Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH // // yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / // kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH // AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org www.kobatirth.org punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. zrI jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka : 1 mahAvIra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara - zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa: 23276249 jaina / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / // cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / amRtaM ArAdhanA tu kendra kobA vidyA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Wan zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079) 26582355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 29 For Private And Personal Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Af mahArAja chtrsaal| granthaprakAzaka samiti, kaashii| For Private And Personal
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir REEOTAMARN S*3 mahArAja chtrsaal| lekhaka 'bhautika vijJAna ' ke racayitA sampUrNAnanda bI. esa sI, el.ttii| adhyApaka, DailI kAleja, indaura / prakAzaka mantrI, granthaprakAzaka samiti, kaashii| banArasa sittii| A.zrI. lAlAgi jAna maMdira zrI mahAvIra mana bhAgamA kendra, kovA | AvRtti ] saMvat 1973 . [ mUlya ATha aanaa| For Private And Personal
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir - gaNapati kRSNa gurjara dvArA zrIlakSmInArAyaNa presa, jatanabar3a, banArasameM mudrita / - For Private And Personal
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir cAka caka camUke acAka caka cahU~ ora, cAka sI phirata dhAka campatake laalkii| bhUSana bhanata pAtasAhI mAri jera, kInhIM kAhU umarAva nA karerI karabAlakI // suni suni rIti biradaita bar3appanakI, thappana uthappanakI bAni chatrasAlakI / jaMga jItilevA tai vai vhekai dAmadevA bhUpa, sevA lAge karana mahevA mahipAlakI / -bhUSaNa For Private And Personal
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prastAvanA | ........... Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir isa samaya, jabaki dezameM aitihAsika viSayoM kI abhiruci bar3hatI jAtI hai, mahArAja chatrasAlakI jIvanI likhanevAleko koI lambI bhUmikA likhanekI AvazyakatA nahIM hai / mahApuruSoM ke jIvanacaritra manuSyamAtrake liye Adarza hote haiM / sAdhAraNa manuSya bar3e kAmako dekhakara ghabarA uThatA hai / sAdhanoM kI nyUnatA usake utsAhako ThaNDA kara detI hai / parantu 'kriyAsiddhiH satve bhavati mahatAM nopakaraNe,' yaha zramUlya zikSA hamako mahAtmAoMke jIvanase hI milatI hai| isa pustakake nAyaka sarvathA usa pUjya zreNImeM rakhane yogya haiM jisameM hama chatrapati zivAjI, mahArANA pratApa, mahArANA rAjasiMha, guru govindasiMha Adiko rakhate haiM / bhAratake, aura vizeSataH hindU jAtike, agragaNya puruSoMmeM inakA sthAna zrati zreSTha hai / inakI kIrtike cihna aura smAraka samasta bundelakhaNDameM phaile hue haiN| parantu kaI kAraNoMse, jinameM se kuchakA ullekha isa pustaka ke antima adhyAyameM kiyA gayA hai, abhItaka, sarvasAdhArameM inakA nAma utanA prasiddha nahIM hai jitanA ki use honA cAhiye, aura loga inake jIvanase samucita lAbha uThAnese vaJcita raha jAte haiN| aisI avasthA meM hindI-premiyoM ke sAmane isa pustakako upasthita karanA mere liye eka anivArya kartavya thA / mahArAja chatrasAla ke jIvana ke viSaya meM bahutasI bAteM mujhe jJAta na ho sakIM; kitanI hI bAteM mujhe janazrutiyoMke AdhArapara likhanI par3I haiM / AzA hai ki bhaviSya meM koI aura For Private And Personal
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahAzaya isa sambandhameM adhika aitihAsika sAmagrI ekatra karake mahArAja chatrasAlakA vistRta jIvana likheMge jisase samAjako adhikatara lAbha hogaa| yadi yaha pustaka sulekhakoMkA dhyAna isa ora AkarSita kara sake to maiM apaneko dhanya mAnUMgA; kyoMki aise mahatvapUrNa jIvanakA yathocita citra svIMcanA merI zakti ke bAhara hai| ___ isa pustaka likhane meM mujhe 'The Imperial Gazetteer of India,' prophesara yadunAtha sarkArakRta History of Aurangzebe', lAla kavikRta 'chatraprakAza, rAya bahAdura ThAkura mahArAjasiMhakRta 'itihAsa buMdelakhaNDa' aura kAzI nAgarI pracAriNI sabhA dvArA prakAzita bhUSaNa granthAvalI se bahuta kucha sahAyatA milI hai, jisake liye maiM ina pustakoM ke lekhako aura prakAzakokA atyanta RNI huuN| sabase adhika sahAyatA mujhe ku~vara kanhaiyAjUkRta 'bundelakhaNDa-kesarI' se milI hai / yadi mujhe ku~varajIkI pustakakA sahArA na milatA to zAyada merI pustaka likhI hI na jA sktii| isaliye unako maiM jahA~taka dhanyavAda dU~ thor3A hai| / anta meM maiM apane mitra paNDita banArasIdAsajI caturvedI, (adhyApaka, DailI kAleja, indaura) ko jo samaya samayapara susammati denekI kRpA karate rahe haiM, aneka dhanyavAda denA cAhatA huuN| kAzI, mArgazIrSa kRSNa 2) 1673 / sampUrNAnanda / For Private And Personal
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vissy-suucii| - - : ::: : 1. bundelakhaNDakA saMkSipta itihAsa (zAhajahA~ke kAlataka) 1 2. jujhArasiMha aura shaahjhaaN| ... 3. campata raay| ... 4. chatrasAlakA lar3akapana / 5 mug2alokI sevaa| ... 6. zivAjIse bheNtt| ... 7. prArambhika kaaryvaahii| 8. jAtIya yuddhakA prArambha / 6. ranadUlA aura tahabarakhA~ / 10. yogirAja prANanAtha / 11. anavara qhA~ aura sdruddiin| ... 12. raajyaabhissek| ... ... 13. abdussamada aura bahalola kh'aaN| 14. udaartaa-pricy| ... 15. asmada kh'aaN| ... 16. mug2alose antima yuddha / 17. bahAdura zAhase bheNtt| 18. pezavAse bheNtt| ... :: : : :: : For Private And Personal
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir (2) 16. mRtyu| ... ... 20. gArhastha jIvana / ... ... 21. rAjyakA prbndh| ... ... 22. saujanya aura gunngraahktaa| ... 23. chatrasAlake jIvanakI saMkSipta AlocanA / pariziSTa / ... ... .... For Private And Personal
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir OM namazcaNDikAyai / mahArAja chtrsaal| / 1. bundelakhaNDakA saMkSipta itihAsa / (zAhajahA~ke kAlataka) bundelakhaNDa bhAratake usa prAntakA nAma hai jisake antargata ki Ajakala hamIrapura, jhA~sI, oraI, aura bA~dAke a~garejI jile aura pannA; corI, chatrapura, orachA, datiyA, ajaigaDha, bijAvara, alIpurA, sarIlA, bAvanI aura samatharake rAjya aura jiganI, lugAsA,Tor3I-phatahapUra Adi jAgIreM haiN| madhyapradezake sAgara aura damoha Adi jile bhI bahuta kAlataka zAsana sambandhase isameM sammilita the| uttara, pUrva aura dakSiNakI ora yaha prAnta yamunA nadI aura vindhyAcala yA usakI zAkhA kaimUra parvatase ghirA huA hai aura pazcimakI ora mAlavAse milA huA hai| yamunAke atirikta betavA, cambala, dhasAna, Tosa Adi nadiyA~ bhI isa prAntameM bahatI haiN| yaha saba jala antameM yamunAmeM hI milatA hai| dhasAna nadIne isa prAntako do bhAgoMmeM vibhakta kara rakkhA hai, jinameMse pazcimI bhAga adhika upajAU hai aura pUrvI vizeSa kara patharIlA hai| For Private And Personal
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / isa dezake bahuta prAcIna itihAsakA ThIka ThIka patA nahIM calatA / aisA pratIta hotA hai ki jaba Arya loga gaGgA aura yamunAke bIcake antarvedameM phaila gaye usake kucha kAla pIche ve yamunAko pAra karake isa prAntameM bhAye hoNge| abhItaka yahA~ prAcIna Adima :nivAsiyoM ke ghaMzaja pAye jAte haiM, jinamese goDa ora gUjara pradhAna haiN| goDoMkA kisI samaya bahuta hI vistRta rAjya thA, jisake cihna abataka milate haiN| anumAnataH inhIM Adima nivAsiyoMse lar3ate bhir3ate Arya loga yahA~ dhIre dhIre basa gaye hoNge| parantu isakA kucha bhI aitihAsika pramANa nahIM miltaa| isa samayase koI 1500 varSa pUrva, yahA~ par3ihAra kSatriyoMkA rAjya thA / isa vaMzameM jujhArasiMha nAmaka eka yazasvI rAjA hudhA hai| isane kucha brAhmaNoMko bhUmidAna diyA thaa| inake vaMzaja abhItaka jurbetiyA brAhmaNake nAmase prasiddha hai| par3ihAroMke pIche rAjya candravaMzI candela kSatriyoMke hAthameM aayaa| isa vaMzakA rAjya yahA~ bahuta dinoMtaka rahA aura dezane bhI inake zAsana-kAla meM bahuta unnati kI / ina parAkramI rAjAone kramazaH paJjAbataka apanA rAjya phailAyA aura isa samayataka inake kIrtisUcaka aneka cihna pAye jAte haiN| kAliarakA prasiddha gar3ha inhIMkA banavAyA huA hai / jayapAlakA sAtha dekara inhoMne musalamAnoM kA bhI sAmanA kiyA thA / isa vaMzakA ikkIsavA~ rAjA parimAla huaa| isakI viSayaparAyaNatAkA yaha phala huyA ki dhIre dhIre rASTra meM durbalatA phailatI gayI aura antameM yahA~ dillIke prasiddha rAjA pRthvirAjakA adhikAra ho gyaa| isa sambandhake kAraNa aneka candela vIroMko sthAnezvarake abhAge raNakSetra meM apanI jAnI For Private And Personal
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bundelakhaNDakA saMkSipta itihAsa / yatA aura svadezabhaktike paricaya denekA suavasara milaa| pRthvirAjake parAjayake sAtha hI isa prAntake gauravakA bhI kucha kAlake liye sUryAsta ho gayA / koI bar3A rAjA na rahA aura deza choTI choTI riyAsatoM meM ba~Ta gyaa| inameM prAyaH khaMgAra vaMzavAloMke hAthameM zAsana thaa| ina khaMgAroko pRthvirAjane apane adhikArake samayameM prAntIya kSatrapa (yA sUbedAra ) niyata kiyA thaa| parantu unake patanapara inhoMne avasara pA kara apaneko dhIre dhIre svataMtra banA liyA thaa| inake hAthameM rAjyakA zAsana lagabhaga 150 varSataka rahA; taduparAnta yahA~ bundelokA prabhAva bar3hane lagA, yahA~taka ki sArA prAnta inake karatalagata huA aura bundelakhaNDa nAmase kahalAne lgaa| hamAre caritranAyaka isI bundelA jAtimeM utpanna hue the| ataH hama isakA varNana vistRta rUpase karanA ucita samajhate haiN| bhagavAn rAmacandrajIke putra kuzase rAThaura (rASTravara) rAjaputroMkI utpatti huI / inakI eka zAkhAkA nAma gahirakAra thaa| kAzImeM inakA rAjya thA aura prAsapAsake jiloMmeM inakA bahuta prabhAva thaa| isa vaMzameM vIrabhadra nAmake eka rAjA hue jinakI dorAniyA~thIM / bar3IrAnIse cAra putra the aura choTIse eka, jinakA nAma hemakarNa thA / yadyapi niyamAnusAra inakA koI haka na thA, phira bhI inake pitA inako hI rAjya denA cAhate the| parantu inakI mRtyupara bhAiyoMne inako nikAla diyaa| ____ kAzIse bahiSkRta hokara hemakarNa vindhyAcala parvatapara sthita vindhyavAsinI devIkI upAsanAmeM lge| kucha kAlameM devI unase prasanna huii| aisI lokokti hai ki ve apanA zira kATa kara arpaNa karanA cAhate the aura khaGgAghAtase kucha bUMda raktake gira bhI cuke the ki devIne Akara roka diyaa| For Private And Personal
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / abhayadAna deneke anantara unako rAjyakA vara diyA / unhIM rakta ke bU~doMke kAraNa hemakarNa ke vaMzaja buMdele yA bundele kahalAye / hemakarNane devIke nirdezase apanA nAma paJcamasiMha rkkhaa| ye hI isa vaMzake mUla puruSa haiM 1 paJcamasiMhake prapautrakA nAma anaGgapAla thA aura anaGgapAlake putra kA nAma sahanapAla / anaGgapAla ( yA arjunapAla ) usa samaya mahonI meM rahate the / unase ruSTa hokara sahanapAla mahonIse nikala gaye aura unhoMne gar3ha ku~DAra meM kha~gAra ThAkurake yahAM naukarI kara lI / yaha kha~gAra usa samaya rAjapUtoM ke yahA~ balAt vivAha karanA cAhatA thA aura kaI rAjapUta yuvatiyoMkA usane isI prakAra kha~gAroMke sAtha sambandha kara diyA thaa| isa bAta se rAjapUta mAtra usase asantuSTa the / usane sahanapAlakI do bhatIjiyoMko bhI isI prakAra khaMgAroMko denA cAhA / avasaravaza sahanapAlane vAgdAna to de diyA, para apane do mitroMkI sahAyatAse antameM usa kha~gArako mAra kara Apa gar3ha ku~DArake svAmI ho gaye / unake donoM mitroMmeMse eka to pa~vAra (pramara) aura dUsare dhaMdhere ( cauhAnoMkI eka zAkhA ) the / inhIM donoMke sAtha donoM ukta lar3akiyoMkA vivAha kara diyA gayA / usa samaya se anya rAjapUtane buMdeloM, dha~dheroM aura pa~vAroMke sAtha vivAhAdi sambandha tyAga kara diyA / isakA kAraNa yaha batalAyA jAtA hai ki eka to buMdeloMne apane kha~gAra svAmIko chalase mArA aura dUsare ba~gArokI vAgdattA striyoM ko rAjapUtoMkI gRhiNI banAyA / pa~vAroM aura dhaMdheroMkA doSa yaha hai ki unhoMne ina striyoMko svIkAra kara liyA / yadi ina tInoMke jAticyuta honekA yahI kAraNa hai to For Private And Personal
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bundelakhaNDakA saMkSipta itihAsa / merI samajhameM yaha kadApi yukti-saGgata nahIM hai| chala karanA koI acchI bAta nahIM hai; parantu aisA kadAcit hI koI prasiddha rAjapUta vaMza hogA jisameM aisA kalaGka na lagA ho / prAyaH saba hI jAtiyoMne kabhI na kabhI isa nIca paripATIkA Azraya liyA hai| vivAhake sambandhameM bhI inhoMne koI bar3A bhArI pApa nahIM kiyaa| vAgdAna pUrNa vivAha nahIM hai / yadi vAgdAna dekara tor3anese inhoMne koI pApa kiyA to saikar3oM rAjapUta ramaNiyoMke satItvakI rakSA bhI inake hI dvArA huI / adhikase adhika daNDa yaha ho sakatA thA ki isameM kisI prakArakA prAyazcita karA liyA jaataa| yadi jAticyutikA aura koI kAraNa nahIM hai to inake sAtha ghora anyAya kiyA gayA hai| pitAke paralokagAmI honepara sahanapAla mahonIkI gahIpara baitthe| sRSTIya san 1266 aura 1501 ( saMvat 1326 aura 1558)-ke bIcameM arthAt 232 varSameM ATha rAjA hue jo dhIre dhIre buMdeloMke balako bar3hAte gaye, yahA~taka ki buMdelakhaNDakA adhikAMza rAjya inake adhikArameM aagyaa| - sahanapAlase sAtavIM pIr3hImeM malakhAna hue jinhoMne orachAko rAjadhAnI banAyA / inake putra rudrapratApa saMvat 1558 (san 1501)-meM gaddIpara baiThe / ye yathAnAma bar3e vIra aura parAkramI puruSa the / inako kaI bAra bahalola aura sikandara lodIkA sAmanA karanA par3A / parantu rAjyakI vRddhi hotI hI gayI aura jabaki lodI vaMzako parAsta karake bAbarane bhAratapara apanA zAsana baiThAnA prArambha kiyA usa samayakI arAjakatAse inhoMne bahuta hI lAbha uThAyA / saMvat 250 (san 1531 )-meM inhoMne svargArohaNa kiyaa| For Private And Personal
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / inake bAraha putra the jinameM jyeSTha bhAratIcandra inake uttarAdhikArI hue / inake samaya meM rAjyakI kucha vizeSa vRddhi na huI; parantu usakI paristhiti prAyaH pUrvavat banI rahI / jaba zerazAha sUrane kAliJjarapara zrAkramaNa kiyA to inhoMne usako rokanA cAhA thA; para manoratha saphala na huA / 23 sAla rAjya karake saMvat 1611 ( san 1554 ) - meM inhoMne zarIra tyAga kiyA / inake pIche inake choTe bhAI madhukara sAha gaddIpara baiThe / ye virakta cittake puruSa the aura rAjyakAryyakI ora samucita dhyAna nahIM de sakate the / isakA phala yaha huA ki rAjya meM avanatike lakSaNa dekha par3ane lge| gvAliyara ke kucha paragane bu~deloMke adhikAra meM A gaye the / isake liye daNDa deneke uddezya se sAdika khAMke senApatitvameM eka mug2ala senAne bundelakhaNDapara AkramaNa kiyA aura orachA unake hAthameM calA gyaa| dUsarI bAra phira mug2ala senAne orachApara zrAkramaNa kiyA aura parAsta hokara madhukarasAhako jaGgalokA zrAzraya lenA par3A jahA~ unakI mRtyu ho gayI / unake putra rAmasAddane mug2ala samrATse kSamAkI prArthanA kI aura gaddIpara baiThanekI zrajJA pAkara zAsana-kArya meM lage / parantu ye bar3I hI durbala prakRtike puruSa the aura rAjyakI paristhiti prati dina bigar3atI hI gayI / isa samaya dillI meM mugala vaMzake sUryya mahApuruSa akabarakA rAjya thA / bhAratakA adhikAMza inake zrAdhipatyameM zrA cukA thA aura jo avaziSTa thA vaha bhI inake prabala parAkramake Age kA~patA thA / isI prabala samrATse phira muThabher3a ho gayI / akabara ke For Private And Personal
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bundelakhaNDakA saMkSipta itihAsa | jyeSTha putra salIma apane pitAse khinna the| unhIM ke kahanepara mahArAja rAmasAhake bhAI bIrasiMha devane akabarake paramapriya mitra abula faz2lako gvAliyara ke nikaTa mAra DAlA / isa samAcArako pAkara akabarako atyanta duHkha aura krodha huA / eka senA bhejI gayI aura orachA le liyA gayA; para bIrasiMha baca gaye / aba saMvat 1662 (san 1605 ) meM akabarakI mRtyu honepara salImane jahA~gIra nAmale bhAratakA sAmrAjya prApta kiyA to usane rAmasAhako haTAkara bIrasiMha devako zroralchAkA rAjA bnaayaa| inhoMne isa rAjyakA zAsana 22 varSataka kiyA / yaha samaya orachA ke liye zratyanta vaibhavakA thaa| bIrasiMha deva bar3e hI vIra, utsAhI aura buddhimAna the / unhoMne rAjya ke vistArako bahuta bar3hAyA aura inake banavAye hue bahuta se prAsAda, gar3ha aura mandira inakI kIrtikI sUcanA abhItaka de rahe haiN| bIrasiMha devakI mRtyu saMvat 1684 (san 1627 ) - maeN huii| ye datiyAkI jAgIra ( jo zrAjakalakA datiyA rAjya hai ) apane putra bhagavAna rAvako de gaye the aura orachekI gaddI - para inake putra jujhArasiMha baiThe / isI samaya ke lagabhaga ba~deloMke sahAyaka aura saMrakSaka samrAT jahA~gIra kI mRtyu huI aura usake putra zAhajahA~ siMhAsanArUr3ha hue / jahA~gIra ne bIrasiMha devake sAtha saujanya dikhalAyA usase zrAzcaryameM Akara prasiddha aitihAsika abdula hamIda apane pAdazAhanAmA meM likhatA hai ki usa samaya vRddhAvasthA honeke kAraNa kadAcit usakI buddhi kSINa ho gayA thI / For Private And Personal
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / - - - 2. jujhArasiMha aura shaahjhaaN| zAhajahA~ke siMhAsanArohaNase ba~deloMke itihAsane palaTA khaayaa| saMvat 1685 ( san 162% )-meM khAnajahA~ lodI nAmakA rAjadrohI orachekI orase bhaagaa| parantu jujhAra siMhane usake rokanekA koI prayatna na kiyaa| isase bAdazAha prakRtyA ruSTa huaa| para 4 varSa pIche avasara pAkara jujhArasiMhane khAnajahA~para AkramaNa karake samrATako prasanna kara liyA / aura rAjyakA zAsana haradaulako dekara svayaM mugala saM nAke sAtha dakSiNako gye| vahA~se lauTanepara unako yaha sandeha huaA ki haradaulane mahArAnIpara kudRSTi DAlI hai aura bIra haradaulako haThAt viSa pInA pdd'aa| isa atyAcArase sArI prajA kA~pa uThI aura Aja bundelakhaNDa meM gA~dha gA~vameM haradaulakI pUjA hotI hai| kucha kAla zAnta rahakara jujhArasiMhane caurAgar3ha nAmaka goMDa rAjyako jIta liyA aura vahA~ke rAjA premanArAyaNako mArakara bahutasA dhana lUTa liyaa| zAhajahA~ne jujhArase isa lUTameM bhAga maaNgaa| yaha buMdeloko sammata na thA aura jujhArasiMhane yuddha karanekA vicAra kiyaa| zAhajahA~ne tIna senApatiyoMke sAtha tIna senAe~ bhejI jo buMdelakhaNDako tIna orase ghera lene ke liye paryApta thiiN| ina tInoMke Upara bhAvI samrAT auraGgajeba niyata kiye gye| mug2ala senAmeM kamase kama 22000 sipAhI the aura buMdelokI saMkhyA 15000 se bhI kama thii| pahile jujhArasiMhase yaha kahalAyA gayA ki yadi ve apane rAjyakA kucha aMza aura 30 lAkha rupayA deM to samrATa For Private And Personal
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir jujhArasiMha aura shaahjhaaN| - - - - unako kSamA kara deNge| parantu bundelone ina zauko svIkAra na kiyaa| ataH varSA Rtu samApta honepara mugala senAne bundelakhaNDapara car3hAI kii| saMvat 1662 (san 1635)-ke Azvina kArtikameM orachA le liyA gayA aura mahArAjAko dhAmunImeM zaraNa lenI pdd'ii| dhAmunIke gar3hameM kucha sipAhiyoM ko chor3a kara jujhArasiMha prAcIna goMDa rAjadhAnI caurAgar3ha ko cale gye| yahA~ bhI mugaloMne inakA pIchA na chodd'aa| inako Apatti yaha thI ki sAthameM striyoM, baccoM aura dhana-sampattiko sa~bhAlanA par3atA thA; dUsare, goMDa loga parama zatru ho rahe the, aura jahA~ avasara milatA, lUTanemeM kasara na karate the, na inako sonekA samaya milatA thA aura na khAnekA, jahA~ kahIM thor3I derake liye Thahara jAte, mugala loga sarapara zrA jAte aura phira bhAganA par3atA; goMDoMko lAlaca dekara mug2aloMne aura uttejita kara diyA thaa| canda nAmaka goMDa rAjyakI sImApara jujhArane ruka kara mug2ala senAkA sAmanA kiyA; parantu parAsta hokara pIche haTanA pdd'aa| jahA~taka ho sakA, aneka striyoko unake satItvakI rakSAke liye buMdelone Apa hI mAra ddaalaa| parantu saikar3oM striyA~ mug2aloMke hAtha lgiiN| unake sAtha musalamAnoMne apanA svAbhAvika asabhya prAcAra kiyaa| ve balAt haramoM meM DAla dI gayIM aura unake duHkhamaya dina mug2alavaMzake pApapUrNa jIvanakI zIghra samAptike liye prArthanA karanemeM vyatIta ho gye| kitane hI bAlaka mAra DAle gaye / jujhArasiMhake do putra aura eka pautra balAt musalamAna banAye gaye / unakA eka aura putra udayabhAnu apane sahAyaka zyAmadauAke sAtha pakar3A gayA aura musalamAnI dharma aGgIkAra na karanepara mAra DAlA gayA / For Private And Personal
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - canda prAntameM parAjita hokara jujhArasiMha apane jyeSTha putra vikramAdityake sAtha ghora jaGgalameM ghuse / parantu eka dina goMDoMne ina donoMko akele sote pAyA aura inake sira kATa DAle / ye sira samrATake yahA~ bheja diye gye| goMDoMko isa svadezadrohakA kucha bhI pAritoSika na milaa| lUTakA mAla bhI saba yavanasenAke hAtha lagA aura canda Adi goMDa rAjyoMko jo abhItaka khataMtra the, mug2aloko kara bhI denA pdd'aa| aba zAhajahA~ne orachekI gaddIpara devIsiMhako baitthaayaa| yaha devIsiMha bhI buMdelA thA aura apaneko rAjyakA adhikArI mAnatA thaa| isako gaddIpara biThalA kara, zAhajahA~ne svadharmaniSThAkA paricaya denA prArambha kiyaa| buMdelopara nAnA prakArake atyAcAra kiye gaye jinameMse kuchakA ullekha Upara kiyA jAcukA hai| kaI choTe mandiroMkobhraSTa karake antameM auraGgajebane (yA samrATa zAhajahA~ne jo usa samaya vahIM the) vIrasiMha devake banabAye bar3e mandirako tor3a DAlA aura usake sthAnapara eka masajida banAyI gyii| yaha saba kucha huA; para pAmara devIsiMha cupacApa baiThA rahA, apane deza aura jAtike svAtaMtryako, apane dharmake gauravako, apane kulakI maryAdAko becakara usane orachA narezakI padavI prApta kI thI! cAhe vaMzakI, jAti kI, dezakI kIrti miTTI meM mila jAya para vaha kRtakRtya thA ! sabase bar3e duHkhakI bAta to yaha thI ki isa nIca kAryameM zAhajahA~ko kachavAhA, hAr3A, rAThaura Adi aneka rAjapUta jAtiyoMse sahAyatA milI thii| aura to aura, prAtaHsmaraNIya mahArANA pratApake sajAtIya zizodiyA bhI isa ghRNIta vyApArameM sammilita the| For Private And Personal
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org campata rAya / 11 astu parantu devIsiMha ke gaddIpara baiThane se zAnta na hue dezameM aba bhI kaI svAtaMtryapremI buMdele the jinake netA hamAre nAyaka chatrasAla ke pitA campata rAya ( yA rAva ) the / inhoMne mug2aloMko yahA~taka taka kiyA ki antameM saMvat 1668 ( san 1641) - meM zAhajahA~ne vivaza hokara bIrasiMha devake lar3ake pahAr3a siMhako orachekI gaddIpara baiThAyA / inake pahile jabataka devIsiMha gaddIpara thA ba~dele jujhArasiMhake zizuputra pRthvirAjako rAjA mAnakara lar3ate rahe / yaha bAlaka antameM pakar3a kara gvAliyara ke kilemeM kaida kara diyA gayA / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir inhIM mahArAjA pahAr3asiMhake vaMzameM abataka orachekI gaddI hai / 3. campata rAya / jaisA ki Upara kahA jA cukA hai mahArAjA rudrapratApa ke bAraha lar3ake the / tRtIya putrakA nAma udadyAjIta thaa| inako mahobAkI jAgIra milI thii| udayAjItako chaH lar3ake hue / inameM sabase choTe kA nAma premacandra thaa| premacandrake tIna lar3ake the, jinameM se ma~jhale putra bhagavAnadAsa ke do putroMmeM laghu putra campata rAyajI the / jAgIra kula 12000 kI to thI hI, inake pAsataka pahu~cate pahu~cate usake 36 bhAga ho cuke the arthAt inako 12000 x 6 yA lagabhaga 350 ) sAlakI jAgIra milI / udda yaha jAgIra itanI kama thI ki eka bhadra kuTumbakA isakI Ayase pAlana honA asambhava thA / yoM to santoSase kAma lenese thor3I pU~jIse bhI bahuta kucha kAma cala sakatA hai; parantu - asantuSTA dvijA naSTA, tuSTA naSTA narAdhipAH / For Private And Personal
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 12 mahArAja chatrasAla / kSatriyoMkI vRddhi isa prakAra baiThakara santoSa karanese nahIM hotii| kSatriyakA yaha kartavya hai ki vaha dharmakI maryAdAko rakhatA huA aisI yuktikA avalambana kare jisake dvArA usakI aura rASTra kI unnati ho| usa azAntike kAlameM sivAya zastra dhAraNa karaneke aura koI artha-karI yukti na thI aura zastra dhAraNa karanepara bhI jitanA lAbha lUTa mAra karanemeM thA utanA,sAdhAraNa rAjasevAmeM na thaa| isI sarala prathAkA anukaraNa rAva campatane thor3I hI vayasse kiyaa| kucha adhika senA to inake pAsa thI nahIM, dasa pA~ca sAthiyoMkA dala banAkara inhoMne pahile apanA kArya prArambha kiyaa| isameM eka subhItA yaha thA ki ye apanA kAma zIghra samApta kara sakate aura pIchA kiye jAnepara surakSita sthAnoko sugamatAse bhAga sakate the| thor3e sAthI honese bheda bhI chipA raha sakatA thaa| ___pahile pahile ye loga orachA rAjyameM hI rAjadhAnIse dUra sthaloM meM, jahA~ rakSAkA prabandha svabhAvataH kama thA,DAkA mArate the| jyoM jyoM inako saphalatA prApta hotI gayI aura inakI Ayako vRddhi hotI gayI inakAdala bar3hatAgayA / campata rAyake parAkramakA samAcAra suna suna kara aneka utsAhI yuvaka inake dalameM sammilita hone lge| dhIre dhIre inakA kAryakSetra bhI vistRta ho gayA yadyapi aba bhI vaha orachA rAjyakI hI sImAke bhItara ghirA huA thaa| abhItaka rAva campatake kAmoMmeM jAtIyatAkA koI leza nahIM thaa| jo kucha ye kara rahe the, saba svArthasiddhike liye| inake lUTa mArase bhI inake dezabhAiyoM, sajAtiyoM aura sahadhammiyoMkI hI vizeSa kara hAni huI thii| For Private And Personal
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir campata rAya / 13 parantu jaba zAhajahA~ne bundelakhaNDapara AkramaNa karake jaisA ki dvitIya adhyAyameM likhA gayA hai, use pada-dalita karanA prArambha kiyA to campata rAyane apanA dhyAna mug2aloMkI ora pheraa| pahile to ve mugaloMko dhanI dekhakara unakI senAke sAtha sAtha lage rahakara lUTa mAra karate rahe; parantu jaba mahArAjA jujhArasiMhakI mRtyuke uparAnta unake kulavAloMke sAtha durAcAra kiyA jAne lagA aura hindu dharmakI durdazA kI jAne lagI to unake hRdayameM Aga bhar3aka utthii| eka to svavaMzakI duravasthA aura dUsare svadharmakA tiraskAra-ina donoMne unameM apUrva jAtIyatAkA saJcAra kara diyaa| inhoMne isa bAtakI pratikSA kI ki yathAzakti mug2alokA saMhAra karake svadezameM phira se prAryajAtikA akhaNDa rAjya sthApita kruuNgaa| ye parAkramI puruSa to the hI; sAre bundelakhaNDa meM inake yuddhakauzala kI dhAka thii| jyohIki inhoMne sAdhAraNa tuccha DakaitI chor3akara deza sevAkA bIr3A uThAyA, bundelakhaNDa ke sAre dezabhakta jinake hRdaya mug2ala-saMrakSita devIsiMhaka anArya zAsanase tapta ho rahe the, inase A mile / ___ ina logone jujhArasiMhake dudhapIte bacce pRthvirAjako abhiSikta karake usake nAmapara lar3anA prArambha kiyaa| kucha kAla meM yaha bAlaka acAnaka mug2aloMke hAtha par3a gayA / parantu ye phira bhI hatAza na hue| mug2aloke nAkoM dama kara diyaa| yadyapi itanI sAmarthya inameM na thI ki dezako mug2ala-zUnya kara dete, tathApi mug2aloko rahanA kaThina ho gayA aura anta meM inako zAnta karane ke liye zAhajahA~ne, jaisA ki Upara likhA jA cukA hai, bIsiha devake lar3ake pahAr3asiMhako gaddIpara baitthaayaa| For Private And Personal
