમથી ત્રીજી સંજ્વલનમાનની કિટ્રિમાં સંક્રમાવી ભોગવે. કિટ્ટિમાં સંક્રમાવી ભોગવે. ત્રીજી કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું દલિક સ્તિબુકસંક્રમથી સંજ્વલનમાયાની પ્રથમસ્થિતિમાં સંક્રમાવી ભોગવે. સંજ્વલનમાયાની ત્રીજી સંજ્વલનલોભની બીજી - કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ કરી દલિક સિબુકસંક્રમથી ભોગવે, બીજી સ્થિતિમાં સંજ્વલનલોભની પ્રથમ રહેલ સંજ્વલનલોભની કિઢિમાં સંક્રમાવી ભોગવે. ત્રીજી કિટ્ટિના દલિકમાંથી સૂક્ષ્મ કિઠ્ઠિઓ કરે. ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૩

Page #176
સંજ્વલન માયાનો ક્ષય 155 (21) ત્યાર પછી સંજવલન લોભની બીજીસ્થિતિમાંથી સંજવલન લોભની પ્રથમ કિટ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન માયાની ત્રીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલી 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન લોભની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન માયાના સમયનૂન 2 આવલિકામાં બંધાયેલા દલિકો ગુણસંક્રમથી સંજવલન લોભમાં તેટલા જ કાળે સંક્રમાવીને તેમનો ક્ષય કરે છે. સંજવલન લોભની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન લોભની બીજી સ્થિતિમાંથી સંજવલન લોભની બીજી કિષ્ટિના દલિકો ખેંચી તેની પ્રથમસ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન લોભની પ્રથમ કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની શેષ રહેલ 1 આવલિકાના દલિકો સંજવલન લોભની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને ભોગવે છે. સંજવલન લોભની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ ભોગવતી વખતે સંજવલન લોભની બીજી સ્થિતિમાં રહેલ સંજવલન લોભની ત્રીજી કિટ્ટિના દલિકોમાંથી સૂક્ષ્મકિઠ્ઠિઓ કરે છે. સંજવલન લોભની બીજી કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન લોભનો બંધવિચ્છેદ, બાદર સંજવલન લોભના ઉદય-ઉદીરણાનો વિચ્છેદ અને ૯મા ગુણઠાણાનો વિચ્છેદ થાય છે. (22) ત્યાર પછી જીવ ૧૦મા ગુણઠાણે જાય છે. ત્યારે સંજવલન લોભની બીજીસ્થિતિમાંથી સૂક્ષ્મકિષ્ક્રિઓના દલિકો ખેંચી તેમની પ્રથમ સ્થિતિ કરે છે અને ભોગવે છે. સંજવલન લોભના સમય ન્યૂન 2 આવલિકામાં બંધાયેલા દલિતો અને સૂક્ષ્મકિષ્ટિના દલિકો ૧૦મા ગુણઠાણે સ્થિતિઘાતાદિ વડે ખપાવે

Page #177
156 ૧૦મું ગુણઠાણ, ૧૨મું ગુણઠાણ છે. ૧૦મા ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગો ગયા પછી સંજવલન લોભની સર્વઅપવર્તના વડે અપવર્તન કરી તેની સ્થિતિ ૧૦મા ગુણઠાણાના શેષકાળ તુલ્ય કરે છે. તે શેષકાળ અંતર્મુહૂર્તપ્રમાણ છે. ત્યારથી મોહનીયના સ્થિતિઘાત વગેરે થતા નથી, શેષકર્મોન સ્થિતિઘાત વગેરે થાય છે. તે અપવર્તેલી સ્થિતિને ઉદય-ઉદીરણા વડે ભોગવે છે. ૧૦માં ગુણઠાણાની 1 આવલિકા શેષ રહે ત્યારે સંજવલન લોભનો ઉદીરણાવિચ્છેદ થાય છે. ચરમાવલિકાના દલિકોને માત્ર ઉદયથી ભોગવે છે. ૧૦માં ગુણઠાણાની ચરમાવલિકાના ચરમ સમયે સંજવલન લોભનો ઉદયવિચ્છેદ થાય છે, જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, યશ, ઉચ્ચગોત્ર, અંતરાય 5 = 16 પ્રકૃતિઓનો બંધવિચ્છેદ થાય છે અને મોહનીયના ઉદય-સત્તાનો વિચ્છેદ થાય છે. (23) ત્યાર પછી જીવ ૧૨માં ગુણઠાણે જાય છે. ૧૨મા ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગ પસાર થાય ત્યારે જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5 = 14 પ્રકૃતિઓની સર્વઅપવર્તના કરી તેમની સ્થિતિ ૧૨માં ગુણઠાણાના શેષ કાળ તુલ્ય કરે છે, નિદ્રા રની સર્વઅપવર્તન કરી તેની સ્થિતિ સ્વરૂપની અપેક્ષાએ ૧૨મા ગુણઠાણાના શેષકાળ કરતા 1 સમય ન્યૂન જેટલી કરે છે (નિદ્રા રની સામાન્યથી કર્મરૂપે રહેવા રૂપ સ્થિતિ તો ૧૨મા ગુણઠાણાના શેષકાળ તુલ્ય જ કરે છે.) તે શેષ સ્થિતિને ઉદય-ઉદીરણા વડે ભોગવે છે. ૧૨મા ગુણઠાણાની સમયાધિક આવલિકા શેષ હોય ત્યારે નિદ્રા રનો ઉદીરણાવિચ્છેદ થાય છે. ૧૨માં ગુણઠાણાની આવલિકા શેષ હોય ત્યારે જ્ઞાનાવરણ પ, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5 = 14 પ્રકૃતિઓનો ઉદીરણાવિચ્છેદ થાય છે. ૧૨માં

Page #178
ક્ષપકશ્રેણિ (પુરુષવેદ અને સંજ્વલન ક્રોધના ઉદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનારને) (ચિત્ર-૪) -૯મુ ગુણઠાણુ૧૦મુ ગુણઠાણું ૧૨મુ ગુણઠાણું - (સંખ્યાતમો ભાગ) સંજ્વલનલોભની બીજી કિટ્ટિની ૧૦માં ગુણઠાણાનો ૧૨મા ગુણઠાણાના ૧૨મા ગુણઠાણાનો સંખ્યાતમો ભાગ સંખ્યાતા બહુભાગ સંખ્યાતમો ભાગ પ્રથમસ્થિતિ (અંતર્મુહૂર્ત) ૧૦માં ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગ (અંતર્મુહૂત) (અંતર્મુહૂત) (અંતર્મુહૂર્ત) ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૪ - ૧૩મુ ગુણઠાણ 1 આવલિકા 1 આવલિકા 1 આવલિકા 1 આવલિકા સંજ્વલનલોભની સર્વોપવર્તના વડે સંજવલનલોભની જ્ઞાનાવરણ 5 વગેરે 16 જ્ઞાનાવરણ પણ પ્રથમ કિટ્ટિની ચરમાવલિકાનું દલિક સ્થિતિ ૧૦મા ગુણઠાણાના શેષ પ્રકૃતિની સ્થિતિ વગેરે 16 બીજી કિટ્ટિમાં સ્તિબુક કાળ તુલ્ય કરે. મોહનીયના સર્વોપવર્તના વડે પ્રકૃતિનો સંક્રમથી સંક્રમાવી ભોગવે. સ્થિતિઘાતાદિ ન થાય. ૧૨માં ગુણઠાણાના ઉદીરણાસંજ્વલનલોભની શેષ સ્થિતિને શેષ કાળ તુલ્ય કરે. વિચ્છેદ સંજ્વલનલોભનો બંધવિચ્છેદ, બાંદર ઉદય-ઉદીરણાથી ભોગવે. શેષ સ્થિતિ ઉદયસંજ્વલનલોભના ઉદય-ઉદીરણાનો સંજ્વલનલોભનો ઉદીરણાથી ભોગવે. વિચ્છેદ. ૯મા ગુણઠાણાનો વિચ્છેદ. સૂક્ષ્મ ઉદીરણાવિચ્છેદ ૧રમાં ગુણઠાણાનોનું કિટ્ટિની પ્રથમસ્થિતિ કરે અને ભોગવે. સંજ્વલનલોભનો ઉદયવિચ્છેદ દ્વિચરમ સમય, ૧૦મું ગુણઠાણુ શરૂ. બીજી સ્થિતિને જ્ઞાનાવરણ 5 વગેરે ૧દનો બંધવિચ્છેદ. નિદ્રા ૨નો ક્ષય સ્થિતિઘાતાદિથી ખપાવે. મોહનીયના ઉદયસત્તાનો વિચ્છેદ. ૧૨માં ગુણઠાણાનો સંજ્વલનલોભની બીજી કિટ્ટિની ૧૦મુ ગુણઠાણુ સંપૂર્ણ. ચરમ સમય, જ્ઞાનાવરણ 5, ચરમાવલિકા સૂક્ષ્મ કિટ્ટિમાં ૧૨મું ગુણઠાણું શરૂ. સિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવી ભોગવે. દર્શનાવરણ 4, અંતરાય પનો ઉદયવિચ્છેદ અને ક્ષય 6hb

Page #179
158 ૧૩મુ ગુણઠાણુ ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે નિદ્રા ર નો સ્વરૂપસત્તાની અપેક્ષાએ ક્ષય થાય છે. ૧૨માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5 = 14 પ્રકૃતિઓનો ઉદયવિચ્છેદ અને ક્ષય થાય છે. (24) ત્યાર પછી જીવ કેવળી થાય છે અને ૧૩માં ગુણઠાણે જાય છે. ત્યાં તે જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટથી દેશોનપૂર્વકોડવર્ષ સુધી રહે છે. ત્યાર પછી તે ૧૩માં ગુણઠાણાને અંતે અંતર્મુહૂર્તમાં આયોજિકાકરણ કરે છે. આયોજિકાકરણ એટલે ઉદયાવલિકામાં કર્મપુદ્ગલોને નાંખવારૂપ વિશેષ પ્રકારની ઉદીરણા. (25) ત્યાર પછી જેમના વેદનીય, નામ અને ગોત્ર કર્મોની સ્થિતિ આયુષ્યની સ્થિતિ કરતા વધુ હોય તેઓ તેમની સ્થિતિને આયુષ્યની સ્થિતિની સમાન કરવા સમુદ્ધાત કરે છે. લોકપ્રકાશના ત્રીજા સર્ગમાં કહ્યું છે - “વાયુપોતિરિવાનિ, कर्माणि सर्ववेदिनः / वेद्याख्यनामगोत्राणि, समुद्घातं करोति સ: રૂછશા' સમુદ્ધાતમાં પ્રથમ સમયે શરીરમાંથી આત્મપ્રદેશો બહાર કાઢી સ્વશરીરપ્રમાણ પહોળો અને ઉપરનીચે લોકાંત સુધીનો આત્મપ્રદેશોનો દંડ કરે છે. બીજા સમયે આત્મપ્રદેશોને પૂર્વ-પશ્ચિમ કે ઉત્તર-દક્ષિણ લોકાંત સુધી ફેલાવી કપાટ કરે છે. ત્રીજા સમયે આત્મપ્રદેશને ઉત્તર-દક્ષિણ કે પૂર્વ-પશ્ચિમ લોકાંત સુધી ફેલાવી મંથાન કરે છે. ચોથા સમયે આત્મપ્રદેશો વડે આકાશના આંતરા પૂરે છે. પાંચમા સમયે આત્મપ્રદેશોને આકાશના આંતરામાંથી સંહરી મંથાન કરે છે. છઠ્ઠી સમયે આત્મપ્રદેશોને મંથાનમાંથી સંહરી પાટ કરે છે. સાતમા સમયે આત્મપ્રદેશોને કપાટમાંથી