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / samrATkI isa nIti se usakA kArya bahuta kucha siddha ho gayA / yadyapi deza pUrNarUpeNa svataMtra na thA phira bhI pAhavIsI parataMtratA na thI / mug2aloMko bundelakhaNDa meM itanA dika honA par3A thA ki aba ve haThAt vahA~ke gharelU prabandhameM hastakSepa nahIM karanA cAhate the| pahAr3asiMha bhI devIsiMha kI bhA~ti narAdhama na the / devIsiMhake nikAle jAnese buMdelokI korti bhI dezameM phaila gayI thI / ina saba kAraNoMse bahutase buMdele saradAra aba santuSTa the aura lar3AI ke banda hone se dezake mRtaprAya vyApArAdiko bhI sudharanekA avasara mila sakatA thA / parantu ye vicAra sacce dezabhaktoMko kadApi priya nahIM ho sakate / suzAsana aura suprabandha bar3e hI upAdeya padArtha haiN| vaha deza dhanya hai jahA~kI prajA suzAsakoMke adhikArameM hai aura zAnta aura nirApada paristhitikA anubhava karatI huI unnati ke mArgapara cala rahI hai / parantu mug2aloMke adhIna rahate hue cirasthAyI aura vAstavika unnatikI AzA rakhanA hinduoMke liye svapnamAtra thA / apane parizramase upArjita kiyA huA alpa dhana bhI bhikSAse arjita amogha dhanase adhika zreyaskara hai / bundelakhaNDa kI isa samayakI nirApadavasthA isI bhikSAjiMta zrIke samAna thii| pahAr3asiMhake sahAyaka aura saMrakSaka mug2ala samrAT zAhajahA~ the aura bundelakhaNDa sarvathA mug2ala sAmrAjya ke antargata thA / AsapAsa kaI sthAnoMmeM mug2ala senAe~ par3I thIM aura nikaTa ho mug2ala sUbedAra zAsana, aura bundelakhaNDakA nirIkSaNa kara rahe the / yaha avasthA rAva campata aise puruSako kadApi priya nahIM ho sakatI thI / isaliye una vIra puruSoMke sAtha, jo unale For Private And Personal
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir campata raay| sahamata the, unhoMne apanA lUTamArakA kArya phira prArambha kara diyaa| pahilele aura abase bheda kevala itanA thA ki isa samaya ve mug2aloM aura unase zAsita prAntoMko apanA lakSya banAte the| dUra dUrataka gA~va ujAr3a ho gaye aura mug2ala sUbedAroMke nAkoM dama ho gayA / parantu campata rAvakA hAtha pAnA kaThina thA kyoMki ve itane dinataka isI kAmako karate karate bar3e ho kuzala ho gaye the aura jaGgala aura pahAr3oMke sabhI durgama mArga unako jJAta the| prajAvargako unase aisI sahAnu. bhUti thI ki saba hI unakI guptarUpase sahAyatA karate the| ___ataH isa kArya meM unako bahuta kucha saphalatA huI / parantu * kevala do cAra gA~va ujAr3ane yo dasa bIsa jagaha DAkA mAranese deza svataMtra nahIM kiyA jA sktaa| isa kArya ke liye adhika prabala sAmagrIkI AvazyakatA hotI hai aura usake liye tyAgakI bhI adhika mAtrA caahiye| ___ yaha socakara saMvat 1702 meM rAva campatane orachA nareza mahArAja pahAr3asiMhako apanI ora milAnA cAhA / unhoMne yaha vicArA ki yadi orachAkA bala apanI ora ho jAya to saphalatAkI sambhAvanA bar3ha jAya / ve mahArAjA pahAr3asiMhase mile aura aisA kahA jAtA hai ki unake kathanakA prabhAva yahA~taka par3A ki mahArAja unase sahamata hue aura jAtIya gauravakA punaruddhAra karane ke liye prastuta hue| parantu unakA maMtrI musalamAna thaa| jaba usane unake isa vicArako sunA to svabhAvataH use cintA huI aura antameM usane mahArAjako samajhA bujhAkara idharase vimukha kara diyaa| ve mug2aloke Azrita to the hI, unameM dRr3ha sAhasa aura jAtIyatAkA honA eka prakAra asambhava nahIM to kaThina to avazya hI thaa| usa For Private And Personal
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / yavanake U~ca nIca samajhAnese dezapremakA nayA aGkara tatkAla hI mara gyaa| parantu kumantraNA yahIMtaka samApta nahIM huii| mahArAja pahAr3asiMha yadi campata rAyake sAtha yoga denase parAGamukha hokara raha jAte to kucha aisI hAni na thii| ve ulTe usa vIra puruSake zatru ho gaye / unakI samajhameM yaha bAta jama gayo ki campata rAya mujhase droha karatA hai aura isa samaya svakArya-sAdhanake nimitta mujhe milAnA cAhatA hai; pIche avasara pAkara mujhe dhokhA dekara zrApa niHsandeha svataMtra rAjA bnegaa| phala yaha huA ki unhoMne campata rAyako viSa denekA prayatna kiyaa| yaha bAta kisI prakAra campata rAyako jJAta ho gayI aura prayatna niSphala gyaa| parantu isakA phala bahuta hI burA huA / campata rAya vahA~se cale Aye aura usa dinase inase aura orachAvAlose ghora virodha ho gyaa| svadezonnatike viSayameM vijAtiyoM aura vidhammiyose parAmarza karane aura apanI vivekabuddhise kAma na lekara unakI hI bAtoMko sarvathA mAna lenese jo hAni ho sakatI hai usakA udAharaNa isase bar3hakara milanA kaThina hai| campata rAva aura pahAr3asiMha donoM eka vaMzameM utpanna hue the para aba ina donoMmeM vaimanasyakA bhAva prA khar3A huaa| yaha bhAva inhIM donoMtaka na rahA, pratyut donoMke vaMzajoM meM kaI pIr3hiyoMtaka calA gayA aura Apasa meM jo sauhAI aura sahAnubhUti honI cAhiye thI usakA satyAnAza karatA rhaa| donoM kulavAloko ceta huA to usa samaya jabaki apanI isa jAgRtile ve bahuta lAbha nahIM uThA sakate the| para yadi bAta yahIMtaka raha jAtI to bhI kuzala thA yadyapi yaha jhagar3A For Private And Personal
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir campata raay| 17 - - acchA nahIM thaa| phira bhI isase eka hI vaMzakI jo kucha hAni hotI thI vaha hotI; Apatti yaha huI ki isa jhagar3ekA prabhAva sAre bundelakhaNDapara par3A; deza do virodhI daloMmeM vibhakta ho gayA jinakA udezya eka dUsare kA virodha karanA thA, cAhe isameM apanI bhI hAni ho| isakA phala yaha huA ki donoM durbala ho gaye aura mugaloko manovAJchita avasara hAtha lgaa| sahAyatA karanA to dUra rahA, morachAvAle cammatarAyake pIche par3a gaye aura inako eka sAtha hI do prabala zatruokA sAmanA karanA pdd'aa| yadi aisA na hotA to bundela. khaNDako bahuta hI zIghra svAtaMtrya mila jAtA aura kadAcit bhAratavarSake itihAsakA kara hI parivartita ho jaataa| campata rAva aura unake putra mahAtmA chatrasAlako bhayAnaka duHkha kadApi na bhogane par3ate aura mugalavaMzakI kIrtikA sUrya madhyAhnameM hI asta ho jAtA / ___ para bhAvI prabala hai / dezako kucha aura dekhanA thA aura mugaloMkA puNya abhI kSINa nahIM huA thA / isIliye bundeloMmeM gharameM hA phUTa utpanna ho gayI aura jo zakti rASTrake zatruoMkA vidhvaMsa karaneke yogya thI usakA durupayoga eka dUsareke saMhArameM hone lgaa| jisa prakAra ki RSizApake vazIbhUta hokara yAdavoMne apanA sarvanAza kiyA thA, ThIka usI bhA~ti isa samaya buMdele eka dUsare kI jar3a khodane meM tatpara ho rahe the| astu, to mahArAjA pahAr3asiMhane apane musalamAna maMtrI. kI bAtameM Akara aura tuccha IrSAbhAvake vazIbhUta hokara campata rAvakA prabala virodha kiyA aura jisa prakAra mug2ala sanA inake pIche par3I huI thI usI prakAra kucha sipAhI inako pakar3ane ke liye niyata kiye| For Private And Personal
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / - - - - - isa prakAra do zatruoMse ghirakara inhoMne apanI mAtAke parAmarzase nItikA Azraya liyaa| apane parimita balase donoMse lar3ane meM hAnike sivAya aura koI phala nahIM thaa| isaliye unhone yaha ucita samajhA ki isa samaya ina donomese ekase sandhi kara lI jAya aura isa vicArase unhoMne aparAdha-kSamApanake liye dillI patra bhejaa| dillIse sandhi karanemeM lAbha yaha thA ki jisa vyaktipara samrATkI kRpA ho usake sAtha virodha karanekA sAhasa kisIko, vizeSataH mahArAja pahAr3asiMhako, nahIM ho sakatA thaa| ___ yaha vaha samaya thA jabaki zAhajahA~kA zAsana-kAla samApta honevAlA thA aura usake putroMmeM rAjyake liye ghora saMgrAma macanevAlA thaa| abhI dillI meM bAdazAhakI sammatise dArA zikoha rAjyakA kAma sa~bhAla rahe the| ye svabhAvase hI hinduoMke pakSapAtI the| ataH campata rAyakA prArthanApatra jAte hI svIkRta huaa| ve dillI bulAye gaye aura vahA~ unakA bar3A Adara kiyA gyaa| dArAne unako eka senAke sAtha kumhAragar3hakI ora bhejaa| inako isa yuddha meM vijaya prApta huI aura isase zAhI darabAra meM inakA sammAna aura bhI bar3hA / una dinoM kucha kAlake liye lakSmI anukUla thI; dArAne prasanna hokara inako eka bar3I jAgIra pAritoSikameM dii| inake akAraNa zatru mahArAjA pahAr3asiMhako bhI Uparase cupa hI rahanA par3atA thA yadyapi ve apane gupta SaDayaMtroMse parAGmukha na the| thor3e hI dinoM meM rAva campatake bhAgyane phira palaTA khAyA ! orachAvAloMke prayatnase athavA daivadurvipAkase inapara zAhI mahalase corI karAnekA doSa lagAyA gayA aura isa doSAropaNakI puSTimeM kucha pramANa bhI ekatra ho gaye / isase ruSTa ho kara bAdazAhane jAgIra chIna For Private And Personal
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir campata rAya / - - - lI aura campata rAya phira nirAzraya ho gaye / * dillIse nikala kara inakophira jaGgalokI zaraNa lenI pdd'ii| orachAvAloko isameM khUba bana pAyI / unhoMne dila khola kara inheM duHkha denA prArambha kiyA aura musalamAnI sahAyatA pA kara unakA utsAha aura bhI dviguNa hogyaa| idhara musalamAnoMko pahAr3asiMhakI sahAyatAse bar3A lAbha phuNcaa| duHkha aura zrApatti meM sAthI kama hI milate haiN| dhIre dhIre campata rAyakA dala kSINa ho gyaa| sivAya thor3ese dRr3ha pratikSa vIra puruSoMke aura loga kramazaH alaga ho gye| __isI avasarameM inakA kizoravayaska vIra putra zAlivAhana kaI yavanoMse ghira kara mArA gayA / isa putrase inako bahuta kucha prAzAe~ thIM; kyoMki choTI avasthAmeM hI isane apUrva utsAha, yuddha kauzala aura zIlakA paricaya diyA thaa| isakI mRtyuse na kevala usake mAtApitAko zoka huA, pratyut samasta bundelakhaNDake dezapremiyoMkI pAzApropara pAnI phira gyaa| usa samaya aisA koI puruSa nahIM dekha par3atA thA jo ki rAva campatake prArambha kiye hue kAryako saphalatApUrvaka samApta kara sake / nirAzAne aura ghora rUpa dhAraNa kara liyaa| isake kucha kAla pIche saMvat 1706 meM morapahAr3Ike jagalameM rAnIne eka putra prasava kiyaa| ye hI hamAre caritra * isake sambandhameM eka aura bhI aitihAsika siddhAnta hai / inhoMne aphagAnoM ke viruddha aisI bIratA dikhAyI thI ki dArAko inase dveSa ho gyaa| taba inhoMne auraMgajebakA sAtha diyA, aura usase bahutasI jAgIra paayii| para inake dillI na rahanese ruSTa hokara usane jAgIra jabta kara lii| For Private And Personal
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 20 mahArAja chtrsaal| - - - - ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ nAyaka chatrasAla the| usa samaya rAvajI aisI avasthAmeM the ki putrajanmakA utsava manAnA to dUra rahA, putrakI rakSA karanA bhI unake liye duSkara kArya ho gayA / isIliye jaba bacA chaH mahIne kA huA to apanI mAtAke sAtha nAnihAla bheja diyA gyaa| vahIM isakA pAlana cAra varSataka huaaa| phira campata rAyane donoMko bulA liyA aura ye loga kucha kAlataka jaGgaloM aura pahAr3omeM sAtha sAtha phirate rhe| yaha jIvana kucha bahuta sukhakA na thaa| pratikSaNa zatruse trAsa banA rahatA thaa| zatra bhI sAdhAraNa na thaa| usakA bala apekSayA atula thA aura nityaprati vRddhi pA rahA thaa| idhara rAvajIkA bala, jo yoMhI alpa thA. nitya prati kSINa hotA jAtA thaa| na to sukhase svAnA milatA thA na sonekA prabandha thaa| jo kucha sAmagrI prApta bhI thI usakA usa azAntipUrNA paristhitimeM upabhoga nahIM ho sakatA thaa| yadi campata rAya akele hote to kadAcit ve itanA duHkha svIkAra hI na karate pratyut bAhara nikala kara zatrudalameM praveza karake svargaprApti karate; parantu rAnI aura putrakA dhyAna unako rokatA thaa| itanA hI nahIM, unako una bIra puruSoM aura striyokA bhI dhyAna thA jo unake anuyAyo bane hue ina saba duHkhoMko cupacApa sahana kara rahe the| unakI avasthAke liye bhI saMsAra mAtrakI dRSTimeM uttaradAyI rAva campata hI the| inhIM saba klezose unakA citta tapta rahatA thA aura ina cintAoM ko dUra karanevAlI prAzAkA kahIM patA na thaa| jisa kAryako rAvajIne itane utsAhasa prArambha kiyA thA, jisake sampAdanameM unako daivI sahAyatAkI AzA thI, vaha siddhise kosoM dUra ho gayA thA aura zAlivAhanakI mRtyuke For Private And Personal
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir campata rAya / sAtha rahI sahI AzAlatA bhI murajhA gyii| rASake hRdayako harSa denevAlI isa samaya kevala eka bAta thii| unhoMne apanI pratijJAko nibAha liyA thA aura sahasra kaSToMko saha kara bhI apane prANapriya svAtaMtryako bacAyA thaa| yadi isa samaya ve cAhate to musalamAnoMkA sammAna-bhAjana bananA koI kaThina bAta na thI parantu aba unhoMne isa bAtako adhama samajha kara chor3a diyA thaa| ve aba prANarakSAke liye nItikA prAzraya lenA bhI kAyaratA samajhane lage the aura musalamAnoMkI kRtajJatAkA paricaya bhI paryApta pA cuke the| astu, isI prakAra ghUmate phirate eka bAra saMvat 1713meM rAvajI kucha sAthiyoMke sAtha bahutase mugaloM dvArA ghara liye gye| ina mug2aloko inakA patA pahAr3asiMhajIkI kRpAse lagA thaa| usa samaya rAnI bhI inake sAtha hI thIM; para saubhAgya kI bAta yaha thI ki putra chatrasAla usa avasarapara vahA~ upasthita na thA, nahIM to isa jIvanIke likhe jAnekA zAyada avasara hI na paanaa| racakara nikala jAnA asambhava thA; kyoMki zatruoM kI saMkhyA adhika thI aura unhoMne cAroM orase bhalI bhA~ti prabandha kara rakkhA thA ki koI kahIMse nikala na jAya / yaranoMse hAra mAna kara unako AtmasamarpaNa karanA ina vIra puruSoM ko svapnameM bhI abhISTa na thaa| arthAt sivAya yuddha ke aura dUsarI koI bAta sambhava thI hI nhiiN| yuddha zrArambha huzrA; para aisI lar3AI kitanI derataka cala sakatI hai ? pacAsa yA sATha vyakti eka senAse kabataka lar3a sakate haiM ? antameM rAvajIke prAyaH sabhI sipAhI hata hue aura ve bhI ghAyala ho kara gira pdd'e| isa samaya rAnIne bar3e dhairya aura buddhimattAkA kAma kiyA / unhoMne dekhA ki aba For Private And Personal
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 22 mahArAja chatrasAla / - rAvajI mug2aloMke hAthameM par3a jAyeMge aura inakA sArA jIvanasaMgrAma vyartha ho jaaygaa| yaha socate hI usa vIra patnIne apanI pistaula nikAla kara rAvajIko mAra diyA aura dUsarI golI apaneko mAra kara patiprANA mahiSI patidevake sAtha svargalokako prayANa kara gyii| zatru loga dekhate hI raha gaye ! dhanya haiM ye vIra ramaNiyA~ jo isa dezakI eka mAtra prANadAtrI yazaskarA AdhArabhUtA deviyA~ haiM ! rAva campatakI mRtyuse kucha kAlake liye svAtaMtryakA sUrya DUba gayA aura mug2ala rAjyakI kIrti jo sAmrAjyake isa pradezameM kucha dhuMdhalI ho calI thI, phira pUrvavat ujjvala ho gyii| orachAvAloko isa sacce dezahitaiSI mahAvIrake maranese kyA milA, yaha to kahanA kaThina hai; sambhava hai ki unako bhI vaisA hI paritApa huA ho jaisA ki pRthvirAjakI mRtyuke kucha kAla pIche jayacandrako bhugatanA par3A; parantu usa samaya to unakA manoratha siddha ho gyaa| unakA prabala virodhI mArA gayA aura usake saba anuyAyI hatotsAha ho kara idhara udhara bhAga nikle| isase adhika unako cAhiye ho kyA thA? parantu mahArAja pahAr3asiMha aura unake anumantAgaNa isa aTala vAkyako bhUla gaye ki, yato dharmastato jyH| paramAtmA Apa satyAgrahI puruSoMkA sAtha detA hai aura * yaha ghaTanA saMvat 1721 (1) san 1664ke lagabhaga huI / eka matake anusAra campata rAyajIkI mRtyu saMvat 1714 (san 1657)meM huI / inakI mRtyuke sambandhameM eka kathana yaha bhI hai ki inhoMne mug2aloMke hAthameM par3a jAne ke Darase rugNAvasthAmeM AtmahatyA kara lii| For Private And Personal
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir chatrasAlakA lar3akapana / unakI dRr3ha pratijJA kabhI viphala nahIM hotI / yadi Arambhame parAjaya bhI ho jAya to vaha bhAvI vijayakI hI sUcaka hotI hai| dharmapathameM vIra puruSoMkA raktapAta hotA hai vaha kadApi vyartha nahIM hotA / 23 astu isa samaya to Arya-drohiyoMkI jaya huI aura mugaloM aura unake sahakArI ba~deloko apane rAkSalI vyApArameM saphalatA prApta karake kRtakRtya mAnanekA duravasara prApta huA / For Private And Personal 4. chatrasAlakA lar3akapana / jaisA ki Upara likhA jA cukA hai, jisa samaya rAva campata musalamAnoM dvArA atyanta kaSTa uThA rahe the, unhIM dinoM jaGgala meM chatrasAlakA janma huA / jyeSTha zukla tRtIyA saMvat 1706 (san 1646 ) somavAra ke dina isa vIra puruSane dharAdarzana kiyA thaa| bahuta loga inako rAvajIke jyeSTha putra zAlivAhanakA avatAra mAnate haiM / vaha samaya aisA na thA ki inake mAtA pitA eka choTe baccekI samucita suzruSA kara sakate / prANarakSAtaka karanI kaThina thii| eka bAra yavanoMse ghara kara saba loga to idhara udhara nikala gaye aura baccA yuddhakSetra meM hI par3A raha gayA / bhAgya prabala thA, nahIM to zastra se yA ghor3oMke TApase mara jAnA kyA bar3I bAta thI ! aisI hI bAtoMko socakara rAvajIne inheM nAnihAla bheja diyA / ye vahA~ mAtA ke sAtha cAra varSa rahe / taduparAnta phira pitAse zrA mile aura sAta varSakI avasthAtaka phira pitAke hI sAtha rahe / rAvajI una dinoM kisa prakAra jIvana vyatIta kara rahe the, isakA kathana Upara kaI bAra A cukA hai| 1
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 24 mahArAja chtrsaal| - isa anizcaya-pUrNa jIvana meM yadi koI bAta nizcita bhI to sukha aura viSayaparatAkA abhAva / aisAjIvana chatrasAla ke liye atyanta lAbhadAyaka huaaa| jisa prakAra mug2ala samrATa akabarane jaMgala meM janma pAyA thA aura apane lar3akapana kA bahutasA bhAga lar3AiyoMke bIca meM hI bitAyA thA usI prakArakA avasara chatrasAlako milaa| janma meM vaisI hI dazAmeM huzrA aura pitAke sAtha rahakara jIvanabhara vaisI hI avasthA nirvAha hone lgaa| pada padapara ApattiyoM kA sAmanA thaa| svAnA kahIM, to hAtha dhonA kahIM aura, zrAja bhojana milA no kalakA ThikAnA nahIM, dinarAta raktapravAha aura zastra-vyApArakA dRzya A~kho. ke sAmane zrAtA thaa| ghor3oMkI pITha hI kaI dinataka lagAtAra susajjita kamaroMmeM komala gaddoM aura komala gudagude payyakokA kAma karatI thii| isase bacapanase hI bAlakane viSaya parAGmukhatA siikhii| viSayokA saMsarga hI nahIM thA, viSayaparatA AtI kahA~se ? apanI icchAoMko rokanA, indriyoM kA nirodha karanA, zItoSNa, kSadhAtRSNA Adi dvandvoko cupacApa saha lenA, usakA pahilA pATha huaa| jabaki choTe choTe bacce pratyut yuvA puruSa bhI ThaNDI havAse ghabarAte haiM aura kA~Take cubha jAnese kSubdha ho jAte haiM, yaha bAlaka prakhara dhUpa aura meghAcchanna rAtri meM jaGgaloM meM phiratAthA / zastroMkI bhanakAra hI isake liye madhura mAtRgItakI lorI thii| lakSmIke sthAna meM bhagavatI raNacaNDI hI isakI dhAtrI thiiN| ina bAtoMne svabhA. vataH isa ke avayavoMko puSTa aura hRdayako nirbhaya banA diyaa| yaha samaya usa vyApAra ke liye jo isa bAlakako Age calakara For Private And Personal
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir chatrasAlakA lar3akapana / 25 karanA thA atyanta Avazyaka zikSAkAla thA / isImeM isake bhAvI caritragaThanakI nIMva par3anI thii| yahIM usane apane pitA aura unake sAthiyoM ko dekhakara aihika sukhoMko tuccha samajhanA aura svadharmase prema karanA siikhaa| yahIM usako svArthatyAga aura svAtaMtraniSThAkA prathama pATha milA / / vIra puruSoM ke sAtha rahane aura voroMke upAkhyAnoMke sunane. se hRdayameM Apa hI vIra bhAvakA udreka hotA hai| yahA~ chatrasAla. ne pustakoM kI to koI zikSA pAyI nahIM; para vIra-rasa-pradhAna kathAe~ unake mastiSka meM mara gayIM aura vIrocita karma karane. kI taraGga hRdayameM uThane lagI / __ abhI ye sAta varSa ke bAlaka the, isaliye ye bhAva bhI inameM aGkara rUpase hI vartamAna the; kyoMki abhI inake puSTa hone kA samaya nahIM thA, para Age cala kara isa amUlya zikSAkA phala dekha par3A aura jo bhAva ki isa samayameM gupta rUpase hRdayameM baiThe the, avasara pAkara unhoMne apanA sira ubhAr3A / parantu kevala-zikSA sAmagrIse hI kAma nahIM calA karatA, zikSAkA pAtra bhI honA caahiye| yaha guNa chatrasAlameM thA / ve svayaM honahAra vAlaka the| unakA bhAvI mahattva unakI bAlyAvasthAmeM hI jhalakatA thaa| usa samaya kI krIr3A, bola. cAla, zarIrAdikI ceSTAse hI yaha vidita hotA thA ki yaha bAlaka dhAge calakara alAdhAraNa vyakti hogaa| honahAra biravAnake, hota cIkane pAta / ' yadi aisA na hotA to isa saba zikSAkA ulTA prabhAva pdd'taa| hamako svanAmadhanya mahArANA pratApake putra amarasiMhakA itihAsa jJAta hai / unako bhI bAlyAvasthAmeM aise hI kaSTa uThAne par3e the| parantu unake caritradaurbalya aura svAbhAvika kArpaNyane unapara isa zikSA. For Private And Personal
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / kA raGga na car3hane diyaa| unake pUjya pitAko isa bAtakI pratIti thI aura marate samayataka unako isa bAtakA zoka rahA / antameM avasara pAte hI amarasiMhane apanI prakRtiko svacchandatA pradAna kI aura usa jAtigauravako, jisake liye sahasro zizodiyA puruSoM aura striyoMne apanA rakta bahAyA thA, miTTI meM milA diyaa| ___ astu, chatrasAla isa prakRtike puruSa na the| ve adhikAMza bAtoMmeM apane pitAke anuguNI the aura jo kaSTa aura bAlakoMke jIvanako duHkhamaya banA dete unako ve kaSTase pratIta hI na hote the| ___jaba inakI avasthA sAta varSakI huI to inake pitAne inako kucha niyamita zikSA dilavAnA ucita smjhaa| isakA prabandha vahA~ jaGgalameM to ho nahIM sakatA thA, isaliye unhoMne inako phira nAnihAla bheja diyaa| isake do hI mahIna pIche unakI mRtyu huI / isa ghaTanAse bAlakake hRdayapara kyA AghAta huA hogA isake likhane kI koI AvazyakatA nahIM, para hA~, bar3e honepara isa bAtane musalamAnoM ke Upara jo inako krodha thA use avazya aura bhI bar3hAyA hogaa| isake thor3e hI dinoMke pIche yahI lIlA paJjAbameM huI, jabaki guru tegabahAdurakI mRtyune unake putra sikyoMke dazama guru govindasiMha jIke hRdayame pracaNDa krodhAgni prajvalita karake sikkhoMkI unnatikI nIMva ddaalii| mAmAke yahA~ chatrasAla lagabhaga chaH varSataka rhe| yahA~ unhoMne kucha thoDAsA bhASAkA zAna aura kucha gaNitakI sarala zikSA prApta kii| yadyapi chaH varSakA samaya itanA thA ki isameM bahuta kucha vidyA par3hI jA sakatI thI; parantu usa samaya bunde For Private And Personal
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir chatrasAlakA lar3akapana | lakhaNDa meM kSatriyoMmeM vidyAkA vizeSa pracAra na thaa| Age cala kara chatrasAlane kAvya ke liye bahuta abhiruci dikhalAyI aura zrApa bhI kabhI kabhI chanda racanA karate the, isase sambhava hai ki isa samaya unako isa viSayakI kucha vizeSa zikSA milI ho yA kamase kama unhoMne svayaM kAvyake kaI grantha dekhe ho / teraha varSa kI avasthAmeM inhoMne apane ghara jAnekA vicAra kiyaa| bacapana se hI ye yAto jaGgala pahAr3oMmeM rahate the yA nAnihAla meM; parantu aba bar3e honepara inako paitrika ghara jAne . kI icchA honI svAbhAvika bAta thI / ye akele cala par3e / aisA kahate haiM ki rAste meM ye kSudhAse atyanta vyAkula hue, para devAt inake pitAkA eka purAnA bhRtya mila gayA jisane inakI bar3I sahAyatA kI aura sAtha jAkara inako pahu~cAyA / mahevemeM inake cacA sujAna rAyajI the / ye eka zAnta prakRti ke sAdhAraNa vyakti the| inhoMne kabhI chatrasAlako dekhA na thA; parantu paricaya pAte hI bar3e zrAdarake sAtha satkAra kiyA aura bar3e premake sAtha rakkhA / chatrasAlako phira kucha pitRpremakA svAda Ane lagA aura eka prakArase sukhake sAtha dina bItane lge| inakI zikSAkA bhI prabandha kara diyA gayA aura inhoMne usa samayakI paripATIke anusAra eka bhadra puruSako jitanA jAnanA cAhiye thA, par3ha likha liyA / For Private And Personal 27 zAstravidyA ke sAtha sAtha inako zastravidyAkI bhI samucita zikSA dI gyii| usa samaya jitane pracalita zastra the, sabakA hI prayoga inako batalAyA gayA aura thor3e hI kAlameM ye ina sabake calAne tathA azvArohaNa meM bahuta hI nipuNa ho gaye / zarIra sundara aura suDaula to pahilehIse thA, isa vyAyAmase aura vayake prabhAva se aura bhI gaThIlA, sudRr3ha aura kAntiyukta hogayA /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - - - . isa prakAra cacAke sAtha rahate hue inako tIna varSa bIta gaye aura ye solaha varSake hue| isa bIcameM inhoMne jo kucha zikSA pAyI thI, usakA ullekha Upara ho cukA hai| inake vicAroMkA bhI bahuta kucha vistAra huA thaa| hRdayameM vIro. cata bhAvoMkI vRddhi ho rahI thI aura unake prAkRtika guNoM kA, samaya pAkara, kramazaH vikAsa ho rahA thaa| dezakA sArA itihAsa unako vidita thA aura aba ve apane mAtApitAkI mRtyuke kAraNoM aura sAdhanoMse bhI pUrNarUpeNa paricita the| mugalokI vRddhi dekha dekha kara unakA hRdaya napta hotA thaa| badalA lenekI tIvra icchA unako bAra bAra uttejita karatI thii| unake utsAhapUrNa hRdayako hinduoM kI, vizeSataH buMdelokI avanati dekhanese coTa lagatI thI / parantu svayaM unake vaMzakA itihAsa yaha batalA rahA thA ki isa duravasthAkA mUla kAraNa hinduoM kA svabhAva hI hai| hamAre anaikya, paraspara ke kSudra virAMdhane hI hamako eka jagadvijayI sarvazreSTha jAtikI padavIse girAkara tuccha parAzrayI jAtiyoM kI koTimeM DAla diyA hai| aise vicAra hRdayako naigazyase bhara dete haiN| yaha kaba sambhava hai ki hindU jAti apanI cirakAlase urjita prAsurI sampattikA parityAga karake apane punarutthAnake liye ceSTA kare ! usa samaya bhI isa janatAke pArasparika dveSane hI isakI sArI zaktiyoMko luptaprAya kara rakhA thaa| jo hAtha svadezarakSAmeM uThanA cAhiye thA vaha svadeza-saMhAra meM agrasara hotA thA ! jisa valase vidharmIkA ziracchedana honA cAhiye thA usake dvArA apane bhAiyoMkA galA kATA jAtA thA! ye aise vicAra the ki sAdhAraNa manuSyake sAhasa ko kSaNa For Private And Personal
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir chatrasAlakA lar3akapana / 26 meM udAsInatA yA akarmaNyatAmeM parivartita kara dete; parantu chatrasAla sAdhAraNa manuSya na the, unakA hRdaya durbalatAse zunya thA, kaThinAiyoMke sAmane unakA sAhasa dviguNa ho jAtA thA aura yaha vayas bhI aisI thI ki manuSya isa samaya prAyaH prAzApUrNa hotA hai| ataH unhoMne apane cacAko bhI uttejita karanA cAhA, aura unake Age pitAkA badalA lene aura dezako svAtaMtrya denekA vicAra prakaTa kiyaa| sujAna rAya jI ina bAtoM ko suna kara ghabarA utthe| the kSatriya aura sajana puruSa, isaliye ina vicAroM ko niMdya aura kutsita to kaha nahIM sakate the| parantu unake sAmane campatarAya aura zAlivAhanakI mRtyukA dRzya A gayA / ve bhalI bhA~ti jAnate the ki orachA virodha karanepara tulA baiThA hai aura mugaloMkI vijayakI sambhAvanA pahilese kahIM bar3hakara hai / ataH unhoMne vahI parAmarza diyA jisakI unakI avasthAke eka vRddha puruSase apekSA kI jAtI hai| unhoMne chatrasAlako hinduoMkI durbalatA aura musalamAnoMkI prabalatA samajhAnekA prayatna kiyA / aitihAsika udAharaNoM ke sAtha sAtha unhoMne aneka nItiyukta bAteM kahIM jinakA sArAMza yaha thA ki mug2alose virodha karanA eka bar3I bhArI bhUla hai aura Apa apanI mRtyuko bulAnA hai| phira mugaloMse lar3anA mAnoM IzvarakI icchAkA virodha karanA hai| jaba Izvarane bhAratake zAsanakA bhAra unake hAthameM diyA hai to unameM kucha asAdhAraNa guNa to avazya hI hoNge| yadi hama loga svarAjyakI yogyatA rakhate to vijita dazAko prApta hI kyoM hote ?-ityAdi; isI prakArake kaI toM dvArA sujAnarAyajIne chatrasAlake cittako pheranA cAhA; For Private And Personal
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 30 mahArAja chatrasAla / para unako saphalatA na huI / ina bAtoMko ve pahilehIse soca cuke the aura inakI niHsAratA inapara pahilehIse vidita thii| inako sunakara unakI agni aura bhI prajvalita ho uThI aura ve vahA~se uTha kara jaGgalako cala diye / saMdhyAko mRgayA karake ghara lauTe aura cacAse apanI dRr3ha pratijJA phira nivedana kii| isake pIche, na jAne kyA socakara vahA~se uThe aura binA kisIse kucha kahe sune kahIMko cala diye| ___ yaha samAcAra thor3e hI kAlameM dura dUrataka phaila gyaa| ThIka ThIka bAta to kisIko zAta thI hI nahIM, logoMne apanI apanI kalpanAoMko jor3ajAr3a kara ise aura bhI bar3hA diyA / koI to sujAna rAyako doSa detA thA aura koI chatrasAlako aparAdhI aura mUrkha ThaharAtA thaa| bahuta loga to udAsIna bane rahe yA chatrasAlakI dhRSTatAko daNDAha batalAte rhe| kucha logoMne unakI vIratAko zlAdhya kahakara unakI bhAvI sthitipara cAra A~sU bahAneko hI apane kartavyakI carama sImA smjhii| para dezameM kucha aise bhI dezabhakta vIra puruSa the jo apanI vartamAna paristhitisa santuSTa na the aura jinake hRdayameM campata rAyake samayakI lagI huI Aga abataka bujhI na thI / ye loga samAcAra pAte hI chatrasAlake anusaMdhAnameM nikle| inakI soyI huI AzAe~ phira jAgRta ho gayIM aura inako yaha vizvAsa ho gayA ki dezakA cira-pratIkSita netA A gayA hai| For Private And Personal
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mug2alokI sevaa| 5. mugaloMkI sevaa| jaisAki Upara kahA jA cukA hai, thor3ese sajjanoMne chatra. sAlakA sAtha diyaa| abhItaka inhoMne yaha nizcaya nahIM kiyA thA ki aba kyA karanA caahiye| itane meM yaha sunane meM pAyA ki Amerake mahArAja jayasiMha eka senAke sAtha devagar3hapara car3hAI karane jA rahe haiN| devagar3ha jAnekA vicAra chatrasAlakA pahilehIse thA; kyoki inake bar3e bhAI aGgada rAva yahA~ke rAjAke yahA~ naukara the| jayasiMhake usa ora jAnekA samAcAra pAkara inakA vicAra aura bhI pakkA ho gayA ora ye unase jA mile / mahArAja jayasiMhakA usa samaya bar3A nAma thaa| ye svayaM bar3e vIra puruSa the aura bar3e hI kuzala senAnI the / mugala rAjyake prabala stambhoMmeM inakI gaNanA thii| jaba zivAjIke viruddha bar3e bar3e musalamAna senApati hAra gaye the taba inako saphalatA huI thii| yoddhA hone ke sAtha sAtha ye paNDina aura guNagrAhI the / kAzI Adi sthAnoM meM inake banavAye hue jyotiSake yantrAlaya abataka sthita haiM aura jayapurako inhoMne hI balAyA thaa| yaha una rAjapUta saradAroM se the jinhoMne apanI sArI zakti mugala rAjyakI vRddhi meM lagAyI, parantu jinako antameM kRtaghna auraGgajebane tara karake rAjyakA virodha karane aura udayapura ke mahArANA rAjasiMhakA sAtha denepara bAdhita kiyaa| hindU vIra yuvaka svabhAvataH inakI ora khicate the| isI kAraNa chatrasAla bhI inake pAsa Aye / jayasiMhane inakA aura inake pitAkA vRttAnta sunakara sahAnubhUti prakaTa kI For Private And Personal
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / - % aura inakA sammAna kiyA / senAmeM eka yogya pada bhI inako de diyA gyaa| yadyapi mug2ala senAmeM naukara honA inake pUrva praNake viruddha thA, taubhI inhoMne isa bAtako yaha samajha kara khIkAra kiyA thA ki isa prakAra lar3anekA kucha anubhava ho jAyagA aura apane zatru mug2aloke sambandhame bahutasI Ava. zyaka bAteM jJAta ho jaayegii| sAtha hI isake, jayasiMhake adhIna kAma karane meM utanI glAni bhI nahIM pratIta hotI thii| kyoMki mug2aloke vazavartI hote hue bhI ve eka prakArake ardha-svatantra hindU rAjA the| devagar3hameM chatrasAla ke bhAI aGgada rAya the / jayasiMhakI mAjJAse chatrasAlane unheM kisI yuktise bulavA liyaa| yaha ina donoM bhAiyoMkI pahilI bheMTa thI-isake pahile inhoMne eka dUsareko kabhI dekhA na thaa| atyanta alpa kAlameM donoM bhAiyoM meM bahuta hI premabhAva utpanna ho gyaa| aGgada rAyako bhI jaryAsahakI senAmeM eka pada mila gayA aura donoM bhAI sAtha hI vahA~ rahane lge| jayasiMhake kRpApAtra hone ke kAraNa inako kisI prakAra kA kaTana thA aura ina logoM ko isa bAtakI prabala prAzA thI ki mahArAjake dvArA hama nogoMke kArya kI siddhi hogI, kyoMki jayasiMha svayaM yogya puruSa the aura yogya puruSoMkA samAdara karanA jAnate the| isI bIca meM yaha samAcAra pAyA ki mahArAja jayasiMhako dillI jAnA hogA aura unake sthAnameM navAba bahAdura khA~ senApati hoNge| bahAdura khA~ eka yogya vyakti the aura kaI yuddhoMmeM kauzala dikhalA cuke the| campata rAyase inase maitrI bhI thI jisake pramANameM eka samaya ina donoMne ApasameM paga-badalA (pagar3I badalanA) bhI kiyA thaa| kintu chatrasAlako For Private And Personal
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mugaloMkI sevaa| - - inake Aneke samAcArase duHkha huaa| abhItaka ve eka hindU rAjAke adhIna kAma kara rahe the para aba unako eka musalamAnake AdezoMko pAlana karanA hogaa| yadyapi jayasiMha mug2aloMke hI sevaka the, phira bhI unake sAtha kAma karanemeM utanI glAni na thI jitanI ki aba hogii| jisa nindita kAryako karane ye loga jA rahe the usakA pUrNarUpa aba inako spaSTa dekha par3ane lgaa| eka mugala samrATkI rAjyavRddhike liye eka mug2ala senApatike sAtha aneka hindU vIra isaliye jA rahe the ki eka hindU rAjAkA sarvanAza karake usako rAjyabhraSTa kara diyA jAya yA kamase kama usakA svA. taMtrya chIna kara use mug2aloko kara denevAlA banA diyA jAya! chatrasAla aise puruSake liye yaha bAta bar3I lajAkI thii| jo puruSa svayaM hindU svAtaMtryakA pakSapAtI ho aura mug2alasamRddhi jisake hRdayako dagdha kara rahI ho vahI puruSa apane vicAroMke viparIta kAryameM tatpara ho! jo buMdeloMko svarAjya denA cAhatA ho vahI devagar3havAloko pArataMtryajAlameM baddha karanA cAhe ! isI prakArake vicAroMne chatrasAlake cittako kSubdha kara diyA aura unhoMne vahA~se cale jAnA cAhA para aGgadarAyajIne rokA aura bahuta kucha samajhA bujhAkara kamase kama usa yuddhabhara Thaharanepara bAdhya kiyaa| astu, bahAdurakhA~ devagar3hake pAsa pahu~ce aura gar3ha gherA gyaa| bhItarase devagar3hake rAjA rAjapUtoMkI senA lekara bAhara nikle| inako vidita thA ki mugaloMkI adhInatAle mRtyu hI bhalI hotI hai| phira, jo sipAhI svadeza aura svajAtike gauravakI rakSAke liye lar3atA hai vaha kevala vetanake liye lar3ane vAloMkI apekSA kahIM adhika sAhasa aura parAkrama dikhalAtA For Private And Personal
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / - -- - hai| inhIM kAraNoMse devagar3hake rAjapUta bar3I hI vIratAse khAr3e aura thor3I hI dera meM mug2aloMke paira usnar3a cle| devagar3hake rAjA nemalla ( ? ) svayaM apane sipAhiyoMke sAtha lar3ate aura unako uttejita kara rahe the| aise samayameM mugalokA parAjita ho kara haTa jAnA koI asambhava bAta na thii| chatrasAlase yahAdekhA na gyaa| vaha svayaM senAke prAgenikala Aye aura mug2aloko uttejita karane lge| unake utsAhapUrNa vAkyoM aura nirbhaya AcaraNako dekhakara unakA dila phira bddh'aa| ve phira Age bar3he aura phira vikaTa yuddha prArambha ho gyaa| yaha saMgrAma pahilese bhI bhISaNa thA; kyoMki donoM dala jAnate the ki isIpara vArA nyArA hai / antameM devagar3havAloko parAsta honA par3A aura unake rAjA pakar3a liye gye| mugaloMkI jaya huI sahI; parantu vIra chatrasAlako gaharI coTa lagI aura lar3AI ke golamAla meM inake sAthI inase alaga ho gaye / isaliye kaI ghaNToM taka inakA patA na claa| ye pUrNatayA mUcchita nahIM ho gaye the para isa yogya na the ki kahIM uThakara jA skte| par3e par3e vedanA sahana karate rhe| aisI avasthAmeM inake ghor3ene inakI bar3I rakSA kI / vaha inake pAsa barAbara khar3A rahA aura paharA detA rhaa| jyoMhI koI inakI pora AnA cAhatA ki vaha udhara hI daur3atA aura usa dhRSTa vyaktiko bhagA detA / yadi vaha ghor3A na hotA to inakA prANa bacanA bhI kaThina thaa| Ahata sipAhiyoM ko lUTa kara sadAke liye muMha banda karaneke liye unako mAra DAlanA usa samaya sAdhAraNa bAta thI / vizeSataH adharmapriya mug2alasenAke sAtha to kitane hI puruSa isI uddezyale ghUmA karate the / ye mahApuruSa yuddha nahIM pratyut lUTake sipAhI the| For Private And Personal
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mug2alokI sevA / sAyaGkAlake pIche DhU~Dhate DhUMDhate chatrasAla ke sAthI unake pAsa pahu~ce / paricita vyaktiyoMko dekhakara ghor3A cupa khar3A rhaa| acche honepara chatrasAlane ise 'bhale bhAI' kI upAdhi dI thI aura maranepara usakI samAdhi bhI banavA dii| yuvA puruSa aura svastha zarIra to the hI, thor3e hI dinoM meM inake ghAva bhara gaye aura ye phira pUrvavat bhale car3e ho gaye / bahAdurakhA~ yuddhake pIche dillI jA rahe the ataH chatrasAla bhI unake sAtha ho liye / para aba inake cittako avasthA pahilIsI na thI / inake hArdika bhAvoMmeM AkAza pAtAlakA antara par3a gayA thaa| aba jAtIyatAkI taraMgeM utane vegake sAtha nahIM uThatI thIM aura svAtaMtryakA prema zrava utanA tIvra nahIM thaa| navayuvaka to the hI, saMsArI sukha aura vaibhavakI icchA bhI vittameM raha rahakara uThatI thii| svAtaMtryakA prApta karanA kucha ha~sI khela nahIM hai| usake upArjana meM aneka prakArake zArIrika, mAnasika evaM Atmika kaSTa kA sAmanA karanA hotA hai| mahArANA pratApa, jujhArasiMha yA svayaM unake pitAko jo jo duHkha svagauravarakSA meM uThAne par3e the ve inako avidita na the| phira auraGgajeba aise prayatna zatru se lar3akara vijayakI AzA rakhanA bhI dhRSTatA mAtra pratIta hotI thI / yaha bhI ye bhalI bhA~ti jAnate the ki svayaM inake sajAtiyoM meM aneka puruSa inake virodha ke liye prastuta baiThe the, jinase mugaloM ko atula sahAyatA milatI / 'gharakA bhediyA laGkAnAza ! ' For Private And Personal 35 dUsarI ora lAbha hI lAbha dIkhatA thaa| mugaloMkA sAtha denese yaza aura kIrti kI vRddhi honI sambhava thii| jisa jilane mugaloM kI sevA kI, rAjA yA mahArAjA bana gayA aura dhanikoMmeM agragaNya ho gayA / apane deza, dharma aura jAtike gauravako
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - jalAJjali dene aura apane hI bhAiyoMkA galA kATaneke liye tatpara rahanese aisA koI bhI saMsArI sukha na thA jo mugala sevAmeM na mila sakatA ho / jayapura aura jodhapurake rAjAoMke udAharaNa chatrasAlakI A~khoMke sAmane the| mug2aloke sAtha rahate rahate inakA dveSa bhI kucha kama ho gayA thA aura Azcarya nahIM ki devagar3hameM niraparAdhI hinduoke svAtaMtrya-saMhAra rUpI duSkarmameM yoga denese inake antaHkaraNameM malInatA AgayI ho saMsargajA doSaguNA bhavanti ! sArAMza yaha ki inakA citta caJcala ho gayA aura usameM mugalasenA dvArA svasthitivarddhanakI durAzAne ghara kara liyaa| parantu yaha koI nayI bAta nahIM thii| saMsArake, vizeSataH bhAratake itihAsameM, isa prakArake kitane hI udAharaNa bhare par3e haiM / na jAne kitane yogya puruSoMne tuccha sukhoMke liye svadezasevAko lAta mAra dI hai| yadi aisAna hotA to Aja bhAratakI na jAne kyA paristhiti hotI / saubhAgyakI bAta to yaha hai ki kucha kAlake bAda chatrasAlake vicAroMne phira palaTA khaayaa| astu aise vicAroMko lekara chatrasAla dillI pahu~ce aura vahA~ inako hindU jAtike prakRta zatru, buMdela-vaMza-mUlocchedaka samrATa auraMgajebake darzana hue| cAhiye to yaha thA ki usako dekhate hI inake vicAra parivartita ho jAte para isa samaya ye lobhAndha ho rahe the| dillI meM inakI eka bhI icchA pUrI na huI / na to koI upAdhi milI na dhana milA, na jAgIra hAtha lgii| bahAdurakhA~ aura usake musalamAna anugAmiyoko niHsandeha bahuta kucha paritoSika milaa| isa bAtase inakA citta svAbhavataH khinna huaa| jina AzAoMke vazIbhUta hokara inhoMne svakarttavyatyAga For Private And Personal
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mug2aloMkI sevaa| karanekA vicAra cittameM ThAnA thA vaha na phalI / aise avasarapara krodhakA zrAveza honA to svAbhAvika hI thA para manuSyakA mana eka vicitra padArtha hai| apane svAmIko ThaganA isakA eka sAdhAraNa guNa hai| jabataka manuSya apane Atmika balase kAma lekara sAtvika vRttiyoMke sahAre isako dabAye rakhatA hai tabataka to yaha ThIka kAma karatA hai parantu jahA~ ekavAra isako svAtaMtrya diyA gayA phira isakA vazame AnA kaThina hai| prANIko aneka nAca nacAkara yaha use svadharmapAlanase bahi ta rakhane kA yatna karatA rahatA hai| itanepara bhI chatrasAla aura inake bhAI kI A~stra na khulii| yuvAvasthAmeM manuSya svabhAvataH aAzApUrNa hotA hai| ina logoMne eka bAra phira apane bhAgyakI parIkSA karanI caahii| inako vizvAsa thA ki dUsarI bAra phira yuddhakauzalakA paricaya denese hama avazya puraskRta hoNge| ___ inhIM dinoM inake pUrvanetA bahAdurakhA~ phira dakSiNakI ora jA rahe the| donoM bhAI unake hI sAtha ho liye| isa bAra inhoMne phira atyanta kSamatAke sAtha kAma kiyA aura puraskArake adhikArI honekA pUrNa pramANa diyA / para phala vahI rahA / puraskArAdike darzana na hue| aba jAkara inakI buddhi ThikAne huii| yaha bAta ye samajhane laga gaye ki isa darabArase hamako kucha bhI lAbha nahIM ho sakatA / usa samaya mugalarAjyameM hinduoMke sAtha jaisA salUka kiyA jAtA thA vaha inase chipA na thaa| mug2alavaMzake dakSiNabAhu jayapura aura jodhapurake rAjapUtotakake sAtha jaisA SaDyaMtra auraMgajeba raca rahA thA vaha bhI hindUmAtra ko jJAta thA / aba logoMko yaha nizcaya ho gayA ki For Private And Personal
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth ora hArAja Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir akabara, jahA~gIrakA samaya gayA jabaki hinduokA samAdara hotA thA; auraMgajebake zAsanakAlameM isa jAtiko sivAya apamAna, nirAdara, sArvabhauma pIr3A aura atyAcArake kisI aura bAtakI apekSA na karanI cAhiye / nidAna aba ina donoM bhAiyoMkA citta mugala sevAse phira gyaa| vaha moha, jisane kucha dinoMke liye inakA citta dezasevAse vimukha kara diyA thA, dUra huA aura purAne vicAra phira jAgRta hue / vIra chatrasAlane apanI pratijJAkI phira AvRtti kI aura aMgadarAyane bhI inase sahamata hokara usI pratijJAko nivAhanekA praNa kiyaa| ___ ina logoMne yaha vicAra kiyA ki isa kAmako prArambha karaneke pahile kisI anubhavI puruSase parAmarza lenA caahiye| usa samaya mahArASTrasUrya mahArAja zivAjIkI kIrti sAre bhAratameM phaila rahI thii| auraMgajebake pracaNDa balakA virodha karake unhoMne vijaya prApta kI thii| ataH unake samAna koI dUsarA anubhavI puruSa dekha na par3atA thaa| yahI soca kara donoM bhAI zivAjIse parAmarza aura yathAsambhava sahAyatA lenekI icchAse unakI rAjadhAnI rAyagar3ha kI ora cle| 6. zivAjIse bheNtt| usa samaya zivAjIkA yaza sAre bhAratameM phaila rahA thaa| auraMgajeba aise pratApI bAdazAhakA sAmanA karanA ha~sI khela na thA; parantu zivAjIne isa kAmako kiyA thA aura isameM saphalatA pAyI thii| udhara to bIjApurAdi paThAna rAjAoMkA virodha aura dUsarI ora mugalokA prabala For Private And Personal
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zivAjI se bheMTa | 36 samAroha ! yaha zivAjIkA hI kAma thA ki unhoMne donoMke hI dA~ta khaTTe kara rakkhe the aura eka durjeya hindU rAjyakI sthApanA kara dI thii| lUTamAra karate karate aba ve isa yogya ho gaye the ki mug2aloMke prAntoMse cautha ( vArSika AyakA caturthAMza) lete the| auraMgajebakA sArA bala inakI gati rokane meM asamartha rahA aura prati dina mahArASTroMkA aizvaryyaM bar3hatA hI gayA / dUra dUrase utsAhI yuvaka Akara zivAjIke yahA~ naukarI karate the / usa samaya unake sivAya aura koI aisA rAjA na thA jo dezapremI, yavanadrohI hinduoMko Azraya de sake / unakI sevAmeM zrAnese do lAbha the| eka to musalamAnoM se lar3anekA avasara milatA thA aura dUsare dhana aura kIrttikI prApti dAtI thI / inhIM bAtoMko socakara aMgadarAya aura chatrasAla zivA jIke yahA~ jAnepara prastuta hue the / unako zrAzA thI ki zivAjI se apane uddezya kI siddhimeM sahAyatA milegI / yA to zivAjI svayaM bundelakhaNDa kI ora prayANa karake isa prAntakA uddhAra kareMge yA kamase kama unake sAtha rahanese isa kAryya-sampAdanake upayukta sAdhana ekatra ho jAya~ge / yadi yaha saba kucha bhI na huA taubhI zivAjI aise hindU rAjAkI sevA karanI mug2aloMke dAsatvase kahIM bar3hakara hai / kamase kama svadharma kI rakSA to ho hI jAyagI / rAste meM ye loga dailavAremeM Thahara gye| yahA~ke pramara ThAkurakI lar3akI devakumArIse chatrasAlakA vivAha huaa| phira apane sAre kuTumbake sAtha ye loga dakSiNakI ora cala par3e / parantu zivAjItaka pahu~canA sahaja nathA / usa samaya kaI For Private And Personal
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 40 mahArAja chatrasAla / rAjanItika kAraNoMse dakSiNakI ora jAnemeM rukAvaTa par3atI thI / eka do manuSyoMke liye to koI kaThinAI na thI; para itane vyaktiyoMke liye bahuta kucha pUchatA~cha hI nahIM pratyut roka diye jAne kI bhI saMbhAvanA thI / isIliye inako kaI yuktiyoMkA avalambana karanA par3A, parantu antameM ye rAjadhAnItaka pahu~ca hI gye| jo caukiyA~ zivAjIne sImAoM para baiThA rakkhI thIM unase nikala jAne ke anantara phira koI vizeSa kaSTa na thA, kyoMki taba koI pUchatA bhI na thA ki tuma kauna ho / kahA jAtA hai ki inakA pahilA paricaya zivAjIse isa prakAra huA ki inako yaha suna par3A ki zivAjIko lavA lar3AnekA bar3A zauka hai| inake pAsa bhI eka acchA lavA thaa| donoM pakSI chor3e gaye aura inake lavene zivAjI ke sabhI pradhAna pradhAna lavoko lar3Akara harA diyA / isapara zivAjI bahuta prasanna hue| inakI vIrAkRti aura mukha maNDalakI prabhAne unake cittako pahilehIse zrAkarSita kara liyA thA / abhiruci sAmyane aura bhI acchA prabhAva ddaalaa| unhoMne inakA paricaya puuchaa| uttara meM unhoMne apanI vaMzaparamparA, bundelakhaNDakA tatkAlIna itihAsa, apane svargIya pitAkA zrAtmasamarpaNa, apanA vicAra aura zranekA kAraNa saba kaha sunAyA / sunakara zivAjIko atyanta harSa huA / bundelakhaNDakA itihAsa unase chipA na thA / rAva campatakI cirasmaraNIyA kathA unako bhalI bhA~ti jJAta thii| aise vIra puruSa ke putra se bheMTa karake unakA prasanna honA svAbhAvika thA / ila bAtase unakA harSa aura bhI bar3ha gayA ki putra apane pitAkA anukaraNa karanA cAhatA hai| zivAjI svayaM hindU svAtaMtrya Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zivAjI se bheMTa | ke ananya bhakta the| hindUjAti, hindU dharma, hindU sabhyatAke sAtha unako ananya prema thaa| samasta bhAratavarSa meM hindunakI vijayapatAkAko pUjya karAnA, hinduoMkI zrakhaNDa kIrttiko sthApita karanA, hinduoM ke aTala sAmrAjyako hRr3ha karanA hI unake jIvanakA uddezya thA / phira apanehI se vicAravAle puruSako pAkara ve kyoM prasanna na hote / jisa puruSa ke pUrvajoMne apanA sarvasva svadeza yA svadharmakI mAna rakSA ke liye arpaNa kara diyA hai vaha puruSa svayaM zrasAdhAraNa kAma kara sakatA hai yadi usakA citta bhI usI ora khiMca jaay| pUrvajoM kI kIrtti hI usake utsAhako pada pada para bar3hAtI hai aura unake duHkhoMkI kahAnI hI usake hRdaya aura bAhuko bala pradAna karatI hai| For Private And Personal 41 isIse zivAjIko pUrNa AzA thI ki chatrasAla ke dvArA dezakA atulita kalyANa hogaa| unhoMne unake praNakI prazaMsA kI aura unakI pratijJAke sAtha pUrNa sahAnubhUti dikhalAyI / chatrasAla thor3e dina mugalAM ke sAtha raha cuke the aura inakI usa jAtike svabhAvakA kucha jJAna hogayA thaa| parantu zivAjIkA anubhava inase bar3hA huA thaa| unako mugala paThAna prabhRti saba hI yavanajAtiyA~se kisI kisI na kisI samaya kucha na kucha kAma par3a cukA thA / ve musalamAnoMke mitra bhI raha cuke the aura zatru bhI / isaliye ve chatrasAlako isa bAta kI bahuta hI upayukta zikSA de sakate the ki ina vidharmiyoMke sAtha kaisA vyavahAra karanA cAhiye / unhoMne chatrasAlake hRdayako jo Apa hI utsAha se bhara rahA thA aura bhI uttejita kara diyA /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / sahAyatAke viSayameM bhI unhoMne bahuta hI niHsvArtha aura yathocita parAmarza diyaa| yadi koI dUsarA svArthI vyakti hotA to vaha chatrasAlako apane yahA~ naukara rakha letA aura unake senApatitvameM bundelakhaNDameM senA bhejakara apanA rAjya bar3hAtA / para zivAjIko yaha abhISTa na thaa| unhoMne chatrasAlako yaha bhalI bhA~ti samajhA diyA ki sevaka banakara yazakA vistAra nahIM ho sakatA / zivAjIkI sevAmeM rahakara chatrasAla cAhe kitanI hI vIratA pradarzita karate, kitane hI prAnta jItate, kitanI hI kSati mug2aloko pahu~cAte, para nAma unake svAmIkA hI hotaa| yaha sambhava hai ki unakI badalA lenekI icchA pUrNa ho jAtI aura krodhAgni zAnta ho jAtI para antameM lAbha zivAjIkA hI hotA aura bundelakhaNDa ke liye bhI yaha bAta kucha bahuta uttama na hotii| marahaThe yadyapi hindU the, parantu ba~delose bhinna to niHsandeha hI the / marahaThoMke adhIna rahakara bhI buMdeloko sacce svarAjyakA sukha kabhI na miltaa| zRGkhalA sadaiva hI kaSTa detI hai. cAhe vaha sonekI ho yA lohekii| saccA svarAjya vahI hai jisameM zAsana pUrNatayA sajAtIyoMke hAthameM ho / binA aise prabandhake buMdeloke duHstrakA abhAva kadApi nahIM ho sakatA thaa| 'parAdhIna sapanehu sukha naahiiN|' yahI socakara zivAjIne chatrasAlako svataMtra prayatna karanekA parAmarza diyaa| sAtha hI isake, unhoMne unako yathAvazyakatA Arthika sahAyatA dene kA bacana diyaa| zivAjIkI ojasvinI vANIne chatrasAla para pUrNa prabhAva ddaalaa| unhoMne isa zikSAke akSara akSarako zraddhApUrvaka grahaNa kiyA aura zivAjIke kathanAnusAra svataMtra prayatna For Private And Personal
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prArambhika kaaryvaahii| karanepara udyata hue| Arthika sahAyatA jo unako milI atyanta upayogI huI; kyoMki binA koSake senA nahIM hotii| thor3e dina zivAjIke sAtha raha kara chatrasAlane aura bhI kaI upayogI bAteM sIstrIM / jo kAma unako karanA thA usameM mahArASTra kesarI zivAjI pAraGgata the| senAkA prabandha, rAjyakA zAsana, prajAkA pAlana-poSaNa, yuddhakI sAmagrIkA ekatra karanA, mugaloMke sAtha lar3aneko rIti, vijita rAjyoMse kara lenA, ye sabhI bAteM eka bhAvI rAjAke sIkhane yogya thIM aura ina sabakI zikSA zivAjIke yahA~ sarvottama rItise mila sakatI thii| nidAna ina bAtokA Avazyaka jJAna prApta karate hue chatrasAla zivAjIse bidA hue| isa bAra inake pAsa zivAjIke AjJApatra the, isaliye kisI prakArakI rokaToka na huI aura ye svacchanda mahArASTra rAjya ke bAhara ho gye| ___ kArya to nizcita ho hI gayA thA-mukhya sAdhana dhana bhI apane pAsa thaa| kAryapraNAlI socate socate donoM bhAI uttarakI aura lautte| 7. prArambhika kaaryvaahii| koI kArya ho kevala dhanase hI usakI siddhi nahIM hotii| usake sAdhaka manuSya bhI cAhiye / chatrasAlako dhana to mila gayA thA; aba inako yogya manuSyoMkI khoja huii| zivAjIkI zikSAnusAra ye buMdeloMmeM hI apane sahAyaka DhU~Dha rahe the| dakSiNase calate hue inako patA lagA ki pAsa hI zubhakarNa nAmake eka buMdelA saradAra kisI kileke kiledAra haiM / For Private And Personal
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 mahArAja chtrsaal| - ye zubhakarNa inake sagotra the ( anumAnataH ye zubhakarNa vIrasiMha devake putra bhagavAnarAvake, jinako datiyAkI jAgIra milI thI, putra the)| zubhakarNane bhI chatrasAla kA bar3A Adara satkAra kiyaa| ye unake yahA~ eka mahInetaka rahe; para unase, inakI rucike anukUla bAta karanekA avasara na milaa| mahIneke bItanepara chatrasAlane zubhakarNase bidA mA~gI / unhoMne rukaneke liye anurodha kiyaa| ve yaha jAnate the ki inake gharapara Arthika dazA acchI nahIM hai| isaliye unhoMne inako vahI parAmarza diyA jo ki usa samayameM eka sAdhAraNa hitaiSI de sakatA thA, arthAt unhoMne inase mugalarAjakI sevA karaneke liye kahA / aneka udAharaNoM dvArA jinako usa samaya prAyaH saba hI loga jAnate the, unhoMne mugala sevAse jo jo lAbha sambhava the unako batalAyA / itanA hI nahIM, unhoMne inake liye svayaM auraGgajevako patra bhejane kI icchA prakaTa kii| ___ yadi ye bAteM isa samayase kucha pahile huI hotI to yaha bahuta hI sambhava thA ki kamase kama kucha kAlake liye chatrasAlake cittapara inakA prabhAva par3atA aura ve zubhakarNake prastAvako svIkAra kara lete| hama pahile hI dekha cuke haiM ki eka bAra mugalokI sevA karanekI icchA unake cittameM uThI thI aura usake dUra hone kA mukhya kAraNa yahI thA ki mugaladarabArameM inakA ucita sammAna nahIM kiyA gayA / aisI avasthAmeM yadi zubhakarNa aisA koI sahAyaka hotA to inako puraskAra aura uccapada avazya milatA aura phira ye zAyada sadaivake liye mugaloMke sevaka ho jaate| yaha to bhAratakA saubhAgya thA jisane dillI meM inako niHsahAya bhejakara mugaloke hAthase inakA tiraskAra aura apamAna kraayaa| For Private And Personal