Page #180
પત્ય અસંખ્ય કેવળી સમુઘાત ૧પ૯ સંહરી દંડ કરે છે. આઠમા સમયે આત્મપ્રદેશોને દંડમાંથી સંહરી સ્વશરીરસ્થ થાય છે. સમુદ્યાત પૂર્વે વેદનીય, નામ, ગોત્રની સ્થિતિ આ જેટલી હોય છે. દંડ કરતી વખતે તેના અસંખ્ય બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અસંખ્યાતમો ભાગ બાકી રહે છે. દંડ કરતી વખતે અસાતા, પહેલા સંઘયણ સિવાયના પાંચ સંઘયણ, પહેલા સંસ્થાન સિવાયના પાંચ સંસ્થાન, અશુભ વર્ણાદિ 4, કુખગતિ, ઉપઘાત, અપર્યાપ્ત, અસ્થિર 6, નીચગોત્ર = 25 અશુભ પ્રકૃતિઓના અનંત બહુભાગ રસનો ઘાત કરે છે અને એક અનંતમો ભાગ બાકી રહે છે. દંડ કરતી વખતે સાતા, દેવ રે, મનુષ્ય 2, પંચેન્દ્રિયજાતિ, શરીર 5, અંગોપાંગ 3, ૧લુ સંઘયણ, ૧લુ સંસ્થાન, શુભ વર્ણાદિ 4, સુખગતિ, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, પરાઘાત, ઉછુવાસ, આતપ, ઉદ્યોત, જિનનામકર્મ, ત્રસ 10, ઉચ્ચગોત્ર = 39 શુભપ્રકૃતિઓનો રસ અશુભપ્રકૃતિઓમાં નાંખી તેનો ઘાત કરે છે. સમુદ્ધાતના બીજા સમયે શેષ સ્થિતિના અસંખ્ય બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અસંખ્યાતમો ભાગ બાકી રહે છે. તે સમયે અશુભપ્રકૃતિઓના શેષ રસના અનંતા બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અનંતમો ભાગ બાકી રહે છે, શુભપ્રકૃતિઓનો રસ અશુભપ્રકૃતિઓમાં નાંખી તેનો ઘાત કરે છે. સમુદ્રઘાતના ત્રીજા સમયે શેષ સ્થિતિના અસંખ્ય બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અસંખ્યાતમો ભાગ બાકી રહે છે. તે સમયે અશુભપ્રકૃતિઓના શેષ રસના

Page #181
160 કેવળી સમુદ્યાત અનંતા બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અનંતમો ભાગ બાકી રહે છે, શુભપ્રકૃતિઓનો રસ અશુભપ્રકૃતિઓમાં નાંખી તેનો ઘાત કરે છે. સમુદ્યાતના ચોથા સમયે શેષ સ્થિતિના અસંખ્ય બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અસંખ્યાતમો ભાગ બાકી રહે છે. તે સમયે અશુભપ્રકૃતિઓના શેષ રસના અનંતા બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અનંતમો ભાગ બાકી રહે છે, શુભપ્રકૃતિઓનો રસ અશુભપ્રકૃતિઓમાં નાંખી તેનો ઘાત કરે છે. આમ સમુદ્ધાતના ચોથા સમયે સ્થિતિઘાત-રસઘાત થયા પછી વેદનીય-નામ-ગોત્રની સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્તમાત્ર રહે છે અને તે આયુષ્યની સ્થિતિ કરતા સંખ્યાતગુણ હોય છે અને વેદનીય-નામ-ગોત્રનો રસ આયુષ્યના રસ કરતા અનંતગુણ હોય છે. સમુદ્ધાતના પાંચમા સમયે શેષ સ્થિતિના સંખ્યાતા બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક સંખ્યાતમો ભાગ બાકી રહે છે. તે સમયે અશુભપ્રકૃતિઓના રસના અનંતા બહુભાગોનો ઘાત કરે છે અને એક અનંતમો ભાગ બાકી રહે છે. આ પાંચ સમયોમાં સમયે સમયે સ્થિતિખંડનો અને રસખંડનો ઘાત કરે છે. છા સમયથી અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત સ્થિતિખંડ અને રસખંડનો ઘાત થાય છે. આમ અંતર્મુહૂર્તકાળમાં થનારા સ્થિતિઘાત અને રસઘાત ૧૩મા ગુણઠાણાના ચરમ સમય સુધી થાય છે. જે કેવળી ભગવંતોના વેદનીય-નામ-ગોત્રની સ્થિતિ આયુષ્યની સ્થિતિની સમાન હોય તેઓ સમુદ્ધાત કરતા નથી.

Page #182
બાદરયોગનિરોધ 16 1 (26) આમ સમુઘાત કર્યા વિના કે સમુદ્રઘાત કરીને અંતર્મુહૂર્ત પછી સયોગી કેવળી ભગવંતો લેશ્યાના નિરોધ માટે અને યોગના નિમિત્તે થતા કર્મબંધના નિરોધ માટે યોગનિરોધ કરે છે. પહેલા બાદર કાયયોગના આલંબનથી અંતર્મુહૂર્તમાં બાદર વચનયોગનો વિરોધ કરે છે. ત્યાર પછી અંતર્મુહૂર્ત રહીને બાદર કાયયોગના આલંબનથી બાદર મનોયોગનો અંતર્મુહૂર્તમાં નિરોધ કરે છે. ત્યાર પછી અંતર્મુહૂર્ત રહીને અંતર્મુહૂર્તમાં ઉચ્છવાસનો વિરોધ કરે છે. ત્યાર પછી અંતર્મુહૂર્ત રહીને અંતર્મુહૂર્તમાં સૂક્ષ્મ કાયયોગના આલંબનથી બાદર કાયયોગનો નિરોધ કરે છે, મતાંતરે બાદ કાયયોગના આલંબનથી બાદર કાયયોગનો નિરોધ કરે છે. બાદર કાયયોગનો વિરોધ કરતા યોગના પૂર્વસ્પર્ધકોની નીચે યોગના અપૂર્વસ્પર્ધકો કરે છે. તે ભવમાં પૂર્વે પર્યાપ્તાવસ્થામાં કાયા વગેરેના વ્યાપાર કરવા માટે જે યોગના સ્પર્ધકો કર્યા હોય તે પૂર્વસ્પર્ધકો કહેવાય છે. તે સ્થૂલ હોય છે. હવે જે સ્પર્ધકો કરે છે તે સૂક્ષ્મ સ્પર્ધકો છે. તે અનાદિ સંસારમાં પૂર્વે કર્યા નથી. તેથી તે અપૂર્વસ્પર્ધક કહેવાય છે. પૂર્વસ્પર્ધકોની નીચેની જે પ્રથમ વગેરે વર્ગણાઓ છે તેમના વીર્યઅવિભાગોના અસંખ્ય બહુભાગોને ખેંચે છે અને એક અસંખ્યાતમો ભાગ રાખે છે. જીવપ્રદેશોનો એક અસંખ્યાતમો ભાગ ખેંચે છે અને અસંખ્ય બહુભાગો રાખી મૂકે છે. એટલે કે જીવપ્રદેશોમાંથી એક અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલા આત્મપ્રદેશો લઈ તેમાંથી અસંખ્ય બહુભાગ વર્યાણુઓનો નાશ કરી અપૂર્વસ્પર્ધકો બનાવે છે. આમ બાદર કાયયોગ નિરોધના પ્રથમ સમયે થાય છે. બીજા સમયે પ્રથમ સમયે ખેંચેલા વીર્યના અવિભાગ કરતા સંખ્યામા ભાગના વીર્યના અવિભાગ ખેંચે છે અને પ્રથમ સમયે ખેંચેલા

Page #183
1 6 2 ક્ષપકશ્રેણિ (પુરુષવેદ અને સંજ્વલન ક્રોધના ઉદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનારને) (ચિત્ર-૫). ૧૩મુ ગુણઠાણું અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતમુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત | અંતર્મુહૂર્ત | અંતમુહૂર્ત | અંતર્મુહૂર્ત | અંતર્મુહૂર્ત | 8 સમય | અંતર્મુહૂર્ત | અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત બાદર વચનયોગનો બાદર મનોયોગનો નિરોધ કરે નિરોધ કરે ઉચ્છવાસનો નિરોધ કરે યોગની કિષ્ટિ કરે સૂક્ષ્મ કાયયોગના આલંબનથી સૂક્ષ્મ વચનયોગનો નિરોધ આયોજિકાકરણ કરે સમુઘાત કરે કરે સૂક્ષ્મ કાયયોગના આલંબનથી બાદર કાયયોગનો નિરોધ કરે. યોગના અપૂર્વસ્પર્ધક કરે. સૂક્ષ્મ કાયયોગના આલંબનથી સૂક્ષ્મ મનોયોગનો નિરોધ ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૫

Page #184
યોગના અપૂર્વસ્પર્ધકો - કિઠ્ઠિઓ 163 જીવપ્રદેશો કરતા અસંખ્યગુણ જીવપ્રદેશોને ખેંચે છે. આમ અંતર્મુહૂર્તના ચરમ સમય સુધી પ્રતિસમય વીર્યના અવિભાગો અને જીવપ્રદેશોને ખેંચી ખેંચીને અપૂર્વસ્પર્ધકો કરે છે. શ્રેણિ જેટલા અપૂર્વસ્પર્ધકો કરે છે. (27) અપૂર્વસ્પર્ધક કરવાના અંતર્મુહૂર્ત પછીના સમયથી કિક્રિઓ કરવાનું શરૂ કરે છે. તે અંતર્મુહૂર્ત સુધી કરે છે. યોગના સ્પર્ધકોમાં જે એક એક અધિક અવિભાગવાળી વર્ગણાઓ છે તેને એવી રીતે અસંખ્યગુણહીન વિર્યાણુવાળી કરી નાંખવી કે જેથી તેમાં એકોત્તર વૃદ્ધિનો ક્રમ ન રહેતા ઉત્તરોત્તર અસંખ્યગુણ અવિભાગ રહે તેને કિટ્ટિ કહેવાય છે. જઘન્ય અપૂર્વસ્પર્ધકની જઘન્ય વર્ગણામાં રહેલા વિર્યાણુ કરતા ઉત્કૃષ્ટ કિટ્ટિના વિર્યાણુ અસંખ્યગુણહીન છે. પ્રથમ સમયે પૂર્વસ્પર્ધકો અને અપૂર્વસ્પર્ધકોમાંથી પ્રથમ વગેરે વર્ગણાઓના વીર્યઅવિભાગોમાંથી અસંખ્યબહુભાગપ્રમાણ વીર્યના અવિભાગોને ખેંચે છે અને એક અસંખ્યાતમો ભાગ રાખે છે, જીવપ્રદેશોનો એક અસંખ્યાતમો ભાગ ખેચે છે અને અસંખ્યબહુભાગો રાખે છે. એટલે કે કિટ્ટિકરણોદ્ધાના પ્રથમ સમયે સર્વ જીવપ્રદેશોમાંથી એક અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા પ્રથમ સમય કરતા અસંખ્યગુણ જીવપ્રદેશોને ખેંચે છે. આમ અંતર્મુહૂર્તના ચરમ સમય સુધી કિઠ્ઠિઓ કરે છે. પ્રથમસમયકૃત કિઠ્ઠિઓ કરતા બીજા સમયે કરેલ કિષ્ટિઓ

Page #185
1 64 સૂક્ષ્મયોગનિરોધ અસંખ્યગુણહીન છે. અહીં ગુણાકારરૂપ અસંખ્ય એ પલ્યોપમ પ્રમાણ છે. એમ અંતર્મુહૂર્તના ચરમ સમય સુધી ઉત્તરોત્તર સમયે પૂર્વપૂર્ણ સમય કરતા અસંખ્ય ગુણહીન કિષ્ટિઓ કરે છે. પ્રથમસમયકૃત કિદિઓ , જેટલી છે. બીજા વગેરે દરેક સમયે કરાયેલ કિઠ્ઠિઓ પણ . જેટલી છે. કુલ કિક્રિઓ પણ , જેટલી છે. તે પૂર્વસ્પર્ધકો અને અપૂર્વસ્પર્ધકોના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલી છે. કિટ્ટિકરણના અંતર્મુહૂર્ત પછી પૂર્વસ્પર્ધકો અને અપૂર્વસ્પર્ધકોનો નાશ કરે છે. ત્યારથી અંતર્મુહૂર્ત સુધી બધો યોગ કિટ્રિરૂપ હોય છે. તે અંતર્મુહૂર્તમાં જીવ કંઈ કરતો નથી. (28) ત્યાર પછી અંતર્મુહૂર્તમાં સૂક્ષ્મ કાયયોગના આલંબનથી સૂક્ષ્મ વચનયોગનો વિરોધ કરે છે. ત્યાર પછી અંતર્મુહૂર્ત રહીને સૂક્ષ્મ કાયયોગના આલંબનથી અંતર્મુહૂર્તમાં સૂક્ષ્મ મનોયોગનો નિરોધ કરે છે. ત્યારપછી અંતર્મુહૂર્ત રહીને સૂક્ષ્મ કાયયોગના આલંબનથી અંતર્મુહૂર્તમાં સૂક્ષ્મ કાયયોગનો વિરોધ કરે છે. તે વખતે સૂક્ષ્મક્રિયાઅપ્રતિપાતી શુક્લધ્યાન કરે છે. તેના સામર્થ્યથી શરીરના પોલાણો પૂરી આત્મપ્રદેશોને શરીરના 23 ભાગમાં રાખે છે. (29) સૂક્ષ્મકાયયોગનો વિરોધ કરતા પ્રથમ સમયે અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ કિઠ્ઠિઓનો ઘાત કરે છે. બીજા સમયે શેષ કિઠ્ઠિઓના અસંખ્યબહુભાગ પ્રમાણ કિટ્ટિઓનો ઘાત કરે છે. આમ ૧૩માં ગુણઠાણાના ચરમ સમય સુધી ઉત્તરોત્તર સમયે પૂર્વ પૂર્વ સમયની ઘાત કર્યા પછીની શેષ કિઠ્ઠિઓના અસંખ્યબહુભાગ પ્રમાણ કિટિઓનો ઘાત કરે છે.