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prArambhika kAryavAhI / parantu aba vaha samaya calA gayA thaa| aba inakI A~khoMke sAmane se lobhakA paTa dUra ho gayA thA aura yavanadveSa kI pracaNDa agni inake hRdaya meM bhar3aka uThI thI / isake sAtha hI yadi koI kamI rahI bhI ho, to zivAjIke vIrarasapUrNa vAkyoMne use nikAla bAhara kara diyA thaa| mugaloMkI sevAkA vicAra aba inake cittameM svapnameM bhI sthAna nahIM pA sakatA thA, cAhe usa sevAmeM kitanA bhI lAbha kyoM na ho / For Private And Personal pa ataH chatrasAlane zubhakarNakI bAtako asvIkRta kiyA / unhoMne unase apanA anubhava kahA aura mugaloM ke yA yo kahiye ki musalmAna mAtrake durguNoMkA kaccA ciTThA kholA / unakI kRtaghnatA, svArthaparatA, hindU dveSa aura kauTilya ke aneka sarvajJAta udAharaNa upasthita kiye aura bundelakhaNDa meM hI unhoMne jo jo atyAcAra kiye the aura jo sabako hI vidita the unakI carcA cher3I / antameM unhoMne zubhakarNako bhI dezasvAtaMtryaprAptike zubhakAyryameM yoga denekI mantraNA dI / parantu pratyeka manuSya sacchikSAkA pAtra nahIM hotaa| jo hRdaya lobhase bhara rahA hai vaha kisI mahatkAryyakA sampAdana nahIM kara sktaa| vaha atmatyAgameM asamartha ho jAtA hai| zubhakapara chatrasAlakI zikSAkA ulTA prabhAva par3A / ve isa bAta ke liye prastuta na the ki apane varttamAna tuccha sukhako mAtRbhUmikI sevAmeM samarpita karake akSayya puNya aura sukhako prApta kareM / pahile to unhoMne chatrasAlako ina vicAroMse rokanA cAhA parantu jaba unhoMne yaha dekhA ki hRr3hapratiza haiM to unako rAjadrohI samajhakara unake zatru bana baitthe| auraMgajeba ke drohIse drohana karanA mAnoM auraMgajeba se hI droha karanA thA / yadi ve cAhate to upekSAbhAva rakha sakate the| chatrasAlakI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 43 mahArAja chatrasAla / sahAyatA na karanepara unase dveSa bhI na karate; para dveSa karanemeM lAbha thA / auraMgajebako prasanna karanekA yaha eka prabala sAdhana thA aura aise avasarapara svArthI puruSa sadaiva hI dharmako jalAJjati dekara apane svadezabandhuokA galA kaTavAnA apanA parama karttavya samajhate haiM / yaha sAdhAraNa nIti hai / svadeza sevakoMko jitanI hAni videzI jetAoMse nahIM pahu~catI utanI svadezI svArthI pAmaroMse pahu~catI hai| Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir astu, jaba chatrasAlane dekhA ki inase kucha kAma nahIM nikala sakatA to unako vahIM chor3a kara gharakI ora lauTe / rAste meM auraMgAbAdameM ye phira tthhre| yahA~ inake cacere bhAI baladivAnajI rahate the| eka jagaha to chatrasAla viphala ho cuke the parantu yahA~ unhoMne phira ceSTA kI / saubhAgyakI bAta hai ki unakA prayatna saphala huaa| baladivAna pahilehIse mugaloMse ruSTa the aura hinduoMke sAtha jo kullita vyava hAra kiyA jA rahA thA usake kAraNa unakA citta khinna ho rahA thaa| chatrasAla ke zabdoMne unake hRdayameM zIghra hI praveza kiyaa| unhoMne inakI pratijJAkI zlAghA kI aura usake sAtha pUrNa sahAnubhUti dikhalAyI / jahA~taka unase ho sakatA thA. unhoMne isa puNyakAryameM yoga denekA bhI vacana diyA / para unhoMne eka zaGkA upasthita kii| vaha yaha ki ina logoM ke pAsa samucita sAmagrI na thI aura mug2aloMke pAsa zramita zakti thI; aura unake sipAhiyoMkI saMkhyA bhI bahuta bar3I thI / bundelakhaNDa meM bhI bahuta aise vyakti the jo chatrasAlake virodhI the / zrorachAvAloMkA virodha calA hI AtA thA / aisI avasthAmai vijayakI kahA~taka AzA kI jA sakatI thI ? yahI prazna baladivAnane kiyA / For Private And Personal
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prArambhika kaaryvaahii| _prazna anucita na thaa| buddhimAna manuthakA kAma hai ki pratyeka kAryako Arambha karane ke pahile saba bAtoko vicAra te aura taba samajha bUjhakara kAma kre| kAryakA prArambha karanA to sugama hai, para usakA nibAhanA kaThina hai| "binA bicAre jo karai, so pAche pachitAya / " jahA~ eka do manuSyoMkA kAma ho vahA~ bhI vicAra karanA cAhiye / parantu jahA~ sahanoM manuSyokA kAma ho vahA~ to phUMka phUMka kara pA~va rakhanA atyanta hI Avazyaka hai| sabase bhArI bojha netAke sirapara par3atA hai| yadi saphalatA prApta huI to ThIka hI hai, nahIM to sArA doSa ussIke sira maDhA jAtA hai| jitane loga usake anuyAyI hote haiM una sabake samasta duHkhoMke liye vahI uttaradAyI ThaharAyA jAtA hai / saMsAramai apayaza aura paralokameM pApakA bhAgI hotA hai| isIliye kitane loga "na gaNasyAprato gacchet" nItikA avalambana karake netA bananese ghabarAte haiM aura bar3e bar3e kAma kitane dinoMtaka paka dhIra netAke abhAvase ruke rahate haiN| ___parantu chatrasAla aise bhIru vyakti na the| unako Izvara meM pUrNa zraddhA thI aura apanI pratijJAkI dharmAnukUlatAmeM acala vizvAsa thaa| unako apane vijayI hAnemeM tilabhara bhI saMdeha na thaa| isaliye unhoMne bala divAnako eka asAdhAraNa uttara diyA, jo sAmAnya manuSyoM ke sAhasa ke bAhara hai| unhoMne yaha prastAva kiyA ki do patra likhe jAyeM; e kAra 'svAdhInatA' aura dUsarepara 'parAdhInatA' likhI jAya aura zrIrAmacandrajIke maMdira meM ye patra kisI apar3ha puruSake sAmane rakha diye jAya~, vaha jo patra pahile uThA le usIke anusAra kAma kiyA jAya / aisA hI kiyA gayA / eka bAlakase patra uThavAyA gayA, For Private And Personal
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / usane svAdhInatAvAlA Tukar3A uThAyA / chatrasAlakA vizvAsa sArthaka humaa| kitanI choTIsI bAtapara eka dezakA bhAgya nirbhara thA; parantu Izvarane apane bhaktakI bAta rakha dii| abase saba logoMko yaha dRr3ha vizvAsa ho gayA ki antameM hamArI hI vijaya hogI / usa samayase baladivAna chatrasAlake anuyAyI ho gaye aura barAbara unakA sAtha dete rhe| parantu usa samaya kisI kAraNa ve chatramAlake sAtha na jA ske| vahIM auraMgAbAda rahakara unhoMne dhana aura sipAhI ekatra karanA prArambha kiyA |chtrsaalko unhoMne ucita samayapara milane kA vacana dekara bundelakhaNDakI ora bidA kiyA / vahA~se calakara chatrasAla deza Aye / baladivAnake mitra jAnese inakA bahuta kucha lAbha hunA thaa| bahutase manuSya inake sahakArI ho gaye aura jo kSati zubhakarNake dveSa se hotI usakI pUrtikA yathocita prabandha ho gyaa| mora pahADIpara jo inake janmasthAnake nikaTa hI hai, inhoMne apanA DerA ddaalaa| vahI sthAna inakI prathama chAvanI huA / yahA~para dhIre dhIre inake pitAke purAne sAthI yA unake vaMzaja inase milane lage aura bhAvI yuddha ke liye sAmagrI-sampAdana hone lgaa| ___isI samaya inako eka aisI dizAse sahAyatA milI jisakI kucha bhI AzA na thii| orachAke rAjA sujAnasiMhajIne inako bulvaayaa| yadyapi kAma unakA thA aura chatrasAlake gharAneke sAtha orachAvAlaune campata rAyajIke samayameM bahuta burA bartAva kiyA thA para chatrasAlane ina bAtokA vicAra na kiyA aura unase milanA hI ucita samajhA / dUsarA koI hotA to use yaha bhI bhaya hotA ki kadAcit purAnA baira nikAlane ke liye mere sAtha bhI vaisA hI viSAdikA prayoga kiyA For Private And Personal
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prArambhika kaaryvaahii| 46 - jAya jaisA ki mere pitAke sAtha kiyA gayA thaa| parantu chatra, sAlako aise vicAroMne na rokA / jaba kisI puruSake hRdayameM koI dRr3ha saGkalpa ghara kara letA hai to vaha apaneko eka prakArase ajeya aura amara samajhane lagatA hai| aura prAyaH dekhA gayA hai ki vaha bahutasI aiso ApattiyoMse baca bhI jAtA hai jo sAdhAraNa vyaktiyoMko mArakara hI chor3atI haiN| orachAvAlopara eka bar3I vipatti A par3I thii| musalamAna dharmake pracaNDa stambha samrATa auraMgajebakI kRpA-dRSTi phira bundelakhaNDakI ora phirI thii| unako ekAeka smaraNa huprA ki isa prAntake hinduokA svadharmAbhimAna pUrNa rItyA cUrNa nahIM huA hai / jo prAMta svAlasA arthAt mugaloke svazAsita the unameM to jajiyA Adi nikRSTa kara laga hI cuke the| aba una prAMtoMmeM jo hiMdU rAjAoMke adhIna the yaha kAma karanA zeSa raha gayA thA / rAjaputAneke rAjya prAyaH prabala the| isaliye unameM ekAeka aisA Adeza calAnA ucita na pratIta huA aura dakSiNameM zivAjIke mAre kucha hone pAtA hI na thaa| yahI saba soca bicAra kara bundelakhaNDa pahile pahila isa dharmakAryake liye (!)cunaagyaa| orachAkA rAjya mugaloMkA sahAyaka thA aura isameM itanI zakti na thI ki vaha mugaloMkA virodha kara ske| yahI saba soca kara gvAliyarake sUbedAra fidAIkhA~ke nAma pharmAna bhejA gayA ki vaha maMdiroMke tor3ane kA kArya prArambha kara de / phidAIkhA~ne orachA-narezako isa kAmameM yoga dene ke liye likhA aura Adeza-khaNDanako avasthAmeM daNDa-bhaya bhI dikhalAyA / aba mahArAja sujAnasiMha bar3e dharmasaGkaTa meM par3e; yadi isa For Private And Personal
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 50 mahArAja chtrsaat| kAmako karate haiM to pRthvIbharameM apakIrti phailegI aura paralokameM naraka-yAtanA bhugatanI hogii| eka hiMdU rAjAke liye devamaMdira tur3avAnese bar3hakara niMdya aura garhita dUsarI kyA bAta ho sakatI hai ? paraMtu aisA na karanepara rAjya bhraSTa hokara aneka kaSTa sahana karane pdd'eNge| kucha samajhameM nahIM AtA thA ki kyA kiyA jAya;"bhaI gati sA~pa, chu dara kerii"| ___ aise hI avasarapara unakochatrasAla kI sudha paayii| unhoMne socA ki yadi chatrasAla mugaloMke virodhapara khar3e kara diye jA sake to apanA kAma bana jAya, sA~pa bhI mara jAya aura lAThI bhI na TUTe / isI uddezyase unhoMne chatrasAlako bulavAyA thaa| vahA~ pahu~ca kara chatrasAlase aura mahArAjase bheMTa huI / sAdhAraNa laukika upacAroMke uparAMta tatvakI chidd'ii| sujAna siMhane auraMgajebakI kuTila icchAoMkI kathA kaha sunAyI aura unake virodha karanekI apanI icchA prakaTa kii| jo nIti unhoMne socI thI vaha to spaSTa rUpase kahI nahIM gayI; chatrasAlako yahI pratIta karAnekI ceSTA kI gayI ki mahArAja, auraMgajebase dharmarakSaNArtha lar3aneke liye sannaddha haiN| chatrasAlase bhI isa kAmameM sahAyatA deneke liye kahA gyaa| ye to isakA bIr3A pahilese hI uThA cuke the| auraMgajebake isa navIna atyAcArake samAcArane saGkalpako aura pakkA kara diyaa| parantu mahArAja orachAke zabdoMpara inako vizvAsa na thaa| pahile inhoMne inake kulake sAtha aura dezasevAke sAtha aisA ayuktiyukta dveSapUrNa vyavahAra kiyA thA ki aba unake sacce vacanopara bhI vizvAsa honA kaThina thaa| chatrasAlane yaha bAta mahArAja sujAnasiMhapara vidita kara dI / ve mahArAjakI nItiko samajha gaye the aura unako jo AzaGkA For Private And Personal
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prArambhika kaaryvaahii| 51 - thI ki apanA kAma nikala jAnepara mahArAja unakA sAtha chor3a deMge, unhoMne khule zabdoM meM kaha sunaayii| unhoMne mahArA. jako bhalI bhA~ti samajhA diyA ki ve kevala korI bAtole santuSTa honevAle na the aura yadi mahArAjako unase kAma lenA ho to unakI sahAyatA karanI hogI aura svayaM isa duSkara kAmameM yoga denA hogaa| ___ mahArAja sujAnasiMhane dekhA ki isa bAra TaTTIkI oTameM zikAra nahIM ho sktaa| unakI jo yaha hArdika icchA thI ki mug2aloMkA pratirodha bhI ho jAya aura mujhe kucha karanA bhI na par3e, vaha pUrNa na huii| isaliye unhoMne zapatha khA kara chatrasAlake sAtha yoga denekA vacana diyA aura usake samarthanameM kucha dravya bhI diyaa| apane liye kucha kAlameM adhika bala saMgraha karake milane kA bahAnA karake usa samayake liye unhoMne pIchA chudd'aayaa| - chatrasAlane bhI adhika prAgraha na kiyA / unako sujAna siMhakI bAtopara pUrA vizvAsa na AyA ho, para itanA nizcaya thA ki kamase kama kucha kAlake liye ve unakA virodha nahIM kara sakate the| jabataka auraGgajeba kruddha hokara apanI sArI zakti chatrasAlapara ekatrita karake na lagA de tabataka sujAnasiMha bhayayukta nahIM ho sakate the aura isIliye tabataka chatrasAlase mila kara rahanemeM hI unakA lAbha thaa| kAryArambhake samaya hI zatruokI nyUnatAse lAbha hotA hai aura sujAnasiMhake milanese chatrasAlakA eka prabala virodhI samprati cupa ho gayA aura dravyase to bahuta kucha kAma bhI nikAlA jAtA thaa| yahI saba soca kara ve orachAse bidAI lekara sukhI sukhI cale aaye| For Private And Personal
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pUra mahArAja chtrsaal| www.. yahA~se cala kara ye bijaurIke jAgIradAra ratanasAhake pAsa aaye| vahA~ bhI vahI aupacArika sammAna Adi huaa| phira chatrasAlane apane pAnekA kAraNa khaa| ratanasAhane spaSTa nahIM to nahIM kahA para jaisA ki zrora logoMne kiyA thA inase aneka prazna pUche jinakA prAzaya yaha thA ki ye aise kAmake vicArako tyAga deM jisameM vijayakI kucha bhI AzA nahIM / chatrasAlane bhI vahI purAne uttara diye| isI prakArakI bAtacItameM aThAraha dina bIta gye| ratanasAha nahIM bhI nahIM karate the aura sahamata ho kara sAtha denA bhI svIkAra nahIM karate the| antameM chatrasAlane samajha liyA ki inake pAsa rahanA kevala samayako naSTa karanA hai isaliye ye vahA~se cldiye| isa samaya inake sAtha tIna sause kucha adhika paidala aura lagabhaga tIsa savAra the| inake atirikta inake pitAke anuyAyiyoM yA unake vaMzajoM aura anya dezasevakoMmeMse koI bIsa yA bAisa prasiddha saradAra bhI the aura baladivAna bhI dakSiNase Akara milagaye the| bijaurIse chatrasAla aur3erA gaye / yahA~para inake saba mitra aura anuyAyI ekatra hue| saba logoMne milakara inako apanA netA svIkAra kiyA aura inake nIce prathama sthAna baladivAnako diyA gyaa| isake uparAnta jo jo kAma ina logoMko karane the, jisa jisase lar3anA thA aura bhI aisI bAteM jinapara mantraNA karanI thI una sabapara vicAra karake AgAmI kAryapraNAlI niyata kI gyii| For Private And Personal
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir * jAtIya yuddhakA prArambha / pUra 8. jAtIya yuddhakA Arambha / Uparake adhyAyameM hama dekha cuke haiM ki chatrasAla kisa prakAra jAtIya yuddha ke liye susajita ho rahe the / kArya prArambha karane ke liye unake pAsa paryApta dhana thaa| sipAhI bhI kucha ho gaye the| sabase bar3I bAta yaha thI ki dezake aneka svAtaMtrya-priya saradAra inake sAtha the aura jo loga inase khulakara nahIM mila gaye the unameM bhI bahutase aise the jinako inake sAtha saccI hArdika sahAnubhUti thii| isake atirikta inake zatru orachAvAle yadi inake mitra nahIM ho gaye the to kamase kama kucha kAlake liye to cupa ho hI gaye the| ___ isa avasarase chatrasAlane lAbha uThAnekA vicAra kiyaa| mugalose lar3aneke pahile inhoMne cAhA ki unake sahAyaka ba~dele saradAra apanI ora kara liye jAya~ / isa samaya inakI avasthA bAisa varSakI thii| isa vayasameM asaMkhya yuvaka viSayabhoga karane meM hI apaneko dhanya mAnate haiN| jo nirdhana yA durbala haiM ve to bicAre kisI ginatI meM hI nahIM haiM, unhoMne to akarmaNyatAko apanI cirasahacarI mAna rakkhA hai hI; parantu jo dhana-bala-vidyA prAdise sampanna haiM ve bhI prAyaH kucha nahIM krte| kSaNika sukhoMmeM kAlayApana karanA hI hamase adhikA~zane jIvanakA uddezya samajha rakkhA hai| yadi kisIko kabhI kabhI dezasevAkA dhyAna A bhI jAtA hai to vaha docAra lambIcaur3I bAteM kahakara kRtakRtya ho jAtA hai| vyAkhyAna denA hI bahutase logoMke dezasevAvratakI caramasImA hai| para korI bAtose kAma nahIM calA krtaa| AtmasamarpaNakI prA. vazyakatA hai| saMsArameM aise logoM kI sadA khoja hai, jo apane For Private And Personal
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaat| sukhoko lokahitArtha tyAga deM / isa parama divya yaza meM zraddhAlu puruSako svayaM bali-pazu bananA par3atA hai| taba hI yamapuruSa bhagavAn prasanna hote haiN| jo yaha cAhatA hai ki isa kAryameM mere zarIra, dhana, sAmAjika pada Adiko kucha bhI kSati na pahu~ce usakA prayatna niSphala hai| dezake zatruoMmeM usakA satkAra ho sakatA hai, parantu dezasevakoMkI zreNI meM usake liye kahIM bhI sthAna nahIM hai / - chatrasAlake liye ababhI samaya thA yadi ve cAhate to mugaloMke sammAna-bhAjana ho sakate the| parantu 'na bhavati punaruktaM bhASitaM sajanAnAm'-ye apane vratameM dRr3ha the| astu, Upara likhe vicArako dhAraNa karake caitra zukla ekAdazI saMvat 1728 ( san 1671 ) ke dina inhoMne mugalasaMrakSita dhaMdherA saradAra ku~arasenapara AkramaNa kiyaa| kumArasenane bhI bIratAke sAtha inakA sAmanA kiyA, kintu antameM usakI hAra huI / yuddhakSetrase haTakara usane sakaraharIkI gar3hI. meM Azraya liyaa| chatrasAlane vahA~ bhI usakA pIchA kiyA aura gar3hIko gherliyaa| zIghra hI inako gar3hImeM ghusane kA avasara milA aura kucha lar3AIke uparAnta kumArasena bandI huaaa| taba usane inakA Adhipatya svIkAra kara liyA aura apane bhAI hiradesAhakI putrI dAnakumArIkA inake sAtha vivAha kara diyaa| yuddhameM sahAyatAke liye usane apanA eka saradAra kesarIsiMha paJcIsa sipAhiyoMke sAtha inakI senAmeM sammilita kara diyaa| pAsa hI siraujakA zAhI thAnA thA; jyoMhI vahA~ke thAnedAra muhammada hAzimakhA~ko yaha samAcAra milA, unhoMne eka choTI sI senAke sAtha chatrasAlako rokanA cAhA, parantu saphala na For Private And Personal
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir jAtIya yuddhakA prArambha / 55 hue / chatrasAla unakI senAke bIcase nikala gaye / itanA hI nahIM, unhoMne siraujake antargata tivarI ThikAneko lUTa liyA aura vahA~se cautha lekara taba piNDa chodd'aa| cauthakI prathA maharaThoMne nikAlI thI / jaba zivAjI kisI prAntako jItalete the parantu kisI kAraNase usako apane rAjyameM nahIM milAyA cAhate the to usase kucha kara lete the| yaha kara do prakArakA hotA thaa| yAto vaha usa prAntakI vArSika AyakA dazAMza hotA thA aura yA caturthAMza / darzAza karako saradezamukhI aura caturthAMzako cautha kahate the| cautha lenA chatrasAla dakSiNameM zivAjIke yahA~ rahakara sIkhAye the aura isa yukise inhoMne kaI bAra kAma liyaa| isase dhana milatA thA para logoMke hRdayameM Dara baiTha jAtA thA aura dUrake prAntoMpara zAsana karanemeM jo asubidhA hotI hai usase bhI sastemeM hI chuTakArA mila jAtA thaa| muhammada hAzimako kucha kAlake liye cupakarake inhoMne dhAmunIkI yAtrA kii| yaha vaha prAnta thA jahA~ inake svanAma: dhanya pitA rAva campatakI mRtyu huI thii| yahIMke jAgIradAroMne usa mahApuruSako dhokhA dekara musalamAnoMse ghiravA diyA thaa| inako daNDa denemeM dezasevA bhI hotI thI aura pitRhantAoMse badalA bhI nikalatA thA / dhAmunIvAle bhI chatrasAlake hArdika bhAvoMko samajhate the / unhoMne apane bacAvakA bahuta kucha prabandha kara rakhA thaa| eka saptAhase Upara ghora saMgrAma huaa| antameM unakI hAra huI aura unheM chatrasAlakI zaraNameM AnA pdd'aa| prANa to bacagaye parantu dhana bahuta denA par3A aura cautha denekI pratikSA karanI pdd'ii| dhAmunIke pIche maiharakI bArI aayii| rAjA to bAlaka thA For Private And Personal
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 56 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / para usakI mAtA rAjyakA zAsana karatI thI / usa samaya maihara vartamAna maiharakI bhA~ti choTA na thA / usakA bahutasA zraMza zrAjakala sarakArI rAjyameM madhyapradeza ke antargata ho gayA hai| rAnIkI zrAzAnusAra maihara ke senApatine chatrasAlakA sAmanA kiyaa| vaha maidAna meM sAmane to na zrAyA para gar3hake bhItarase inakI senApara gole barasAtA rhaa| isase chatrasAla ke bahuta sipAhI mAre gaye / bArahaveM dina rAtameM chatrasAla kI senA gar3hameM ghusa gayI aura kucha yuddhake uparAnta gar3ha inake hAthameM zrAgayA / senApati mAdhavasiMha pakar3a liyA gayA / chatrasAlane rAjya to lauTA diyA parantu isake pahile rAnIse 2000) vArSika karakI pratijJA karAlI / maihara se calakara chatrasAla bA~sI phuNce| yahA~ke jAgIdAra kezavarAya apanI bIratAke liye prasiddha the| inake pAsa eka sahasra se adhika senA thii| chatrasAla bhI unake sadguNoMse paricita the| inhoMne unake pAsa dUta bhejA aura adhInatA svIkAra karaneke liye kahalAyA / zrasvIkRti kI avasthAmeM yuddha dvArA hI zrApekSika zreSThatAkA nirNaya ho sakatA thA / kezavarAya jAtIya kAryyake virodhI na the| ve svayaM kSatriyoMke liye mugaloMkI sevA karanA atyanta nIca kAma samajhate the| parantu ve eka bAra chatrasAlase lar3akara yaha dekhanA cAhate the ki donoMmeM zreSThatara yoddhA kauna hai| isaliye unhoMne adhInatA asvIkAra kara dii| donoM orase yaha nizcaya kiyA gayA ki senAoMmeM yuddha na ho / kevala chatrasAla aura kezavarAya Apasa meM lar3eM aura antameM jo jIte, donoM senAe~ usIko apanA nAyaka mAna kara usIke zrAdhipatyameM zranuSThita jAtIya yuddhako samApta kareM / baladivAna Adine For Private And Personal
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir jAtIya yuddhakA praarmbh| 57 - ~ - ~ chatrasAlako rokanA cAhA para ve dRr3ha rahe aura dUsare dinake liye saba prabandha kara diyA gyaa| sebere hI lar3AI prArambha huii| pahile donoM bIroMmeM yaha vivAda uThA ki prathama zastraprahAra kauna kare / antameM chatrasAlake anurodhase kezavarAyane hI pahilA hAtha claayaa| thor3I derataka donoM yoddhA apane apane kauzalako yohI dikhalAte rahe parantu antameM kezavarAya mAre gye| donoM senAoMmeM aikyabhAva to pahile hI prAcukA thA aura kezavarAyakI bIratApara saba hI mugdha the| ataH usa dina donoM ora kheda hI manAyA gyaa| dUsare dina chatrasAlane kezavarAyake putra vikramasiMhako bulAkara aneka prakArakI sAntvanA dii| use usakI pitAkI jAgIrapara niyata kara diyA aura kisI prakArakA kara na maaNgaa| isake atirikta usako apanI senAmeM eka pradhAna padapara niyukta kara diyA / ina bAtose vikramasiMha, jo kadAcit pitRzokake kAraNa inakA zatru ho jAtA, inakA ananya sevaka aura saccA hitaiSo banakara eka prabala anugAmI hA gayA / bIratAke sAtha sAtha dayAyukta nIti yogya rAjAoM kA eka mukhya guNa hai| isa lar3AI meM chatrasAla bho kucha Ahata hue the| isaliye lagabhaga eka mAsataka ye koI nayA kAma na karasake aura ekAnta sevana karate rahe / jaba ghAva kucha acchA huA to eka dina thoDese sipAhiyoMke sAtha mRgayAke liye nikala gye| udhara pAsameM hI gvAliyarake sUbedArake eka senApati saiyada bahAdurakhA~kA par3Ava thA / usako inake jaMgalameM honekA samAcAra kisI prakAra mila gayA / sunate hI usane inako For Private And Personal
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pRSTha mahArAja chatrasAla / gheraliyA aura cAhA ki yAto jIvita pakar3aleM yA mAraDAleM / para usakI icchA pUrNa na huii| ye usake dekhate dekhate bIcameMse nikala gaye aura use lajjita ho kara lauTanA par3A / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir svastha to ho hI gaye the, apane DeremeM zrAkara inhoMne calanekA prabandha kiyA / pahilA dhAvA unhoMne pavAya~para mArA aura use lUTa liyA / yaha nagara gvAliyara ke sUbe meM thA / sUbedAra, saiyada bahAdura khA~kI hArase jalA huA to thA hI, isa samAcArako pAkara aura bhI kur3ha gayA aura eka senA lekara chatrasAlase lar3aneke liye bddh'aa| kucha derataka lar3AI calI para antameM sUbedArako pIche haTanA pdd'aa| chatrasAlakI senA usake pIche pIche gvAliyarataka calI gayI para usa samaya unake pAsa itane bar3e gar3hako zIghra lenekI zakti na thI / yadi ye loga kucha dinoM taka usako ghere par3e rahate to yaha unake hAtha zrAjAtA para inake pAsa itanA samaya na thA / isaliye chatrasAlane gar3ha lenekA vicAra chor3a kara nagarakI ora apanA dhyAna DAlA aura use lUTa liyA / lUTameM Der3ha karor3a se adhika dhana hAtha lagA aura isake atirikta bahutase ratnAdi bhI mile| gvAliyara se calakara ye loga kaTiyA ke jaGgala meM Thahare / yahA~para siraujakA thAnedAra muhammada hAzima jo eka bAra inase hAra cukA thA phira inake viruddha shraayaa| isa bAra usake pAsa pahile se bar3I senA thI kyoMki gvAliyara ke mI kucha sipAhI usake sAtha the / lar3AI kucha derataka bahuta jama kara huI para antameM thAnedAra pahilekI bhA~ti phira parAjita huaa| usapara vijaya prApta karake chatrasAla hanTeka Aye / yahA~ inakA tRtIya vivAha yahA~ke dhaMdhere ThAkura harIsiMhakI lar3akI udeta ku~arIse huA / hanUTekase ye maU zrAye / isI avasara meM For Private And Personal
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir jAtIya yuddhakA bhaarmbh| 56 - saMvat 1935 ke lagabhaga inhoMne pannA nagara basAyA / nagara basa jAnepara inakA parivAra prAyaH yahIM rahA karatA thA aura ye svayaM senAke mukhya bhAgake sAtha maUmeM, jo eka prakArase chAvanI ho gayI, rahA karate the| aba inakI avasthAmeM bahuta antara ho gayA thaa| ina lar3AiyoMmeM bAra bAra vijaya prApta karanese logoMmeM inakI dhAka baiTha gayI thI / inake sahAyakoM aura anuyAyiyoMkI saGkhyA nityaprati bar3hatI jAtI thii| bahutase saMbaMdhI yA hitecchu jo pahile Dara yA zaGkAke kAraNa inase khula kara na mila sakate aba nirbhIka hokara inase zrAzrA kara mila rahe the aura jo loga inase virodha karanA eka sAdhAraNa bAta samajhate the ve aba inako prasanna karanekA prayatna karane lage the| gAjIsiMha simarA, jAmasAha, indramaNi, jagatasiMha, ugrasena, bhAratasAha, gopAlamaNi, udayabhAnu, mAdhavarAya, amarasiMha Adi bar3e bar3e jAgIradAra aura prasiddha yoddhA saba inakI ora ho gaye the| __parantu bhAratavarSa meM phUTa aura bairakI prasiddhI hai| hamAre bar3e bar3e kAmAko Apasake kalahane bigAr3a diyA hai| eka vyakti dUsareke abhyudayako dekha nahIM sakatA / vyaktigata dveSakI yahA~taka vRddhi kI jAtI hai ki vaha rASTragata ho jAtA hai| jayacandrane pRthvirAjako kSati pahu~cAnekI ceSTAmeM bhAratavarSakA satyAnAza kara diyA / bundelakhaNDameM hI orachAvAloMkI adUradarzitAne jAtIya unnatiko kaI bAra bhArI hAni pahu~cAyI thii| isa bAra bar3I AzA kI gayI thI ki dezakI saba zaktiyA~ zatruoMke viruddha hI kAmameM lAyI jA skeNgii| svayaM orachAnarezane devamandirameM bhagavanmUrtike sAmane chatrasAlakA sAtha denekI zapatha For Private And Personal
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - khAyI thii| parantu A~khopara phira paTa par3a gyaa| durbuddhine unake hRdayako phira A gherA; mohane cittako phira tubdha kara diyA aura ve apanI pratijJAko, jo ki kSatriyake liye prANase bhI priya honI cAhiye, bhUla gye| unhoMne yaha bhI kadAcit socA hogA ki jisa nItikA prAzraya lekara chatrasAla milAye gaye the vaha saphala ho gayI aba unase aura auraGgajebase pakkA virodha ho gayA aura apanI svArthasiddhikA samaya aagyaa| jo kucha ho, ve phira auraMgajebase jA mile aura svadezake sacce sevakoMke zatruoMkI koTimeM sammilita ho gaye / unakI dekhAdekhI kauMca, ca~derI aura dhAmunIke jAgIradAra (jinameMse antimako chatrasAlane pitR-baira-zAnti ke liye yuddha meM parAjita karake phira chor3a diyA thA ) bhI mugaloMke sahAyaka bana baitthe| ina alpabuddhi puruSoMne zAyada samajhA hogA ki aisA karanese ve chatrasAlakI bar3hatI samunnatiko rokadeMge para yaha bAta unakI samajhameM na pAyo ki chatrasAla ke sAtha sAtha ve dezakI samunnatikI bhI hatyA kara rahe the| yadi eka vyakti chatrasAlako hAni pahu~cAtA to koI bar3I bAta na thii| para isa Apasake jhagar3ene bundelakhaNDako vaha unnata prApta sthAna na karane diyA jisakI ki usa samaya prAzA kI jAtI thii| AzAva. rddhaka bAta eka yaha avazya thI ki ratanasAha, jo pahile inake sAtha milane meM itanA hicake the, aba inake anugAmI ho gaye the| For Private And Personal
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ranadUlA aura tahavvara khaaN| 9-ranadUlA aura tahavvara khaaN| bhuja bhujagesakI vai saMginI bhujNginiisii| khedi khedi khAtI dIha dAruna dalanake / / bakhatara pAvarina bIca dhuMsi jAta mona / pairi pAra jAta parabAha jyoM jalanake / / raiyA rAya campatiko chatrasAla mahArAja / bhUSana sakata ko bakhAni yo balanake / / pacchI parachIne aise pare parachIne bIra / terI barachIne bara chIne haiM khalanake // __ -( bhUSaNa) Upara jina bAtoMkA kathana kiyA gayA hai unakA samAcAra auraMgajebako avidita na thA / eka tuccha DAkUkA isa prakAra sira uThAnA aura akSata raha jAnA mugalazAsanake liye lajAkI bAta thI aura, sAtha hI, isa bAtakA bhI Dara thA ki isa udAharaNako dekha kara aura loga bhI dhRSTa ho jaayNge| yaha soca kara auraGgajebane chatrasAlako dabAnekA prabandha karanA prArambha kiyA / zAhI senAkA mukhya senApati ranadulA thA aura sahAyaka senAe~ orachA, sirauMja, pIlIbhIta, datiyA, dhAmaunI, koca, Adi sthAnopara ekatra huii| 'chatraprakAza ke anusAra ranadUlAke pAsa kamase kama tIsa sahasra sipAhI the aura saba hI mugala saradAra aura chatrasAla-drohI buMdele jAgIradAra usake sahAyaka the| chatrasAlake pAsa bhI isa samaya paryApta senA thI yadyapi usakI saMkhyA zAhI senAse kama tho aura inake pAsa utanA prabala topakhAnA na thA jaisA ki mugaloMke pAsa thaa| unako For Private And Personal
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| mugala senAkA samAcAra barAbara milatA thA kyoMki prajAvarga: ko prAyaH inase sahAnubhUti thI aura inake pAsa jAsUsa bhI bahuta hI kAryakuzala the| kahate haiM ki inakA eka harakArA rAmamana dinabharameM cAlIsa kosa cala sakatA thaa| jyoMhI chatrasAlako mugaloMkI car3hAIkA samAcAra milA, unhoMne maUse kUca kara diyaa| isakA kAraNa yaha thA ki topoMke abhAvake kAraNa ye khule maidAnameM zAhI senAkA sAmanA karane meM asamartha the| inako eka surakSita sthAnakI AvazyakatA thii| thor3I hI dUrapara gar3hA nAmaka kilA thA jo mugaloMke adhikArameM thaa| usameM thor3ese zAhI sipAhI the| unako zIghra dabAkara chatrasAlane kilA apane vazameM kara liyaa| kileke cale jAnese ranadUlAko aura bhI krodha huaa| usakI senA gar3hAkI ora bddh'ii| sAhagar3hakI nadIke pAsa jo rAste meM par3atI thI chatrasAla pahilehIse chipe hue the| inake Adhe sipAhI to inake sAtha the aura Adhe baladivAnake sAtha gar3hake bhItara the| chatrasAlake acAnaka dhAvA mAranese mugala senA ghabarA gayI / bahutase sipAhI binA lar3e hI bhAga khar3e hue aura jabataka zeSa sa~bhalasake, unameMse bahuta mAre gaye / thor3I dera ke pIche, jaba mugala senA sa~bhala gayI aura lar3ane ke liye prastuta huI, chatrasAla jaMgaloM ke rAste nikala gaye / yadyapi saba milAkara mugaloMkI kucha bahuta kSati na huI tathApi unake hRdayoM meM eka prakArakA Dara avazya baiTha gayA aura chatrasAlake sipAhiyoMkA usI prakAra sAhasa aura bhI bar3ha gyaa| __yahA~se calakara gar3hetaka senAko kisI prakArakI rokaToka na huii| unhoMne yaha samajhA hogA ki chatrasAla bhI gar3hake For Private And Personal
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ranadUlA aura tahavvara khA~ / 63 bhItara hI zrAgaye hoNge| para yaha unakA bhrama thA / jisa samaya unhoMne gar3hapara zrAkramaNa kiyA aura gar3havAle bhItarale unapara gole barasA rahe the usI samaya jaMgaloMke rAste se Akara bAhara se chatrasAlane unapara dhAvA mArA / zraba mugala senA do virodhI senAoM ke bIca meM par3a gayI aura usake paira ukhar3a gye| | eka pahara rAta taka lar3AI hotI rahI para antameM chatrasAlakI hI jIta huii| mugaloMke bahutase sainika mAre gaye aura unakI dasa topeM bhI bu~deloMke hAtha lagIM / ranadUlAko pIche haTanA par3A para chatrasAlakI senAne kaI par3Avatika usakA pIchA karake use aura bhI chinna bhinna kara diyA | ranadUlAko parAjita karake chatrasAlane zrauMr3erA, harathauna aura dhAmaunIko lUTA aura lalitapUrake sabhI mukhya mukhya sthAnoMkA cakkara lagAte naravara meM DerA DAlA / yahA~para inako yaha samAcAra milA ki dakSiNase sau gAr3iyA~ rupaye va ratnoMse bharI huIM dillIko jA rahI haiN| inhoMne jAkara unako lUTa liyA aura sArA mAla inake hAtha lagA / ranadUlAke parAjita honepara bAdazAhane bakkAkhA~ke sAtha eka phauz2a rUmiyoMkI bhejii| ye rUmI sipAhI apanI vIratA aura nirdayatA ke liye prasiddha the / basiyAke maidAnameM chatrasAla aura bakkA khA~kA sAmanA huA / chaH ghaNTe taka lar3AI huI para antameM bundeloM ko haTanA pdd'aa| para isase ve hatAza na hue, pAsa ke hI jaMgaloM meM dabake par3e rahe / zrAdhI rAta honepara rUmiyoMke yahA~ golAbArUda ba~TanA zrArambha huA aura eka prakArakA golamAlasA ho gyaa| bundeloMkI orase to ve nizcinta baiThe hI the| aise hI zravasarapara chatrasAlakI senAne unapara dhAvA maaraa| ve prastuta to the hI nahIM, isa zrAkasmika zrA For Private And Personal
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 64 mahArAja chtrsaal| - - - kramaNane unheM aura bhI ghabarA diyA / itanehImeM acAnaka mazAlacIke hAthase mazAla chUTa kara megaz2InameM gira pdd'ii| logoMkA aisA vizvAsa hai ki svayaM chatrasAla aura baladivAna musalmAnoMke vezameM vahA~ upasthita the aura unhoMne mazAlacIko dhakkA dekara mazAla giravA dI thii| jo kucha ho, mazAlake girate hI megaz2InameM Aga lgii| eka bhayaGkara zabdake sAtha saba golA bArUda phaTa par3A aura saikar3oM rUmiyoMke prANa gaye / aisI avasthAmeM unakA sa~bhalanA asambhava hI thaa| adhikAMza mAre gaye aura jo bace raha gaye ve bhAga nikle| isake pazcAt hI jiganIke jAgIradArakI kanyA bhagavata ku~arIse inakA vivAha huaaa| ye saba samAcAra auraMgajebake cittako atyanta khinna karanevAle the / mugala sAmrAjyakI paristhiti usa samaya acchI na thii| jisa zAsanako akabarake suprabaMdhane dRr3ha kara diyA thA aura jisakI puSTi jahA~gIra aura zAha jahA~keviSayapremI kAla meM bhI vicalita na hone pAyI thI usakI raga raga DhIlI ho rahI thii| musalamAna prAyaH auraMgajebake bhakta the kyoMki vaha muslima dharmakA ananya sevaka thaa| parantu bahutase bar3e bar3e musalmAna saradAra bhI usakI avizvAsa-mUlaka nItise aprasanna the| jisa samaya vaGgavijetA zAistAkhA~kI mRtyukA samAcAra dillI pahuMcA taba samrATne usake putrase kahA thA, "tuma apane pitAkI mRtyukA zoka karate ho parantu maiM apane sabase bhayaprada mitrakI mRtyukA zoka kara rahA huuN|" svayaM usakA putra zAhaz2AdA akabara usa samaya rAjadrohI ho gayA thA aura yuddhakA prabandha kara rahA thaa| hindU to sabahI zatru horahe the / satyanAmI sAdhuokA vidroha kaThinAIse zAnta kiyA gayA thA ki sikkhose jhagar3A prArambha ho gyaa| For Private And Personal
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ranadUlA aura tahavvara khaaN| 65 - rAjapUta, joki isa samayataka mug2ala rAjyake zraddhAlu rakSaka the usake ghora zatru ho gaye the| jodhapurake rAjavaMzake sAtha jo kRtaghnAcAra auraGgajebane karanA cAhA thA usake kAraNa rAjapUta mAtrakA usaparase vizvAsa jAtA rahA thA / mahArASTrameM zivAjIkA bala pratidina bar3hatA jAtA thA aura maharaThokI samRddhike sAtha hI sAtha mug2aloMkI zrI bhI ghaTatI jAtI thii| aise ApattipUrNa kAlameM buMdeloke vidrohane auraGgajebako asthira kara diyaa| usane samajha liyA ki yadi yahI dazA rahI to thor3e hI dinoMmeM sArA bhArata mug2aloMke hAthase nikala kara hinduoMke hAthameM calA jaaygaa| ina saba bAtoM meM svayaM unakA doSa kahA~taka thA yaha bAta samrATkI samajhameM bhUlakara bhI na AtI thI / yadi ve thoDAsA vicAra karanekA kaSTa karate to yaha bAta jAnanI kucha kaThina na thI ki yaha unhIMkI dveSapUrNA nItikA phala thA ki hindU loga mug2aloMke zatru horahe the| yadi jaz2iyAkA kara hinduoMpara na lagAyA jAtA, yadi hinduoke mandira na tor3e jAte, yadi ve sthAnacyuta na kiye jAte to aisI dazA kadA. cit na pAtI / 'parantu vinAza kAle viparIta buddhiH| apanI nItiko badalanA to dUra rahA jaba usakA pariNAma burA hone lagA to auraGgajebane aura bhI kar3AIse sAtha kAma lenA prArambha kiyaa| jaba dillIke hindU prArthanA karaneke liye mahalake sAmane gaye to ve masta hAthIse kucalavAye gye| jaba kisI zAsanake bure dina prAte haiM to vaha isI prakAra prajAko saMtuSTa karaneke sthAnameM unako balase dabAneke prayatnameM taptara ho jAtA hai| kucha kAlataka bala ke prayogase saphalatA avazya milI, parantu antameM jaisA ki sadaiva hotA hai, phala ulTA hI huA For Private And Personal
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org mahArAja chtrsaal| - talavArane ulaTakara calAnevAleko ho kATA aura prajAkI vijaya huii| yahI bAta isa samaya ho rahI thii| jahA~ jahA~ upadrava khar3A ho gayA thA anta auraGgajebakI hAra hI horahI thii| para vaha haThI puruSa thA-kabhI parAjaya mAnaneke liye prastuta na thaa| isIse, bundelakhaNDase kamiyoMka parAjayake kusamA. cArako pAkara usane tahavarakhA~ke senApatitvameM eka dUsarI senA bhejii| yaha senA saMvat 1737 ( san 1680 )-ke lagabhaga bundelakhaNDa aayii| isI samaya sAbara ( yA sa~r3avA)-se inakI lagana aayii| jisa samaya sasurAla meM bhA~vare phira rahI thIM tahavarakhA~ne Akara ghara ghera liyaa| para chatrasAla kisI na kisI prakAra use dhokhA dekara nikala gaye aura vaha hAtha malatA raha gyaa| __ jyeSThameM yaha ghaTanA huI / cAra mahIneke pazcAt inhoMne kAliJjarapara dhAvA mArA / yaha bar3A hI puSTa gar3ha hai aura bundelakhaNDameM utanI hI lar3AiyA~ dekha cukA hai jitanI ki rAjapUtAnemeM cittauragar3ha / baladivAnane gar3hako ghera liyaa| chatrasAla usa samaya vahA~ na the pratyut apane eka mitrake yahA~ atithi the| aThAraha dinataka ghora saMgrAma huaa| donoM dalavAloMkI bhArI kSati huI para kisIne hAra na mAnI / para aba gar3hake bhItara sipAhiyoMke liye khAnekI sAmagrI kama ho gayI / isaliye unhoMne bhItara banda hokara maraneko acchA na samajhakara unnIsave dina phATaka khola diyA aura bAhara kSetrameM nikala aaye| kucha dera yuddha honeke pazcAt unako parAjaya svIkAra karanA pdd'aa| unakA aphasara daivAt baca gayA aura dillIkI ora bhaagaa| isa yuddha meM chatrasAlake For Private And Personal
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ranavakhA aura tahavvara saaN| amavourna dasa nAmo saradAra mAre gaye aura sattAIsa pAhata hue, para kAliJjara aise gar3hake mila jAnese inakA bala bahuta bar3ha gayA aura samayapara kAma dene yogya eka bahuta hI upayukta sthAna hAtha laga gayA / chatrasAlane caube mAnadhAtAko vahA~kA kiledAra niyata kara diyA aura pA~casau sipAhI gar3hakI rakSA ke liye unake pAsa chor3a svayaM maU cale aaye| ____thor3e dina maUmeM Thaharakara inhoMne dakSiNakI ora prayANa kiyaa| rAmanagarase hote hue, ye pahile sAgarake kilepara ttuutte| sAgarake pIche damohakI bArI AyI aura phira DolacI aura birahanA lUTe gaye / rAstemeM narasiMhagar3hako lete hue paricako lUTA aura vahA~se calakara hinauto, koTarA aura jalAlapurako hastagata kiyaa| jisa samaya chatrasAla jalAlapurase calakara betavA nadI pAra karane lage to paThAnoMkI eka senAne inako rokanA cAhA para usakI hAra huI aura usake senApati saiyada latIfake prANa bhI bar3I kaThinatAle hammIra dhaMdhereke prayatnase bce| yahA~se hArakara saiyada latIfane jaTadhar3I ( yA jaTagar3I)meM rerA ddaalaa| yahA~ usakI chatrasAlase phira muThabher3a huI aura use hArakara dakSiNa bhAganA par3A / use harAkara ye bA~dAkI ora bar3he aura zIghra hI bA~dA, kAlapI Adi sthAna inake vazameM aagye| ina sthAnoMkI prajAne inakA kisI prakArase virodha na kiyA; isaliye lUTa Adise prajAkI sarvathA rakSA ho gyii| abhItaka to zAhI afasaroMse lar3AI hotI rahI; aba kucha dehAtiyoMko bhI lar3anekI icchAne A gherA / kaI gA~voke z2amIdAroMne milakara inakI gatiko rokanA cAhA / For Private And Personal
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / betavA nadIke kinAre inakA chatrasAla se sAmanA huA | parantu ye vicAre kyA lar3a sakate the - sahajameM hI hAra gaye aura adhInatA svIkAra karanepara bAdhya hue / tanvaraqhA~ itane dinoMtaka cupacApa nahIM baiThA thaa| usane phira senA ekatra kI thI aura lar3aneke liye utsuka ho rahA thA / rAjagar3ha meM chatrasAlakA par3Ava thA / tahavvara bhI isI ora bddh'aa| rAjagar3ha se lagabhaga pA~ca kosapara donoM senAoMkA sAmanA huaa| kucha derataka topoM aura bandUkoMkI dUra dUrase lar3AI hotI rahI, phira donoM dala ekameM gutha gaye aura talavAroMse kAma liyA jAne lgaa| thor3I dera ke pazcAt zAdI senAke pA~va ukhar3a gaye aura vaha raNakSetra chor3akara bhAgI / tahavvarane use sa~bhAlane kA bahuta prayatna kiyA para sipAhiyoMne usakI eka na sunI / anta usako bhI yuddha chor3akara haTanA hI par3A / isa yuddha ke pazcAt bahuta hI thor3e kAlameM bappAgar3ha, bhilAvanI, makAvalI, dakamarA, paThAro Adi nagara sahaja hI inake adhikAra meM A gaye / isake kucha kAla pIche phira kucha z2amIMdAroMne inase lar3anekA sAhasa kiyaa| isa bAra saptAIsa gA~voMke AdamI lar3ane Aye the para pahilekI bhA~ti inako bhI apanI mUrkhatAkA daNDa milaa| gA~va lUTa liye gaye aura sthAna sthAnapara chatrasAlakI caukI baiTha gayI / kitanoMne cautha denekI pratikSA karake apaneko lUTamAra se bacAyA / For Private And Personal
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yogirAja praannnaath| 10. yogirAja praannnaath| ___bhAratavarSa meM prAcIna kAlameM yaha prathA thI ki RSi muni saMsArI manuSyoM ko dharmakA upadeza kiyA karate the| dharmazikSAse kevala usa zikSAse tAtparya nahIM hai jo mumukSu puruSako mokSakA mArga dikhalAtI hai| yaha mokSakA mukhya aGga hai isameM sandeha nahIM parantu maharSi kaNAdakA kathana hai ki, 'yato. 'bhyudayanizreyasasivi: sa dhrmH'| dharmazikSAse sAMsArika aura pAralaukika donoM unnatiyA~ prApta honI caahiye| jabataka isa dezameM isa prakArakA siddhAnta pracalita thA tabataka isakI kIrti sArI pRthvImeM phailI huI thii| parantu kaI kAraNoMse hamAre yahA~ dharma zabda kA artha saGkIrNa ho gyaa| usakA sambandha kevala pAralaukika tattvoMse raha gayA aura sAdhu mahAtmAoMne jo svayaM virakta honeke kAraNa nirdhAnta, niSpakSa aura sarvottama zikSA de sakate the, isa kAmase hAtha khIMca liyaa| phala yaha huA ki hamArI sAMsArika gati bhI aMdhoM kIsI ho gyii| usa uttejanA aura utkRSTatAke cale jAnese, jo ki dhAmmika zikSAse milatI haiM, vaha manda aura adhamA hotI gyii| saduhezyoMkA lopa ho gayA aura svArthaparatAne DerA DAla diyaa| unnatike sthAnameM avanatine dezameM ghara kiyA aura utsAha aura dRr3ha pratijJatAke prabhAvane punarutthAnakI AzAko aMkurita hone kA avasara hI na diyA / parantu jaba kabhI sAdhu mahAtmAoMne prAcIna prathAkA anu. saraNa karake dharmakI vAstavika vyAkhyA kI aura usakA upadeza apane adhikArI ziSyoko diyA, rASTrakA sarvathA kalyANa hI huA / dakSiNake sAdhu-sampradAya-bhAskara samartha rAma For Private And Personal
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - dAsa aura pUjyavara tukArAma isake ujjvala udAharaNa haiM / ye mahAtmA kucha rAjanItika vidrohI na the| ye Ajakalake poliTikala sanyAsI na the| inakA jIvanoddezya dezameM rAjanItika Andolana phailAnA na thaa| parantu ye ziSyake adhikArakI parIkSA kara sakate the, jo brahmajJAnakA pAtra thA use brahmajJAnakI zikSA dete the, jo abhI itanA dhautacitta nahIM ho gayA thA ki vaha asamprajJAta samAdhimeM sthita kiyA jA sake use usakI yogyatAnusAra zreSTha karmamArgameM hI dRr3ha karate the| __isI prakArake eka sAdhuke darzana prApta karanekA avasara chatrasAlako milaa| inakA nAma prANanAtha thaa| chatrasAlake jIvanapara inakA itanA prabhAva par3A hai ki inakI saMkSipta jIvanI denI Avazyaka hai| * gujarAta prAMtake antargata jAmanagara purImeM kSemajI nAmaka eka dhanADhya skhatrIke yahA~ bhAdrapada kRSNa caturdazI saMvat 1675 ko inakA janma huaa| eka sAdhuke AzIrvAdase inakA janma humA thaa| usa samaya inakA nAma meharAja thaa| gRhasthAzramameM praveza karane ke kucha kAla pazcAt kucha sAMsArika ghaTanAoMne inake cittameM vairAgyakA aGkara lagA diyA / sAdhu-sevAmeM apanA samaya bitAne lage aura prAyaH sAMsArika vyavahArose alaga ho gye| eka bAra bRndAvanake kucha sAdhu unake yahA~ aaye| unake bhaktibhAvako dekhakara meharAja jI unapara mugdha ho gaye aura unake sAtha sAtha vRndAvanako Aye / unakI patiprANA strI bAIjUrAja bhI unake sAtha aayiiN| zrIvRndAvanameM A kara inhoMne prasiddha vaiSNava mahAtmA svAmI zrIharidAsajIke darzana kiye aura unhIMke yahA~ rahane lge| For Private And Personal
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yogirAja praannnaath| AMAN mandira meM sevA Tahala karane aura sAdhuoMke satsaGgameM inakA samaya bItatA thaa| kahate haiM ki eka dina svAmIjIke anurodhase ye mandirameM mUrtikI pUjA karane gye| dUsare dina paTa khulanepara logoMne dekhA to mUrtiyA~ vahA~ na thiiN| isa ghaTanAne sabako zoka-sAgarameM DubA diyaa| kisIne strAne pIne kA nAma bhI na liyaa| rAtrimeM svAmIjIko bhagavAnne yaha svapna diyA ki, "meharAjase pUjA mata karAo, kyoMki vaha eka bar3A hI tejasvI puruSa hai| yadi vaha Agraha karato use jAmA paTakA dedo"| aisA hI kiyA gayA aura prAtaHkAla saba mUrtiyA~ apanI apanI jagahameM pAyI gayIM / jo kucha ho, aba bhI inake sampradAyavAle paTakekI pUjA karate haiN| kucha kAla vRndAvanameM raha kara inhoMne dezATaNa karanA prArambha kiyaa| ghUmate ghUmate mAravAr3ameM inako una mahAtmAke darzana hue jinake AzIrvAdase inakA janma huA thaa| unakA nAma dhanIdevacanda thaa| unase inhoMne yoga aura vedAntakI dIkSA lii| kucha kAlataka yogAbhyAsa karake ye phira paryaTaNake liye nikle| isa samaya inake sAtha svayaM inake kaI ziSya the| yohI ye pannA pahu~ce / kahate haiM ki pahile ku~DiyA nadIkA jala viSailA thA para inhoMne usake isa durguNako dUra kara diyaa| isa bAtakI prasiddhI ghara ghara phailI aura rAjabhavanataka phuNcii| svayaM chatrasAla inase mile aura pIchese ye bhI unase milaneke liye maU cale gye| rAnI dAnaku~arI bAIjUrAjakI ziSyA ho gayI aura isIse bAIjU prAyaH pannAmeM hI rahA karatI thiiN| bAIjU meharAjajIko 'prANanAtha' kaha kara pukArA karatI thI isIse inakA nAma 'prANanAtha' hI prasiddha ho gyaa| For Private And Personal
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org R mahArAja chatrasAla / janaka, chatrasAlako inake Upara aTala zraddhA thI / ve jaba samaya milatA inake pAsa jAte aura satsaGga karate / pratyeka prakArakI dharmacarcA hotI - sA~khya, vedAnta, yoga, bhakti sabahI gUr3ha tatvoM para vivecanA kI jAtI / parantu unhoMne chatrasAlako kabhI karmayogase bhraSTa karanekA prayatna na kiyA / chatrasAla gRhastha the, rAjA the, hindU jAti aura dharma ke AdhAra the / unake karmmapatha se vicalita honemeM aneka ApattiyA~ thIM / isameM dharma kI maryAdA TUTatI thii| niSkAma karma karanA bhI yogakA eka bar3A zraMga hai / jisa manuSyane apane hRdayase dveSa aura IrSAko nikAla diyA ho, jo sukha aura duHkhameM samacitta rahatA ho, jo brahmajJAna prAptakara cukA ho usake barAbara dUsarA vyakti kAmakara hI nahIM sakatA / zrIkRSNa, rAmacandrajI, isake udAharaNa haiM / lokahitArtha karma karanA manuSyako sAdhAraNa kammoMkI bhA~ti bandhanameM nahIM DAlatA / vaha mokSaprApti meM sahAyaka hotA hai; kyoMki usameM vAsanAkA abhAva hotA hai / prANiyoM ke kalyANake liye prayatna karanA Izvarake virAT rUpakI pratyakSa pUjA hai| "sarvabhUtamayaH zivaH" "yenakena prakAreNa, yasya kasyApi jantunaH / santoSaM janayeddhImAn, tadevezvarapUjanam" | aura phira karma na karane meM eka aura zrApatti hai, jaisA ki bhagavAnane gItA meM kahA hai - yadyadAcarati zreSThaH tattaddevetarojanaH / sa yatpramANaM kurute lokastadanuvartate / " jJAnI puruSako kammokI apekSA nhiiN| parantu usakI dekhAdekhI aneka pAmara lampaTa bhI karma chor3akara baiTha jAya~ge jisameM unakA aura janatA donoMkA akalyANa hai| hamAre Ajakala ke sAdhusamudAyako dekhanese Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yogirAja praannnaath| - NarwANA hI yaha bAta spaSTa ho jAtI hai| ina lAkho vyaktiyoM meM adhi. kA~za svArthI, jar3abuddhi aura unmArgagAmI haiM jo jokakI bhA~ti dezakI sattA cUsa rahe haiM, parantu UparI vyavahArakI samatAke kAraNa inakA acche sAdhuose alaga kiyA jAnA kaThina kAma hai| isIliye saba kucha dharmopadeza karate hue bhI prANanAthajIne chatrasAlako kabhI gRhasthAzrama tyAga karanekI zikSA na dI pratyut sadA unako unake kartavyameM dRr3ha karate rhe| jo hindU rAjAokA svAbhAvika dharma hai usImeM unakI buddhi puSTa karate rahe / inhoMne chatrasAlako vijayakA AzIrvAda diyA / kahA jAtA hai ki pannA prAntameM hIre unhIMke AzIrvAdase milate haiN| inhIMke AdezakA pAlana karake chatrasAla saMvat 1742 meM digvijaya karane nikale the jabaki jaisA ki pUrva adhyAyameM lisbA jA cukA hai, inase saiyada latIfa aura tahavvarakhA~se lar3AI huI aura sAgara Adi nagara inake hAtha Aye, inhoMne saMvat 1744 meM chatrasAlakA abhiSeka kraayaa| saMvat 1765 meM arthAt prANanAthajIke jIvanakAlameM hI chatrasAlajIne unakA samAdhisthAna bnvaayaa| isapara lachIcanda nAmaka eka seThane sonekA eka paJjA rakhavAyA jisakA mUlya kaI lAkha rUpayA batalAyA jAtA hai| saMvat 176hameM bAI jUrAjakA dehAnta huA aura prANanAthajIke samAdhimandirase kucha dUrapara unakI bhI chatarI banavA dI gayI / isake pAsa hI prANanAthajIke gurukA smAraka eka bhavana banA huA hai| ye mahAtmA yahA~ kabhI Aye na the para prANanAthajIne gurubhaktike kAraNa yaha mandira banavAyA thaa| ASAr3ha kRSNa tRtIyA saMvat 1771meM chAnave varSakI For Private And Personal
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org e mahArAja chatrasAla / avasthAmeM inhoMne parAsamAdhi prApta kii| yogAsanase baiThakara aura dhyAnAvasthita hokara prANa tyAga diyA aura svarUpameM lIna ho gye| isake pahile hI ye chatrasAlako apanI gaddIpara baiThA gaye the / ataH inake sampradAya meM chatrasAlajI hI inake uttarAdhikArI hue| isa samaya chatrasAla kevala eka bar3e rAjyake nareza na the pratyut eka prasiddha sampradAya ke dharmaguru bhI the| vastutaH isa samaya ye prAcIna kAlake janakAdi rAjarSiyoMke bhA~ti saMsAra aura paramArtha donoMkI siddhike eka ujvala Adarza the| raNabhUmimeM zatruoMke sAtha lar3anA aura sAtha hI ziSyoMko brahmajJAnakA upadeza denA kSudra jIvoMkA kAma nahIM hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prANanAthajIkA zarIra usI pUrvanirmita samAdhi-bhavanameM rakha diyA gayA / bhavanake Uparake khaNDameM inakI seja aura kalagI hai aura pAsa hI inakI vANIkI pothI rakkhI hai / yaha grantha padyameM hai aura isakA nAma kulajama svarUpa hai / ThAkura mahArAjasiMha apane itihAsameM likhate haiM ki prANanAtha jIne kurAna kI AyatoMkA bhASAmeM anuvAda kiyA hai aura unapara vyAkhyA kI hai / sambhava hai ki aisA huA ho; parantu kulajama svarUpameM prAyaH vaisI hI vANiyAM hoMgI jaisI ki kabIra, nAnaka, dAdU Adi Adhunika mahAtmAoMne kahI hai| nIce ke khaNDa meM inakA zarIra telameM DubAkara lakar3Ike eka sandUka meM rakkhA hai| pratyeka divAlIko yaha tela badalA jAtA hai / isa sampradAya ke loga parinAmI ( yA dhAmI ? ) kahalAte haiN| ye loga gujarAta, kAThiyAvAr3a, mAravAr3a aura bundela For Private And Personal
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir anavarasAM aura sadarahIna / 75 - - khaeDameM pAye jAte haiN| jAmanagara jahA~ prANanAthajIne janma liyA thA aura panA jahA~ unhoMne zarIra tyAga kiyA inake liye tIrthasthAna haiN| inakI saMkhyA kaI sahasra hogI para inameMse adhikAMza Ajakala vaiSNavoM meM sammilita hogaye haiN| isIliye mardumazumArImeM inakI ThIka ThIka gaNanA nhoskii| jaisA ki UparakI bAtose vidita hotA hai, prANanAthajIkA satsaGga kaI varSataka chatrasAlako prApta huaa| isakA unake jIvanapara kyA prabhAva par3A vaha spaSTa hai| ve na kevala apane sAMsArika karttavyapathapara pahilese bho adhika dRr3ha hogaye kintu jisa hindU dharmakI rakSAkA bIr3A uThAkara ve mugaloMse lar3ane khar3e hue the usake Antarika tatvoMkA yoga dvArA svayaM anubhava karanese unakI niSThA usameM aura bhI puSTa ho gayI aura ve dUsaroko bhI sanmArgagAmI banA ske| sadgurukI sevA karanese unako dharmakA zAstrokta phala milA-saMsArameM abhyudaya huA aura dehatyAgake pIche niHzreyasakI prApti huii| 11. anavarakhA~ aura sadaruddIna / jisa samaya chatrasAla digvijayameM laga rahe the una dinA orachA rAjyakI avasthA acchI na thii| mahArAja sujAna siMhake uttarAdhikArI indramaNi ( indamana ) abhI bAlaka the| sujAnasiMhakI mAtAmahI mahArAnI gaNeza ku~arI rAjyakA prabandha kara rahI thIM / parantu karmacAriyoMke Upara koI kar3I dRSTi na thii| ve rAjyakA dhana khula kara lUTa rahe the aura kadAcit chatrasAlakA bhI virodha kiyA For Private And Personal
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / - A rr.. . . . . cAhate the| isa samAcArako pAkara ye orachA kI ora bar3he para mahArAnI gaNeza ku~aro bIcameM hI prA milI aura krodha zAnta hogyaa| orachese ye sIdhe gvAliyara aaye| yahA~ hamAre pUrva paricita senApati tahabarakhA~ sUbedAra the| inameM itanA sAhasa kahA~ thA jo ba~delose lar3a sake-bicArene Dara kara cautha denA svIkAra kara liyA aura 20000) dekara kisI prakAra pIchA chudd'aayaa| isa samAcArako pAte hI auraGgajebane unako rAjalevAse nikAla diyaa| isake pIche inhoMne bhelasAke kileko gheraa| zIghra hI kile. dArane hAra mAna lI aura ujjainataka vaha sArA prAnta inake hAthameM praagyaa| ___yaha samAcAra bhI auraGgajebako milaa| isa bAra usane zekha anavarakhA~ke sAtha eka bar3I senA bhejii| zekhajIne bhelaseMse maU jAne kA mArga roka liyA aura vahA~ baiThe baiThe chatrasAlako pakar3a lene yA mAra DAlanekI AzAmeM par3e rahe / inake par3Avapara chatrasAlane acAnaka rAtameM dhAvA mArA / thor3I hI derake yuddhake pazcAt musalamAnI senAke paira ukhar3a gye| svayaM -zekhajI pakar3e gaye / aura bahutase sipAhI mAre gaye / kaI dinataka bandI raha kara, anavara khA~ne savAlAkha rupaye chatrasAlako bheMTa kiye aura cautha denekA vacana diyaa| taba unako chuTakArA milaa| parantu auraGgajebane kruddha hokara inako bhI padacyuta kara diyaa| zekha anavarake pAsa eka paramasundarI vezyA thii| anavarake sAtha hI yaha bhI pakar3a lI gayI thii| jaba zekhajI chor3e gaye to chatrasAlane use bhI chor3a diyA; para usane jAnA svIkAra na For Private And Personal