Page #186
ક્ષપકશ્રેણિ (પુરુષવેદ અને સંજ્વલન ક્રોધના ઉદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનારને) ૧૩મુ. | (ચિત્ર-૬) ૧૪મુ ગુણઠાણુ ગુણઠાણુ અંતર્મુહૂર્ત - સિદ્ધાવસ્થા (સાદિ અનંતકાળ) - ક્ષપકશ્રેણિ ચિત્ર-૬ સૂક્ષ્મકાયયોગના ૧૪માં ગુણઠાણાનો આલંબનથી સૂક્ષ્મ 1 દ્વિચરમ સમય. કાયયોગનો નિરોધ કરે. દિવ ર વગેરે 72 સૂક્ષ્મક્રિયાઅપ્રતિપાતી |પ્રકૃતિઓનો ક્ષય શુક્લધ્યાન કરે. શરીરના ૧૪માં ગુણઠાણાનો પોલાણ પૂરે. યોગની ચરમ સમય. કિઠ્ઠિઓનો નાશ કરે. મનુષ્ય 3 વગેરે ૧૩માં ગુણઠાણાનો ચરમ સમય. શેષ 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય સાતાનો બંધવિચ્છેદ, નામ, ગોત્રનો ઉદીરણાવિચ્છેદ. શુફલલેશ્યા, સ્થિતિઘાત, રસઘાતનો વિચ્છેદ. સૂક્ષ્મક્રિયાઅપ્રતિપાતી શુકલધ્યાનનો વિચ્છેદ. યોગવિચ્છેદ. કિટ્ટિનો વિચ્છેદ. પછીના સમયે ૧૪મુ ગુણઠાણુ શરૂ. ભુપતક્રિયાઅનિવૃત્તિ શુકલધ્યાન શરૂ 1 65

Page #187
166 ૧૪મુ ગુણઠાણું (30) ૧૩માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે બધા કર્મોની સ્થિતિ ૧૪મા ગુણઠાણાના કાળ તુલ્ય થઈ જાય છે. ૧૪માં ગુણઠાણે જેમનો ઉદય નથી તેમની સ્થિતિ સ્વરૂપની અપેક્ષાએ ૧૩માં ગુણઠાણાના ચરમ સમયે ૧૪માં ગુણઠાણાના કાળ કરતા 1 સમયવ્ન કરે છે (સામાન્યથી કર્મરૂપે રહેવારૂપ તેમની સ્થિતિ ૧૪માં ગુણઠાણાના કાળ તુલ્ય કરે છે). (31) ૧૩માં ગુણઠાણાના અંતે સાત પદાર્થોનો એકસાથે વિચ્છેદ થાય છે. (i) સૂક્ષ્મક્રિયા અપ્રતિપાતી શુકૂલધ્યાનનો વિચ્છેદ થાય છે. (i) બધી કિષ્ક્રિઓનો વિચ્છેદ થાય છે. (ii) સાતાના બંધનો વિચ્છેદ થાય છે. (i) નામ-ગોત્રની ઉદીરણાનો વિચ્છેદ થાય છે. (V) યોગનો વિચ્છેદ થાય છે. (vi) ગુફલલેશ્યાનો વિચ્છેદ થાય છે. (vi) સ્થિતિઘાત અને રસઘાતનો વિચ્છેદ થાય છે. (32) ત્યાર પછી જીવ ૧૪મા ગુણઠાણે જાય છે. ત્યાં સુપરતક્રિયા અનિવૃત્તિ શુક્લધ્યાન કરે છે. ૧૪મા ગુણઠાણે ઉદયવાળી પ્રકૃતિઓનો ઉદય વડે ક્ષય કરે છે અને અનુદયવાળી પ્રકૃતિઓને વેદ્યમાન પ્રવૃતિઓમાં સ્તિબુકસંક્રમથી સંક્રમાવીને તેમનો ક્ષય કરે છે. ૧૪મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમયે સાતા અસાતા, દેવ 2, શરીર 5, અંગોપાંગ 3, બંધન 5, સંઘાતન 5, સંસ્થાન 6, સંઘયણ 6, વર્ણાદિ 20, ખગતિ 2, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, સ્થિર 2, અસ્થિર 2, સ્વર 2, પ્રત્યેક, અપર્યાપ્ત, દુર્ભગ, અનાદેય, અયશ, નીચગોત્ર = 72 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થાય

Page #188
સિદ્ધિગમન 16 7 છે. ૧૪મા ગુણઠાણાના ચરમ સમયે સાતા/અસાતા, મનુષ્ય 3, પંચેન્દ્રિયજાતિ, જિન, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, ઉચ્ચગોત્ર = 13 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થાય છે. મતાંતરે ૧૪માં ગુણઠાણાના ઢિચરમ સમયે મનુષ્યાનુપૂર્વી સહિત 73 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થાય છે અને ચરમ સમયે શેષ 12 પ્રકૃતિઓનો ક્ષય થાય છે. (33) ત્યાર પછીના સમયે જીવ કર્મબંધના મોક્ષરૂપ સહકારીથી ઉત્પન્ન થયેલ સ્વભાવવિશેષથી અસ્પૃશગતિથી ઊર્ધ્વલોકને અંતે જાય છે. ત્યાં તે પરમાનંદમય સિદ્ધ ભગવંત શાશ્વતકાળ સુધી રહે છે. ક્ષપકશ્રેણિના સૂક્ષ્મતમ અને વિસ્તારપૂર્ણ જ્ઞાન માટે જુઓ અમે લખેલ “ઉપશમનાકરણ (ભાગ 2), ક્ષપકશ્રેણિ અર્થાધિકાર અને પશ્ચિમસ્કંધ અધિકાર, વિસ્તૃત ગુજરાતી વિવેચન'. આમ આ ગ્રંથનો અભ્યાસ કરી જીવો સંયમમાં ઉદ્યમ કરી મોક્ષે જાય છે. તેથી બુદ્ધિમાનોએ આ પ્રકરણનો નિરંતર અભ્યાસ કરવો. આ પ્રકરણનો અભ્યાસ કરીને તેમણે યથાશક્તિ સંયમમાર્ગમાં પ્રવર્તવું અને સંક્લિષ્ટ અધ્યવસાયોને દૂર કરવા યત્ન કરવો. આ સંપૂર્ણ ગ્રંથમાં જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ કંઈ પણ લખાયું હોય તો તેનું ત્રિવિધ ત્રિવિધ મિચ્છામિ દુક્કડ દઉં છું. કર્મપ્રકૃતિ પદાર્થસંગ્રહ સમાપ્ત

Page #189
કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ उदओ उदीरणाए, तुल्लो मोत्तुण एक्कचत्तालं / आवरणविग्घसंजलण-लोभवेए य दिट्ठिदुगं // 1 // आलिगमहिगं वेएति, आउगाणं पि अप्पमत्ता वि / वेयणियाण य दुसमय-तणुपज्जत्ता य निदाओ // 2 // मणुयगइजाइतसबायरं च, पज्जत्तसुभगमाएज्जं / जसकित्तिमुच्चगोयं, चाओगी केइ तित्थयरं // 3 // 41 પ્રકૃતિઓ સિવાયની શેષ પ્રકૃતિઓનો ઉદય ઉદીરણાની સમાન છે. આવરણ (જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4), અંતરાય 5, સંજવલન લોભ, વેદ 3, દર્શન ર (સમ્યક્ત્વમોહનીય, મિથ્યાત્વ મોહનીય) - આ 20 પ્રકૃતિઓનો ઉદય ઉદીરણા કરતા 1 આવલિકા અધિક કાળ સુધી થાય છે. આયુષ્યોનો ઉદય પણ તેમની ઉદીરણા કરતા 1 આવલિકા અધિક કાળ સુધી થાય છે. આયુષ્યોની ઉદીરણા પ્રમત્ત જીવો જ કરતા હતા, જ્યારે તેમનો ઉદય અપ્રમત્તજીવોને પણ હોય છે. વેદનીયની ઉદીરણા પ્રમત્ત જીવો જ કરતા હતા, જ્યારે તેમનો ઉદય અપ્રમત્તજીવોને પણ હોય છે. શરીરપર્યાપ્તિના બીજા સમયથી ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિના ચરમ સમય સુધી નિદ્રા પની ઉદીરણા ન હોય પણ ઉદય હોય છે. મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ત્રસ, બાદર, પર્યાપ્ત, સુભગ, આદેય, યશ અને ઉચ્ચગોત્ર - આ 9 પ્રકૃતિઓની ૧૪માં ગુણઠાણે ઉદીરણા હોતી નથી પણ ઉદય હોય છે. કેટલાક અયોગી કેવળી ભગવંતોને જિનનામકર્મની ઉદીરણા હોતી નથી પણ ઉદય હોય છે. (1-2-3)

Page #190
કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 169 ठिइउदओ वि ठिइक्खय-पओगसा ठिइउदीरणा अहिगो। उदयठिइए हस्सो, छत्तीसा एग उदयठिई // 4 // સ્થિતિઉદય બે પ્રકારે છે - સ્થિતિક્ષયથી અને પ્રયોગથી. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિઉદય સ્થિતિઉદીરણા કરતા ઉદયસ્થિતિથી અધિક છે. 36 પ્રકૃતિઓ (નિદ્રા પ સિવાયની ઉપરની 41 પ્રકૃતિઓ) નો જઘન્ય સ્થિતિઉદય 1 ઉદયસ્થિતિનો છે. (4) अणुभागुदओ वि जहन्न, नवरि आवरणविग्घवेयाणं / संजलणलोभसम्मत्ताण, य गंतूणमावलिगं // 5 // રસઉદય પણ રસઉદીરણાની જેમ જાણવો, પણ જ્ઞાનાવરણ પ, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5, વેદ 3, સંજવલન લોભ, સમ્યકત્વમોહનીયનો જઘન્ય રસઉદય ઉદીરણાવિચ્છેદ પછી આવલિકા જઈને તેના ચરમ સમયે હોય છે. (5) अजहन्नाणुक्कोसा, चउत्तिहा छह चउव्विहा मोहे आउस्स साइअधुवा, सेसविगप्पा य सव्वेसि // 6 // મોહનીય અને આયુષ્ય સિવાયની છ પ્રકૃતિઓનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય ચાર પ્રકારનો (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ત્રણ પ્રકારનો (અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. મોહનીયનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ચાર પ્રકારનો (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. આયુષ્યના બધા વિકલ્પો અને શેષ બધી પ્રવૃતિઓના શેષ વિકલ્પો સાદિ અને અધ્રુવ છે. (6) अजहन्नाणुक्कोसो, सगयालाए चउत्तिहा चउहा / मिच्छत्ते सेसा सिं, दुविहा सव्वे य सेसाणं // 7 // 47 પ્રકૃતિઓ (મિથ્યાત્વમોહનીય સિવાયની ધ્રુવોદયી