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir anavarakhA~ aura sadaruhIna / 77 - kiyaa| usake bahuta prAgraha karanepara unhoMne use apane pAsa hI rahane diyaa| usase unako eka kanyA huI jisakA nAma mastAnI huaa| yaha bhI apanI mAtAkI bhA~ti atyanta sundarI thii| jaba dvitIya pezavA bAjIrAva bundelakhaNDa Aye to ve use apane sAtha lete gye| yadyapi usakA unake sAtha koI dharmavivAha na huA thA para usane Ajanma unake sAtha satItva aura premabhAvakA paricaya diyaa| isase pezavA. ko eka putra alIbahAdura nAmakA huA jisako bA~dAkA z2ilA jAgIrameM milaa| isI alIbahAdurase bA~dAke navAboMkI utpatti hai| san 1857 ke vidrohake samaya jo navAba the unakA bhI nAma alIbahAdura thaa| unhoMne vidrohiyoMkA sAtha diyA aura antameM gavarnameNTane bA~dA unase chonakara unako kucha peMzana dekara indaura bheja diyaa| inake gharAne meM isa samaya bhI eka vyakti navAba upAdhise vibhUSita hai yadyapi unakI Arthika dazA bahuta hI zocanIya hai| unake putrakA bhI nAma alIbahAdura hai| astu, aba mirjA sadaruddIna dhAmaunIke sUbedAra aura senAke nAyaka niyata kiye gye| inake sAtha pahilese bhI adhika sipAhI the, jinakI saMkhyA tIsa sahastrase kama na thii| Aneke sAtha hI mirjAsAhabane eka dUtake dvArA chatrasAlase yaha kahalAyA ki ve lUTamArakA burA pezA chor3akara bhaviSyake liye mug2ala samrATakI adhInatA svIkAra kara leN| chatrasAlane isake uttarameM mirjAsAhabase bhI aura sUbedAroMkI bhA~ti cautha maaNgaa| - isa uttarase kupita hokara mirjAne dUsare dina sabere hI lar3AI prArambha kii| saMdhyAtaka donoM orake sainikoMne bahuta For Private And Personal
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - vIratAse yuddha kiyaa| parantu sAyaGkAlake samaya buMdeloke pA~va ukhdd'e| yadyapi unakI paristhiti itanI nahIM bigar3I ki use sampUrNa hAra kaha sakeM parantu usa dina jIta musalmAnoMke hI hAtha rhii| dUsare dina phira sabere hI lar3AI prArambha huii| buMdeloMke senApati baladivAna the| usa samaya channasAla yuddhakSetrameM na the| musalmAnoMkI senA do daloMmeM vibhakta thI aura donoM ke bIcameM ba~dele the| thor3I derake pazcAt buMdele bIcameMse hI eka ora ghora jaGgalakI ora bhaage| isa zIghratAke sAtha yaha kAma kiyA gayA ki donoM musalmAnI dala eka dusareke sAmane ho gaye aura ghabarAhaTa meM kSaNabharake liye eka dUsarepara zastraprahAra karate rhe| jabataka ve sa~bhaleM, baladivAna aura chatrasAlane unapara AkramaNa kiyaa| chatrasAla bhI vahIM pAsa hI jagalameM chipe hue the| isa pahilesa bar3I senAke bhA jAnese musalmAnI senA aura bhI ghabarA gyii| yadyapi vaha kucha derataka bar3I bIratAse lar3atI rahI para antameM hArakara bhAga pdd'ii| lagabhaga eka yojana (cAra kosa) taka musalmAnoMkI lotheM itastataH kSetrameM par3I huI thiiN| svayaM mirjAsAhaba pakar3e gye| kaI dina bandI rahakara ve cauthakA vacana aura savAlAkha rupayA tatkAla denepara chuutte| isa yuddha meM inake bhI kaI nAmI saradAra kAma Aye para lAbha bhI bahuta huaa| rupayeke atirikta bahutasI Avazyaka yuddha-sAmagrI hAtha lgii| lar3AIke pazcAt chatrasAlajI citrakUTakI ora zrIkAmatAnAthajIke darzanake liye cale / yahA~ hamIdakhA~ pahilehIse par3Ava DAle par3A thA aura vahA~ke sAdhuoM aura mAnejAnevAle yAtriyoMko bahuta kaSTa de rahA thaa| chatrasAla thoDese sainikoMke For Private And Personal
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir anavarakhA~ aura sadaruhIna / sAtha usapara car3ha daur3e; para vaha prANa bacAkara bhAga niklaa| vahA~se bhAga kara usane kucha dehAtI jamIMdAroko bhar3akA kara virodhapara khar3A kiyAH para phira hAranA par3A aura ina mUkhauko bhI apanI adUradarzitAke liye bhArI pazcAttApa sahanA pdd'aa| bIragar3ha va bagarosA Adi kaI sthAna chatra. sAlake hAtha aaye| inako apane pUrvajita sthAnoMkA-nara. siMhagar3ha, erica, kAlapI, prAdikA eka bAra phira cakkara lagAnA par3A kyoMki z2amIdAroMke isa vidrohakI Aga vahA~ mI kucha kucha phaila gayI thii| koTaleke kileke afasara hamAre pUrva paricita saiyada latIfa the| inhoMne kucha dinoMtaka jama kara yuddha kiyaa| parantu sAmagrIke cUka jAnese inako bhI zaraNa pAnA pdd'aa| eka lAkha rupayA lekara chatrasAlane inako bhI chor3a diyaa| isa lar3AI meM bhI, aura vizeSataH hamIrakhA~ke sAtha citrakUTake yuddhameM, chatrasAlako bahuta sAmagrI hAtha lgii| rAjyakA vistAra bhI bahuta bar3ha gayA thA aura jo prAnta mug2ala zAsanameM hote hue bhI cautha dete the unakI saMkhyA bhI bahuta bar3ha gayI thii| ina saba bAtose bundelokA utsAha bar3hatA jAtA thA aura anya sthAnoMke bhI hindU AzApUrNa dRSTi isa bhora DAla rahe the ki kadAcit chatrasAlake dvArA hamArA bhI uddhAra ho| For Private And Personal
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / 12. raajyaabhissek| yadyapi aba chatrasAlake pAsa sabhI rAjakIya sAmagrI upasthita thI aura ve eka bar3e prAntapara zAsana kara rahe the, taubhI abhItaka unhoMne rAjAkI upAdhi dhAraNa nahIM kI thii| digvijayake do varSa pIche yaha sammati huI ki aba niyamapUrvaka abhiSeka kiyA jaay| chatrasAla svayaM kucha sthira na kara sake the; parantu prANanAthajIne anurodha kiyA ki isa ani. zcita paristhitiko zIghra hI samApta kara denA caahiye| jo kArya prArambha kiyA gayA thA usakA ucita pariNAma yahI thA ki chatrasAla svayaM mugalamukta prAntoMkA prabandha apane hAthameM lekara unako hinduzAsanakA sukha anubhava kraaveN| nidAna, kAzI Adi sthAnoMse paNDita bulavAye gaye aura saMvat 1744 (san 1687)-meM vedoka vidhike anusAra abhiSeka kiyA gayA / zAstrake nirdezAnusAra aneka puNyakarma kiye gaye aura aba chatrasAla, vastutaH to the hI, nAmataH bhI apane vistRta rAjyake mahArAja ho gaye / isa avasarapara orachAvAlose eka halkI cher3achAr3a huii| jaisA ki pahile likhA jA cukA hai, bundeloMke Adi puruSa kAzIse Aye the / bahuta kAlataka orachA-nareza kAzIzvarakI upAdhise pukAre jAte the| bundelakhaNDameM yaha prathA thI ki jisako orachAse tilaka mile vahI rAjA khlaaye| jaba chatrasAlane vinAorachAke pUche hI apanA abhiSeka karA liyA to unhoMne ha~sImeM yaha pada likha bhejA oracheke rAjA aru datiyAke rAI / apane mu~ha chatrasAla bane dhanA bAI // For Private And Personal
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir raajyaabhissek| - isakA bhAvArtha yaha huA ki morachAse tilaka na milane ke kAraNa chatrasAla vastutaH rAjA na the, vyartha apaneko rAjA kahate phirate the| chatrasAla svayaM kavi the; unhoMne isa padake uttarameM eka savaiyA banAkara likha bhejAsudAmA tana here taba raGkahU~te rAva kInhoM, bidura tana here taba rAjA kiyo cerete| kUbarI tana here taba sundara svarUpa dInhoM, draupadI tana here taba cIra baDhyau Terete // kahata chatrasAla prahlAdakI pratikSA rAkhI, hiranAkusa mAro neka najarake pherete / ere gurunAnI abhimAnI bhae kahA hota, nAmI nara hota garur3agAmIke Terete // jaisA ki isa savaiyAse spaSTa pratIta hotA hai, chatrasAlane apanI bar3AIkA kAraNa bhagavAnako btaayaa| isakA pratyuttara orachA-nareza kucha bhI na de sakate the| kahate haiM ki usake pazcAt unhoMne inako savAI rAjA chatrasAlake nAmase patra likhaa| inake abhiSekake sambandha vizeSa koI byaurA nahIM miltaa| isaliye kucha vistArake sAtha isa viSayameM nahIM likhA jA sktaa| parantu aisA vizvAsa hotA hai ki yaha utsava bar3I dhUmadhAma aura samArohake sAtha manAyA gayA hogA aura sambhavataH usI DhaGgakA huA hogA jaisA ki inake Adarzamitra zivAjIkA huA thaa| - For Private And Personal
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - - - 13. abadussamada aura bahalUla khA~ / atra gahi chatrasAla khijhyo kheta betavaiko, utate paThAna kInhIM jhuki jhapaTa / himmati bar3Ike gabar3Ike khilavAranaloM, deta sai haz2Arana haz2Ara bAra capaTai // bhUSaNa bhanata kAlI hulasI asIsanako, sIsanako IsakI jamAti jora japarTa / samada lauM samadakI senA tyoM buMdelanakI, seleM samaserai bhaI bAr3anakI lapaTeM // -(bhUSaNa) mirjA sadaruddInake parAjayakA samAcAra pAkara moraGgajebane saMvat 1747 (san 1690 ) meM amIra abadussamadako bundelakhaNDa bhejaa| yaha bhI apane sAtha eka bar3I senA lAyA, jisakI saMkhyA kamase kama tIsa sahana thii| maudhAke samIpa donoM senAokA sAmanA huaa| caitra zukla paJcamIko yuddha prArambha huaa| saberekA samaya thaa| chatrasAla svayaM apanI senAke madhya bhAgameM the| dahinA vibhAga baladivAna aura bAyA~ rAyamana dauAke adhIna thA / pahile donoM senAoM meM bahuta antara thA aura topoM va bandUkoMse lar3AI hotI rhii| parantu thor3I hI dera meM, jaisA ki purAne samayameM bhAratIya senAoMmeM prAyaH hotA thA, donoM orake sainika itane nikaTa A gaye ki ye astra bekAma ho gaye aura talavAra, kaTAra Adise kAma liyA jAne lgaa| donoM ora. ke sainika ApasameM gutha gaye aura saMdhyAtaka ghora ghamAsAna lar3AI huii| abhItaka jitanI lar3AiyA~ buMdeloko mug2alose For Private And Personal
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir abadussamada aura bahalUla khaaN| 3 - - khar3anI par3I thI yaha zAyada una sabase bhISaNa thii| donoM daloMke bahutase sipAhI aura bar3e bar3e saradAra kheta rhe| dina. meM kaI bAra to aisA pratIta hotA thA ki abadussamadakI hI jIta hogii| do eka bAra svayaM chatrasAla isa prakAra ghira gaye ki yadi thor3I derataka aura sahAyatA na pahu~ca jAtI to prANa bacanA kaThina thaa| parantu antameM jIta inakI hI huI; abadussamadako apane DerekI ora haTanA pdd'aa| jaisA ki sabhya jAtiyoM meM hotA hai, donoM orase loga bhAye aura apane hatAhata sAthiyoMko uThA le gaye aura jo mAre gaye the unake, apane apane matake anusAra, saMskArameM lge| abhItaka abadussamada pUrNarUpase hArA na thaa| rAtako chatrasAlane phira usako senApara chApA maaraa| vaha pahilese ghabarAI to thI hI, isa AkramaNane usakI avasthAko pUrNatayA bigAr3a diyaa| thor3I hI dera meM sipAhiyoMne pITha de dI aura abadussamadako haThAt parAjaya svIkAra karanA pdd'aa| cautha dekara antameM usane chuTTI pAyI aura yamunAkI ora sasainya calA gyaa| yuddhake kucha kAla pIche, jaba ki chatrasAla jinako cAra ghAva lage the acche ho gaye to inhoMne suhAvalapara AkramaNa kiyA / vahA~ke rAjA harIlAla gajasiMhane (gaMgAsiMha ? ) do cAra dina sAmanA karake antameM cautha denA khIkAra kiyaa| ___ jina dinoM chatrasAla ina jhagar3oM meM phaMse hue the, usa ava. sarameM bhelasA phira mug2aloke hAthameM calA gayA thaa| nidAna ye use leneke liye phira Age bddh'e| rAstemeM sUbedAra bahalUla svA~ par3A huA thaa| chatrasAlane thor3ese sipAhiyoM ke For Private And Personal
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / sAtha rAtameM hI usake par3Avapara chApA mArA / usakI hAni to vizeSa na huI parantu vaha sthAna usakI senAke liye surarakSita na thA isaliye vaha vahA~se kucha pIche kI ora haTa gayA / nikaTastha rAjA jagatasiMha buMdelA bhI usakA sahAyaka thA / tIna cAra dinataka isI rAjAke adhIna mug2ala senA lar3atI rahI / antameM chatrasAla ke bhatIjeke hAtha usakI mRtyu huI aura mug2ala senA pIche haTI / / yahA~se calakara chatrasAlane zAhagar3ha ( rAjagar3ha ? ) - ko gherA / itane avasara meM bahalUla khA~ne bhI apanI senAko sa~bhAla liyA thA / lagabhaga nau sahasra sainika lekara vaha bhI zAhagar3ha pahu~cA / kaI dinataka phira ghora saMgrAma huA jisake anta meM bahalUlako bhAganA pdd'aa| usake jAnepara zAhagar3ha kA kilA bhI inake hAtha lagA / zAhagar3ha chatrasAla dhAmaunIkI zrora Aye / yahA~ bahalUla phira inase Akara bhir3A / isa lar3AI meM usane apane prANa dekara hI auraGgajebakA namaka adA kiyaa| bahalUlake maranepara chatrasAla dhAmaunIse maU cale aaye| ye to kucha kAlataka yahIM raha gaye parantu inakI senA ne isa bIcameM koTarA apane adhikArameM kara liyA / isake atirikta aura bhI kaI choTe choTe sthAna inake rAjyagata ho gaye / 14. udAratA - paricaya | koTare ko lekara chatrasAlakI senAne sevar3Apara (sivar3A, sahadUdA yA sihu~r3A ? ) zrAkramaNa kiyA / yaha sthAna dalela khA~ nAmaka paThAna saradArako dillIzvara se jAgIra meM milA For Private And Personal
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir udAratA-paricaya / - thaa| vaha jagaha kAma dekhanAthe dina thaa| vaha svayaM to dillI gayA huA thA, usakA nAyaba murAda khA~ usakI jagaha kAma dekhatA thaa| do tIna dinataka isane kilekA bacAva kiyA para cauthe dina buMdeloMkA isapara adhikAra ho gayA aura murAda khA~ mArA gyaa| dalela khA~kA chatrasAlase eka purAnA sambandha thaa| usase aura inake pitA rAva campatase mitratA thii| kisI samaya isa maitrIke pramANameM inhoMne Apasa me pagabadalA kiyA thA arthAt ekane dUsarekI pagar3I pahanI thii| usa samayameM yaha kriyA maitrIke lakSaNakI caramasImA thii| jina logAmeM pagaba. dalA hotA thA ve janmabhara bhrAtRbhAva nibAhate the aura yaha pArasparika prema unake kuTumbiyoMmeM bhI kaI pIr3hItaka calA jAtA thaa| aisA pratIta hotA hai ki chatrasAlako isa bAtakI smRti na thI ki mere pitAse dalela khA~kA pagabadalA huA hai, nahIM to ve kadAcit usakI jAgIrapara AkramaNa na hone dete| yaha bhI sambhava hai ki baladivAnane binA unase pUche hI aisA kara diyA ho, kyoMki jahA~taka patA calatA hai svayaM chatrasAla usa samaya maUmeM the| __ astu, jo kucha ho isa bAtakI sUcanA bhI auraGgajebako milii| samAcAra pahu~cane ke kucha hI kAla pazcAt dalela khA~ darabArameM aayaa| bAdazAhane usase kahA, " sunA hai, aba bhatIjA cacAkI roTIpara bhI hAtha mArane lagA hai|" dalelakhA~ isa bAta kA artha kucha bhI na samajha sakA aura pUchanekA sAhasa na kara skaa| thor3I dera meM jaba darabArase yaha ghara pAyA to use bhI saba samAcAra milaa| murAda khA~ usakA bar3A priya mitra thaa| usakI mRtyuse dalelako bar3A zoka humaa| sAtha hI isake apanI jAgIrake luTa jAnekA bhI For Private And Personal
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 86 mahArAja chatralAla / krodha thA / vaha sIdhe phira darabAra gayA aura usane bAdazAha se chatrasAlako daNDa deneke liye sahAyatA mA~gI / zrIraGgajeba usa samaya usase kisI kAraNa se kucha ruSTa thA / usane badalA lenekA yaha acchA avasara pAyA / sahAyatA denA ekamAtra asvIkAra kara diyA aura usako samajhA diyA ki yadi tuma apanI jAgIra vApasa lenA cAhate ho to zrApa jAkara prayatna karo / aisA karanA usake liye koI nayI bAta na thI / apane anuyAyiyoM ke sAtha isa prakArakA vyavahAra karanA usakI kuTila aura madAndha nItikA eka sAdhAraNa aGga thA / jaba vaha apane kisI saradAra yA jAgIradArako daNDa denA cAhatA to use kisI kaThina kAmameM lagAkara bIcameM sahAyatA denA banda kara detA thA / kaI bAra senApatiyoMko dUra dUra prAntoM meM yuddhake liye bhejakara, jisa samaya unako sahAyatA kI AvazyakatA hotI, usa samaya sahAyatAse hAtha khIMca liyA karatA thA / yahI kutsita AcAra jodhapurake mahArAjA yazavanta siMhake sAtha, jaba ve kAbulakI ora gaye hue the. kiyA gayA / isa yuktise bAdazAhakI icchAko kucha saphalatA to prApta hotI thI. usa bicAre saradArako apayaza aura apamAna pAne ke sAtha sAtha kabhI kabhI prANase bhI hAtha dhonA par3atA thaa| kitane hI saradAra, jinase auraGgajebako kisI prakArakA svaTakA thA, isa prakAra TharADe kara diye gaye / para isameM eka Apatti thI, usa saradArake sAtha hI mug2ala sAmrAjyako bhI hAni uThAnI par3atI thI / kitane hI yogya puruSoMke prANa vyartha jAte the| kitanA hI dhana miTTImeM mila jAtA thA aura zatruoMkA utsAha bar3hatA thaa| apane zatruoMke hAtha apane For Private And Personal
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir udaartaa-pricy| mitroMko kaTavAnA eka aisI nIti hai jo auraGgajeba aise buddhimAnoMko hI sUjhatI hai| jisake hRdayameM Dara yA zaGkAoMkA rAjya hotA hai vahI aisI cAla calatA hai aura usakA phala uThAtA hai; 'saMzayAtmA prnnshyti| astu, yahI nIti dalela svA~ke sAtha khelI gyii| yaha bAta bAdazAhakI samajha na pAyI ki yadi yaha jAgIra isake hAthase calI gayI to mugala sAmrAjyakA eka Tukar3A calA jAyagA aura dUsare jAgIradAra bhI ghabarAkara kadAcit chatrasAlase mila jaayNge| uttara pAkara dalela khA~ avAka raha gyaa| jisa chatrasAla ke sAmane bar3e bar3e zAhI senApati na Thahara sake usakA virodha vaha bicArA niHsahAya jAgIradAra kyA karatA! nirAzAne use dabA hI liyA thA ki use pagabadale. kI bAtakA smaraNa huaa| chatrasAlake svabhAvakI prazaMsA usane bahuta sunI thii| aba usane usakI parIkSA lenI caahii| kucha samajha bUjhakara usane chatrasAlako eka patra likhaa| pagabadaleke sambandha rAva campata usake bhAI the aura chatra. sAla bhatIje hote the| isI bAtakA izArA bAdazAhane bhI kiyA thaa| aba isI sambandhakA Azraya dalela khA~ne liyA / usane chatrasAlase bUr3he cacA (arthAt apane )-para dayA karane. kI prArthanA kii| usake patrakA yaha prAzaya pratIta hotA thA ki yadyapi vaha jIvikAke liye auraGgajebakI sevAmeM thA parantu chatrasAlake sAtha use saccA sneha thA aura unakA kalyANa cAhatA huA unase rakSAkI AzA rakhatA thaa|| chatrasAlake yahA~ patra par3hA gyaa| use sunakara unako usa niHsahAya vRddha dalela khA~para dayA bhaagyii| yadyapi yaha mula lmAna thA parantu kisI samaya unake pitAkA mitra thA aura For Private And Personal
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org EC mahArAja chatrasAla / isa samaya durdaivane use auraGgaz2eba kI durnItike caGgalameM DAla diyA thaa| sivAya inake aura usa samaya usakA koI sahArA na thA / yaha socakara mahArAjane usI samaya baladivAnako likhakara dalela khA~kI jAgIra lauTA dI aura jo kucha mAla va rupayA usakA lUTa meM zrAyA thA saba phera diyaa| itanA hI nahIM, pratyut jo kucha kSati usakI ho cukI thI usake liye apane pAsase dhana dekara pUrti kI / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir isa udAratAkA bar3A acchA prabhAva par3A / zraraGgaz2eba kI durnIti viphala gayI ora use dalela qhA~ko dIrgha kAlataka Apana dekhanekA duravasara na mila sakA / itanA hI nahIM, use apane amIroM aura anya puruSoMke sAmane lajjita honA sAtha hI isake logoMke cittameM chatrasAlakI pratiSThA aura unakI zreSThatA aura bhI har3ha hokara baiTha gayI / yaha saccA sAtvika dAna thA, jaisA ki bhagavAnne kahA haidAtavyamiti yaddAnaM dIyate'nupakAriNe / par3A / " deze kAle ca pAtreca, taddAnaM sAtvikaM smRtam // aura jo sacce niSkAma kammaukA Izvaradatta phala hotA hai, vaha Age calakara inako milA / 15. asmada khA~ / isake kucha kAla pIche moghAmaTauMdhA ( maTebanda ?) Adi paraganoM ke z2amIdAroMne, jinameM hindU va musalmAna donoM the, lar3aneke liye tatpara hue| inako isa bAta kI AzA dilAyI gayI thI ki samayapara musalmAnI senA sahAyatA karegI / senA to pahu~cI nahIM para ye mUrkha prANoMpara khela gye| thor3I For Private And Personal
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir asmada khaaN| - hI derameM inakA sArA bala svabhAvataH ThaNDA ho gyaa| sAdhAraNa avasthAmeM chatrasAla inako thor3AsA daNDa dekara kSamA kara dete para isa yuddha meM unake bIra senAtI rAyamana dautrAko acAnaka golI laga gyii| isase unako bar3A krodha pAyA aura vidrohiyoMkI senA naSTAbhraSTa kara dI gayI / isake pIche. solaha sahasra rupayA lekara taba unako chor3A / kahA jAtA hai ki isa lar3AI meM sAtasole adhika dehAtI mAre gaye / yadyapi ga~vA~rose lar3anemeM aura unako jItane meM koI bar3I kIrti na thI taubhI chatrasAlako bAdhya hokara aisA karanA par3atA thaa| ye ga~vAra musalmA. nokI bAtoM meM Akara apane sacce hitaiSiyoMse hI jhagar3A ThAna baiThate the| hindU hokara bhI inakI samajhameM yaha bAta na AtI thI ki unake gohiMsaka vidharmI aura vijAtIya zAsaka unake utane hitecchu nahIM ho sakate the jitane ki chatrasAla aise dharmavIra puruSa the| mug2ala unakI kevala itanI bhalAI cAhate the ki ve rAjakIya kara dete rahe aura kuliyoM kI bhA~ti sevA karate rheN| para isa lar3AIne A~kha kholadI / isake pIche phira chatrasAlake viruddha isa prakArakA koI upadrava na huA aura ye svatantra hokara apanA sArA bala mug2aloMke viruddha lagA sakate the| inhIM dinoM dhAmaunI meM asmada qhA~kI sUbedArI thii| isane pahADIke pAsa apanI senA lekara inako rokaa| kucha dera lar3AIke uparAnta usakI senA bicala gayI aura vaha svayaM pakar3A gyaa| pahile vaha cautha denA svIkAra na karatA thA / vivazataH usake vadhakA Adeza honevAlA thA ki saiyada abdullatIfake samajhAnese mAna gayA aura cautha denepara saha For Private And Personal
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mahArAja chatrasAla / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mata hokara chUTA / jaba isa bAtakA samAcAra auraMgajeba ko milA to usane asmadako padacyuta karake usake sthAnameM zAhakulI khA~ko niyata kiyA / lage jina dinoM ki chatrasAla ina mugala senApatiyoMse lar3ane meM hue the, unakI sArI zakti isI kAmameM vyaya nahIM hotI thI, pratyut unakI senAke choTe choTe Tukar3e idhara udhara lUTamAra aura rAjyakA vistAra kiyA karate the / 16. mugaloMse antima yuddha 1 kisata myAnateM mayUkhai pralayabhAnukaisI, phAreM tama tomase gayandanake jAlako / lAgata lapaTa kaNTha bairinake nAginisI, rudrafe frabhAvai dai dai muNDanake mAlako || lAla chitipAla chatrasAla mahAbAhu balI kahA~ lauM bakhAna karauM terI karavAlako // pratibhaTa kaTaka kaTIle kete kATi kATi, kAlikAsI kilaki kaleU deni kAlako // - ( bhUSaNa ) abhItaka jitane sUbedAra zrAye the unameM aura zAhakulI meM AkAzapAtAlakA antara thA / isameM viSayaparatAkA leza bhI na thA aura svakartavya sAdhanahI usakI eka mAtra sukhasAmagrI thI / use yaha bhalI bhA~ti vidita thA ki usake pahileke sUbedAroMne apane zrAlasya aura zrasAvadhanatAse chatrasAlako vijaya prAptike aneka avasara diye the / usa samaya mugaloMkI senA kyA hotI thI, pradarzinI hotI thI / For Private And Personal
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mugaloMse antima yuddh| 61 mugaloMkI itanI vRddhi hogayI thI ki aba ve madhyAhna ke sUryakI bhA~ti patanonmukha hocuke the| pratyeka sipAhI kisI dhanAvyakI bhA~ti rahatA thaa| kheme khememeM gAne bajAnekI sAmagrI rahatI thii| senAke sAtha jo bAjAra calatA thA usameM jo jo vastu bikatI thI ve choTe nagaroM meM bahuta mUlya denepara bhI nahIM mila sakatI thIM / nartakiyokA sAtha rahanA Avazyaka mAnA jAtA thA / sipAhiyoMkI vardiyoM aura ghor3oMke sAjoMmeM jitanA dhana vyaya kiyA jAtA thA utanA Aja kala acche acche aphasaroMko svapnameM bhI nahIM mila sktaa| jo senAe~ svayaM mamrATake sAtha hotI thIM unameM ina saba bAto. kI carama sImA pAyI jAtI thii| parantu aisI koI bhI mugala senA na thI jo ina doSoMse mukta ho| aisI senAoMse zIghratA yA phurtIkI AzA rakhanA durAzA mAtra thaa| itanI sAmagrIko lekara drutagAmI honA inake liye asambhava thaa| aisA karanese inake sukhamaya jIvanameM bAdhA par3atI thI aura sukhatyAga senAnI yA sainika kisI. ko bhI abhISTa na thaa| mugaloMke sAtha jo rAjapUta rahA karate the unameM ye doSa apekSAdRSTayA nahIM the| parantu isa samaya auraGgajebake pAsa bahuta kama rAjapUta raha gaye the| auraGgajebane mugalavaMzake ciramitra rAjapUtoMko zatru banAkara taba chor3A thaa| - zAhakulI ina saba bAtoMko jAnatA thaa| use bhalI bhA~ti zAta thA ki ba~dele apanI phuratIke kAraNa mug2aloko taGga kara sakate the| ataH usane dhAmaunI Ate hI sudhAra karanA prAraMbha kiyaa| sabase pahile usane apanA hI sudhAra kiyaa| thor3e hI kAlameM isakA prabhAva pdd'aa| 'yadhadAcaratizreSThaH tattadevetarojanaH / ' For Private And Personal
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / mugalasenAmeM mAno phirase prANakA sAra huzrA; usane phirase apanI khoyI huI zaktiko pA liyaa| idhara ba~deloM meM bhI parivartana horahA thA / aba vaha samaya na thA ki dezapremiyoko jaGgalapahAr3oM meM mu~ha chipA kara phirane. kI AvazyakatA ho yA khAne kapar3etakakA kaSTa sahana karanA par3atA ho| aba unake pAsa eka vistRta rAjya thA / sukhakI sAmagrI ikaTThI hojAtI thii| abhItaka jitanI lar3AiyA~ huI thIM sabameM inakI hI jIta huI thii| vaha auraMgajeba jisake nAmakA sikkA sAre bhAratameM baiThA huA thA inake sAmane kucha na kara sakA thaa| isakI sArI yuktiyA~ ulaTI par3I thiiN| mugaloMmeM buMdeloMkI dhAka jama gayI thii| dUra dUrake hindU inako apanA dharmarakSaka aura AzrayadAtA mAnate the| ina saba bAtoMne buMdeloko abhimAnase bhara diyA thaa| ve apane zatruoMko tuccha samajhane lage the| unako vizvAsa thA ki koI mugala senA kabhI unake sAmane nahIM Thahara sktii| zAhakulIne zIghra hI unake abhimAnako cUrNa karake unako nirdhama kara diyaa| thor3e hI dinoM meM usane caurAhaTa, koTarA, jalAlapura aura anya kaI sthAnoM ko apane hAthameM kara liyA aura maUkI ora Age bddh'aa| isa samaya buMdeloMkI laga. bhaga vahI dazA thI jo ki mahArAja jayasiMhake sAmane marahaThokI huI thI / aisA pratIta hotA thA ki ba~delakhaNDameM mugalokA zAsana punaH sthApita ho jaaygaa| maUse kucha dUrapara donoM senAe~ eka dUsareke sAmane aayii| zAhakulIke lagAtAra vijayoMne mug2alokA utsAha dviguNa kara diyAthA aura usI mAtrAmeM buMdelokA sAhasa ghaTa calA thaa| jo bAta unakI samajhameM anahonI thI vahI horahI thii| ve hAra rahe the| For Private And Personal
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mugaloMse antima yuddha / - - - isa bhAvane yuddha meM apanA phala dikhlaayaa| saberA hote hI yuddha prArambha huaa| dopaharataka kisI dalakI pradhAnatA pratIta na huI thI pratyut buMdeloMkI kucha bar3hatIhIsI dIkhatI thii| parantu madhyAhrake pazcAt raGga badala gyaa| ye pIche haTane lge| saMdhyA hote hote inake pA~va ukhar3a gye| chatrasAla, baladivAna tathA anya saradAroMne lAkha lAkha sama. jhAyA para sipAhI na sa~bhale / vivaza hokara chatrasAlako bhI kSetra chor3anA pdd'aa| yuddhasthalase kucha dUra pIche haTakara inhoMne senAko sNbhaalaa| vaha bar3I cintAkA samaya thaa| yadi isI prakArakI do eka lar3AiyA~ aura hotI to banA banAyA kAma bigar3a jaataa| varSoMkA udyoga miTTI meM mila jAtA | bundeloMkI kIrti aura hinduoMkI zrAzAokA eka sAtha hI lopa ho jaataa| chatrasAlane, yaha saba samajha bUjhakara, sipAhiyoko AzvAsana denA prArambha kiyaa| vaha samaya krodha karanekA na thA, zIla aura dhairyakI AvazyakatA thii| inhoMne sainikoMkA kisI prakArale tiraskAra na kiyaa| unako unake pUrvajoMke aura svayaM unake kRtyoMkI smRti dilaayii| jina jina kaThinAiyoMkA sahanakara inhoMne apane vartamAna svAtaMtryakA sampAdana kiyA thA unakA kathana karate hue mahArAjane unakA dhyAna usa paristhitikI ora bhI strIMcA jo mug2aloMke punarabhyudayakI avasthAmeM unakI hogii| hindU-dharma, hindU-ramaNiyoM, hindU bIroMke sAtha jo kadAcAra yavana kiyA karate the vaha unase chipA na thA / mahArAjane usakI bhI unheM smRti dilAyI aura antameM dharmayuddhake akSayya lAbhakI ora unakA citta prAkarSita kiyaa| bhagavAnne gItAmeM arjunase kahA hai For Private And Personal