Page #191
170 કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ પ્રકૃતિઓ)નો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય ચાર પ્રકારનો (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ત્રણ પ્રકારનો (અનાદિ, ધ્રુવ, અધુવ) છે. મિથ્યાત્વમોહનીયનો અજઘન્ય પ્રદેશઉદય અને અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય ચાર પ્રકારનો (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. આ પ્રવૃતિઓના શેષ વિકલ્પો અને શેષ પ્રકૃતિઓના સર્વ વિકલ્પો બે પ્રકારના (સાદિ, અધ્રુવ) છે. (7) सम्मत्तुप्पत्ति सावय, विरए संजोयणाविणासे य / दंसणमोहक्खवगे, कसायउवसामगुवसंते // 8 // खवगे य खीणमोहे, जिणे य दुविहे असंखगुणसेढी / उदओ तव्विवरीओ, कालो संखेज्ज गुणसेढी // 9 // સમ્યકત્વ ઉત્પત્તિની ગુણશ્રેણિ, શ્રાવકની (દેશવિરતિની) ગુણશ્રેણિ, સંયતની (સર્વવિરતિની) ગુણશ્રેણિ, અનંતાનુબંધી વિસંયોજનાની ગુણશ્રેણિ, દર્શનમોહનીયના ક્ષયની ગુણશ્રેણિ, ચારિત્રમોહનીયઉપશમકની ગુણશ્રેણિ, ઉપશાંતકષાયવીતરાગછદ્મસ્થની ગુણશ્રેણિ, ક્ષપકની ગુણશ્રેણિ, ક્ષીણમોહવીતરાગછબસ્થની ગુણશ્રેણિ, બે પ્રકારના જિનની ગુણશ્રેણિ (સયોગી કેવલીની ગુણશ્રેણિ અને અયોગી કેવલીની ગુણશ્રેણિ) - આ 11 ગુણશ્રેણિઓ છે. આ ગુણશ્રેણિઓમાં પ્રદેશઉદય ક્રમશઃ અસંખ્યગુણ છે. આ ગુણશ્રેણિઓનો કાળ વિપરીત ક્રમથી સંખ્યાતગુણ છે. (8-9) तिन्नि वि पढमिल्लाओ, मिच्छत्तगएवि होज्ज अन्नभवे / पगयं तु गुणियकम्मे, गुणसेढीसीसगाणुदये // 10 // પહેલી ત્રણ ગુણશ્રેણિઓ મિથ્યાત્વ પામીને પરભવમાં જાય ત્યાં પણ હોય છે. પ્રકૃતિમાં ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદયના સ્વામિત્વમાં

Page #192
કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 171 ગુણશ્રેણિના શીર્ષના ઉદયમાં રહેલા ગુણિતકર્માશ જીવનો અધિકાર છે. (1O). आवरणविग्घमोहाण, जिणोदयइयाण वावि नियगंते / लहुखवणाए ओहीण-णोहिलद्धिस्स उक्कस्सो // 11 // આવરણ 9 (જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4), અંતરાય 5, મોહનીય 8 (સમ્યકત્વમોહનીય, સંજવલન 4, વેદ 3), કેવળીને જેનો ઉદય હોય તે પર પ્રકૃતિઓ (ઔદારિક 7, તૈજસ 7, સંસ્થાન 6, ૧લુ સંઘયણ, વર્ણાદિ 20, ખગતિ 2, પરાઘાત, ઉપઘાત, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, પ્રત્યેક, સ્થિર 2, અસ્થિર ૨)નો અવધિજ્ઞાનાવરણ-અવધિદર્શનાવરણનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય અવધિલબ્ધિરહિત શીઘ્રક્ષપકને તેમના ચરમ ઉદયે હોય છે. (11) उवसंतपढमगुणसेढीए, निद्दादुगस्स तस्सेव / पावइ सीसगमुदयंति, जायदेवस्स सुरनवगे // 12 // પોતાની પ્રથમ ગુણશ્રેણિના શીર્ષ પર રહેલ ઉપશાંતકષાય ૧૧મા ગુણઠાણાની પ્રથમ સમયની ગુણશ્રેણિના શીર્ષની પૂર્વેના સમયે કાળ કરી દેવ થયેલ જીવ પછીના સમયે ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલો હોય ત્યારે તેને દેવ 9 (દેવ રે, વૈક્રિય ૭)નો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (12) मिच्छत्तमीसणंताणुबंधि-असमत्तथीणगिद्धीणं / तिरिउदएगंताण य, बिइया तइया य गुणसेढी // 13 // મિથ્યાત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય, અનંતાનુબંધી 4,

Page #193
172 કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ (જાતિ 4, સ્થાવર, સૂક્ષ્મ, સાધારણ)નો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય બીજી ગુણશ્રેણિ અને ત્રીજી ગુણશ્રેણિના ભેગા થયેલા શીર્ષ ઉપર રહેલા જીવોને હોય છે. (13) अंतरकरणं होहि त्ति, जायदेवस्स तं मुहुत्तंतो / अट्ठण्ह कसायाणं, छण्हं पि य नोकसायाणं // 14 // ઉપશમશ્રેણિમાં અંતરકરણ કર્યા પૂર્વે કાળ કરીને દેવ થયેલો જીવ અંતર્મુહૂર્ત પછી ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલો હોય ત્યારે તેને 8 કષાય (અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4) અને 6 નોકષાય (હાસ્ય ૬)નો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (14) हस्सठिई बंधित्ता, अद्धाजोगाइठिइनिसेगाणं / उक्स्स पए पढमोदयम्मि, सुरनारगाऊणं // 15 // ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં જઘન્યસ્થિતિ બાંધીને પ્રથમસ્થિતિમાં ઉત્કૃષ્ટ દલિકનિક્ષેપ કરીને દેવાયુષ્ય-નરકાયુષ્યના પહેલા સમયે દેવાયુષ્ય-નરકાયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (15) अद्धाजोगुक्कोसो, बंधित्ता भोगभूमिगेसु लहुँ / सव्वप्पजीवियं वज्जइत्तु, ओवट्टिया दोण्हं // 16 // ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં ભોગભૂમિના મનુષ્યતિર્યંચનું ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય બાંધીને શીધ્ર મરીને મનુષ્ય-તિર્યંચમાં ઉત્પન્ન થઈને સર્વથી અલ્પ જીવિત (અંતર્મુહૂર્ત) છોડીને પોતપોતાના આયુષ્યની અપવર્તન કરે. ત્યાર પછીના સમયે મનુષ્યાયુષ્યતિર્યંચાયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશોદય હોય છે. (16)

Page #194
કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 173 दूभगणाएज्जाजस-गइदुगअणुपुव्वितिगसनीयाणं / दसणमोहक्खवणे, देसविरइविरइगुणसेढी // 17 // દર્શનમોહનીયનો ક્ષપક દર્શનમોહનીયની ગુણશ્રેણિ, દેશવિરતિની ગુણશ્રેણિ અને સર્વવિરતિની ગુણશ્રેણિ - આ ત્રણે ગુણશ્રેણિઓના શીર્ષ ઉપર વર્તમાન હોય ત્યારે તેને દુર્ભગ, અનાદેય, અયશ, નરકગતિ, તિર્યંચગતિ, મનુષ્યાનુપૂર્વી, તિર્યંચાનુપૂર્વી, નરકાનુપૂર્વી, નીચગોત્રનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (17) संघयणपंचगस्स य, बिइयाईतिन्नि होति गुणसेढी / आहारगउज्जोयाणु-त्तरतणु अप्पमत्तस्स // 18 // દેશવિરતિની ગુણશ્રેણિ, સર્વવિરતિની ગુણશ્રેણિ અને અનંતાનુબંધીવિસંયોજનાની ગુણશ્રેણિ - આ ત્રણે ગુણશ્રેણિઓના શીર્ષ ઉપર રહેલા જીવને પહેલા સિવાયના પાંચ સંઘયણનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. પ્રથમ ગુણશ્રેણિના શીર્ષ ઉપર રહેલા આહારકશરીરી અપ્રમત્તસંયતને આહારક 7 અને ઉદ્યોતનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (18) बेइंदिय थावरगो कम्मं, काऊण तस्समं खिप्पं / आयावस्स उ तव्वेइ, पढमसमयम्मि वढेंतो // 19 // બેઈન્દ્રિય જીવ આપને વેદનાર સ્થાવર (ખર બાદર પૃથ્વીકાય)માં જઈ કર્મની સ્થિતિને એકેન્દ્રિયની સ્થિતિની સમાન કરીને શરીરપર્યાપ્તિથી શીધ્ર પર્યાપ્ત થઈને પહેલા સમયે રહેલો હોય ત્યારે તેને આપનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશઉદય હોય છે. (19) पगयं तु खवियकम्मे, जहन्नसामी जहन्नदेवठिइ / भिन्नमुहुत्ते सेसे, मिच्छत्तगतो अतिकिलिट्ठो // 20 // 3

Page #195
1 74 કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ कालगएगिदियगो, पढमे समये व मइसुयावरणे / केवलदुगमणपज्जव-चक्खुअचक्खूण आवरणा // 21 // જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામિત્વમાં ક્ષપિતકર્ભાશનો અધિકાર છે. જઘન્યસ્થિતિવાળો દેવ અંતર્મુહૂર્ત પછી સમ્યક્ત્વ પામી આયુષ્યનું છેલ્લુ અંતર્મુહૂર્ત બાકી હોય ત્યારે મિથ્યાત્વ પામી અતિસંલેશમાં મરીને એકેન્દ્રિય થાય ત્યારે તેને પહેલા સમયે મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, કેવળજ્ઞાનાવરણ, કેવળદર્શનાવરણ, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (20-21) ओहीण संजमाओ, देवत्त गए गयस्स मिच्छत्तं / उक्कोसठिइबंधे, विकड्ढणा आलिगं गंतुं // 22 // સંયમ પાળી દેવલોકમાં જઈ અંતર્મુહૂર્ત પછી મિથ્યાત્વ પામી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરી ઘણા દલિકોની ઉદ્વર્તન કરે. બંધાવલિકા વીત્યા બાદ તેને અવધિજ્ઞાનાવરણ અને અવધિદર્શનાવરણનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (22) वेयणियंतरसोगारउच्च, ओहिव्व निद्दपयला य / उक्कस्स ठिईबंधा, पडिभग्गपवेइया नवरिं // 23 // વેદનીય 2, અંતરાય 5, શોક, અરતિ, ઉચ્ચગોત્રના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી અવધિજ્ઞાનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા. નિદ્રા અને પ્રચલાના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી પણ એ જ પ્રમાણે જાણવા પણ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધથી પડીને નિદ્રા 2 નો ઉદય થયો હોય તેવા જીવો તેમના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી છે. (23)

Page #196
કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ ૧૭પ वरिसवर तिरियथावरनीयं, पि य मइसमं नवरि तिन्नि / निद्दानिद्दा इंदिय-पज्जत्ती पढमसमयम्मि // 24 // નપુંસકવેદ, તિર્યંચગતિ, સ્થાવર, નીચગોત્રના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી મતિજ્ઞાનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા. નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલપ્રચલા અને થિણદ્ધિના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી પણ એ જ પ્રમાણે જાણવા, પણ ઈન્દ્રિયપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્તને પહેલા સમયે તેમનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (24) दसणमोहे तिविहे, उदीरणुदए उ आलिगं गंतुं / सत्तरसण्ह वि एवं, उवसमइत्ता गए देवे // 25 // ઉદીરણા ઉદયમાં આવલિકા જઈને ચરમ સમયે ત્રણ પ્રકારના દર્શનમોહનીયનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (ઔપથમિક સમ્યક્ત્વથી પડનારા જીવને અંતરકરણમાં રહીને બીજી સ્થિતિમાંથી ખેંચીને અંતરકરણની ચરમાવલિકામાં ગોપુચ્છાકારે રચેલા સમ્યક્ત્વમોહનીય વગેરેના દલિકોનો જે ઉદય થાય છે તે ઉદીરણા ઉદય છે.) 17 પ્રકૃતિઓ (અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, સંજવલન 4, પુરુષવેદ, હાસ્ય ૪)ને ઉપશમાવીને દેવલોકમાં ગયેલા જીવને ઉદીરણા ઉદયમાં આવલિકા જઈને ચરમ સમયે તેમનો જઘન્ય પ્રદેશોદય થાય છે. (25) चउरुवसमित्तु पच्छा, संजोइय दीहकालसम्मत्ता / मिच्छत्तगए आवलिगाए, संजोयणाणं तु // 26 // ચાર વાર મોહનીયને ઉપશમાવીને પછી અનંતાનુબંધી 4 બાંધીને લાંબા કાળ સુધી સમ્યકત્વ પાળીને મિથ્યાત્વે જઈને બંધાવલિકાના ચરમ સમયે અનંતાનુબંધી ૪નો જધન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (26)

Page #197
176 કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ इत्थीए संजमभवे, सव्व-निरुद्धम्मि गंतुमिच्छत्तं / देवीए लहुमित्थी, जेट्ठठिइ आलिगं गंतुं // 27 // દેશોનપૂર્વકોડવર્ષ સુધી સંયમ પાળી અંતર્મુહૂર્ત આયુષ્ય બાકી હોય ત્યારે મિથ્યાત્વ પામી દેવી તરીકે ઉત્પન્ન થઈ શીધ્ર પર્યાપ્ત થઈ સ્ત્રીવેદની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધીને આવલિકા જઈને ચરમ સમયે સ્ત્રીવેદનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (27) अप्पद्धाजोगचियाणा-ऊणुक्कस्सगठिईणंते उवरिं थोवनिसेगे, चिरतिव्वासायवेईणं // 28 // અલ્પ બંધકાળ અને અલ્પ યોગમાં બાંધેલા આયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિને અંતે સર્વથી અલ્પ દલિકોના નિક્ષેપવાળા ઉપરના સમયે લાંબાકાળ સુધી તીવ્ર અસાતા ભોગવનારા જીવને ચારે આયુષ્યોનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (28) संजोयणा विजोजिय, देवभवजहन्नगे अइनिरुद्धे / बंधिय उक्कस्सठिई, गंतूणेगिंदियासन्नी // 29 // सव्वलहुं नरयगए, निरयगइ तम्मि सव्वपज्जत्ते / अणुपुव्वीओ य गईतुल्ला, नेया भवादिम्मि // 30 // અનંતાનુબંધી ની વિસંયોજના કરીને જઘન્ય સ્થિતિવાળો દેવભવ પામીને અંતર્મુહૂર્ત આયુષ્ય બાકી હોય ત્યારે એકેન્દ્રિય પ્રાયોગ્ય પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધીને એકેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞીમાં જઈને શીધ્ર નરકમાં જઈને સર્વપર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત થયેલાને નરકગતિનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. આનુપૂર્વીઓના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી ગતિના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની સમાન જાણવા, પણ તે ભવના પહેલા સમયે જાણવા. (29-30)

Page #198
કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 177 देवगई ओहिसमा, नवरिं उज्जोयवेयगो ताहे / आहार जाय अइचिर-संजममणुपालिऊणंते // 31 // દેવગતિના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી અવધિજ્ઞાનાવરણના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની જેમ જાણવા, પણ જયારે ઉદ્યોતનો ઉદય હોય ત્યારે દેવગતિના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી જાણવા. લાંબાકાળ સુધી સંયમ પાળીને અંતે આહારકશરીરી થયેલાને આહારક ૭નો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (31) सेसाणं चक्खुसमं, तंमि व अन्नंमि व भवे अचिरा / तज्जोगा बहुगीओ, पवेययंतस्स ता ताओ // 32 // શેષ પ્રકૃતિઓના જઘન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામી ચક્ષુદર્શનાવરણના જધન્ય પ્રદેશઉદયના સ્વામીની સમાન ત્યાં સુધી જાણવા કે જયાં સુધી એકેન્દ્રિયમાં ઉત્પન્ન થાય. ત્યાર પછી તે ભવમાં કે શીધ્ર અન્યભવમાં જઈને પોતપોતાને પ્રાયોગ્ય ઘણી પ્રકૃતિઓના ઉદયવાળાને તે તે શેષ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશઉદય હોય છે. (32) કર્મપ્રકૃતિ ઉદયાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ સમાપ્ત * नाणसंपन्ने णं जीवे चाउरंते संसारकंतारे ण विणस्सइ / - ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર 2960 જ્ઞાનસંપન્ન જીવ ચારગતિરૂપ ભવાટવીમાં ભટકતો નથી. જે શિષ્ય પ્રજ્ઞાપનીય છે તે ભણેલો ન હોય તો ય તે મોક્ષગામી બને છે. જયારે અપ્રજ્ઞાપનીય શિષ્ય બહુ ભણેલો હોય તો પણ તે સંસારનો પાર પામતો નથી. * ત્યાગ કરનારને અંતરાયો નડતા નથી.

Page #199
કમપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાથી मूलुत्तरपगइयं, चउव्विहं संतकम्ममवि नेयं / धुवमद्धवणाईयं, अट्ठण्हं मूलपगईणं // 1 // મૂળપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓની સત્તા ચાર પ્રકારની (પ્રકૃતિસત્તા, સ્થિતિસત્તા, રસસત્તા અને પ્રદેશસત્તા) જાણવી. આઠ મૂળપ્રકૃતિઓની સત્તા ધ્રુવ, અપ્રુવ અને અનાદિ છે. (1) दिट्ठिदुगाउगछग्गति, तणुचोद्दसगं च तित्थगरमुच्चं / दुविहं पढमकसाया, होति चउद्धा तिहा सेसा // 2 // દર્શન 2 (સમ્યકત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય), આયુષ્ય 4, મનુષ્ય 2, દેવ 2, નરક 2, શરીર 14 (વક્રિય 7, આહારક 7), જિન, ઉચ્ચગોત્રની સત્તા બે પ્રકારની (સાદિ-અધ્રુવ) છે. અનંતાનુબંધી કષાયોની સત્તા ચાર પ્રકારની (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. શેષ પ્રકૃતિઓની સત્તા ત્રણ પ્રકારની (અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. (2) छउमत्थंता चउदस, दुचरमसमयंमि अस्थि दो निद्दा / बद्धाणि ताव आऊणि, वेइयाई ति जा कसिणं // 3 // 14 પ્રકૃતિઓ (જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય ૫)ની સત્તા ક્ષીણકષાયવીતરાગછમ0 ગુણઠાણા સુધી હોય છે. નિદ્રા 2 ની સત્તા ૧૨મા ગુણઠાણાના દ્વિચરમ સમય સુધી હોય છે. બંધાયેલા ચારે આયુષ્યોની સત્તા ત્યાં સુધી હોય છે કે જ્યાં સુધી સંપૂર્ણ રીતે ભોગવાઈ જાય. (3)

Page #200
કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 179 तिसु मिच्छत्तं नियमा, अट्ठसु ठाणेसु होइ भइयव्वं / आसाणे सम्मत्तं, नियमा दससु भज्जं // 4 // મિથ્યાત્વમોહનીયની સત્તા ત્રણ ગુણઠાણાઓ (૧લા, રજા, ૩જા ગુણઠાણાઓ)માં અવશ્ય હોય છે અને આઠ ગુણઠાણાઓ (૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધી)માં વિકલ્પ હોય છે. સમ્યકત્વમોહનીયની સત્તા સાસ્વાદનસમ્યગ્દષ્ટિ ગુણઠાણે અવશ્ય હોય છે અને 10 ગુણઠાણાઓમાં (૧લા ગુણઠાણામાં અને ૩જા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીમાં) વિકલ્પ હોય છે. (4) बिइयतईएसु मिस्सं, नियमा ठाणनवगम्मि भयणिज्जं / संजोयणा उ नियमा, दुसु पंचसु होइ भइयव्वं // 5 // મિશ્રમોહનીયની સત્તા રજા-૩જા ગુણઠાણાઓમાં અવશ્ય હોય છે અને શેષ નવ ગુણઠાણાઓમાં (૧લા ગુણઠાણામાં અને ૪થા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધીમાં) વિકલ્પ હોય છે. અનંતાનુબંધી ૪ની સત્તા બે ગુણઠાણાઓ (૧લા-રજા ગુણઠાણાઓ)માં અવશ્ય હોય છે અને પાંચ ગુણઠાણાઓ (૩જા ગુણઠાણાથી ૭મા ગુણઠાણા સુધીમાં) વિકલ્પ હોય છે. (5) खवगानियट्टिअद्धा, संखिज्जा होंति अट्ठ वि कसाया। निरयतिरियतेरसगं, निद्दानिद्दातिगेणुवरि // 6 // 8 કષાયો (અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ૪)ની સત્તા ક્ષેપકને અનિવૃત્તિબાદરસિંહરાય ગુણઠાણાના સંખ્યાતા બહુભાગો સુધી હોય છે. એકાંતે નરક-તિર્યંચ પ્રાયોગ્ય 13 પ્રકૃતિઓ (નરક 2, તિર્યંચ 2, સ્થાવર 2, આતપ, જાતિ 4, સાધારણ)અને નિદ્રાનિદ્રા 3 (નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલપ્રચલા, થિણદ્ધિ)ની સત્તા 8 કષાયોનો ક્ષય થયા પછી હજારો સ્થિતિઘાતો સુધી હોય છે. (6)

Page #201
180 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ अपुमित्थीय समं वा, हासच्छक्कं च पुरिससंजलणा / पत्तेगं तस्स कमा, तणुरागंतो त्ति लोभो य // 7 // ત્યાર પછી સંખ્યાતા સ્થિતિઘાતો સુધી નપુંસકવેદની સત્તા હોય છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતા સ્થિતિઘાતો સુધી સ્ત્રીવેદની સત્તા હોય છે. અથવા નપુંસકવેદોદયે ક્ષપકશ્રેણિ માંડનારને નપુંસકવેદસ્ત્રીવેદનો ક્ષય એકસાથે થતો હોવાથી જ્યાં સુધી ક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી તેમની સત્તા હોય. ત્યાર પછી સંખ્યાતા સ્થિતિઘાતો સુધી હાસ્ય ૬ની સત્તા હોય છે. ત્યાર પછી સમયન્યૂન ર આવલિકા સુધી પુરુષવેદની સત્તા હોય છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતા સ્થિતિઘાતો સુધી સંજવલન ક્રોધની સત્તા હોય છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતા સ્થિતિઘાતો સુધી સંજવલન માનની સત્તા હોય છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતા સ્થિતિઘાતો સુધી સંજવલન માયાની સત્તા હોય છે. સંજવલન લોભની સત્તા સૂક્ષ્મસંપરાય ગુણઠાણા સુધી હોય છે. (7) मणुयगइजाइतसबायरं च, पज्जत्तसुभगआएज्जं / जसकित्ती तित्थयरं, वेयणिउच्चं च मणुयाउं // 8 // भवचरिमस्समयम्मि उ, तम्मग्गिल्लसमयम्मि सेसाउ / आहारगतित्थयरा, भज्जा दुसु नत्थि तित्थयरं // 9 // મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ત્રસ, બાદર, પર્યાપ્ત, સુભગ, આદેય, યશ, જિન, વેદનીય 1, ઉચ્ચગોત્ર, મનુષ્યાયુષ્યની સત્તા ૧૪માં ગુણઠાણાના ચરમ સમય સુધી હોય છે. શેષ પ્રકૃતિઓની સત્તા તેની પૂર્વેના સમય સુધી (૧૪માં ગુણઠાણાના ચિરમ સમય સુધી) હોય છે. બધા ગુણઠાણાઓમાં આહારક 7 અને જિનનામકર્મની સત્તા વિકલ્પ હોય છે. બે ગુણઠાણાઓમાં (રજા૩જા ગુણઠાણાઓમાં) જિનનામકર્મની સત્તા હોતી નથી. (8-9)

Page #202
181 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ पढमचरिमाणमेगं, छन्नवचत्तारि बीयगे तिन्नि / वेयणियाउगोएसु, दोन्नि एगो त्ति दो होंति // 10 // પહેલા અને છેલ્લા કર્મોનું (જ્ઞાનાવરણ અને અંતરાયનું) પ્રકૃતિસત્તાસ્થાન એક (પનું) છે. બીજા (દર્શનાવરણ) કર્મના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો દના, ૯ના અને ૪ના એમ ત્રણ છે. વેદનીય, આયુષ્ય અને ગોત્રના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો રના અને ૧ના એમ બે છે. (10) एगाइ जाव पंचग-मेक्कारस बार तेरसिगवीसा / बिय तिय चउरो छस्सत्त, अट्ठवीसा य मोहस्स // 11 // ૧નું, ૨નું, ૩નું, ૪નું, પનું, ૧૧નું, 12, ૧૩નું, ૨૧નું, ૨૨નું, ૨૩નું, ૨૪નું, ૨૬નું, ૨૭નું અને ૨૮નું - આ મોહનીયના પ્રકૃતિસત્તાસ્થાનો છે. (11) तिन्नेग तिगं पणगं, पणगं पणगं च पणगमहदोन्नि / दस तिन्नि दोन्नि, मिच्छाइगेसु जावोवसंतो त्ति // 12 // ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૧મા ગુણઠાણા સુધી ક્રમશઃ 3, 1, 3, 5, 5, 5, 5, 2, 10, 3, 2 મોહનીયના સત્તાસ્થાનો છે. (12) संखीणदिट्ठिमोहे, केई पणवीसई पि इच्छंति / संजोयणाण पच्छा, नासं तेसिं उवसमं च // 13 // કેટલાક આચાર્યો દર્શન નો ક્ષય થવા પર ૨પનું સત્તાસ્થાન પણ ઈચ્છે છે. તેમના મતે દર્શન ૩નો ક્ષય થયા પછી અનંતાનુબંધી ૪નો ક્ષય થાય છે. તે જ આચાર્યો અનંતાનુબંધીના ઉપશમને પણ ઈચ્છે છે. (13)

Page #203
18 2 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ तिदुगसयं छप्पंचग-तिगनउई नउइ इगुणनउई य / चउतिगदुगाहिगासी, नव अट्ठ य नामठाणाइं // 14 // ૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું, ૯૩નું, ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૪નું, ૮૩નું, ૮૨નું, ૯નું અને ૮નું - આ નામકર્મના સત્તાસ્થાનો છે. (14) एगे छ दोसु दुगं, पंचसु चत्तारि अट्ठगं दोसु / कमसो तीसु चउक्त, छत्तु अजोगम्मि ठाणाणि // 15 // એક ગુણઠાણામાં (પહેલા ગુણઠાણામાં) 6 સત્તાસ્થાનો (૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું, ૯૩નું, ૮૪નું, ૮૨નું) છે. બે ગુણઠાણામાં (૨જા-૩જા ગુણઠાણામાં) 2 સત્તાસ્થાનો (૧૦૦નું, ૯પનું) છે. પાંચ ગુણઠાણામાં (૪થા-પમા-૬ઢા-૭મા-૮મા ગુણઠાણામાં) 4 સત્તાસ્થાનો (૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું) છે. બે ગુણઠાણામાં (૯મા-૧૦માં ગુણઠાણામાં) 8 સત્તાસ્થાનો (૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું, ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૩નું, ૮રનું) છે. ત્રણ ગુણઠાણામાં ક્રમશઃ 4 સત્તાસ્થાનો છે. (૧૧માં ગુણઠાણે ૧૦૩નું, ૧૦૨નું, ૯૬નું, ૯૫નું સત્તાસ્થાન છે, ૧૨મા-૧૩માં ગુણઠાણે ૯૦નું, ૮૯નું, ૮૩નું, ૮૨નું સત્તાસ્થાન છે.) અયોગી કેવળી ગુણઠાણે 6 સત્તાસ્થાનો (૯૦નું, ૮૯નું, ૮૩નું, ૮૨નું, ૯નું, ૮નું) છે. (15) मूलठिई अजहन्नं, तिहा चउद्धा य पढमगकसाया / तित्थयरुव्वलणा-युगवज्जाण तिहा दुहाणुत्तं // 16 // મૂળપ્રકૃતિઓની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા ત્રણ પ્રકારની (અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. અનંતાનુબંધી કષાયોની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા ચાર પ્રકારની (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. જિન, ઉઠ્ઠલનાયોગ્ય 23 પ્રકૃતિઓ, આયુષ્ય 4 - આ 28 પ્રકૃતિઓ

Page #204
કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 183 સિવાયની શેષ 126 પ્રકૃતિઓની અજઘન્ય સ્થિતિસત્તા ત્રણ પ્રકારની (અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. કહેલી પ્રકૃતિઓના નહીં કહેલા વિકલ્પો અને નહીં કહેલી પ્રકૃતિઓના સર્વ વિકલ્પો બે પ્રકારના (સાદિ, અધ્રુવ) છે. (16) जेट्ठठिईबंधसमं, जेटुं बंधोदया उ जासि सह / अणुदयबंधपराणं, समऊणा जट्टिई जेटुं // 17 // જે પ્રકૃતિઓના બંધ અને ઉદય સાથે હોય તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધની સમાન છે. જે પ્રકૃતિઓના અનુદયમાં તેમનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ હોય તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા તેમની સમય ન્યૂન ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પ્રમાણ છે. સ્થિતિને આશ્રયીને તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પ્રમાણ જ છે. (17) संकमओ दीहाणं, सहालिगाए उ आगमो संतं / समऊणमणुदयाणं, उभयासिं जट्टिई तुल्ला // 18 // ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા આવલિકા સહિત સંક્રમથી આવેલી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પ્રમાણ છે. અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા તેના કરતા સમય ન્યૂન છે. બન્નેની સ્થિતિ તુલ્ય છે. (18) संजलणातिगे सत्तसु य, नोकसाएसु संकम जहन्नो / सेसाण ठिई एगा, दुसमयकाला अणुदयाणं // 19 // સંજવલન 3 અને નોકષાય 7 (પુરુષવેદ, હાસ્ય ૬)ની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા તેમના જઘન્ય સ્થિતિસંક્રમ પ્રમાણે જાણવી. શેષ ઉદયવાળી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા 1 સ્થિતિની છે. અનુદયવાળી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા 2 સમયના કાળવાળી 1 સ્થિતિની છે. (19)

Page #205
184 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ ठिइसंतट्ठाणाइं, नियगुक्कस्सा हि थावरजहन्नं / नेरंतरेण हेट्ठा, खवणाइसु संतराइं पि // 20 // બધા કર્મોના સ્થિતિસત્તાસ્થાનો પોતાની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તાથી સ્થાવરની જઘન્ય સ્થિતિસત્તા સુધી નિરંતર મળે છે. તેની નીચે ક્ષપણા વગેરેમાં આંતરાવાળા સ્થિતિસત્તાસ્થાનો પણ મળે છે. (20) संकमसमणुभागे, नवरि जहन्नं तु देसघाईणं / छन्नोकसायवज्जं, एगट्ठाणंमि देसहरं // 21 // मणनाणे दुट्ठाणं, देसहरं सामिगो य सम्मत्ते / आवरणविग्घसोलसग-किट्टिवेएसु य सगंते // 22 // રસસત્તા રસસંક્રમની સમાન છે, પણ 6 નોકષાય સિવાયની દેશઘાતી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય રસસત્તા 1 ઢાણિયા દેશઘાતી રસની છે. મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણની જઘન્ય રસસત્તા 2 ઠાણિયા દેશઘાતી રસની છે. સમ્યક્ત્વમોહનીય, જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, નિદ્રા 2, અંતરાય 5, કિટ્ટિરૂપ સંજવલન લોભ, વેદ 3 ના જઘન્ય રસસત્તાના સ્વામી તેમના અંતે રહેલા જીવો છે. (21-22) मइसुयचक्खुअचक्खूण, सुयसमत्तस्स जेटलद्धिस्स / परमोहिस्सोहिदु, मणनाणं विउलनाणिस्स // 23 // મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણની જઘન્ય રસસત્તા ઉત્કૃષ્ટ શ્રુતલબ્ધિવાળા ચૌદ પૂર્વધરોને હોય છે. અવધિજ્ઞાનાવરણ-અવધિદર્શનાવરણની જઘન્ય રસસત્તા પરમાવધિજ્ઞાનીને હોય છે. મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણની જઘન્ય રસસત્તા વિપુલમતિમન:પર્યવજ્ઞાનીને હોય છે. (23)

Page #206
કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 185 बंधहयहयहउप्पत्तिगाणि, कमसो असंखगुणियाणि / उदयोदीरणवज्जाणि, होति अणुभागठाणाणि // 24 // ઉદય અને ઉદીરણાથી થનારા રસસ્થાનો સિવાયના બંધોત્પત્તિક રસસ્થાનો, હતોત્પત્તિક રસસ્થાનો અને હતeતોત્પત્તિક રસસ્થાનો ક્રમશ: અસંખ્યગુણ છે. (24) सत्तण्हं अजहण्णं तिविहं, सेसा दुहा पएसम्मि / मूलपगईसु आउस्स, साई अधुवा य सव्वेवि // 25 // આયુષ્ય સિવાયના સાત કર્મોની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ત્રણ પ્રકારની (અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. તેમના શેષ વિકલ્પો બે પ્રકારના (સાદિ, અપ્રુવ) છે. મૂળપ્રકૃતિઓને આશ્રયી આયુષ્યના બધા વિકલ્પો સાદિ-અધ્રુવ છે. (25) बायालाणुक्कस्सं, चउवीससयाऽजहन्न चउतिविहं / होइह छह चऊद्धा, अजहन्नमभासियं दुविहं // 26 // 42 પ્રકૃતિઓ (સાતા, સંજવલન 4, પુરુષવેદ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, તેજસ 7, ૧લુ સંસ્થાન, ૧લુ સંઘયણ, શુભ વર્ણાદિ 11, સુખગતિ, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ત્રસ ૧૦)ની અનુત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ચાર પ્રકારની (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. 124 પ્રકૃતિઓ (અનંતાનુબંધી ૪-સંજવલનલોભ-યશ સિવાયની ધ્રુવસત્તાક પ્રકૃતિઓ)ની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ત્રણ પ્રકારની (અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. 6 પ્રકૃતિઓ (અનંતાનુબંધી 4, સંજવલન લોભ, યશ)ની અજઘન્ય પ્રદેશસત્તા ચાર પ્રકારની (સાદિ, અનાદિ, ધ્રુવ, અપ્રુવ) છે. કહેલી પ્રકૃતિઓના નહીં કહેલા વિકલ્પો અને શેષ પ્રકૃતિઓના બધા વિકલ્પો બે પ્રકારના (સાદિ-અપ્રુવ) છે. (26)

Page #207
186 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ संपुन्नगुणियकम्मो, पएसउक्कस्ससंतसामी उ / तस्सेव उ उप्पि, विणिग्गयस्स कासिंचि वन्नेऽहं // 27 // સંપૂર્ણગુણિતકર્માશ જીવ ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી છે. કેટલીક પ્રવૃતિઓ માટે સાતમી નારકીમાંથી નીકળેલા તે જ સંપૂર્ણ ગુણિતકર્માશ જીવનો ઉપર જે વિશેષ છે તે હું કહું છું. (27) मिच्छत्ते मीसम्मि य, संपक्खित्तम्मि मीससुद्धाणं / वरिसवरस्स उ, ईसाणगस्स चरमम्मि समयंमि // 28 // મિથ્યાત્વમોહનીયનો મિશ્રમોહનીયમાં સર્વસંક્રમ થયે છતે મિશ્રમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થાય છે. મિશ્રમોહનીયનો સમ્યકત્વમોહનીયમાં સર્વસંક્રમ થયે છતે સમ્યકત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા થાય છે. ઈશાનદેવલોકમાં ગયેલા ગુણિતકર્માશ જીવને ચરમ સમયે નપુંસકવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (28) ईसाणे पूरित्ता, नपुंसगं तो असंखवासीसु / पल्लासंखियभागेण, पूरिए इत्थिवेयस्स // 29 // ઈશાન દેવલોકમાં નપુંસકવેદનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસંચય કરીને સંખ્યાતાવર્ષના આયુષ્યવાળામાં ઉત્પન્ન થઈ અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળામાં ઉત્પન્ન થઈ ર માં સ્ત્રીવેદને પૂરે તેને સ્ત્રીવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (29) पुरिसस्स पुरिससंकम-पएसउक्कस्स सामिगस्सेव / इत्थी जं पुण समयं, संपक्खित्ता हवइ ताहे // 30 // પુરુષવેદના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસંક્રમનો સ્વામી જે સમયે સ્ત્રીવેદને પુરુષવેદમાં સંક્રમાવે તે સમયે તેને પુરુષવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (30)

Page #208
1 87 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ तस्सेव उ संजलणा, पुरिसाइकमेण सव्वसंछोभे / चउरुवसमित्तु खिप्पं, रागंते सायउच्चजसा // 31 // પુરુષવેદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે પુરુષવેદને સર્વસંક્રમથી સંજવલન ક્રોધમાં સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન ક્રોધની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. સંજવલન ક્રોધની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે સંજવલન ક્રોધને સર્વસંક્રમથી સંજવલન માનમાં સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન માનની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. સંજવલન માનની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે સંજવલન માનને સર્વસંક્રમથી સંજવલન માયામાં સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન માયાની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. સંજવલન માયાની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી જે સમયે સંજવલન માયાને સર્વસંક્રમથી સંજવલન લોભમાં સંક્રમાવે તે સમયે તેને સંજવલન લોભની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. ચાર વાર મોહનીયને ઉપશમાવીને પછી શીધ્ર ક્ષપક થાય તેને સૂક્ષ્મસંપરાયગુણઠાણાને અંતે સાતા, યશ, ઉચ્ચગોત્રની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (31) देवनिरयाउगाणं, जोगुक्कस्सेहिं जेट्ठगद्धाए / बद्धाणि ताव जावं, पढमे समए उदिन्नाणि // 32 // ઉત્કૃષ્ટ યોગમાં ઉત્કૃષ્ટ બંધકાળ સુધી બંધાયેલા દેવાયુષ્યનરકાયુષ્યનો જ્યાં સુધી પહેલા સમયે ઉદય ન થાય ત્યાં સુધી તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (32) सेसाउगाणि नियगेसु, चेव आगम्म पुव्वकोडीए / सायबहुलस्स अचिरा, बंधंते जाव नोवट्टे // 33 // પૂર્વક્રોડવર્ષના શેષ આયુષ્ય (તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્પાયુષ્ય) બાંધીને પોતાના ભવમાં આવીને સાતાની બહુલતાવાળાને

Page #209
188 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ અલ્પકાળમાં પરભવના સમાનજાતીય આયુષ્યના બંધને અંતે જ્યાં સુધી અપવર્તન ન થાય ત્યાં સુધી તિર્યંચાયુષ્ય-મનુષ્યાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (33) पूरित्तु पुव्वकोडी-पुहुत्त नारगदुगस्स बंधते / एवं पल्लतिगंते, वेउव्वियसेसनवगम्मि // 34 // પૂર્વકોડવર્ણપૃથકૃત્વ સુધી નરક 2 ને પુષ્ટ કરી બંધના અંત્યસમયે તે જીવને નરક 2 ની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. એ જ રીતે પૂર્વકોડવર્ણપૃથકૃત્વ અને 3 પલ્યોપમ સુધી વૈક્રિય 9 (દવ 2, વૈક્રિય 7) ને પુષ્ટ કરીને 3 પલ્યોપમના અંતે તે જીવને વૈક્રિય ૯ની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (34) तमतमगो सव्वलहुं, सम्मत्तं लंभिय सव्वचिरमद्धं / पूरित्ता मणुयदुगं सवज्जरिसहं सबंधते // 35 // સાતમી નરકનો નારકી શીધ્ર સમ્યત્વ પામીને ઘણા લાંબા કાળ સુધી મનુષ્ય 2 અને વજઋષભનારાચ સંઘયણને પુષ્ટ કરે. તેને તેમના બંધને અંતે તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (35) सम्मदिट्ठिधुवाणं, बत्तिसुदहीसयं चउक्खुत्तो / उवसामइत्तु मोहं, खवेंतगे नीयगबंधते // 36 // સમ્યગ્દષ્ટિને જે પ્રકૃતિઓ અવશ્ય બંધાય છે તે 12 પ્રકૃતિઓ (પંચેન્દ્રિયજાતિ, ૧લુ સંસ્થાન, સુખગતિ, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, ત્રસ, બાદર, પર્યાપ્ત, પ્રત્યક, સુભગ, સુસ્વર, આદેય)ને 132 સાગરોપમ સુધી બંધથી પુષ્ટ કરીને 4 વાર મોહનીયને ઉપશમાવીને પછી મોહનીયને ખપાવે ત્યારે પોતપોતાના બંધને અંતે તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (36)

Page #210
189 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ धुवबंधीण सुभाणं, सुभथिराणं च नवरि सिग्घयरं / तित्थगराहारगतणू, तेत्तीसुदही चिरचिया य // 37 // શુભ ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓ (તેજસ 7, શુભ વર્ણાદિ 11, અગુરુલઘુ, નિર્માણ = 20) અને શુભ-સ્થિરની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા ઉપર કહ્યા પ્રમાણે જ જણાવી, પણ તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાનો સ્વામી શીઘ્રક્ષપક જાણવો. જિનનામકર્મને 33 સાગરોપમ + બે પૂર્વક્રોડવર્ષ સુધી બંધથી પુષ્ટ કરીને પોતાના બંધને અંતે તેની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. આહારક ૭ને લાંબા કાળ (દેશોનપૂર્વકોડવર્ષ સુધી) બંધથી પુષ્ટ કરીને પોતાના બંધને અંતે તેની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (37) तुल्ला नपुंसवेएणे-गिदिए य, थावरायवुज्जोया / विगलसुहुमतियावि य, नरतिरियचिरज्जिया होति // 38 // એકેન્દ્રિય, સ્થાવર, આતપ, ઉદ્યોતના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાના સ્વામી નપુંસકવેદના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાના સ્વામીની સમાન છે. વિકલેન્દ્રિય 3 અને સૂક્ષ્મ 3 ને મનુષ્ય અને તિર્યંચના ભવોમાં લાંબા કાળ (પૂર્વક્રોડવર્ણપૃથક્વે) સુધી અર્જિત કરીને પોતાના બંધને અંતે તેમની ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તા હોય છે. (38) खवियंसयम्मि पगयं, जहन्नगे नियगसंतकम्मंते / खणसंजोइयसंजोयणाण, चिरसम्मकालंते // 39 // જઘન્ય પ્રદેશસત્તાના સ્વામિત્વમાં ક્ષપિતકર્માશ જીવનો અધિકાર છે. બધા કર્મોની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા પોતપોતાની સત્તાને અંતે હોય છે. અનંતાનુબંધી ૪ની વિસંયોજના કરીને અંતર્મુહૂર્ત સુધી બાંધીને લાંબાકાળ સુધી (132 સાગરોપમ સુધી) સમ્યકત્વ પાળી તેને અંતે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. (39)

Page #211
190 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ उव्वलमाणीण उव्वलणा, एगट्टिई दुसामइगा / दिट्ठिदुगे बत्तीसे, उदहिसए पालिए पच्छा // 40 // ઉલના યોગ્ય 23 પ્રકૃતિઓની ઉલના કરતા બે સમયના કાળવાળી 1 સ્થિતિ બાકી રહે છે ત્યારે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા મળે છે. ૧૩ર સાગરોપમ સુધી સમ્યકત્વ પાળી મિથ્યાત્વે જઈ દર્શન 2 (સમ્યકત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય)ની ઉઠ્ઠલના કરતા 1 સ્થિતિ બાકી રહે ત્યારે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. (40) अंतिमलोभजसाणं, मोहं अणुवसमइत्तु खीणाणं / नेयं अहापवत्तकरणस्स, चरमम्मि समयम्मि // 41 // મોહનીયની ઉપશમના કર્યા સિવાયની ક્ષપિતકર્માશની બધી ક્રિયાઓ કરીને ક્ષીણ થયેલ સંજવલન લોભ અને યશની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા યથાપ્રવૃત્તકરણ (૭મુ ગુણઠાણુ)ના ચરમ સમયે જાણવી. (41) वेउव्विक्कारसगं, खणबंधं गते उ नरयजिट्ठिइ / उव्वट्टित्तु अबंधिय, एगेंदिगए चिरुव्वलणे // 42 // વૈક્રિય 11 (દેવ 2, નરક 2, વૈક્રિય ૭)ની ઉદ્ધલના કરીને અંતર્મુહૂર્ત સુધી બાંધીને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળો નારક થાય. ત્યાંથી Aવી પંચેન્દ્રિયતિર્યંચમાં વૈક્રિય 11 બાંધ્યા વિના એકેન્દ્રિયમાં જઈ લાંબા કાળની ઉદ્ધલના કરતા 1 સ્થિતિ બાકી હોય ત્યારે વૈક્રિય ૧૧ની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. (42) मणुयदुगुच्चागोए, सुहुमखणबद्धगेसु सुहुमतसे / तित्थयराहारतणू, अप्पद्धा बंधिया सुचिरं // 43 // મનુષ્ય 2 અને ઉચ્ચગોત્રની ઉદ્દલના કરીને સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયમાં

Page #212
કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 191 અલ્પકાળ બાંધીને સૂક્ષ્મ ત્રસ (તેઉકાય-વાયુકાય)માં જઈ લાંબાકાળની ઉલના કરતા 1 સ્થિતિ બાકી હોય ત્યારે તેમની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. જિનનામકર્મને અલ્પકાળ બાંધીને લાંબાકાળ સુધી ભોગવીને ચરમ સમયે તેની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. આહારક ૭ને અલ્પકાળ બાંધીને તેની લાંબા કાળની ઉઠ્ઠલના કરીને 1 સ્થિતિ બાકી હોય ત્યારે તેની જઘન્ય પ્રદેશસત્તા હોય છે. (43) चरमावलियपविट्ठा, गुणसेढी जासिमत्थि न य उदओ। आवलिगासमयसमा, तासिं खलु फड्डगाइं तु // 44 // જે પ્રકૃતિની ગુણશ્રેણિ ચરમાવલિકામાં પ્રવેશેલી હોય અને તેમનો ઉદય ન હોય તે પ્રકૃતિઓ (થિણદ્ધિ 3, મિથ્યાત્વમોહનીય, પહેલા 12 કષાય, નરક 2, તિર્યંચ 2, જાતિ 4, આતપ 2, સ્થાવર 2, સાધારણ = ર૯)ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો 1 આવલિકાના સમય જેટલા છે. (44) संजलणतिगे चेवं, अहिगाणि य आलिगाए समएहिं / दुसमयहीणेहिं गुणाणि, जोगट्ठाणाणि कसिणाणि // 45 // સંજવલન ત્રણના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો પણ એ પ્રમાણે જાણવા. તેમના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના કુલ સ્પર્ધકો 2 સમયજૂન 1 આવલિકાના સમયથી ગુણાયેલા યોગસ્થાનો જેટલા અધિક છે. (45) वेएसु फड्डगदुर्ग, अहिगा पुरिसस्स बे उ आवलिया / दुसमयहीणा गुणिया, जोगट्ठाणेहिं कसिणेहिं // 46 // વેદ ૩માં પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના 2 સ્પર્ધકો છે. પુરુષવેદના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના કુલ સ્પર્ધકો 2 સમયજૂન 2 આવલિકાના સમયો વડે ગુણાયેલા બધા યોગસ્થાનો જેટલા અધિક છે. (46)

Page #213
192 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ सव्वजहन्नाढत्तं, खंधुत्तरओ निरंतरं उप्पि / एगं उव्वलमाणी, लोभजसा नोकसायाणं // 47 // સર્વજઘન્ય પ્રદેશસત્તાસ્થાનથી શરૂ કરીને ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસત્તાસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર 1-1 સ્કંધની વૃદ્ધિવાળા પ્રદેશસત્તાસ્થાનો નિરંતર મળે છે. ઉદ્દલનાયોગ્ય 23 પ્રકૃતિઓ, સંજવલન લોભ, યશ અને નોકષાય 6 (હાસ્ય ૬)ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનનું 1 સ્પર્ધક છે. (47) ठिइखंडगविच्छेया, खीणकसायस्स सेसकालसमा / एगहिया घाईणं, निद्दापयलाण हिच्चेकं // 48 // ઘાતકર્મો (જ્ઞાનાવરણ પ, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય પ)ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો સ્થિતિઘાતનો વિચ્છેદ થયા પછીના ક્ષીણકષાયવીતરાગછઘ0 ગુણઠાણાના શેષકાળના સમયો કરતા એક અધિક જેટલા છે. નિદ્રા-પ્રચલાના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો તેમના કરતા 1 જૂન છે. (48) सेलेसिसंतिगाणं, उदयवईणं तु तेण कालेणं / तुल्लाणेगहियाई, सेसाणं एगऊणाइं // 49 // શૈલેશી અવસ્થા (૧૪મુ ગુણઠાણ)માં સત્તાવાળી પ્રકૃતિઓ (મનુષ્યગતિ, મનુષ્પાયુષ્ય, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ત્રસ 3, સુભગ, આદેય, યશ, જિન, ઉચ્ચગોત્ર, વેદનીય 1 = ૧૨)ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો ૧૪મા ગુણઠાણાના કાળના સમયો કરતા 1 અધિક જેટલા છે. શેષ પ્રકૃતિઓ (83 પ્રકૃતિઓ)ના પ્રદેશસત્તાસ્થાનોના સ્પર્ધકો તેમના કરતા 1 જૂન છે. (49) * સંબંમણે નિણ નિયં | - ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર 9/36 એક પોતાને જીતવા પર બધા જીતાય જાય છે.

Page #214
કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 193 संभवतो ठाणा, कम्मपएसेहिं होंति नेयाइं / करणेसु य उदयम्मि य, अणुमाणेणेवमेएणं // 50 // આ જ રીતે આઠ કરણો અને ઉદયમાં સંભવને આશ્રયીને કર્મપ્રદેશોના પ્રદેશસત્તાસ્થાનો જાણવા. (50) करणोदयसंताणं, पगइट्ठाणेसु सेसयतिगे य / भूयक्कारप्पयरो, अवढिओ तह अवत्तव्वो // 51 // આઠ કરણ, ઉદય, સત્તાના પ્રકૃતિસ્થાનોમાં અને શેષ ત્રણ (સ્થિતિ, રસ, પ્રદેશ)માં ભૂયસ્કાર, અલ્પતર, અવસ્થિત અને અવક્તવ્ય જાણવા. (51) एगादहिगे पढमो, एगाईऊणगम्मि बिइओ उ / तत्तियमेत्तो तईओ, पढमे समये अवत्तव्वो // 52 // એક વગેરે પ્રકૃતિ વગેરેના બંધ વગેરે અધિક થાય તે પહેલો ભૂયસ્કાર છે. એક વગેરે પ્રકૃતિ વગેરેના બંધ વગેરે ન્યૂન થાય તે બીજો અલ્પતર છે. તેટલી જ પ્રકૃતિ વગેરેના બંધ વગેરે થાય તે ત્રીજો અવસ્થિત છે. પ્રકૃતિ વગેરેના બંધ વગેરેનો સર્વથા અભાવ થયા પછી પહેલા સમયે ફરી થાય તે અવક્તવ્ય છે. (52) करणोदयसंताणं, सामित्तोघेहिं सेसगं नेयं / गईयाइमग्गणासुं, संभवओ सुगु आगमिय // 53 // આઠ કરણો, ઉદય અને સત્તાનું ઓઘથી સ્વામિત્વ કહ્યું છે. સારી રીતે વિચારીને ગતિ વગેરે માર્ગણાઓને વિષે શેષ સ્વામિત્વ પણ યથાસંભવ જાણવું. (53). बंधोदीरणसंकम-संतुदयाणं जहन्नगाईहिं / संवेहो पगइठिई-अणुभागपएसओ नेओ // 54 //

Page #215
194 કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ બંધ, ઉદીરણા, સંક્રમ, સત્તા, ઉદયના પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ, પ્રદેશને આશ્રયીને જઘન્ય વગેરે (જઘન્ય, અજઘન્ય, ઉત્કૃષ્ટ, અનુકષ્ટ) વડે સંવેધ જાણવો. (54) करणोदयसंतविऊ, तन्निज्जरकरणसंजमुज्जोगा / कम्मट्ठगुदयनिट्ठा-जणियमणिटुं सुहमुवेंति // 55 // આઠ કરણ, ઉદય અને સત્તાને જાણનારા જીવો તેમની નિર્જરા કરવા માટે સંયમમાં ઉદ્યમ કરીને આઠ કર્મોને બંધ-ઉદયસત્તાના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલ અનંત સુખને પામે છે. (55) इय कम्मप्पगडीओ, जहासुयं णीयमप्पमइणा वि / सोहिय णाभोगकयं, कहंतु वरदिट्ठिवायन्नू // 56 // આ પ્રમાણે અલ્પબુદ્ધિવાળા એવા પણ મેં જે રીતે ગુરુદેવ પાસે સાંભળ્યું તે પ્રમાણે કર્મપ્રકૃતિ પ્રાભૃતમાંથી કાઢીને આ પ્રકરણ રચ્યું. બુદ્ધિના શ્રેષ્ઠ અતિશયવાળા દષ્ટિવાદને જાણનારા વિદ્વાનો આ પ્રકરણમાં અનાભોગથી થયેલી ભૂલને દૂર કરીને કહો. (56) जस्स वरसासणावयव-फरिसपविकसियविमलमइकिरणा / विमलेंति कम्ममइले, सो मे सरणं महावीरो // 57 // જેમના શ્રેષ્ઠ શાસનના અવયવના સ્પર્શથી વિકસિત થયેલા નિર્મળ મતિરૂપી કિરણો કર્મથી મલિન જીવોને નિર્મળ કરે છે તે શ્રીમહાવીરસ્વામી ભગવાન મારે શરણરૂપ છે. (57) કર્મપ્રકૃતિ સત્તાધિકાર મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ સમાપ્ત જેટલા અંશે સંયમ છે, એટલા અંશે આબાદી છે. જેટલા અંશે અસંયમ છે, એટલા અંશે બરબાદી છે.

Page #216
સુભાષિતો 195 * दोहिं ठाणेहिं संपन्ने अणगारे अणाइयं अणवदग्गं दीहमद्धं वा चाउरंतं संसारकंतारं वीइवएज्जा, तं जहा-विज्जाए વ, ચરોચેવ | - ઠાણાંગસૂત્ર બે સ્થાનથી યુક્ત અણગાર અનાદિ અનંત, લાંબા માર્ગવાળી, ચારગતિરૂપ ભવાટવીને પાર કરે છે. તે આ પ્રમાણે - વિદ્યાથી (જ્ઞાનથી) અને ચારિત્રથી. न नाणमित्तेण कज्जनिप्फत्ती / / - આવશ્યકનિયુક્તિ 3/1157 જ્ઞાનમાત્રથી કાર્યની સિદ્ધિ થતી નથી. नाणं किरियारहियं, किरियामित्तं च दो वि एगंता / - સન્મતિતર્ક 3/68 ક્રિયા વિનાનું જ્ઞાન અને ક્રિયામાત્ર (જ્ઞાન વિનાની ક્રિયા) એ બન્ને એકાંત છે. सुखिनो विषयातृप्ता, नेन्द्रोपेन्द्रादयोऽप्यहो / भिक्षुरेकः सुखी लोके, ज्ञानतृप्तो निरञ्जनः // - જ્ઞાનસાર 108 આ આશ્ચર્ય છે કે વિષયોથી અતૃપ્ત ઈન્દ્ર, વાસુદેવ વગેરે સુખી નથી, પણ જગતમાં જ્ઞાનથી તૃપ્ત અને નિરંજન એવો એક મુનિ જ સુખી છે. धम्मो ताणं धम्मो सरणं, धम्मो गई पइट्ठा च / धम्मेण सुचरिएण य, गम्मइ अयरामरं ठाणं // - તંદુવેયાલિય પન્ના-૧૭૧ ધર્મ રક્ષણહાર છે, ધર્મ શરણ છે, ધર્મ આશ્રય છે અને ધર્મ આધાર છે. ધર્મની સારી રીતે આરાધના કરવાથી અજરામર સ્થાને જવાય છે.

Page #217
196 સુભાષિતો गुणसुट्ठियस्स वयणं, घयपरिसित्तुव्व पावओ भाइ / गुणहीणस्स न सोहइ, नेहविहूणो जह पईवो // - બૃહત્કલ્પભાષ્ય 245 ગુણવાન વ્યક્તિનું વચન ઘીથી સીંચાયેલા અગ્નિની જેમ તેજસ્વી હોય છે. ગુણહીન વ્યક્તિનું વચન તેલ વિનાના દીવાની જેમ શોભતું નથી. लद्धे पिंडे अलद्धे वा, णाणुतप्पेज्ज संजए / - ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર ર૩૦ આહાર મળે કે ન મળે, તો પણ સંયત ખેદ ન કરે. સંવર્ય નીવિર્ય માં પાયા -ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર 4/1 તુટેલું જીવન ફરી સંધાતું નથી. માટે પ્રમાદ ન કરવો. * सुअइ सुअंतस्स सुअं, संकिअखलिअं भवे पमत्तस्स / जागरमाणस्स सुअं, थिरपरिचियमप्पमत्तस्स // - નિશીથભાષ્ય 5304 સુઈ જનારાનું શ્રુતજ્ઞાન સુઈ જાય છે. પ્રમાદીનું શ્રુતજ્ઞાન શકિત અને અલિત થાય છે. જાગનારા અને અપ્રમત્તનું શ્રુતજ્ઞાન સ્થિર અને પરિચિત થાય છે. શાસ્ત્ર સર્વાર્થસાધનમ્ | - યોગબિન્દુ 225 શાસ્ત્ર બધા પ્રયોજનોનું સાધક છે. ના/મો મળ્યુહ અસ્થિ -આચારાંગ 14/2/131 મૃત્યુમુખ ન આવે એવું નથી. ને દૂવનંતિ રાતિગો - સૂત્રકૃત્રાંગ 1/2 1/1 વીતેલી રાતો ફરી આવતી નથી.

Page #218
સુકૃતની કમાણી ક૨ના૨ પુણ્યશાળી પરિવાર પદાર્થપ્રકાશ ભાગ ૧8ના પ્રકાશનનો સંપૂર્ણ લાભ ‘હમસુકૃતનિઘિ'માંથી શ્રાદ્ધવર્યા મૂળીબેન અંબાલાલ શાહ ખંભાતવાળાએ લીઘેલ છે. હ. પુત્રવધૂ માબેન પુંઠરીકભાઈ, પૌત્રવધૂ ખ્યાતિ શર્મેશકુમા૨, મલય-દર્શી, પૌત્રી પ્રેરણા દેવેશકુમા૨, મેઘ-કુંજીતા, પૌત્રી પ્રીતિ રાજેશકુમાર, દેવાંશ-તિર્જા. સંપત્તિનો સવ્યય ક૨વા૨ સૌભાગ્યશાળી પરિવારની અમે ભૂરિ ભૂરિ તુમોદના કરીએ છીએ. 08 BHARAT GRAPHICS - Ahmedabad-1 o Ph. : 079-22134176, M : 9925020106 MULTY GRAPHICS (022) 2387322223884222