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / ____ 'hato vA prApsyasi svarga, jitvA vA bhokSyase mahIm // vijaya prApta honese saMsArameM aihika sukhakI prApti hotI hai aura yadi vIragati prApta ho taubhI lokameM yaza aura para. lokameM svarga milatA hai| ataH kSatriyake liye dharmayuddhase bar3ha kara koI kartavya nahIM hai| __ 'svadharme nidhanaM zreyaH paradharmo bhayAvahaH // ' jo kSatriya apane dharmakA parityAga karatA hai, tuccha sukhoke liye apane prANa bacAnekA prayatna karatA hai, svadeza aura svadharmakI gauravaglAniko dekhatA huA bhI prAtmotsargase jI curAtA hai usakA jIvana atyanta nindya hai| yaha nitAnta apakIrti aura apagatikA bhAjana hai| ina vAkyoMle buMdeloMmeM phira utsAha pA gyaa| unako apane bhAganepara Apa lajjA aAyI aura aba unhoMne na haTanekI dRr3ha pratijJA kii| manuSyako kAryasiddhike liye sabase bar3I AvazyakatA isa pratijJAkI hI hotI hai| jaba eka bAra kisI vyaktimeM yaha bhAva A jAtA hai ki 'artha vA sAdhayAmi, deha~ vA pAtayAmi' arthAt yadi kArya siddha na hogA to maiM prANa dedUMgA to use saphalatA prApta ho hI jAtI hai, pratyeka prANIke hRdayameM bhagavato AdizaktikA nivAsa hai| jo manuSya kisI satkAryake liye dRr3ha pratizA karatA hai vaha mAno usa jagadAdhArA devIko AvAhana karatA hai aura anta meM usakI jIta avazya hotI hai, kyoMki devI svayaM vijayasvarUpiNI hai aura phira 'yatodharmasto jayaH / " nidAna, buMdele lar3ane ke liye phira prastuta hue / mug2ala bhI For Private And Personal
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mugaloMse antima yuddha / 5 - sannaddha the, unakA basa pahilese bahuta bar3ha gayA thA, kyoMki dillIse rAjA nanda prAkara unakI senAmeM mila gaye the| ___maUke pAsa, jahA~ bhAjakala naugAvakI sarakArI chAvanI hai, lar3AI phira chidd'ii| prAtaH kAlase do paharataka to donoM senAoMkI avasthA barAbara rhii| parantu tatpazcAt dhIre dhIre buMdelokA dabAva mug2ala dalapara par3ane lagA / nandarAjA ghAyala huA aura anya kaI saradAra kAma aaye| antameM, sandhyA hote hote mug2ala sainikoMke paira ukhar3a gaye aura unhoMne kSetra chor3a diyaa| parantu abhI zAhakulIkA parAjaya nahIM huA thA / yadyapi usakI senA eka bAra haTa gayI thI parantu abhI vaha sa~bhala sakatI thii| abhI usake dekhate hI dekhate buMdeloMkI senA isI prakAra sa~bhalI thii| isI bAtako socakara naugA~vase thor3I dUrapara ajIpurAke pAsa usane phira DerA DAlA aura apanI senAkI dazAko sudhAranA prArambha kiyaa| para chatrasAlane usako isa bAtake liye bahuta samaya denA ucita na samajhA / jyoMhI unakI senA kucha sustA cukI, unhoMne zAhakulIkA pIchA kiyA aura alIpurepara dhAvA kiyA / mug2ala abhI pUrNatayA prastuta na the taubhI unhoMne jItor3akara lar3AI kI parantu aba raNacaNDI phira chatrasAlake anukUla thiiN| mug2ala senA parAsta huI aura zAhakulI pakar3A gyaa| isake sAtha hI mug2alokI sArI yuddha-sAmagrI inake hAtha lgii| zAhakulI maU lAyA gyaa| kaI dina bandI raha kara usane ATha sahasra (?) rupayA diyA aura bhaviSyake liye cautha denA svIkAra kiyaa| chatrasAlane bhI pratijJA lekara use chor3a diyaa| For Private And Personal
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla / - mug2aloMke sAtha chatrasAlakI yaha antima lar3AI huii| isake pIche auraMgajebane inake viruddha koI senAna bhejii| senA bhejanA usake liye asambhavasA ho gayA thA / mugala sAmrAjyakI sArI paristhiti bigar3a rahI thii| paJjAbameM satyanAmI sAdhuokA vidroha balAt dabA diyA gayA thA parantu inakI jagaha sikkhoMne sthAna sthAnameM sira uThAnA prArambha kiyaa| yadyapi unameM abhI itanI sAmarthya na thI ki rAjasenAkA khulakara sAmanA kara sakate para zAsanakA kAma unake kAraNa kaThina ho gayA thaa| rAjapUtAnA prAyaH sArA svataMtra ho gayA thaa| devatulya mahArANA pratApake prapautra mahArANa rAjasiMhake netRtva meM rAjasthAnake sabhI rAjya dillIse alaga svAdhIna ho gaye the| kevala jayapurAdhIzane apanA sambandha abhI khulakara nahIM tor3A thA / parantu unhoMne bhI kisI prakArakI sahAyatA denA chor3a diyA thaa| svayaM samrATake putra asantuSTa the aura auraMgajebako bhI unakA vizvAsa na thaa| usane apanI javAnI. meM apane pitAko gaddIse utArakara kaida kara diyA thA-use Dara thA ki kahIM mere lar3ake mere sAtha bhI aisA hI na kareM ! jaba usakI rugNAvasthAmeM zAhaz2AdA Az2amane use dekhaneke liye ahamadanagara pAnekI AjJA mA~gI to isa prastAvako asvI. kAra karate hue auraMgajebane kahA thA, "yahI bahAnA maiMne apane pitAse kiyA thA / " sabase bar3hakara Apatti marahaThoMne macA rakkhI thii| yadyapi mahArAja zivAjIkA svargavAsa ho cukA thA aura mahArAja saMbhAjI bhI paralokagAmI ho cuke the, taubhI marahaThe rattIbhara bhI hatAza na hue / unakA utsAha bar3hatA hI jAtA thaa| auraMgajeba aise buddhimAna vyaktiko yaha samajhane meM dera na lagI ki antameM mugala rAjyakI For Private And Personal
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mug2alose antima yuddha / 67 - samApti inake hI dvArA honI thii| unake atirikta bhAratameM aura koI aikya-baddha jAti na thI, isIliye sAmrAjyakI sArI zakti marahaThoMke viruddha lAyI gyii| auraMgajeba svayaM senAnAyaka banakara dakSiNa gayA aura dUsare raNakSetroMse senAe~ haTA lI gyiiN| isIliye chatrasAlake sAtha cher3achAr3a banda ho gyii| auraMgajebakI mRtyuke pahile kevala eka bAra inako aura lar3anA pdd'aa| saMvat 1750 (san 1663) meM bIjApUrase eka paThAnane pannApara car3hAI kI, para pannAke nikaTa pahu~cate hI mArA gayA aura usake sAthiyoM se jo thor3ese vyakti bacagaye the, dakSiNa lauTa gye| ___ maharaThoMke sAmane auraMgajebako anya senApatiyoMkI apekSA adhika saphalatA na huI / usane ahamadanagarako apanA mukhya sthAna banA kara mahArASTrako svavaza karanA caahaa| para, do cAra kilo yA nagaroMke sivAya kucha bhI hAtha na lgaa| marahaThe itane dhRSTa ho gaye the ki ahamadanagarataka lUTamAra karate cale Ate the aura kabhI kabhI bAdazAha kaI dinataka apane khemeke bAhara bhI na nikala sakatA thA! isa nirantara jhagar3ene mugalasAmrAjyakI rahI sahI zaktiko bhI luptaprAya kara diyA aura koSa bhI dhana-rikta ho gayA / auraMgajebakI asAdhAraNa mAnasika aura zArIrika zakti isa mahArASTravijayake bIsa varSake viphala prayatnase kSINa ho gayI thI aura saMvat 1764 (san 1707) meM usane zarIra hI tyAga diyaa| ___usakI mRtyuke sAtha hI dillIkI orase sArI AzaGkA jAtI rhii| abhItaka to yaha sambhava thA ki auraMgajeba svayaM hI kisI samaya bundelakhaNDapara AkramaNa kare para aba For Private And Personal
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir SE mahArAja chtrsaal| isa bAtakA khaTakA hI jAtA rahA / mugaloMkA bala itanA kama ho gayA thA ki naye rAjyako jItanA dUra rahA, apane bace khuce rAjyakI rakSA karanI hI unake liye kaThina kArya ho gayA thaa| 17. bahAdurazAhase bheMTa / jaisA ki Upara likhA jAcukA hai, auraMgajebakI mRtyuke pazcAt mugala zAsana atyanta durbala ho gayA thaa| dillIke atyanta samIpake prAntoko chor3a kara anya sthAnoM meM usakA Adhipatya nAmamAtrAvaziSTa raha gayA thaa| usa samaya bahA. dura zAha dillI meM samrAT the| ye rAjavidrohiyoMse lar3ate lar3ate thaka gaye the; para unake Age eka na bana paayii| antameM unake mantriyoMko eka yukti sUjhI / unhoMne bAdazAhase chatrasAlake parAkramakI prazaMsA kI aura mug2ala vaMzase unake purAne sambandhakA (jaba ki unake pitA aura svayaM ve rAjasevAmeM the) kathana kiyaa| yaha saba dekha bhAla kara yaha parAmarza kiyA gayA ki kisI prakAra chatrasAlako apanA sahAyaka banAkara unake dvArA vidroha zAnta kiyA jAya / bahAdura zAhako bhI yaha yukti acchI lgii| isase do lAbhoMkI sambhAvanA thii| eka to chatrasAla aisA prabala mitra milatA thA aura dUsare vidrohakI zAnti hotI thii| nidAna chatrasAlako isI prAzayakA patra bhejA gyaa| samrATne purAne jhagar3oMko bhUla jAne aura bhaviSyake liye sandhi karanekA prastAva kiyaa| antameM unase dillI Aneke liye bahuta Agraha kiyA gyaa| For Private And Personal
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bahAdurazAhase bheMTa / - patra pAkara chatrasAlane yathocita uttara bheja diyA aura kucha socakara dillI gye| eka samaya ve musalmAnoMke sevaka banakara dillI gaye the| tabameM aura abameM kitanA antara thA ! usa samaya koI bAta bhI na pUchatA thA, isa samaya bar3e bar3e amIra va zAhaz2Ade unake svAgatake liye daur3ate phirate the| astu, dillI meM yathApada inakA satkAra kiyA gayA / bAdazAhake saMdhiprastAvako inhoMne bhI svIkAra kiyA aura usa samayase phira kabhI inakA va mugalokA jhagar3A na huaa| phira vidrohakI bAta clii| chatralAlane usako zAnta karanekA bacana diyaa| usa samaya lohAgar3ha kA kilA vidrohiyoMkA sabase surakSita aura dRr3ha zrAzrayasthAna thaa| zAhI senAoko usake sAmanese kaI bAra hAra mAna kara haTanA par3A thaa| chatrasAlane usapara AkramaNa kiyA aura phATaka tor3a kara bhItara ghusa gaye / kileke rakSakoMmese tIna sahasra vyakti mAre gaye aura chatrasAlake bhI pandraha sau sainika kAma aaye| lohAgar3hase ye phira dillI Aye / abakI bAra pahilese bhI bar3hakara samAdara dumA / vijayake liye bAdazAhane dhanyavAda dete hue eka prastAva kiyA / usakA tAtparya yaha thA ki chatrasAla dillIke cirasahakArI bana jAyeM / isaliye bahAdura zAhane inake rAjyameM apanI orase kucha jor3akara inako apane yahA~kA eka pradhAna amIra banAnA cAhA / parantu inhoMne isa bAtako svIkAra na kiyaa| inhoMne bAdazAhako samajhA diyA ki jo zrI maiMne apane parAkramase prApta kI hai vaha mere liye paryApta hai| mujhe kisIse dAna lenekI AvazyakatA nahIM hai / yadi Apako kabhI maUse sahAyatA lenI ho to maiM yathAsambhava, dharmakI maryAdAkI ora dhyAna rakhatA huA, ApakA For Private And Personal
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| kArya karane kI ceSTA kruuNgaa| parantu jisa svAtaMJcako maiMne itane kaSTase upArjita kiyA hai maiM use khoneke liye prastuta nahIM huuN| mujhe kisIke adhIna rahanekI AvazyakatA nahIM hai| sivAya Izvarake maiM aura kisIko apanA svAmI mAna nahIM sktaa| 'manasabadAra hoi ko kAko / nAma bisuMbhara suna jaga baaNko|' -(lAla) isakA pratyuttara bAdazAhase kucha bhI na bana pdd'aa| mahArAja chatrasAla bhI do cAra dina dillI raha kara phira maU lauTa aaye| 18. pezavAse bheNtt| lar3AI jhagar3ese chuTTI pAkara chatrasAla dezake prabandhameM lge| unakI zAsanapaddhatikA kucha ullekha Age kiyA jaaygaa| unhoMne rAjyako kaI prAntoMmeM vibhakta karake eka eka prAnta eka eka lar3akeko de rakkhA thaa| saMvat 1783 (san 1726)-meM inake putra jagatarAjake hAthameM jaitapurakA zAsana thaa| sahasA pharrukhAbAdake navvAba mahammada khA~ baMgazane inapara AkramaNa kiyA / nAdapuravAke pAsa lar3AI huii| lagabhaga bAraha sau ba~dele mAre gaye aura jagatarAja svayaM ghAyala hokara gira gye| baMgazakI jIta huii| yaha samAcAra pAte hI inakI dharmapatnI rAnI amara kumarI svayaM hAthIpara car3hakara lar3aneke liye pAyI / unako lar3ate dekhakara buMdelokA hRdaya phira bar3ha gayA aura kaI ghaNToMkI vikaTa lar3AIke pazcAt navAbake sipAhI bhAga gaye / thor3e dinoM meM navAbane eka senA phira bhejii| isake nAyaka For Private And Personal
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pezavAse bheMTa | 201 kA nAma dalela khA~ thA / maudhA ke pAsa lar3AI huI aura bu~de - lokI phira jIta huii| tIsarI bAra navvAbane phira eka bar3I senAke sAtha AkramaNa kiyA aura kaI lar3AiyoMke pazcAt jagatarAjakA pUrNa parAjaya huA / usakI senA cAroM ora phaila gayI aura jaitapurAkA eka bar3A aMza usake adhikArameM calA gayA / ------------ Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chatrasAla isa samaya 83 varSake the| unake liye yaha bar3e duHkhakA samAcAra thA / svayaM unameM aba lar3ane kI sAmarthya na thI aura buMdelAMmeM koI vIra puruSa isa kAmake karaneyogya dekha na par3atA thaa| unhoMne phira mahArASTra kI ora, jahA~se unako pahile bhI sahAyatA milI thI, dRSTi DAlI / isa samaya vahA~ chatrapati zivAjIke pautra mahArAjA zAhUjIkA zAsanakAla thA / ve nAmamAtra ke rAjA the| dezakA sArA prabaMdha unake yogya saciva bAjIrAva pezavAke hAthameM thA / chatrasAlane unake pAsa sahAyatArtha dUta bhejA aura yaha dohA likha bhejA jo gati gAha gajendrakI, so gati bhai hai Aja / bAjI jAta bu~delakI, rAkho bAjI lAja // patra pAte hI pezavA bundelakhaNDa kI ora cala pdd'e| satraha dina meM pUnAse jaitapura pahu~ce | bundelakhaNDa ke saradAra bhI apanI apanI senAoMko lekara inake sAtha A mile| jaitapurAke pAsa donoM senAoM meM lar3AI huii| navvAbakI hAra huii| taba vaha jAkara jaitapurAke kilemeM ghusa baiThA / marAThoM aura ba~deloMkI saMyukta senAne kileko ghera liyaa| kucha dinoMmeM kile ke bhItara kI lar3AI aura khAnekI sAmagrI cUka gayI jaba baMgazako jhakha mArakara hAra mAnanI par3I / jaitapurAkA rAjya For Private And Personal
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 102 mahArAja chatrasAla / lauTA kara kSatipUrti ke liye kucha dhana dene aura phira kabhI bundelakhaNDa kI ora paira na bar3hAnekI zapatha khAnepara pezavAne use chor3a diyaa| isI avasarapara chatrasAlajI pezavA se mile / usa vRddha yoddhAne apane yuvA sahAyakako putra kahakara sambodhana kiyA aura unako aneka dhanyavAda diye| isake atirikta chatrasAlane apanI kRtajJatA kisa prakAra prakaTa kI isakA ullekha zrAge calakara hogA / 19. mRtyu / mahArAja chatrasAlakI mRtyuke viSaya meM kucha ThIka ThIka patA nahIM cltaa| jo bAteM kahI jAtI haiM ve aisI haiM ki aitihA lika dRSTise unake sambandhameM kucha kahA nahIM jAsakatA / yadi ve satya bhI hoM taubhI Adhunika zikSA prApta puruSakA unapara pUrA vizvAsa honA kaThina hai / janazruti aisI hai ki eka dina ye dhruvasAgara tAlame nAvapara saira kara rahe the ki eka brAhmaNa zrayA / usane nivedana kiyA ki use kucha loga gupta rItile jaGgalameM eka mahAtmAke pAsa legye| una yogIzvara ne usake dvArA chatrasAlake pAsa yaha sandezA kahalA bhejA, 'tere gurUne tujhe bulAyA hai, terI dhUnI ThaNDI ho rahI hai / ' sandezA sunAkara vaha phira usI gupta rItise banake bAhara kara diyA gayA / usakI bAta sunakara mahArAjane use eka gA~va mAphI kara diyA aura phira rAjya ke kAmameM lagagaye / dekhanese to unake Upara usa vAkya kA koI prabhAva pratIta na hotA thA / parantu For Private And Personal
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mRtyu | 103 isa ghaTanA ke kucha dina pIche arthAt jyeSTha zukla tRtIyA saMvat 1788 ( san 1731 ) - ke dina inhoMne apane putroM va maMtriyoMko ekatra kiyaa| prAtaHkAlakA samaya thA / mahArAja svayaM motIbAgameM eka saMgamarmarakI caukIpara baiThe hue the| unake zarIrapara eka jAmA par3A huA thA aura mukhamaNDala prasanna kintu gambhIra pratIta hotA thA / I unhoMne apane putroMko rAjanItikI zikSA denI Arambha kii| jina jina bAtoM se rAjyoMkI jar3a dRr3ha aura jinase durbala hotI hai unako samajhA diyA aura antameM unako paraspara aikyabhAvase rahane kI preraNA kI / tatpazcAt mahArAjane anya upasthita sajjanoMko nItikI zikSA dI aura unako karttavyapAlanameM dRr3ha rahane ke liye samajhAyA antameM unhoMne kucha dharmazikSA dI saMsArakI asAratA, IzvarakI sattA aura mokSakI upAdeyatApara bahuta hI subodha aura rucikara vyAkhyA kI / yaha saba kahakara zrAsanase uThe aura sadasyoMko vahIM rahane kA Adeza karake jAmA caukIpara utAra kara Apa na jAne kahA~ dakSiNakI ora cale gye| phira unakA patA na lagA ! merI samajhameM isa bAtakA tAtparya yaha hai ki unhoMne ukta tithiko saMnyAsa dhAraNa kara liyA / prANanAthajIke ziSya to the hI, svayaM bhI itane dhArmika the ki usa panthevAle inako gurU mAnate the| aisI avasthAmeM yaha bahuta sambhava hai ki isa samaya inake cittameM aisA vicAra AyA ho ki zAstra ke nirdezAnusAra aba saMnyAsa lenA hI zreyaskara hai / sambhava hai ki kisI brAhmaNake mukhase kisI vairAgyaviSayaka vAkyako suna kara yaha icchA For Private And Personal *
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 104 mahArAja chatrasAla / RIA ~-~-~ aura bhI tIvra ho gayI ho aura jyeSTha zukla tRtIyAko ye parivrajana karane nikala gaye hoN| . astu, jo kucha ho, inakI mRtyu kaba, kahA~ aura kaise huI isakA ThIka patA nahIM lagatA / isaliye isI tithiko loga inake paralokagamanakI tithi mAnate haiN| pariNAmI sampradAyavAle isa dina vrata rahate haiM aura dhArmika kRtyoMmeM hI kAlayApana karate haiN| kucha aitihAsikoMkI sammati hai ki inhoMne saMvat 1761 meM (san 1734 meM) svargavAsa kiyA aura inakI mRtyu rAjaprAsAdameM sAdhAraNa rItise vRddhAvasthAke kAraNa huii| usa samaya inakI avasthA 87 barSakI rahI hogii| usa saGgamarmarakI caukIpara aba bhI inakI samAdhi banI huI hai aura vaha jAmA jisako mahArAja utAra kara rakha gaye the abataka rakkhA huA hai| yaha samAdhi inake putra hRdayasAhane banavAyI thii| ___inakI mRtyuke sambandhameM jo kucha Upara likhA gayA hai vaha buMdelakhaNDakI janazrutike anusAra hai| bahutase aitihAsikokA yaha vizvAsa hai ki ukta tithiko vastutaH unakA dehAnta huzrA aura kathAe~ unake bhaktoMne pIchese banAlI / yahA~ taka hamane mahArAja chatrasAlake jIvanako pradhAna ghaTanAoMkA digdarzana kiyA hai / aba usa jIvanakI kucha mukhya bAtAMpara vicAra karanekI AvazyakatA hai| isIliye kramazaH hama unake gArhastha jIvana, rAjyaprabandha, svabhAva Adi viSayokI AlocanA kreNge| - For Private And Personal
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gAhastha jIvana / 105 - - 20. gArhastha jIvana / bhAratavarSa ke kisI prAcIna puruSake gArhastha jIvanake saMbaMdharma kucha patA lagAnA bar3A hI kaThina kAma hai| vizeSataH jabase musalmAnoMkA Agamana isa dezameM huA hai tabase yaha kaThinAI aura bhI bar3ha gayI hai| eka to sAhityamAtrakI anavatike sAtha itihAsa likhanekI prathA hI uTha gayI%B aura dUsare, pardekI rItike pracalita hojAnese antaHpurakI bAtokA nAma lenA hI eka prakArase dUSita hogayA / lar3A. iyoM, sandhiyoM aura rAjyaviplavoMkA varNana to milatA bhI hai| parantu sAdhAraNa bAtoMkA koI kathana nahIM miltaa| isI kaThinAI ke kAraNa hamako chatrasAlake gArhastha jIvanake viSayameM bahuta hI kama jJAna hai| inake saMbaMdha aura jo bAteM hamako zAta haiM unase aisA pratIta hotA hai ki inakA vyavahAra strI-puruSoM ke sAtha sadaiva zIlayukta rahA hogaa| bahuvivAha karanA usa samaya dUSita na thaa| vizeSataH rAjAoMke liye to yaha eka sAdhAraNa bAta thI aura ye vivAha bahudhA rAjanItika kAraNoMse,kiye jAte the| mahArAja chatrasAlako bhI 16 rAniyA~ thIM aura inake atirikta kaI uparAniyA~ ( yA dAsiyAM) thA, jinameM mukhya vahI muztaro nAmaka vezyA thI jo anavara khA~ko chor3a kara inake pAsa calI AyI thii| ina rAniyoM meM paraspara kaisA bhAva thA, isakA bhI koI patA nahIM milatA / parantu jahA~taka pratIta hotA hai, Uparase koI vaimanasya na rahA hogA, cAhe bhItarase usa dveSakA prabhAva na rahA ho jo sapatniyoM meM svabhAvataH prAyaH pAyA jAtA hai| ina rAniyoM aura uparAniyoMse inako 52 (681 ) putra For Private And Personal
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 106 mahArAja chatrasAla / hue / inameM se cArakA hI nAma prasiddha hai aura ina cAroMmeM bhI hiradesAha aura jagatarAja pradhAna the| zeSa putroMkI kyA gati huI isakA ThIka ThIka patA nahIM hai aura yadi laga bhI jAya to unake jIvanakA itihAsa se vizeSa saMbaMdha nahIM hai / ina putroM meM Apasa meM kaisA bhAva thA yaha bhI nahIM kahA jA sakatA / parantu kaI pramANoMse aisA jAna par3atA hai ki pUre pUre bhrAtRpremakA abhAva thA / yadi aisA na hotA to apanI vRddhAvasthAmeM mahArAja chatrasAlako apane rAjyako Tukar3oM meM vibhakta na karanA par3atA aura marahaThoko bundela khaNDa meM bulAne kI AvazyakatA na hotI / jo kucha ho, pitAke jIvanakAla meM unake viruddha kisI putrane koI aisA kaluSita kAma na kiyA jaisA ki mugulavaMza meM akabara ke pIche paramparAgata hogayA thA / hama yaha bhI nahIM kaha sakate ki jisa samaya ye yuddhasthalameM na hote the usa samayakI inakI dainika kAryavAhI kyA thI / kevala itanA sunA jAtA hai ki palaMgase uThaneke pahile ye pratidina IzvarakI eka padyastuti banAte the, jinameM se bahutasI aba bhI milatI haiM, aura zAstrokta nityakRtya meM kabhI bAdhA na Ane dete the / isa sambandhameM inake caritrake viSaya meM bhI kucha kahanA Avazyaka hai / jahA~taka patA lagatA hai, inake caritrameM biSayaparatAkA leza bhI na thA / samasta saMsArI viSayoMke bIcameM raha kara manuSya kisa prakAra apaneko nirlipta rakha sakatA hai isake ve eka atyuccasa udAharaNa the / nimna likhita upAkhyAnase inakI asAdhAraNa jitendriyatAkA paricaya milatA hai / For Private And Personal
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAjyakA prbndh| 107 dillIse Akara eka kavi inake rAjyameM basA thaa| thor3e dinoM meM do karor3akI sampatti chor3a kara mara gyaa| usakI strIkI avasthA bahuta thor3I thii| kucha dinoMtaka to vaha cupa rahI ; parantu antame vaha kAma-vivaza hokara usane apanA satItva khonekI hI tthaanii| 'kAmAturANA na bhayaM na ljjaa|' chatrasAlake rUpapara mohita hokara usane unako kisI bahAne apane ghara bulAyA aura phira apanI pApecchA prakaTa kii| usane kahA, 'maiM ApasA putra cAhatI huuN| yaha bar3I kar3I dharmaparIkSA thii| eka sundaro yuvatI svayaM hI ratikI prArthanA kara rahI ho, aise samayameM dharmase na DiganA sAdhAraNa byakti. kA kAma nahIM thA / parantu chatrasAla sAdhAraNa vyakti na the| unhoMne apUrva buddhimattAse kAma liyaa| unhoMne usake donoM stanoMko apane hAthoMse pakar3a kara mu~hameM DAla liyA aura bole, "mAtA! lIjiye Ajase maiM hI ApakA putra hU~!" vaha strI avAk ho gyii| para zIghra hI usakI buddhi ThikAne huii| chatrasAlakI isa yuktine donoMke dharmakI rakSA kii| vaha usa dinase sacamuca hI unase mAtrasneha karane lagI aura apanI sArI do karor3akI sampatti inako de gyii| isa rupayese unhoMne kyA kiyA yaha Age batalAyA jaaygaa| 21. rAjyakA prabandha / isa sambandhameM bhI hamako koI prAmANika lekha nahIM miltaa| musalamAnI aitihAsikoMne bhI isa viSayameM kucha nahIM khiskhA hai / jahA~taka hama samajhate haiM, inhoMne apane yahA~ zAsanakA krama vahI rakkhA hogA jo inake pahilese calA AtA thA aura jilakA udAharaNa inako orachA rAjya va pAsake mug2ala prAntose For Private And Personal
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 108 mahArAja chtrsaal| - mila sakatA thaa| yadi unhoMne zivAjIkI bhA~ti koI nayI prathA nikAlI hotI yA koI asAdhAraNa sudhAra kiyA hotA to yAto usakA ullekha kahIM milatA aura yA usakA AbhAsa aba bhI carakhArI Adi rAjyoM meM jo inake vaMzajoke adhikArameM haiM, milatA / aura pramANoMke abhAvameM hamako kevala anumAnase kAma lenA par3atA hai| usa samaya narmadA aura yamunAke bIcakA lagabhaga sArA prAnta inakA hI thaa| orachA aura datiyAke rAjyoMko chor3a kara, vaha saba bhUbhAga jisameM aba carakhArI, chatrapura, ajaigar3ha, bijAvara, pannA, sarIlA, alIpurA aura gvAliyarake dezIrAjya, bundelakhaNDakI bIhaTa, lugAsI, jiganI Adi jAgIreM aura jhA~sI, bAMdA, hamIrapura, oraI, sAgara aura damoha Adi aMgrejI z2ile haiM, inake hI adhikArameM thaa| rAjyakI vArSika Aya do karor3a rupayeke lagabhaga thii| usa samaya senA kitanI thI, yaha nahIM kahA jA sktaa| para aise rAjyameM jisako apane astitva. takake liye mugaloMke samAna prabala zatruoMse pratidina lar3anA par3atA thA usakI khaMkhyA avazya bahuta bar3I rahI hogii| jaisA ki Upara likhA jA cukA hai, maudhA-maTauMdhAke z2amIndAroMke damana kiye jAne ke pazcAt inake rAjyameM kabhI koI vidroha na huaa| yaha koI sAdhAraNa bAta na thii| eka naye rAjyameM jisakA vistAra inatA bar3A thA aura jisake cAroM ora arAjakatA phaila rahI thI, isa prakAra akhaNDa zAntikA sthApita karanA aura usako dIrgha kAlataka nibAhanA hI zAsanakI uttamatAkA bahuta prabala pramANa hai| yadi prajAko kucha bhI kaSTa hotA to vaha vidrohameM tatpara ho jAtI aura mugala loga bhI usako saharSa sahAyatA dete| For Private And Personal
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAjyakA prabandha / 108 inake niSpakSa nyAyAcArakI kaI kahAniyA~ sunI jAtI haiN| eka bar3I bAta jo inake zAsanameM thI, vaha yaha thI ki ye prajAke liye sadaiva prApya the / jisako kisI prakArakA kaSTa hotA vaha inase milakara nivedana kara sakatA thA aura phira ye svayaM anveSaNa karake yathocita nyAya karate the| isase rAjAkA kAma to bahuta bar3hajAtA hai, parantu do lAbha hote haiMeka to yaha ki rAjakarmacArI apane karttavyakA pAlana bahuta hI samhala kara karate haiM aura dUsarA yaha ki prajAko rAjAke prati dRr3ha niSThA ho jAtI hai| vaha rAjAko pitRvat mAnane lagatI hai| aura rAjAkA bhI dharma hai ki prajAko putrAnivaurasAn' pA. lana kare / rAjAkI prasiddhI zatrudala jItanese utanI nahIM hotI jitanI apanI prajAke hRdaya-mandirameM ghara banAnese / vikrama aura bhojakI lar3AiyoMkA loga nAmataka bhUla gaye haiN| parantu unake prajApremakI smRti abataka banI huI hai| __ brAhmaNoM ke Upara vizeSa kRpAkI dRSTi thii| bahutase brAhmaNoMko mAphI z2amIna milI huI thI aura jinase lagAna liyA bhI jAtA thA unako aura jAtiyoMkI apekSA kama denA par3atA thaa| apane jIvanakAlameM hI inhoMne apane putroMko rAjyake bhinna bhinna vibhAgoMmeM zAsaka niyata kara diyA thaa| jaba baMgazakI lar3AI jagatarAjase huI usake pIche inhoMne isa vimAga-kramako sampUrNa kara diyaa| isa bAtakI AzA na thI ki rAjya kisI eka putrake pAsa raha sakegA aura na yahI sambhava pratIta hotA thA ki, yadi kaI putroM meM rAjya bA~TA bhI jAya to ve ApasameM milakara raheMge aura musalamAnoMke AkramaNoMko roka skeNge| isaliye isa bAtakI AvazyakatA par3I ki For Private And Personal
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| - kisI prabala rASTrako inakA sahAyaka banAyA jAtA jisameM ki yaha ApasameM bhIna lar3a sakeM aura bAharI zatruoMse bhI surakSita rheN| yaha saba soca bicAra unhoMne rAjyake tIna vibhAga kiye| pahilA vibhAga jisakI prAya chattIsa lAkha rupayeke lagabhaga thI, hRdyasAhako diyA gyaa| inhoMne pannAko apanI rAjadhAnI bnaayaa| dUsare vibhAgakI bhI prAya chattIsa lAkha ke lagabhaga thii| yaha jagatarAjako diyA gayA jinhoMne jaitapurako apanI rAjadhAnI bnaayaa| tIsare vibhAgakI prAya unatAlIsa lAkhake lagabhaga thI / jhA~sI, sAgara aura bA~dA isake antargata the| yaha bAjIrAva pezavAko diyA gyaa| isase chatrasAlane unako ba~deloMkA mitra bhI banA liyA aura unakI sahAyatAke liye apanI kRtajJatA bhI prakAzita kara dii| yaha saba mila kara savA karor3ake lagabhagakI bhUmi huii| kucha jAgIreM inake aura putroMko bhI milii| - chatrasAlajIke pannA nagara basAnekA kathana pahile hI ho cukA hai| isake atirikta inhoMne chatrapura bhI basAyA thaa| ye donoM nagara abataka haiM / parantu maU jo inakI mukhya chAvanI thI aura jahA~ inake banavAye mahala the, aba naSTaprAya ho gayA hai| bhArata aise dezameM jahA~ adhikAMza prajA kRSise hI apanA nirvAha karatI hai, varSARtuse logoMke sukha-duHkhakA bahuta hI ghaniSTa sambandha hai| aba to kaI kAraNoMse prajA aisI daridra ho gayI hai ki vaha thor3ese vyatikramako bhI nahIM saha sktii| parantu pUrvakAlameM bhI yadi do eka varSataka bhI lagAtAra anAvRSTi ho jAtI thI to deza durbhikSake caGgulameM par3a nAtA For Private And Personal
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAjyakA prbndh| - thA jisase lAkhoM prANiyoMkI mRtyu hotI aura sArA vyApAra banda hokara dezako aura bhI nirdhana kara detA / aisI avasthAmeM yadi rAjakIya sahAyatA na mile to prajAkI dazA bahuta hI burI ho jAya / Ajakala bRTiza gavarmeNTa kRSakoMko takAvI detI hai, bIja ityAdi dilavAtI hai, jo atyanta durbala haiM unako aura bAlakoM aura vRddhAko muphta anna vastrAdi diyA jAtA hai aura jo loga kAma karane yogya haiM unake liye rilIfa va sa (arthAt aise kAma jaise ku~oM, tAlAvoM, makAnoM ityAdikA banavAnA ) khole jAte haiM, jahA~ unase sarala kAma liyA jAtA hai aura pUrI maz2adUrI dI jAtI hai| yadi aisA na kiyA jAya to prajAke kaSTakA ThikAnA na rhe| kucha loga aisA samajhate haiM ki pUrvakAlameM prajAke liye isa prakArakA koI prabandha na kiyA jAtA thaa| yaha bhrama hai / eka bAra saMvat 1748 ( san 1661)-ke lagabhaga chatrasAlake rAjyameM akAla pdd'aa| usa samaya prajAkI kaSTa-nivRttike liye inhoMne lagAna ityAdi mAfa kara deneke atirikta vaha do karor3a rupayA jo inako kavipatnise milA thA, kula vyaya kara diyaa| ku~ara kanhaiyAjU likhate haiM ki, inake yahA~ eka sabhA thI jisameM pratyeka jAtike do do sabhAsada the| sambhava hai ki, 'aSTapradhAna ' kA inhoMne bhI anukaraNa kiyA ho yA rAjAoMke liye jaisI sabhAoMkA zukranIti AdimeM kathana hai usa prakArakI koI saMsthA niyata kI ho| ku~arajIke anusAra isa sabhAse zAsanasambandhI bAtoMmeM sammati lI jAtI thii| yadyapi prAcIna kAlakI rAjasaciva-sabhAse isakA adhikAra kahIM kama thA, phira bhI khedakI bAta hai ki Aja For Private And Personal
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 112 mahArAja chtrsaal| kala adhikAMza rAjyoM meM aisI sabhAokA bhI prabhAva hai jisakA phala yaha hotA hai ki rAjAoMke uddaNDa svAtaMtryameM kisI prakArakI rukAvaTa par3ane ke sthAnameM unako bahudhA yaha bhI jAnanekA avasara nahIM milatA ki hamAre kAmoko prajA kisa dRSTise dekhatI hai / isIse rAjA aura prajAmeM dinoMdina 'aura bhI vaimanasya bar3hatA jAtA hai aura paraspara sahAnubhUti ghaTatI jAtI hai| unhoMne yaha bhI likhA hai ki ye prAyaH bheSa-parivartana karake rAtrimeM ghUmate the aura prajAke sustra-duHkhakA svayaM anveSaNa karate the| pUrvakAlameM bhI bahutase rAjA loga aisA kiyA karate the| choTe choTe rAjyoM meM to aisA karanA sambhava hai, para jinakA bar3e rAjyoMpara adhikAra hai ve isa prakAra prajAko bahuta kama lAbha pahu~cA sakate haiN| chatrasAla bhI pannA, maU, yA usI prakArake do eka sthAnoMko chor3a kara jahA~ unakA nivAsa kucha kAlake liye jama kara hotA thA, rAjyake zeSa bhAgakA samAcAra isa yuktise kadAcit hI kucha lAbha kara sake hoNge| 22. saujanya aura gunngraahktaa| jo kucha Upara likhA jA cukA hai, usase hI pratIta ho gayA hogA ki inakA svabhAva kaisA thaa| inakI udAratAkA eka udAharaNa dalela khA~ke sambandhameM diyA jA cukA hai| usakA eka udAharaNa aura bhI hai| cauthe adhyAyameM likhA jA cukA hai ki jaba ye apane nAnihAlase ghara jA rahe the to inake pitAke eka bhRtyane inakI sahAyatA kI thii| usakA For Private And Personal
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saujanya aura gunngraahktaa| 113 - nAma mahAbalI thaa| jaba inake vaibhava-samayameM usase phira bheMTa huI to use dhanAdise parituSTa karaneke atirikta inhoMne sabake sAmane usako kAkA kaha kara sambodhana kiyA, jisase usa vRddhake harSakI sImA na rhii| sacce saujanyakA yahI lakSaNa hai| jo apanese bar3e haiM yA barAbarake haiM unake sAtha suzIlatAkA bartAva karanA sahaja bAta hai| itanA hI nahIMlokApavAda ityAdike Darase bhI manuSya unake sAtha suzIlAcaraNa karaneke liye bAdhita ho jAtA hai| parantu, jo apanese choTe haiM unake sambandhameM isa prakArakA koI anivArya preraka nahIM hotA / isaliye, unake sAtha jo hamArA vyavahAra hotA hai vahI hamAre svabhAvakA paricAyaka hotA hai| prANanAthajIke to ye ziSya hI the| unakI jo kucha inhoMne sevA kI vaha ucita hI thI, kyoMki bhAratavarSa meM sadaivase gurUkI padavI bar3I U~cI mAnI gayI hai, yahA~taka ki Izvarako bhI gurUse bar3A nahIM mAnate / parantu chatrasAlajI inake atirikta aura sAdhuoMkI bhI sevA bar3I zraddhAse karate the| lAladAsa nAmake eka sAdhuke parAmarzase hI chatrapura basAyA gayA thA / isameM sandeha nahIM ki ina bAtoMke atirikta aura mI saba hI sadguNa inameM nyUnAdhika rahe hoMge / yadyapi nirdoSa to koI manuSya bhI nahIM hotA, tobhI jo loga saMsArake itihAsameM koI bar3A kAma kara jAte haiM unameM prAyaH sadguNa pAye jAte haiN| yadi aisA na ho to ve samudAyake cittako apanI ora AkarSita na kara skeN| unake zarIrameM hI eka aisI AkarSaNa-zakti hotI hai aura unakI bAteM aisI rocaka hotI haiM ki loga haThAt unakI ora khiMca jAte haiM / jo manuSya jhUThA yA abhimAnI hotA hai vaha kabhI netA nahIM ho sktaa| jaba eka bAra For Private And Personal
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 114 : mahArAja chatrasAla / samudAyako kisIkI orase sandeha ho jAtA hai to phira usakI bAta koI nahIM maantaa| parantu yadi kisI vyaktike Upara sarvasAdhAraNako yaha vizvAsa ho jAya ki yaha satyase vicalita na hogA aura yaha hamArA niHsvArtha hitaiSI hai to ve usake kahanele prANataka deneko prastuta ho jAte haiM / jo manuSya netA bananA cAhatA ho use pahile chatrasAla AdikI bhA~ti saba sadguNoMkA mandira bananA hogA / inake svabhAvapara loga kahA~taka mugdha the yaha isa bAtase jJAta hotA hai ki usa samaya inakA rAjya rAmarAjya mAnA jAtA thA aura loga inakI rAmacandrase tulanA dete the| eka kavine likhA hai kazyapike ravi gAie, kai dazarathako rAma / __ kai campatake cakavo, chatrasAla chabi dhAma // yaha kevala kavikI atyukti nahIM haiM, pratyut aura pragANoM se bhI vidita hotA hai ki usa samaya logoMkA inake prati aisA hI bhAva thaa| ___ inakI guNagrAhakatAkI bhI bahuta sI kathAe~ prasiddha haiN| pariDato aura anya vidvAnoM ko bahuta puraskAra milatA thA aura koI yogya puruSa inake yahA~se rikta-hasta na Ane pAtA thaa| parantu aura logoMkI apekSA kaviyoMkA adhika samAdara thaa| eka to bundelakhaNDameM hindIke kaviyoM kA bahuta kAlase sammAna hotA AyA hai, dUsare, chatrasAla svayaM kavi the, isaliye inake yahA~ kavi loga aura bhI ekatra hote the| __ vaha samaya hI aisA thA ki hindIke acche kaviyoM ko kahIM Azraya milanA kaThina thA / mug2alavaMzame bhI akabarAdi ke darabArameM hindI kAvyakA sammAna thA para auraGgajebase isa bAta For Private And Personal
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saujanya aura gunngraahktaa| - - kI AzA rakhanA vyartha thaa| sunA gayA hai ki usane gaGga kaviko hAthIse kucalavA kara maravA DAlA thA ! isaliye hindIke kavi unhIM do cAra svAdhIna rAjAoMke yahA~ jIvikAke liye jAte the jo dhanADhya the aura kAvya-rasika the| usa samayake kaviyoMmeM mahAkavi bhUSaNa sarvAgragaNya the| hindImeM vIrarasakA kavi aisA koI nahIM huA hai| ye mahArAja zivAjIke yahA~ rahate the aura vahA~ inako lAkhoM rupayA milA / zivarAjabhUSaNa aura zivAbAvanI unhIMkI prazaMsAmeM likhI gayI hai| inako musalmAnamAtrase aura vizeSataH auraGgajebase atyanta cir3ha thI / inake kAvyoM meM jAtIyatA kUTa kUTa kara bharI hai / dakSiNase calakara ye kucha kAlataka chatra. sAlake yahA~ bhI rahe the / chatrasAlane jo mug2alose lar3AI kI thI usake kAraNa bhUSaNajo unapara atyanta prasanna the| jisa samaya ve chatrasAlake yahA~ Aye to mahArAjane socA ki maiM inako kaunasIvastu, jisase merI kIrti acala ho; dhanAdi to zivAjIne inako itanA de rakkhA hai ki usase adhika denA asambhava hai aura phira usameM koI navInatA na hogii| yahI socakara jaba bhUSaNa kI savArI nikalI to inhoMne eka kahArako haTAkara pAlakImeM Apa kandhA lagA diyA ! yaha pratiSThAko sImA ho gayo / bhUSaNajI gadgada ho gaye ora pAlakIse utara kara unhoMne yaha kavitta par3hA-- rAjata akhaNDa teja chAjata sujasa bar3o, gAjata gayanda diggajana hiya sAlako / jAhike pratApasoM malIna AphatApa hota, tApa taji dujana karata bahu khyAlako // sAja saji gaja turI paidari katAra dInhe, For Private And Personal
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 116 mahArAja chatrasAla / bhUSaNa bhanata aise dIna pratipAla ko ? / aura rAvarAjA eka manamaiM na lyAU~, aba sAhUko sarAhoM ke sarAhI chatrasAlako / / [sAhU mahArAja zivAjIke pautra the| inhIMke sAmane aura. jebakI mRtyu huI thii|] eka aura chandameM inhoMne usa DarakA varNana kiyA hai jo inake nAmase musalamAnoMke hRdayameM baiTha gayA thA kIbe ko samAna prabhu DhUMDhi dekhyo bhAnapai, nidAna dAna yuddhameM na koU ThaharAta haiM / pazcama pracaNDa bhujadaNDako bakhAna suni, bhAgibeko pacchI lau paThAna thaharAta hai // saMkA mAni sUkhata amIra dilIvAre, jaba campatake nandake nagAre ghaharAta haiN| cahU~ ora cakita cakattAke dalanapara, chattAke pratApake patAke phaharAta haiN| [pazcama mahArAja chatrasAlake pUrvaja the, cakattA zabda cag2ataIkA apabhraMza hai jisa vaMzama auraGgajebakI utpati huI thI aura chattA, chatrasAla ke liye likhA gayA hai|] inakA chatrasAladazaka jisameM inhoMne mahArAja chatrasAlakI prazaMsA kI hai, apUrva grantha hai| inake atirikta aura bhI kaI acche acche kavi darabArameM rahA karate the| lAla kavikRta chatraprakAza prasiddha grantha hai| usameM kavine mahArAjakI sampUrNa jIvanIko grathita kiyA hai| janazruti hai ki inakI rAnI kamalApatijI bhI kAvya-rasika thIM aura kabhI kabhI svayaM bhI padya-racanA kiyA karatI thii| isameM sandeha nahIM ki inake zAsanakAlameM hindI kAvyakI For Private And Personal
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMkSipta AlocanA / 117 bahuta kucha rakSA aura samunnati huI aura usakA prabhAva bahuta dinoMtaka rahA; kyoMki chatrasAlake dehAntake pIche bhI unake vaMzajoMke samayameM kucha na kucha hindI kaviyoMkA sammAna hotA hI gayA / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 23 - chatrasAlake jIvanakI saMkSipta AlocanA / vIravara chatrasAla ke jIvanako mukhya ghaTanAoMkA ullekha karake usapara eka sUkSma AlocanA karanA zrAvazyaka pratIta hotA hai| apanI 82 varSakI zrAyumeM inhoMne jo jo kAma kiye, unako eka balabhadra nAmaka kavine bahuta hI uttama rItise eka choTIsI savaiyAmeM kahA hai - -- nahiM tAta na bhrAta na sAtha koU, nahiM dravyahu raMcaka pAsa hatI / nahiM senahu~ sAja samAja hatI, zraru kAhusahAya jarAhu natI // kara himmata kimmatasoM apanI, su laI dharatI zrI bar3hAI ratI / balabhadra bhanai lakha pAThaka vRnda, hiyeMmeM guno chatrasAla gatI // jisa samaya chatrasAlane apanA kArya Arambha kiyA thA usa samaya unakA hI nahIM, samasta dezapremiyoMkA hRdayAkAza nirAzA se meghAcchanna ho rahA thaa| mug2ala sAmrAjyakI apratiita gati samasta bhArata ko apanI rauMda se kucalane hI vAlI thI / isa prAyadvIpakA adhikAMza mug2alokA grAsa ho cukA thaa| jo bacA thA vaha prANamAtrAvaziSTa thaa| mug2alavaMzakA sUryya pracaNDa tejase camaka rahA thA aura jo dhRSTatA karake usase zrakha milAnekA sAhasa karatA thA tatkAla bhasma ho jAtA thaa| bar3e bar3e hindU rAjA mahArAjA samrAT ke sAmane natamastaka ho hAtha bA~dhe khar3e the aura caNDa-parAkrama auraGgajeba For Private And Personal
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 118 - mahArAja chatrasAla / kI eka kRpAdRSTi par3a jAnese apaneko kRtakRtya mAnate the| isa dRSTikI prAptike liye dharma, kulagaurava, AtmasammAna cAhe jo kucha calA jAya, isakI inako rattIbhara cintA nahIM thii| yadi dasa bIsa sahana hinduoM kA saMhAra karake bhI mahAprabhu AlamagIrake kRpAbhAjana banAnekA saubhAgya mila jAya to unakA jIvana dhanya thA ! hindU dharma kA bhI mu~ha banda kara diyA gayA thaa| saikar3oM mandira tor3aDAle gaye the aura unake sthAnameM musalmAna dharmakI vijayasUcaka masajida banagayI thIM, tIrthayAtrAoM meM aisI aisI bAdhAe~ DAladI gayI thI ki kAzIprayAgakA koI jaldI nAma bhI na letA thA / AbAlavRddha hinduoMse jaz2iyA nAmaka kara liyA jAtA thA / usase koSameM lAkhoM rupayA pA rahA thaa| yaha saba kucha thA; parantu hindU loga cupacApa baiThe the| yadi koI jar3abuddhi uThA bhI to vaha vahA~ ThaNDA kara diyA gayA ! usakI pukAra koI hindU sunatA bhI na thaa| yaha bAta pratyakSa dekha par3atI thI ki hindU dharmane musalamAna dharmake pairoke nIce zira rakhakara eka aisA jIvana svIkAra kara liyA hai jo prAtmahatyAse bhI adhama thA! yaha saca hai ki rAjapUtoMne vidroha macA rakkhA thA aura mahArASTrameM mugaloko kucha kSati uThAnI par3I thii| parantu usa samaya ye choTI bAteM thiiN| sAmrAjyake balameM nyUnatA nahIM AyI thI / samrAT cAhe kahIM ho, kisI mugala sUbedArane zira uThAnekA sAhasa nahIM kiyA thA aura rAjapUtoM aura marahaThokA thor3e hI kAlameM daba jAnA koI asambhava bAta na thii| aise avasarapara chatrasAlane vidroha prArambha kiyA thaa| unake zatruoMkI apekSayA asaMkhya senAke sAmane unake sAtha For Private And Personal
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMkSipta maalocnaa| 126 - - - - - - - - - --- - - - - - - dasabIsa luTere the jinhoMne yuddhakSetra dekhA bhI na thaa| zatrukI raNasAmagrIke uttarameM inake pAsa sAmagrIkA sampUrNAbhAva thaa| usake pAsa eka vistRta rAjya, prapUrita koSa thA-inake pAsa jo gine ginAye rupaye the ve bhI inako zivAjIkI udAratAke kAraNa mahArASTra svAtaMtryake prasAdasvarUpa milagaye the| ina sabase bar3hakara bAta yaha thI ki svayaM inake sajAtIya puruSayahA~taka ki inake sagotra orachA nareza, inake virodhI the| - parantu kriyAsiddhiH satve bhavati mahatAM nopkrnne| vIrapuruSa aisI choTI bAtoMkI ora dhyAna nahIM diyA karate / unako dharmapara aura Izvarapara dRr3ha vizvAsa hotA hai aura ve 'niSphalatA' kA vicAra bhI cittameM nahIM Tikane dete| saphalatAkA mukhya sAdhana utsAhayukta sAhasa hai aura vaha zeSa samasta sAmagrI ekatra karaletA hai| thor3e hI dinoMmeM chatrasAlane apanA saba abhAva dUra kara diyaa| dhana, sainika, sahAyaka saba hI paryApta mAtrAmeM mile jo pahile inake zatra the ve hI inakI zaraNameM Akara rakSAko pratIkSA karane lge| jisa auraMgajebane inako dabAlenA eka ha~sIkhela samajha rakkhA thA usake dA~ta khaTTe ho gaye aura antameM use isa prAntase hI hAtha dhonA pdd'aa| mugaloMkI uddaNDa gatikozRGkhalA-baddha karanevAloMkI smaraNIya zreNI meM buMdeloMne eka stutya sthAna paayaa| ___kevala eka vyakti eka jAtikA uddhAra nahIM kara sktaa| karmakA aTala niyama vyaktiyoMkI bhA~ti samudAyoMko bhI paricAlita karatA hai| pratyeka rASTra apane kammoM ke anusAra sukhaduHkha bhogatA hai| jaba kisI avanata jAtike duHkhake dina pUre ho lete haiM aura usake satkarma udaya hote haiM to For Private And Personal
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 120 mahArAja chatrasAla / usako apanI varttamAna sthitise asantoSa hone lagatA hai / vaha apanI avasthAkA parivartana cAhatI hai| isI bhAvako a~garez2I meM 'Divine discontent daivI azAnti' kahate haiN| rASTra kI sArI bhAvI unnati isIpara nirbhara hai / jyoM jyoM dezake acche dina nikaTa Ate jAte haiM, usakI atuSTi dRr3ha hotI jAtI hai| parivartanakI icchA tIvra hotI jAtI hai / usake mArga meM cAhe kitanI hI rukAvaTeM ho, vaha avikala gati se bar3hatI jAtI hai aura apaneko kAryyarUpameM pariNata karanekA prayatna karatI hai / jaba ucita samaya AtA hai to Apase eka netA upasthita ho jAtA hai aura saba phailI huI zaktiyoMko ekatra karake siddhike zikhara para ArohaNa karatA hai / vaha sAdhAraNa manuSya nahIM hotA, pratyut samudAyakI zakti, dRr3ha pratijJA aura bhAvI unnatikA avatAra hotA hai| isa dRSTile chatrasAla bhI bundelakhaNDakI mUrtimatI jAtIyatA the / inake kAmakA phala bahuta dUrataka pahu~cA / bundelakhaNDakI svAdhInatA prAptine bhAratake svataMtra prAntoM kI saMkhyA bar3hAyI / mugaloMko, pratyut musalamAnamAtrako, jo abhimAna ho rahA thA, vaha jAtA rhaa| inakI kIrtike sAtha sAtha cAroM ora hinduoMkA yaza phailagayA aura unako phira apane pauruSapara vizvAsa aayaa| mugaloMkI zaktike eka aMzake isa ora lagajAnese marahaThoko bhI bahuta kucha sahAyatA milI / ataH yaha kahanA atyukti na hogA ki mahArAja chatrasAla una divya puruSoMmeMse the jinakA nAma bhArata ke itihAsa meM cirajIvI rhegaa| jina logoMne chatrasAlakI jIvanIko dhyAnapUrvaka par3hA For Private And Personal
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMkSipta aalocnaa| 121 - - - hogA unako zivAjIkI jIvanIke sAtha usakA sAdRzya avazya pratIta ho gayA hogaa| donoMne hI lUTamArase apanA kArya prArambha kiyA thA, donoM hI eka samaya parAdhIna ho kara dillI gaye the, donoM hI nirAdarase ruSTa hokara mug2aloMke ghora zatru ho gaye the aura anta meM donoMkI hI auraMgajebase lar3a kara jIta huI thii| itanA hI nahIM, donoM parama dhArmika the aura donoMkA hI abhyudaya guruprasAdase huA thaa| do samakAlIna vyaktiyoM meM isa prakArakA sAmya eka Azcarya-janaka bAta hai| sambhavataH isakA sambandha na kevala rAnajanItise, pratyutmanovijJAnase bhI hai| antameM eka rocaka prazna utpanna hotA hai-isa bAtakA kyA kAraNa hai, ki buMdelokA abhyudaya chatrasAlake jIvanake sAtha hI samApta ho gayA aura marahaThoMkI vRddhike sadRza aura prabuddha na huA ? merI samajhameM isake kaI kAraNa the| pahilA kAraNa yaha thA ki bundelakhaNDa dillIke bahuta samIpa hai; mahArASTrakI rAjadhAnI pUnA dillIse itanI dUra hai ki mug2aloko usase cher3achAr3a karanemeM bahuta kaSTa uThAnA par3atA thA / parantu bundelakhaNDake sambandhameM yaha bAta na thii| isake atirikta mahArASTra ke pAsa koI prabala musalamAna sUbedAra yA navyAba na thAparantu bundelakhaNDake pAsa kaI bar3e sUbe the aura paJjAba aura AgarA prAntake navvAba bhI samIpa hI the| isI kAraNa bundelakhaNDakA bahutasA bala apanI rakSAmeM hI laga gayA ora buMdeloko bAhara phailanekA avasara na milaa| unakI sAmarthya eka aura kAraNase ghaTa gayI thii| unameM aikyakA abhAva thaa|orchaavaaloNne prArambhase hI chatrasAlakojojo kaSTa For Private And Personal
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 122 mahArAja chatrasAla / - diye the unakA kathana pahile hI ho cukA hai / zubhakarNa ke vyavahArakA bhI kathana kiyA jA cukA hai| yaha virodha musala. mAnoMke samayameM kabhI bhI pUrNatayA zAnta na huA / jaba musalamAnoMke pIche marahaThoMne bundelakhaNDameM bar3hanA prArambha kiyA taba mI isane ba~deloko eka na hone diyaa| phala yaha huA ki bArI bArI kaI ba~delA rAjAoMko marahaThoMse nIcA dekhanA pdd'aa| ___ yaha ApasakA jhagar3A yahIMtaka samApta na huA / svayaM chatrasAlake lar3akoMmeM paraspara pUrA prema na thaa| yadi ve paraspara prema karate hote to kevala bar3e lar3akeko gaddI milatI aura rAjyake Tukar3e hokara usake balakA satyAnAza na hotaa| apane lar3akoMke Apasake dveSako dekhakara hI chatrasAlane rAjyake tIna Tukar3e kiye jinameM se eka pezavAko denA par3A ki ve dezameM zAnti rkkheN| parantu marahaThoMke pravezane bundelakhaNDameM aura jhagar3oMkA bIja bodiyA, jaisA ki bundelakhaNDake pichale kAlake itihAsase vidita hotA hai| udhara marahaThoMke bala bar3haneke sAtha sAtha buMdelokA bala ghaTatA hI gayA / chatrasAlake lar3akoMke do rAjyoM se TUTakara kaI choTe choTe rAjya ho gaye jinhoMne unnatikI AzAko aura bhI dUra pheMka diyaa| inhIM saba kAraNoMne chatrasAlake lagAye hue vRkSameM vaha phala na lagane diyA jisakI usase AzA kI jAtI thii| smaapt| For Private And Personal
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pariziSTa / pariziSTa / nIce saMkSepameM una pradhAna rAjyoMkA vRttAnta diyA jAtA hai jo chatrasAlake rAjyase TUTa kara nikale / 123 pannA / jaisA ki Upara likhA jA cukA hai, mahArAja chatralAlane maU rAjya apane lar3ake hRdayasAhako diyA / inhIMke vaMzajoMne pIchese panAko rAjadhAnI banAyA aura abhItaka vahA~ rAjya karate cale Ate haiM / rAjyakA kSetraphala lagabhaga sAta sau vargamIla hai aura lagabhaga sAta yA ATha lAkha ke vArSika zrAya hai / chatrapUra / yaha nagara jaisA ki Upara likhA jA cukA hai, mahArAja chatrasAlakA basAyA huA hai / pahile yaha rAjya sone zAha pa~vArako pannAse jAgIra meM milA thaa| parantu saMvat 1863 (san 1806 ) - meM svatantra rAjya ho gayA / aba bhI inhIMke vaMzajoMke adhikArameM hai / jaitapurA / Upara ke lekhase vidita hogA ki yaha rAjya mahArAja chatrasAla ne apane putra jagatarAjako diyA thA | antima jaitapurA-nareza mahArAja parIkSita ( pArI chata ? ) sarakAra a~grejake vidrohI hogaye / isaliye rAjya a~grejI zAsanameM le liyA gayA / For Private And Personal carakhArI / yaha rAjya jaitapurAke mahArAja jagatarAjake putra dIvAna kIratasiMhake vaMzajoM ke pAsa hai / ye kIratasiMha una rAnI amara
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mahArAja chtrsaal| ku~varIke putra the jo navvAba baMgazase lar3I thIM / jagatarAjajI inako hI jaitapurAkA rAjya denA cAhate the / parantu unakI mRtyu honepara jaitapurA unake putra pahAr3asiMhake hAtha A gayA / kIratasiMhakA to usa samaya dehAnta hogayA thA parantu unake putra khumAnasiMha apanI paitRka sampattike liye lar3ate rahe / antameM unako zAnta karane ke liye pahAr3asiMhane yaha rAjya unako diyaa| ajayagaDha / yaha rAjya bhI dIvAna kIratasiMhajIke hI vaMzajoMke adhikArameM hai aura dezameM zAnti phailAne ke liye unake putra gumAna siMhajIko pahAr3asiMhane diyA thaa| bijAvara / yaha rAjya mahArAja jagatarAjake putra bIrasiMhajIke vaMzajoMke adhikArameM thA / pahile inako rAjya jAgIrake rUpase milA thA parantu inhoMne use dhIre dhIre svataMtra kara liyaa| prAjakalake bijAvara-nareza mahArAjA orachAke putra haiM aura inako bijAvarake mahArAja bhAnupratApane santAnahIna honeke kAraNa goda liyA thaa| sriilaa| yaha rAjya jaitapurAke mahArAja pahAr3asiMhake dvitIya putra amAnasiMhajIke vaMzajoMke adhikArameM hai| kucha dinataka bA~dAke navvAboMkA isapara bhAdhipatya hogayA thA parantu pIche se yaha phira svataMtra ho gyaa| For Private And Personal
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir parizaSTa / - - baaNdaa| isakA itihAsa pahile hI diyA jA cukA hai / yaha prAnta pezavAne chatrasAlase pAyA thA aura isapara unake putra alI. bahAdurakA ( jo mastAnI vezyAse paidA hue the) adhikAra duA / san 1857 ke vidrohake pIche bA~dAke navAba kucha peMzana dekara indaura bheja diye gye| jhaaNsii| isameM kucha bhAga chatrasAlake rAjyakA thA aura kucha marahaThoMne orachAse lar3akara liyA thaa| yaha zivarAma bhAUke vaMzajoMke adhikArameM rahA / yahA~ko antima svAminI prasiddha rAnI lakSmI bAIjI thIM jinhoMne san 1857 ke vidrohameM puruSopama vIratAkA paricaya dekara prANatyAga kiyaa| aba yaha rAjya aMgrejI zAsanameM hai| sAgara damoha Adi / ye jile bhI mahArAja chatrasAlane pezavAko de diye the aura marahaThose a~grejoMke hAtha aaye| jisa samaya bundelakhaNDameM aMgrejoMne paira rakkhA usa samaya ina saba rAjyoMkI avasthA bar3I zocanIya thii| inamese adhikAMzako a~grejAne hI sarvanAzase bacAliyA / inakI hIna dazAkA yahI pramANa hai ki inameMse eka bhI prathama vargakA rAjya ( Treaty State ) nahIM ginA jAtA ye saba dvitIya vargameM (Sanad states) haiN| For Private And Personal
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir grantha-prakAzaka samitikI loka-priya pustkeN| . saralagItA-bhagavAn kRSNacandrane vIra arjunako kuru. kSetrameM jo upadeza diyA thA aura jo bhagavadgItAke bhAmase prasiddha hai usIkA yaha sarala bhASAnuvAda hai| isameM pahile mahAbhAratakI kathA dI gayI hai; phira gItAke mUla zloka, unakA naMbaravAra sarala artha aura vyAkhyA, aura antameM upasaMhAra diyA gayA hai / sarasvatI sampAdaka likhate haiM, "pustaka divya hai " / mUlya eka rupayA / jayanta-balabhadradezakA rAjakumAra-mahAkavi zeksapi. yarake haimleTa nATakakA hindI anuvAda / mUlya bAraha pAnA / mahAtmA gAndhI-mahAtmA mohanadAsa karmacanda gAndhIkA jIvana caritra / mUlya chaH praanaa| mahArASTra-rahasya-16vIM zatAbdimeM marAThoMne jo parAkrama kiye the unake kAraNoMkA itihAsa / mUlya Der3ha aanaa| mahAtmA TaoNlasTaoNyake lekha-isameM cAra lekha haiM(1) loga nazA kyoM karate haiM ? (2) udyoga aura Alasya, (3) zikSA saMbaMdhI patra, aura (4) dharma aura vivecaka buddhi / ina lekhoMko par3hakara eka naye saMsArakA darzana hotA hai| AraMbhameM mahAtmAkI jIvanI bhI hai| mUlya pAMca aanaa| For Private And Personal
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ( 2 ) mahArAja chatrasAla -- mahArASTra meM mahArAja zivAjIne jo kAma kiyA vahI kAma bundelakhaNDa meM mahArAja chatrasAlane kiyA hai| unakA yaha jIvanacaritra bar3I ojasvinI bhASAmeM likhA gayA hai aura caritrakI koI bAta chUTane nahIM pAyI hai / mUlya ATha AnA / Arogya aura usake sAdhana - mahAtmA gAndhIkI gujarAtI pustaka 'Arogya viSe sAmAnya jJAna' kA anuvAda | pustakarme Arogya prApta karane ke sarala, svAbhAvika va amogha upAya batalAye gaye haiN| gAndhIjIkI likhI pustaka ! phira kahanA hI kyA ! mUlya chaH zrAnA / sAmAnya-nIti-kAvya - vartamAna paristhitipara ghaTanevAle padyoMkA saMgraha hai jisameM nItikA upadeza diyA hai / mUlya tIna AnA / bhartRharIzataka - mahArAja bhattRharIjIke nIti, zRMgAra aura vairAgya tInoM zatakoMkA padya meM anuvAda | mUlya bAraha AnA / maMtrI, granthaprakAzaka samiti, naM0-4 pattharagalI, banArasa siTI / For Private And Personal
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal