Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhahopAdhyAyayazovigyavirayitabha VERNME UOTE GEO kUpadRSTAntavizadIkaraNama (candrazekharIyA vRttisametam) sae yugapradhAna AcAryasama yU ye caMdrazekharavajyajI ma.sA.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopAdhyAyayazovijayaviracitam | kUpadRSTAntavizadIkaraNam muniguNahaMsavijayaviracitacandrazekharIyAvRttisamanvitam yugapradhAnAcAryasama paMnyAsa candrazekhara vijayajI ma.sAheba 003003 04.06 prakAzaka kamala prakAzana TrasTa
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ -SY pAntavikta jI divyAziSa siddhAnta mahodadhi, saccAritracUDAmaNi, sva. pUjyapAda A. bhagavaMta zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjanA viteya pUjyapAda paM. pravara zrI caMdrazekharavijayajI ma. sAheba je zubhAziSa kSaka pU. gacchAdhipati zrI jayaghoSasUrIzvarajI ma. sAheba yugapradhAna AcAryasama paM. zrI caMdrazekhara ma.sA.nA paTTAlaMkAra pU. A. devazrI haMsakIrtisUrIzvarajI ma.sAheba ka8 candrazekharIyA - vRttikAra zrI mu. zrI guNavaMsa vi. @ saMzodhaka 8 mu. yogarucivijaya, mu. zIlaguNavijaya ka8 saMzodhana-sahAyaka cheka mu. tatparucivijaya maje prakAzaka cheka kamala prakAzana TrasTa 102-e, caMdanabALA komleksa, AnaMda nagara posTa ophisa sAme, bhaThThA, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli. - 2660 5355 nakala H 700 mUlya : PH - adhyApana - ciMtana - manana yathArtha pablikezana sAIna zo' 1-riddhi pelesa, 90 phUTa roDa, bhAyaMdara (ve), mo. : 98336 16004, Teli. 2818 4599
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 7 jAntayazarIranuM / / namo'stu tasmai jinazAsanAya / / prastAvanA sAmAnyathI ghaNA badhAnI mAnyatA evI che ke (1) jinapUjA karavAmAM kAcApANI + puSpa + phaLa + agni + vAyu vagerenI virAdhanA thAya che mATe emAM pApakarma baMdhAya. (2) paNa jinapUjAthI je zubhabhAva rUpI pANI utpanna thAya, e pelA pApakarma rUpI melane dhoI nAMkhe. TuMkamAM jinapUjAmAM alpanukasAna + bahu lAbha che... mATe jinapUjA karavI... zAstromAM "jinapUjA kartavya che' e sAbita karavA mATe kUvAnuM dRSTAnta ApeluM che. kUvo jyAre khodo, tyAre zarUAtamAM thAka lAge, kAdavathI zarIra kharaDAya ane tarasa paNa vadhe... paNa jevuM kUvAmAMthI pANI nIkaLe ke tarata pANIthI snAna karI levAnA kAraNe thAka dUra thAya, kAdava dUra thAya ane pANI pIvAthI tarasa paNa dUra thAya. mATe kUvo khodavo yogya che. (ane e pANIthI pacI bIjA badhA lAbho to kharA ja.) ema jinapUjA karo eTale emAM pahelA hiMsAnA kAraNe doSa, paNa zubhabhAvanA kAraNe e pApa to dhovAI ja jAya. e uparAMta cikkAra puNyabaMdha ane cikkAra pApakSaya thAya. A mAnyatA ghaNI prasiddha che. mahopAdhyAyajI ekadama spaSTa zabdomAM pharamAve che ke > jo jinapUjA saMpUrNa vidhi + bhaktipUrvaka karavAmAM Ave, to emAM game eTalI svarUpa hiMsA thAya, to paNa enA dvArA leza paNa pApa na ja baMdhAya. " ati adbhuta che A grantha! aDhaLaka rahasyo bharelA che AmAM! vadhu lakhato nathI, grantha svayaM badhu bolaze. meM AmAM yugapradhAnAcAryasama pU. gurudeva zrI candrazekharavijayajI ma.sAhebanA upakAranI smRti mATe emanA nAmathI candrazekharIyA vRtti lakhI che. bhASAMtara karyuM nathI, jemane gujarAtI bhASAMtaranI jarUra hoya, teo pU.A.bha. abhayazekharasUrijI ma.nuM sAmAcArIprakaraNa meLavI le, emAM pAchaLa kUpadaSTAnnavizadIkaraNa granthanuM bhASAMtara che ja. A uparAMta paM. zrI pravINabhAI motAnuM paNa bhASAMtara che. paNa saraLa saMskRta bhASAmAM ja jo A granthanA padArtho jANavA hoya, to A candrazekharIyA vRtti upayogI banaze. aMte A vRttimAM jinAjJAviparIta kaMIpaNa lakhAyuM hoya, to mana-vacana-kAyAthI trividhe-trividhe micchA mi dukkaDaM. bhUlo dekhAya, to amane jaNAvavA khAsa bhalAmaNa.. - guNavaMsa vijaya IzitA pArka, surata, phAgaNa vada-14, vi.saM. 2071
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lakUpadRSTAntavizadIkaraNaM / anukramaNikA (2) ........... ....... ............... (1) zrIvardhamAnajinanamaskArarUpaM maGgalama prathamA mUlagAthA. ................para (3) dravyastave kUpadRSTAntasya vizadIkaraNaM viSayaH. (4) bhagavatazcatvAro mUlAtizayAH ............... (5) dvitIyA gAthA ................................................................................................ (6) asaMpUrNasaMyamavatAM gRhiNAM snAnapUjAdiko dravyastava: karaNAnumodanadvAreNa svaparayoH puNyakAraNaM .... (7) pUrvapakSaH - pazcAzakapATho dravyastave sadoSatvapratipAdaka: sarvathA nirdoSatvaniSedhakazca ........... (8) paJcAzakasya vRttisamanvitaH pAThaH ........ (9) paJcAzakavRttau dravyastavasya sarvathA nirdoSatvAbhAvapratipAdanasya khaNDanam ............. .......... (10) paJcAzakavRttau 'dhamArthapravRttAvapi alpasya pApasyAvazyaM bandhaH' iti kathanam ........... (11) susAdhoH aneSaNIyadAne'lpapApabahunirjarApratipAdakasya bhagavatIpAThasya paJcAzakavRttau kathanam ....... (12) paJcAzakavattau glAnasevAnantaraM paJcakalyANakaprAyazcittasya varNanama.... (13) paJcAzakapAThasamAptiH pUrvapakSasya mahopAdhyAyopari paJcAzakapAThanihnavakaraNAropazca ............ (14) tRtIyA gAthA.. (15) uttarapakSaH - vidhivirahavati bhaktisahite'nuSThAne'lpapApakathanaparaM paJcAzakavacanam.. (16) caturthI gAthA. thA................................. (17) paJcAzakapAThagatasya 'kahaM ci' padasya gUDho'rthaH ................................. (18) vidhivirahabhaktikAlInameva jinapUjAdikaM alpapApayuktam............. (19) 'yatanAvizeSeNa pravartamAnasya sarvathA'pi kAyavadho na bhavati' iti paJcAzakasyaiva spaSTapATha: ..... (20) pramAdarUpaH kAyavadha eva pratiSedhyaH .................. .............. (21) jalapuSpopanayanAdirUpa: pUjAvidhisvarUpa: kAyavadhastu jJAtvA'pi karttavyaH pratipAditaH (22) apravRtteH nindArUpo'rthavAdo vidhyAkSepakaH ... (23) hiMsAsAmAnyaniSedhaH padArthavAkyArthAdivicAraNAyAM avidhiniSedhapara eva ........... (24) 'alpAyurbandhakAraNAni trINi' iti pratipAdaka: sthAnAGga, tadrahasyodghATanaM ca....... (25) azuddhadAnAdidRSTAntaiH saha azuddhajinapUjAyA eva upamA ucitaa| .............. (26) jinapUjA dAnAdicatuSkatulyaphalavatIti mahAnizIthapAThastadrahasyaM ca............... (27) bRhatkalpabhASyagAthAyAH 'saMviggabhAviyANaM...' ityAdirUpAyAH rahasyam.. (28) 'saMtharaNaMmi azuddhaM' iti nizIthabhASyagAthAmAzritya nirUpaNam.. (29) gItArthatAdyabhAve evApavAdasevane'lpapApasambhavaH, nAnyathA..................... (30) vyavahArato bAdhakamabAdhakam .................. ............ .........
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM (31) jinapUjAyAmapi avidhisadbhAve eva doSa:, (32) anyeSAM matam... nAnyathA, 43 43 44 44 47 (36) uttararUpA SaSThIgAthA... 47 (37) ayatanAjanitA hiMsA'jJAnato bhavati 47 48 48 (38) ajJAnajanyayatanAjanito doSa uttarakAlabhAvinA zubhabhAvenaiva nivArayituM zakyaH (39) bhaktyanuSThAnamapi avidhidoSaM niranubandhIkRtya paramparayA muktijanakamiti. (40) prItibhaktI svargaprApike vacanAsaGga mokSasAdhakau iti haribhadrasUri : (41) durgatanArIdRSTAntaH 49 49 (42) pUjAsambandhiyatanAvarNanam .. para (43) avidhibhaktirUpAbhyAM zuddhAzuddhayogAbhyAM zuddhAzuddharUpamizrakarmabandhApattiH 52 53 (44) yogAdhyavasAyayormizratvaM vyavahAreNaiva na tu nizcaye neti pratipAdikA saptamI gAthA. (45) vyavahArasya phalaM vAgvyavahAramAtrameva. 53 54 54 (46) mahAbhASye azubharUpANAM zubharUpANAmeva ca yogAdhyavasAyasthAnAnAM pratipAdanam (44) samUhAlambanasambhavena mizrayogAdhyavasAyasthAnAnAmApattiH, tannirAkaraNaM ca ... (45) avidhyaMze utkaTatve'zuddha eva, vidhyaMze utkaTatve 'zuddha eva yoga iti nizcayamatam. (46) yogasya mizratvaM bandhakAlasya pradIghatayA pariNAmaparAvRttyA ca . 56 57 (47) ekadhArArUDhe bhaktibhAve'vidhidoSo'pi niranubandhaH san bhagna ivAvatiSThate. 57 (48) aSTamI gAthA. 61 (49) vidhiyutapUjAyAM dravyamAtrahiMsayA duSTatve manyamAne sAdhUnAmAhAravihArapramukhamapi duSTaM syAt iti uttaram ...... 61 (50) jinapUjAyAM dravyahiMsA asadArambhapravRttinivRttiphalatvenAhiMsArUpA iti padArthaH, tatsAkSipAThazca..... 62 (51) prakRtapadArthapratipAdaka eva SoDazakapAThaH 63 64 (52) bhUmikApekSayA aprAsukadAnAdikamapi gRhasthAnAM kartavyameveti pratipAdako bhagavatIsUtravRttipAThaH . (53) jinapUjAdhikAriNo dve vizeSaNe - yatidharmAzaktatvaM asadArambhapravRttatvaM ca . 64 (54) jinapUjAdau parimitasaMsAraphalakatvArthavAdena jinAjJAyogaH kalpanIya eva. 65 (55) navamI gAthA.. 66 (56) RjusUtranayamate pratijIvaM vibhinnA hiMsA.. (57) zabdAdinayamate AtmasvarUpamAzritya hiMsA. (58) AdhyAtmikasya alpasyApyArambhasya puNyAnubandhipuNyapratibandhakatvam.. (33) anyeSAM matasyAvidhiyutajinapUjAyAmatidezaH (34) paJcamI gAthA . (35) prazna:- pariNAmaprAmANye vidhivikalatAyAmapi ko doSa: ?. (59) dazamI gAthA (60) prANAtipAtataH karkazavedanIyakarmabandhanirUpako bhagavatIsUtrapAThaH 67 67 67 68 68
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM (61) ekAdazI gAthA. (62) jinapUjAsambandhI Arambho'nArambha eva mantavyaH, asadArambhanivRttyaMzaprAdhAnyAt.. (63) karkazavedanIyAdisambandhino bhagavatIsUtrAlApakAH.. 69 69 70 (64) anivartanIyAzubhAnubandhaM karkazavedanIyam, itarattu akarkazavedanIyam ... 72 (65) vaimAnikAdiSu akarkazavedanIyaniSedhaH, viziSTaviratipariNAmajanita'zubhAnubandhApanayanApekSayA ..... 93 (66) 'jJeyA sakAmA yaminAm' ityAdiprauDhivAdA utkRSTaniSedhaparAH 75 (67) dvAdazI gAthA... (68) dhruvabandhipApabandho na dravyastavIyahiMsAjanyo'pi tu svahetujanyaH (69) dravyastave hiMsAsakAzAtpApaprakRtiSu alpabhAgaH, bhaktisakAzAcca puNyaprakRtiSu bahubhAga iti pUrvapakSa: 78 (70) dravyahiMsA AkevalinamavarjanIyA. 78 80 81 82 83 84 (71) dhruvabandhAdiprakriyA ..... (72) dhruvabandhinISu bhaGgatrayam sAdisAntaH, anAdisAntaH, anAdyanantazca. (73) sAdyanantabhaGgakasya asambhavaH . (74) 'pUjAsamAptau praNidhAnaM karttavyaM' iti paJcAzakapAThAnusAreNa pUjA praNidhAnAdirahitA siddhayet.. (75) trayodazI gAthA (76) puSpAdinA dravyeNa stavo dravyastavaH, na tu apradhAnaH stavo dravyastavaH (77) 'stava 'padavicAraNA. (78) AlaGkArikamatanirUpaNam . (79) praNidhAnAdyabhAvena dravyastavatvaM na, tucchatvenAprAdhAnyarUpadravyatvApatteH. (80) praNidhAnAdyAzayapaJcakapratipAdakaH SoDazakapAThaH . (81) apUrvatvapratisandhAnavismayAdibhiH jinapUjA pradhAnadravyastavarUpA, anyathA tu viparItA . (82) caityavandanAnte proktaM praNidhAnaM viziSTataraM, pUjAkAle tu sAmAndhaM praNidhAnamastyeva (83) 'ante praNidhAnaM viziSTataraM ' iti pratipAdakaH paJcAzakapAThaH (84) jaya vIyarAya' sUtrAtmakaM praNidhAnaM bodhiprArthanAvat na nidAnaM. (85) ucitAvasthAyAM prakRtaM praNidhAnamucitameva. (86) tIrthaMkaratvaprArthanA audayikabhAvAMze nidAnam, na tu kSAyikabhAvAMze .. (87) 'jayavIyarAya' ityAdi prArthanAsUtraM pramattasaMyatAntasya jIvasyocitam, nirabhiSvaGgatAhetutvAt. (88) dazAzrutaskandhAdiSu tIrthakaratvaprArthanApratiSedha audayikabhAvAMzamapekSyaiva. (89) tIrthakaratvavibhUtirapi akAmyA . (90) nirabhiSvaGgaM tIrthakaratvaprArthanaM aduSTam. (91) vyadhikaraNahetunA'pi sAdhyasiddhiH .. 76 66 .84 84 86 86 87 89 89 80 80 91 92 83 94 .85 96 97 88 (101) prazna: - audayikakSAyikabhAvadvayanirapekSA tIrthakaratvaprArthanA kiMsvarUpA ? (102) uttaraM:-audayikabhAvaprArthanAviziSTA prArthanA nidAnaM, kSAyikabhAvaprArthanAviziSTA tu anidAnam . (103) jAtiravyApyavRtirapi anekAntavAde sambhavati. ......88 103
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jadurAttAvirararararane - saujanya che ? zrI umarA zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMghanA jJAnanidhimAMthI che A pustaka prakAzita thayela che. cutabhaktino lAbha lIdho e badala khUba khUba dhanyavAda... prAptisthAna hitezabhAI gAlA bI-17, tRpti sosAyaTI, hanumAna roDa, vile pArle (pUrva), muMbaI- 400 057. mobAIla : 9820928457, AziSabhAI mahetA 7, sunISa epArTamenTa, ratnasAgara skUlanI sAme, kAjInuM medAna, gopIpurA, surata mobAIla : 9374512259 dIpezabhAI dIkSita bI-2, amara epArTamenTa, DIvAIna lAIpha skUlanI sAme, bereja roDa, vAsaNA, amadAvAda. mobAIlaH 094286 08279 * * * 35
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ - M Y YchUjAntavizakIcharAM - 0 samarpaNam > apavAda mArga sevavo ja paDe, to puSTAlaghaMna + yatanApUrvaka ja sevanArA saMyamIone ... > apavAda mArga sevyA pachI paNa eno pazcAttApa AlocanAdi karanArA saMyamIone... > vidhi + bhaktinA prabhAvathI jinapUjAdimAM thanArI svarUpahiMsAne niSphaLa banAvanArA zrAvaka-zrAvikAone... svarUpahiMsAvALA evA paNa jinapUjAdimAM vidhi + bhaktinA prabhAvathI ekAMte nirjarA ane puNyabaMdha meLavanArA zrAvaka-zrAvikAone... > avidhinA kAraNe thoDuMka pApa baMdhAI jAya, to paNa bhaktinA prabhAvathI e badhuM pApa che. dhoI nAMkhI ghaNo moTo lAbha meLavanArA zrAvaka-zrAvikAone.. > jinazAsananA benamUna anekAntavAdane spaSTa dekhADI ApIne jainasaMgha para advitIya upakAra karanArA mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAjAne... yugapradhAnAcAryasama pUjya paMnyAsa candrazekharavijayano ziSya muni guNahaMsavijaya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM namo'stu tasmai jinazAsanAya mahopAdhyAyayazovijayaviracitaM kUpadRSTAntavizadIkaraNaM tadupari ca candrazekharIyA vRttiH / yazovibhya : aindrazrIryatpadAbje viluThati satataM rAjahaMsIva yasya, dhyAnaM mukternidAnaM prabhavati ca yataH sarvavidyAvinodaH / zrImantaM vardhamAnaM tribhuvanabhavanAbhogasaubhAgyalIlAvisphUrjatkevalazrIparicayarasikaM taM jinendraM bhajAmaH // 1 // candrazejarIyA : zrImate vIranAthAya, sanAthAyAdbhUtazriyA / mahAnandasarorAjamarAlAyArhate namaH // vItarAgasarvajJo bhagavAn dvividhaM dharmamupadizati - sAdhudharmaM zrAvakadharmaJca / tatra zrAvakAH saMsAre pRthvyAdihiMsAparAyaNAH, tatazca' kaNTakaH kaNTakaM niSkAzayati' iti nyAyAt teSAM pRthvyAdihiMsAdoSanivAraNArthaM svarUpataH sAvadyamapi sAdhudharmaprApakam, ata eva paramparayA niravadyaM jinapUjAdikaM zrAvakadharmaM anujAnAti bhgvaan| tatra ca bhavatIyamAzaGkA yaduta 'yathA gRhanirmANAdyarthaM pRthvyAdihiMsAM kurvatAM gRhasthAnAM pApakarmabandho bhavati, tathA jinapUjArthaM sacittajalapuSpAdivirAdhanAM kurvatAM gRhasthAnAM pApakarmabandho bhavati na vA ?' iti / etadAzaGkAnivAraNArthaM caturdazapUrvadharA bhadrabAhusvAmina Avazyakaniryuktau kUpadRSTAntaM pratipAditavantaH, tatpratipAdikA ca gAtheyam / akasiNapavattagANaM, virayAvirayANaM esa khalu jutto / saMsArapayaNukaraNe, davvatthae kuvadiTTaMto // asyAH saGkSepArthastvayam ' - akRtsnapravartakAnAM viratAviratAnAM saMsArapratanutAkaraNe jinapUjAdike
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM dravyastave khalu eSa kUpadRSTAnto yukta' iti / asyA vistarArthastu agre pratipAdayiSyate / atrApi prazno bhavati kUpo'tra dRSTAntaH, jinapUjAdikaM ca zobhanaM svarUpataH sAvadyAnuSThAnaM dAntikaM, tatazcAnayormadhye kIdRzena prakAreNopamaupameyabhAva - iti / atra keciduttaraM pratipAdayanti yathA kUpakhanane prathamaM zramaH kardamaH tRSNAvRddhi ityevamAdayo'pAyA bhavanti, kintu kUpakhananAnantaraM yadA jalaM nirgacchati, tadA tena jalenaiva snAnapAnAdikriyAbalena zramakardamatRSNAnivAraNaM bhavati, kRSyAdinA prabhUtataro lAbhazca bhavati / evameva jinapUjAdike'nuSThAne jalAdihiMsAsadbhAvAt prathamaM pApakarmabandho bhavati, kintu tadanantaraM zubhabhAvabalAt baddhapApakarmaNAM kSayo bhavati, puNyAnubandhipuNyopArjanaM ca bhavati - iti| mahopAdhyAyAstu 'idamuttaraM asamyak' iti pratipAdayanti, yataH kevalaM bAhyahiMsA na karmabandhakAriNI' iti hi teSAM zAstrAnusArI spaSTo'bhiprAyaH / tathA ca te kUpadRSTAntaM itthaM ghaTayanti yaduta yathA kUpakhanane jalalAbhAt mahAn lAbha:, tathaiva jinapUjAdike'nuSThAne pApanirjarApuNyAnubandhipuNyabandhalAbhAt mahAn lAbha ev| apAyastu na kazcit / yadyapi kUpakhanane doSAH zramAdikAH santi, kintu atra te na gaNanIyAH, na hi upamaupameyabhAve ayaM niyamo yaduta 'yad upamAyAM bhavati, tatsarvaM upameye'pi avazyaM gaNanIyameva' iti / anyathA zakrastave jinezvarasya siMhapuNDarIkahastiprabhRtaya upamAH pradarzitAH, tatazca siMhAdisatkAstiryaktvamAMsabhakSakatvacatuSpAdatvAdayo dharmA api jinezvare gaNanIyA bhaveyuH / tasmAt upamAgatA yathocitA dharmA eva upameye gaNanIyA itikRtvA kUpakhanane prabhUtalAbhAtmako yo dharma:, sa eva jinapUjAdike upameye gaNanIyaH, na tu zramAdikA iti / yadA tu jinapUjAdike'nuSThAne ayatanA bhavati, tadA kUpadRSTAntaghaTanA itthaM karaNIyA yaduta - kUpakhanane prathamaM apAyAH, pazcAcca prabhUtA lAbhA iti tatkarttavyam, evaM jinapUjAdike'nuSThAne ayatanA samanvite prathamaM karmabandhAdayo'pAyAH, pazcAttu zubhabhAvAdibalAt prabhUtA lAbhA iti tatkarttavyam - iti| evaM tAvanmahopAdhyAyAnAmabhiprAyaH saGkSepataH pratipAditaH / asminnabhiprAye prabhUtaM rahasyamasti tattu agre granthAnusAreNaiva pratipAdayiSyate, kevalaM 'adhyetRNAM vyAmoho mA bhUt' ityetadarthaM prathamaM prastAvanArUpe atisaGkSepato'yaM pUrvapakSottarapakSarUpaH padArthaH pratipAdita iti / adhunA kuupdRssttaantvishdiikrnngrnthsyaavsrH| asmingranthe trayodaza mUlagAthAH santi / mUlagranthasya tadvRttezca racayitAro mahopAdhyAyA yazovijayinaH / 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - mayA tu tadvayorupari anantopakAriyugapradhAnAcAryasamapaMnyAsapravarazrIcandrazekharavijayagurudevAbhidhAnAnusAreNa candrazekharIyA vRttiH kriyte| tatra prathamaM tAvat TIkAmaGgalazloka :- aindrazrI ityaadi| anvayArthastvayam - - aindrazrI: yatpadAbje rAjahaMsIva satataM viluThati, yasya dhyAnaM mukternidAnaM, yataH sarvavidyAvinodaH prabhavati, tribhuvanabhavanAbhogasaubhAgyalIlAvisphurjatkevalazrIparicayarasikaM zrImantaM taM vardhamAnaM jinendraM bhajAmaH / / bhAvArthastvayam - atra sarvatra yatsarvanAmapadena vardhamAnajinendro grAhyaH, tatazcAyamarthaH -indrasambandhinI lakSmI: yasya vardhamAnasya padakamale rAjahaMsI iva viluNtthti| yasya vardhamAnajinendrasya dhyAnaM mokSasya kaarnnm| yasmAt vardhamAnajinendrAt sarvAsAM vidyAnAM vinodaH prAdurbhavati, tribhuvanarUpe bhavane AbhogarUpA yA saubhAgyalIlA, tayA visphurjantI yA kevalazrIH, tasyAH paricaye rasikaM aSTaprAtihAryAdizobhAyutaM taM vardhamAnaM jinendra bhajAma iti| atra vizeSArthaH - yadA mukuTasahitA indrAH prabhoH padakamale namanti, tadA mukuTAgrANi prabhoH padayugale lgnti| indramukuTAgrANi eva indrasambandhinI zrIH, tatazca yathA rAjahaMsI kamale viluThati, tathaiva endra zrIH satataM prabhoH padakamale vilutthtiiti| tathA yathA bhavane sarve padArthA bhavanti, tathaiva tribhuvane'pi sarve padArthA bhavanti, tatazca tribhuvanaM bhvnruupmev| yathA ca manuSyaH svabhavane AbhogaM kartuM samarthaH, tathaiva bhagavAn kevalajJAnena tribhuvanarUpe bhavane AbhogaM kartuM samarthaH / itthaM bhagavataH samIpe yA kevalajJAnarUpA zrIrasti, tasyA iyameva saubhAgyalIlA yaduta sA tribhuvnbhvnaabhogvtii| yathA saMsAriNI strI saubhAgyavatyeva zreSThA, na tu vidhvaa| tathaiva kevalazrI: tribhuvanabhavanAbhogAtmikayA saubhAgyalIlayaiva zreSThA, na tu anythaa| ___ itthaM ca sA kevalazrIH tAdRzasaubhAgyalIlayA visphurjantI = dedipyamAnA'sti, tAdRzyA zreSThAyAH kevalazriyaH paricaye rasikaH prbhuH| etAdRzaM vardhamAnaM jinendraM bhajAmaH / yazo. siddhAntasudhAsvAdI paricitacintAmaNinayollAsI / tattvavivekaM kurute nyAyAcAryo yazovijayaH // 2 // yandra.: adhunA dvitIyA TIkAgAthA- siddhAnta ityaadi| spaSTA / navaraM paricitaH cintAmaNiH
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - gaMgezopAdhyAyaviracitaH tattvacintAmaNinAmako navyanyAyagrantho yena sa iti| atra siddhAntasudhAsvAdI, paricitacintAmaNiH, nayollAsI' iti padatrayeNa svasya tattvavivekakaraNasAmarthya aavirbhaavitm| yataH siddhAntabodhaM vinA, navyanyAyasya sUkSmabodhaM vinA, nayavivecanAM vinA vA kUpadRSTAntAtmakasya gahanatattvasya vivekaH prAyo duHzaka eveti| etacca granthAbhyAsenaiva bhaviSyatyanubhava: srvessaamdhyetRnnaamiti| nanu TIkAkRt mUlakRcca eka eva, kathaM tarhi TIkAkRt yazovijayaH 'kurute nyAyAcAryo yazovijayaH' ityevaM nigadati? kathaM 'karomi nyAyAcAryo yazovijayaH' ityevaM na kathayati? iti cet, ___ 'yadyapi TIkAkRt mUlakRcca eka eva, tathApi TIkAkRttvamUlakRttvadharmayoH bhedaH spaSTaH, tamAzritya dharmIbhedo'pi AzrayituM zakyate, yathA 'TIkAkRttvadharmavAn mUlakRttvadharmavatsakAzAd bhinnaH' iti| evaM bhedamAzrityaitannirUpaNaM na dussttmiti| . yazo. : tatremAmiSTadevatAnamaskArapUrvakaM pratijJAgardA prathamagAthAmAha - yandra.: tatra = tattvaviveke karttavye sati imAM = anantarameva pratipAdayiSyamANatvenAsannAM. iSTadevatAnamaskArapUrvakaM kriyaavishessnnmidm| tathA ca yathA iSTadevatAnamaskAraH pUrvaM bhavati, tathA pratijJAgarbhA prathamagAthAM Aha iti| . yazo.: namiUNa mahAvIraM, tiyasiMdaNamaMsiyaM mahAbhAgaM / visaIkaremi sammaM, davvathae kuMvadidrutaM / / 1 / / yandra.: prathamagAthAyAH saMskRtachAyA anvayazca ittham - - tridazendranamasyitaM mahAbhAgaM mahAvIraM natvA / dravyastave kUpadRSTAntaM samyak vishdiikromi| - __yazo.: natvA mahAvIraM tridazendranamaskRtaM, mahAbhAga = mahAnubhAvaM, mahatI AbhA = kevalajJAnazobhA, tAM gacchati yaH, sa tathA tamiti vaa| vizadIkaromi = nizcitaprAmANyakajJAnaviSayatayA prdrshyaami| samyak = asambhAvanAviparItabhAvanAnirAsena, dravyastave svaparopakArajanakatvAnnirdoSatayA sAdhye iti shessH| kUpadRSTAntaM = avaTadRSTAntaM, dhUmavattvAdvahnimattayA sAdhye parvate mahAnasaM dRSTAnta itivadayaM prayogaH / yandra.: adhunA prathamagAthAyA yA TIkA, tadgatAn padArthAn spssttiikromi| vizadIkaromi = nizcitaprAmANyakajJAnaviSayatayA pradarzayAmi / ayaM bhAvaH-dvau janau gacchataH, tatra puraHsthitaM vRkSaM dRSTvA ekasya bhramo bhavati 'ayaM puruSaH',
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM ra aparasya samyagjJAnaM bhavati 'ayaM vRkSaH' iti| itthaM tAvad dvayoH jJAnaM bhvti| tadanantaraM parasparaM kathayata: tau| ekaH kathayati 'pazya, agre puruSaH' iti, dvitIyaH kathayati 'na sa puruSaH, kintu vRkSaH' iti| atra dvayoH zaGkA jAtA 'kiM madIyaM jJAnaM satyaM, uta aprsy'| atra hi jJAnaM dvayorasti, kintu ekamapi jJAnaM pramANatayA ( = satyatayA) nizcitaM naasti| tadaiva pura:sthite vastuni pakSiNa upaviSTAH, dvAbhyAM te dRSTAH, tatazca vRkSajJAnI vadati "vRkSe eva pakSiNa upavizanti, na tu puruSa, tasmAt pura:sthitaM vastu vRkSa eva, na tu puruSa iti madIyaM jJAnameva pramANaM iti nizcitaM" iti| itthaM ca nizcitaM prAmANyaM yasya, tat nizcitaprAmANyakaM, prakRte vRkSajJAnaM, tasya viSayastu vRkSaH, na tu puruSa iti| adhunA prakRtaM ucyte| (1) 'dravyastavaH svaparopakArajanakatvAt nirdoSa: kUpadRSTAntAt' ityasmAkaM jJAnaM (2) 'dravyastavaH svarUpahiMsAyuktatvAtkiMcitsadoSamapi guNakaraM kUpadRSTAntAt' ityapareSAM jnyaanm| tatra kasminjJAne prAmANyaM iti nizcitaM krttvym| etadevAha mahopAdhyAyAH -"yasminjJAne prAmANyaM nizcitaM, tAdRzajJAnasya viSayatayA kUpadRSTAntaM pradarzayAmi" - iti|| tatra prathamameva jJAnaM nizcitaprAmANyakaM, na tu dvitIyaM, tasyaiva ca viSayatayA kUpadRSTAntaH pradarzayiSyate mahopAdhyAyaiH iti| samyak = asambhAvanAviparItabhAvanAnirAsena iti| yena kUpadRSTAntavizadIkaraNena zrotuH kUpadRSTAntasya jJAnameva na bhavet, tad vizadIkaraNaM asambhAvanAtmakaM asmyk| yena kUpadRSTAntavizadIkaraNena zrotuH kUpadRSTAntasya viparItaM jJAnaM bhavet, tad vizadIkaraNaM viparItabhAvanAtmakaM asmyk| yena kUpadRSTAntavizadIkaraNena zrotuH kUpadRSTAntasya ajJAnaviparItajJAnayoH nirAsena jJAnaM bhavet, tad vizadIkaraNaM samyak iti| ___ atrAsambhAvanAsvarUpaM cetthaM - yathA kazcid golakSaNaM vadati 'paJcapAdavattvaM gotvaM' iti| anena pratipAdanena zrotuH ekasyA api go: jJAnaM na sambhavati, paJcapAdavattvasya ekasyAmapi gavi abhaavaat| tathA cedaM pratipAdanaM asmbhaavnaadossdussttm| viparItabhAvanAsvarUpaM cetthaM - yathA kazcid golakSaNaM vadati "zRMgavattvaM gotvaM" iti| anena pratipAdanena zrotuH yadyapi gavi gotvajJAnaM sambhavati, sarvAsAM gavAM zRMgavattvAt, tatazca atra asambhAvanA nAsti, kintu mahiSAdiSvapi gotvajJAnaM sambhavati, teSAmapi zRMgavattvAt, tathA cAtra ativyAptirUpaviparItajJAnaM bhvti| evaM 'zyAmarUpavattvaM gotvaM' iti pratipAdanena zyAmarUpavatyAM gavi gotvajJAnaM sambhavati, kintu
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM raktAdirUpavatyAM gavi na sambhavati, tathA ca raktAdigavi api 'iyaM na gauH, zyAmarUpAbhAvAt' ityAdi viparItajJAnaM bhavati / prastute kUpadRSTAntasya ajJAnaM viparItajJAnaM vA yathA na syAt, tathaiva tasya vizadIkaraNaM pradarzayiSyate mahopAdhyAyaiH iti bhAvaH / nanu yatra pakSaH sAdhyo hetuzca bhavanti, tatra hetoH sakAzAtsAdhyaM pakSe sAdhayituM vyAptisthAnabhUto dRSTAntaH prtipaadyte| prakRte tu 'dravyastave' iti padena kevalaM pakSa eva pratipAditaH, tatazca ko hetuH kazca sAdhyaH ? iti na jJAyata ityata Aha - svaparopakArajanakatvAnnirdoSatayA sAdhye iti zeSaH iti / tathA cAnumAnamidam - dravyastavaH nirdoSaH svaparopakArajanakatvAt, kUpakhananavat / atra dravyastavaH pakSaH, nirdoSatvaM sAdhyaM, svaparopakArajanakatvaM hetu:, kUpakhananaM dRSTAnta iti / nanu etAdRzaH prayogaH kutra prasiddhaH, yadanusAreNa prakRtaH prayogaH samyagavagamyate ? iti jijJAsAyAM prakRtaprayogabodhArthaM prasiddhaM prayogAntaramAha - dhUmavattvAd vahnimattayA sAdhye ityaadi| tathA ca - yathA parvato vahnimAn dhUmavattvAt mahAnasavat iti prayogaH kriyate, tathaivAyaM prayogo dRSTavya iti / nanu gAthAyAM samyag padaM yadi na gRhyate, tarhi ko doSa:, vizadIkaraNameva grAhyam, tat samyag mithyA vA kenApi prakAreNa bhavatu iti cet tarhi siddhasenabrAhmaNavanmUrkhazekharo bhaviSyasi / tena hi gopAlAnAM purataH padArthAnAM vizadIkaraNaM kRtaM, kintu ajJAninAM gopAlAnAM tu tatra saMskRtabhASAyA evAjJAnAt sarvaM nirarthakameva snyjaatm| evaM digambaramataprasthApakena zrotRRNAM samakSaM tathA svapadArthAnAM vizadIkaraNaM kRtaM, yathA teSAM viparIte'pi jJAne prAmANyaM nizcitamabhavat / na ca teSAM tAdRzaM jJAnaM hitakAri, tatazca te viparIte jJAne prAmANyaM nizcityAdhikataraM doSabhAgino'bhavan / tasmAt asambhAvanAviparItabhAvanAnirAsenaiva satyajJAne eva prAmANyanizcayo yuktaH, tatazca samyakpadagrahaNaM yuktameva / yazoH atra ca bhagavatazcatvAro mUlAtizayAH pratipAditAH / tathAhi - mahAvIramityanena vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH / / 1 / / iti 14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lakUpadRSTAntavizadIkaraNaM - ___iti niruktAtsakalApAyamUlabhUtakarmavidAraNakSamatapovIryavirAjamAnatvAbhidhAnAdapAyApagamAtizayaH |1, tridazendranamaskRtamityanena pUjAtizayaH 2, mahAbhAgamityanena jJAnAtizayaH pratipAditaH 3, vacanAtizayazca sAmarthyagamya iti 4 // 1 // yandra.: nanu granthArambhe bhagavato'tizayAH pratipAdyanta iti grantheSu dRshyte| prakRtagranthe tu te kimarthaM na pratipAditAH iti cet pratipAditA ev| etadevAha atra ca.... ityaadi| nanu asmAbhirna dRzyata iti cet drshyaami| tathAhi ityaadi| atra - mahAvIramityanena.. apAyApagamAtizayaH pratipAdita: + ityevaM anvayaH kaaryH| nanu 'mahAvIram' iti padena apAyApagamAtizayapratipAdanaM kathaM bhavati? iti cet itthaM, yasmAtkAraNAt sa karma vidArayati, yasmAcca kAraNAt tapasA viraajte| yasmAcca kAraNAt tapovIryeNa yuktaH, tasmAt sa 'vIraH' iti smRtH| - idaM ca vIrapadasya niruktaM asti, asmAca niruktAt sakalApAyamUlabhUtAnAM karmaNAM vidAraNe kSamaM yat tapovIrya, tena virAjamAnatvasyAbhidhAnaM bhavati, karmavidAraNaM ca apAyApagama eveti apAyApagamAtizayo mahAvIrapadena pratipAdita iti| nanu kiM nAma niruktaM, kiM ca vyutpattiriti cet, akSaraprAdhAnyamaGgIkRtya vyAkaraNaM gauNIkRtya yo'rthaH tnniruktm| vyAkaraNAnusAreNa yo'rthaH, sA vyutpattiriti sngkepaarthH| yathA 'zrAvakaH' iti padasya zraddhAvAn iti zrA, vivekavAn iti va, kriyAvAn iti kaH, tatazca zraddhAvivekakriyAvAn zrAvaka ucyte| atra akSaraprAdhAnyamevAGgIkRtyArtho gRhyate, tatazcedaM niruktm| 'zruNotIti zrAvaka' iti tu padaM vyAkaraNAnusAreNeti sA vyutpttiH|| prakRte tu vIrapade yau vI ra iti dvau akSarau, tau vidArayati iti pade vartete, virAjate iti pade ca vartete, tatazca tau pradhAnIkRtya karmavidAraNAd vIraH, tapovIryeNa virAjanAd vIra iti niruktaM gRhiitm| tridazendra.... ityaadi| mahAbhAgam ityanena jJAnAtizayaH.... ityaadi| 'mahatI AbhA = kevalajJAnazobhA, tAM gacchatIti mahAbhAgaH, taM' ityevaM yaH samAsaH kRtaH, tatra kevalajJAnagrahaNAt jJAnAtizayapratipAdanaM bhvtyeveti| nanu vacanAtizayo na pratipAdita iti cet vacanAtizayazca sAmarthyagamya iti| arthApattyA gamya iti| yasya hi trayo'tizayA bhavanti, tasya caturtho bhavatyeveti evamarthApattyA sa avgmyte| evaM tAvatprathamagAthAvRttirvyAkhyAtA / pagamyatA .
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazo. : pratijJAtamevAha -- kUpadRSTAntavizadIkaraNaM saparovayArajaNagaM jaNANa, jaha kUvakhaNaNamAiTTha / akasiNapavattagANaM taha, davvathao vi viNaNeo // 2 // thandra. : pratijJAtameva = kUpadRSTAntasya samyagvizadIkaraNameva prathamagAthAyAM pratijJAtaM, tatazca tadeva, na tvnyt| dvitIyagAthAyAH saMskRtachAyA anvayArthazcAyam - - yathA janAnAM kUpakhananaM svaparopakArajanakaM aadissttm| tathA dravyastavo'pi akRtsnapravartakAnAM (svaparopakArajanakaH) vijJeyaH ||2 // yazo.: yathA janAnAM kUpakhananaM nirmalajalotpAdanadvArA svaparopakArajanakamAdiSTam, evaM | akRtsnapravarttakAnAM = kRtsnasaMyame'pravRttimatAM gRhiNAM dravyastavo'pi = snAnapUjAdika: karaNAnumodanadvAreNa | svaparayoH puNyakAraNaM vijJeyaH / = candra. : adhunA TIkA vikrIyate / akRtsnapravartakAnAM = kRtsnasaMyame'pravRttimatAM kRtsnasaMyamo nAma sarvaviratiH, tatra prvRttirhitaanaamityrthH| dravyastavo'pi AstAM tAvatsAmAyikAdirUpaM niravadyAnuSThAnaM puNyakAraNaM, kintu jalapuSpAdivirAdhanAmayo'pi dravyastavaH punnykaarnnmitypishbdaarthH| dravyastavaH kiMsvarUpa: ? ityAha snAnapUjAdika iti / sa kathaM puNyakAraNaM ? ityAha karaNAnumodanadvAreNa iti / svaparayoH iti / sa svayaM dravyastavaM karoti iti dravyastavaH svasya karaNadvAreNa puNyakAraNam / svaM kurvantaM dRSTvA paro'numodayati yathA 'aho !zobhanA pUjA kriyate'nena' ityAdi / tatazca svakRto dravyastavaH parasyAnumodanadvAreNa puNyakAraNamityarthaH / spaSTAnvayastvevam - gRhiNAM snAnapUjAdiko dravyastavaH karaNadvAreNa svasya puNyakAraNam, gRhiNAM snAnapUjAdiko dravyastavaH anumodanadvAreNa parasya puNyakAraNam iti| yazo. : dRSTAnte upakAro dravyAtmA, dAntike ca bhAvAtmeti bhAvaH / upakAraH, zabdra. : nanu 'gRhiNAM dravyastavaH svaparopakArajanakaH kUpakhananavad 'ityatra kUpakhanane jalaprAptiprabhRtirUpa dravyastavAtmake pakSe tu puNyabandhAdirUpa upakAra iti upakArarUpaM sAdhyaM vibhinnamasti, na caitadyuktam, kintu dRSTAnte pakSe ca sAdhyamekameva bhavitumarhati / yathA 'parvato vahnimAn dhUmAt mahAnasavat' ityatra dRSTAnte mahAnase pakSe ca parvate vahnireva sAdhyaH, na tu pRthag dve vastuni iti zaGkAyAmAha dRSTAnta... ityAdi / 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ CMO kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - tathA ca yathA mahAnase mahAnasIyo vajhirasti, parvate tu parvatIyaH, iti ubhayatra bhinna eva vahmiH, tathA'pi vahmitvena dharmeNa sa smaanH| evamatrApi kUpakhanane jalaprAptyAdirUpo dravyopakAraH, dravyastave tu puNyabandhAdirUpo bhAvopakAra ityevaM ubhayatra bhinna eva upakAraH, tathApi upakAratvena dharmeNa sa samAna eveti prakRtAnumAne na ko'pi doSa iti| idamatrAvadheyam - 'dravyastavo nirdoSaH svaparopakArajanakatvAt kUpakhananavat' ityetAdRzameva anumAnaM nigaditamasti, na tu 'dravyastavo hiMsAdiyuktatvAtkiJciddoSayukto'pi guNakara: svaparopakArajanakatvAt kUpakhananavat' ityaadiruupm| eSa eva ca mahAn bhedaH prakRtagrantha iti| yazo.: nanviyaM yojanA'bhayadevasUrizaiva (caturtha)paJcAzakavRttau dUSitA'nyathAyojanA ca kRtaa| tathAhi - "NhANAivi jayaNAe, AraMbhavao guNAya NiyameNaM / - suhabhAvaheuo khalu viNNeyaM kUvaNAeNaM' / / 10 / / snAnAdyapi = dehazaucaprabhRtikamapi AstAM pUjArcAdi, AdizabdAdvilepanAdigrahaH, guNAyeti yogaH, yatanayA = rakSayituM shkyjiivrkssnnruupyaa| tatkiM sAdhorapItyAzabyAha ArambhavataH = svajanadhanagehAdinimittaM kRSyAdikarmabhiH pRthivyAdijIvopamardayuktasya gRhiNa ityarthaH, na punaH sAdhoH, tasya sarvasAvadyayogaviratatvAd bhaavstvaaruuddhtvaacc| bhAvastavArUDhasya hi snAnAdipUrvakadravyastavo'nAdeya eva, bhAvastavArthameva tasyAzrayaNIyatvAt, tasya ca svata eva siddhtvaat| imaM cArthaM prakaraNAntare svayameva vkssytiiti| guNAya = puNyabandhalakSaNopakArAya, niyamena avshymbhaaven|| yandra.: evaM tAvatsvamataM pradAdhunA pUrvapakSaM pradarzayati - nanu ityaadinaa| iyaM yojanA = 'dravyastavo nirdoSaH svaparopakArajanakatvAt kUpakhananavat' ityevaMrUpA kUpadRSTAntayojanA abhayadevasUriNaiva = bhavatAmapi bahumAnyenaiva, na tu yena kenacit ityevakArArthaH, paJcAzakavRttau dUSitA = doSayuktA pratipAditA, anyathAyojanA ca = bhavaduktaprakArAdanyena prakAreNa kUpadRSTAntaghaTanA ca kRtaa| ___ he mahopAdhyAya! bhavAn yathA kUpadRSTAntaM pratipAdayati tathA pratipAdyamAnaM tu bhavatpUjyenaivAbhayadevasUriNA khaNDitam, anyena ca prakAreNa tatpratipAdanaM kRtmiti| pUrvapakSaH svamatasamarthanArthaM paJcAzakavRttipAThaM darzayati-tathA hi pahANAi vi ityaadi| gAthAyA anvayastvevam - ArambhavataH snAnAdyapi zubhabhAvahetutvAt kUpajJAtena niyamena guNAya vijJeyaM khalu - iti| tadarthastu taTTIkAta: spaSTo jJAyata eva, tathApi kiJciducyate iti| jinabimbapUjA tAvat guNAya
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / bhavatyeva, kintu tadarthaM gRhasthA yat svadehazaucaprabhRtikaM kurvanti, tadapi guNAyaiva iti 'snAnAdyapi' iti atra vidyamAnasya 'api' shbdsyaarthH| AdizabdAt ityaadi| snAnAdyapi ityatra yat AdipadaM, tasmAt vilepanAdi graahym| arthAt zrAvakAH svadehe yat vilepanAdi kurvanti, tadapi gunnaayaiveti| kena prakAreNa kriyamANaM snAnAdi guNAya? ityAha yatanayA = rakSayituM zakyajIvarakSaNarUpayA iti| ayaM bhAvaH - snAne tAvat jaghanyato yAvajjalaM AvazyakaM, tAvajjalAtiriktajalatyAgo ytnaa| kintu tAvajjalasyApi tyAgo na karttavyaH, snAnAsambhavena pUjAderapi asmbhvprsnggaat| tathA ca snAnArthaM AvazyakaM jalaM rakSayituM azakyaM, tadadhikaM tu jalaM rakSayituM zakyaM, tatazca yadi tasya tyAgaH kriyate, tarhi yatanA kRtA bhvti| tayA kriyamANaM snAnAdi gunnaay| tasya srvsaavdyyogvirttvaat| sAdhuH sarvebhyaH sAvadyayogebhyo virato'sti, snAnAdi ca sAvadyayogaH, tatazca sAdhoH tatkartuM na kalpata iti bhaavH| nanu nadyuttaraNAdikaM api sAvadyayogaH, tathA'pi sAdhuH vizeSalAbhArthaM tadAcaratyeva, evaM snAnAdyapi kimarthaM nAcaret ? tatrApi vizeSalAbho bhaviSyatyevetyata: abhayadevasUrayo yuktyantaramAha - bhAvastavArUDhatvAcca = bhAvastavo nAma sarvaviratiH, bhAvapradhAnaH stavo bhAvastava iti, sAdhuzca tamArUDha iti sa dravyastavarUpaM snAnAdi naacrtiiti| nanu bhavatu nAma sAdhurbhAvastavArUDhaH, tathA'pi tasya dravyastavakaraNe ko doSaH, dvau api stavau zobhanau, tarhi dvAvapi kuryAtsAdhurityAzaGkAyAM spaSTIkurvannAha - bhAvastavArUDhasya hi ityaadi| nanu kimarthaM sAdhoH snAnAdipUrvakadravyastavo'nAdeya eva? ityA''zaGkAyAM Aha-bhAvastavArthameva tasyAzrayaNIyatvAt iti| nanu satyaM, bhAvastavArthameva dravyastava AdaraNIyaH, ko'tra niSidhyati? sAdhurapi bhAvastavArthameva dravyastavaM kimarthaM nAcaret ? iti prazne satyAha tasya ca svata eva siddhtvaat| bhAvastavo hi susAdho: na sAdhanIyaH, yena tatsAdhanArthaM dravyastavAcaraNaM karttavyaM bhavet, kintu tasya bhAvastavaH svata eva = dravyasta vinaiva siddha eva, tatazca nirarthakameva tasya drvystvaacrnnmiti| auSadhakalpo hi dravyastavaH, kuTumbAdyarthaM sAvadhayogA hi rogakalpAH, sarvaviratistu niirogaavsthaasdRshii| tatazca rogiNo auSadhagrahaNaM nIrogAvasthArthaM yuktmev| kintu sAdhustu svayaM nIroga evAsti, tatazca sa kimarthaM auSadhagrahaNaM kuryAt ? zikharArohaNArthaM sopAnapaGkitarAvazyikI, zikharArUDhasya tu sA nisspryojnaiv| evameva bhAvastavArohaNArthaM dravyastavo yuktaH, bhAvastavArUDhasya tu sa nirarthaka ev| evaM anye'pi dRSTAntAH svymbhyuyaaH|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yazo.: atha kathaM svarUpeNa sadoSamapyArambhiNo guNAyetyAha- 'suhabhAvaheuo 'tti luptabhAvapratyayatvena nirdezasya, zubhabhAvahetutvAt = prazastabhAvanibandhanatvAjjinapUjArthasnAnAdeH, 2103.: luptabhAvapratyayatvena nirdezasya iti / paJcAzakagAthAyAM suhabhAvaheuo iti nirdezo'sti / tatazca 'zubhabhAvahetuta:' iti heturbhavati / sa ca na yuktaH, ato vRttikAreNoktaM prakRtanirdeze 'tva' rUpo bhAvapratyayo lupto dRSTavyaH, tatazca 'zubhabhAvahetutvata:' ityevaM heturbhavati / tathA ca - Arambhavato yatanayA snAnAdi guNakaraM zubhabhAvahetutvAt - itynumaanmaapnnm| nanu nirdezo luptabhAvapratyayo kimarthaM gRhyate, iti cet anumAnaprayoge hetuH pakSe vidyata iti niyamaH / yadi ca'zubhabhAvahetutaH' iti hetuH gRhyate, tarhi snAnAdirUpaH pakSa eva zubhabhAvaheturasti / na tu snAnAdirUpe pakSe zubhabhAvahetuH vidyata iti pakSe hetvabhAvarUpaH svarUpAsiddhirdoSa Apadyate / tasmAt atra nirdezo luptabhAvapratyayo gRhiitH| zubhabhAvahetutvaM tu snAnAdirUpe pakSe vidyata eveti svarUpAsiddhirna bhvti| pUjArthasnAnAdi zubhabhAvaheturasti, tataH pUjArthasnAnAdau zubhabhAvahetutvamasti, kintu pUjArthasnAnAdau zubhabhAvaheturnAsti, tasmAt nirdezo luptabhAvapratyayo gRhIta iti sAraH / yazo. : anubhavanti ca kecitsnAnapUrvakaM jinArcanaM vidadhAnAH zubhabhAvamiti / khalurvAkyAlaGkAre, vijJeyaM jnyaatvym| atha guNakaratvamasya zubhabhAvahetutvAtkathamiva jJeyamityAha- kUpajJAtena avaTodAharaNena / = candra. : nanu snAnAdikaM zubhabhAvaheturbhavati ityetadasaGgatamiti zaGkAyAmAha - anubhavanti ca kecit .... snAnaM vinA jinArcane yAdRzo bhAvaH, tadadhikaM bhAvaM snAnapUrvakaM jinArcanaM vidadhAnAH kecidanubhavantIti snAnAdikasya zubhabhAvahetutvaM siddham / = yazo. : iha caivaM sAdhanaprayoga: 'guNakaramadhikAriNaH kiJcitsadoSamapi snAnAdi, viziSTazubhabhAvahetutvAd, yad viziSTazubhabhAvahetubhUtaM tad guNakaraM dRSTaM yathA kUpakhananaM, viziSTazubhabhAvahetuzca yatanayA snAnAdi, tato guNakaramiti / kUpakhananapakSe zubhabhAvaH tRSNAdivyudAsenA''nandAdyavAptiriti / thandra.: sAdhanaprayogaH = anumAnaprayogaH, guNakaramityAdi / adhikAriNaH kiJcitsadoSamapi snAnAdi iti pakSaH / guNakaram = puNyabandhakAraNam iti sAdhyanirdezaH, sAdhyaM tu guNakaratvam 19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / zubhabhAvahetutvAt iti hetunirdezaH, hetustu shubhbhaavhetutvm| kUpakhananavat iti dRSTAntanirdezaH, dRSTAntastu kuupkhnnm| nanu kUpakhananaM zubhabhAvahetuH kathaM bhavati? na hi tatra ko'pi zubho bhAvo'nubhUyata iti cet na, kUpakhananapakSe ityaadi| tathA ca tRSNApagamena tRptiprAptireva tatra zubhabhAva iti| yazo.: idamuktaM bhavati-yathA kUpakhananaM zramatRSNAkardamopalepAdidoSaduSTamapi jalotpattAvanantaroktadoSAnapohya svopakArAya paropakArAya ca bhavatyevaM snAnAdikamapyArambhadoSamapohya zubhAdhyavasAyotpAdanena viziSTAzubhakarmanirjaraNapuNyabandhakAraNaM bhvtiiti| yandra.: niSkarSamAha - idamuktaM bhavati ityaadi| itthaM ca kUpakhananaM sarvathA nirdoSaM nAstyeva, kintu kiJciddoSaduSTamapi tat adhikalAbhakAri iti kRtvopaadeym| evameva jinapUjAdikamapi sarvathA nirdoSaM nAstyeva, kintu kiJcidArambhAdidoSaduSTamapi tat adhikalAbhakAri iti kRtvA upAdeyamiti bhaavH| ___ yazo.: iha kecinmanyante pUjArthasnAnAdikaraNakAle'pi nirmalajalakalpazubhAdhyavasAyasya vidyamAnatvena kardamalepAdikalpapApAbhAvAdviSamamidamudAharaNam, tataH kiledamityaM yojanIyaM, yathA kUpakhananaM svaparopakArAya bhavatyevaM snAnapUjAdikaM karaNAnumodanadvAreNa svaparayoH puNyakAraNaM syaaditi| yandra.: evaM tAvadabhayadevasUriNA paJcAzakavRttau svAbhiprAyaH prdrshitH| adhunA keSAJcinmataM dUSayituM prathamaM tanmataM pradarzayati - iha kecinmanyante ityaadi| __ ayaM abhiprAyaH, kUpakhananakAle zramastRSNAkardamopalepazcetyevamAdayo doSA bhavanti, evameva jinapUjArthasnAnAdikAle jalapuSpAdivirAdhanAdayo doSA bhvnti| kintu kUpakhananAnantaraM yadA jalotpattirbhavati, tadA zramAdayo doSAstena jlenaivaapniiyte| evaM jinapUjArthasnAnAdyanantaraM caityavandanakAle zubhabhAvotpattirbhavati yadA, tadA jalapuSpAdivirAdhanAjanyapApakarmaNaH kSayaH puNyabandhazca bhavatItyevaM jinapUjArthasnAnAdikaM kUpakhananaM iva upAdeyamiti abhayadevasUribhiH kUpadRSTAnto yojyte| parantu sa na ghttte| kimarthaM na ghaTate? iti cet, itthaM na ghaTate, kUpakhananakAle jalaM nAsti, tadanantaraM jlmsti| tatazca tatra kUpakhananakAle zramAdayo doSA avshyNbhaavinH| parantu jinapUjArthasnAnAdikAle tu jalasadRzaH zubhabhAvo vidyata ev| na hi etad vaktuM zakyate yaduta - zrAvaka: snAnakAle jalapuSpAdipUjAkAle ca zubhabhAvarahitaH, tadanantarameva ca zubhabhAvasahita: - iti| kintu jinapUjArthasnAnakAle jalapuSpAdipUjAkAle tadanantaraM caityavandanakAle ca sarvatra zrAvakasya zubhabhAvo vidyate, tataH kathaM pApakarmabandhAdayo doSA bhaveyuH?
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - tasmAt yathA'bhayadevasUriNA kUpadRSTAnto yojitaH, tathA na yojyH| nanu tarhi sa dRSTAntaH kathaM yojanIyaH, zAstrokta iti kRtvA tadyojanaM tu Avazyakameveti cet stym| tataH kiledamityaM yojanIyam ityAdi spssttm| atra keSAJcinmataM smaaptm| navaraM sukhAvabodhAya vRttigatavAkyAnAM bhAvArthaH prtipaadyte| AstAM caityavandanakAle, pUjArthasnAnAdikAle'pi nirmalajalakalpa: zubhAdhyavasAyo vidyamAna eva, tatazca tatra kardamalepAdikalpasya pApasyAbhAvo bhavati, tatazca idaM = kUpakhananaM udAharaNaM viSamam = smygupmaupmeybhaavrhitm| kUpakhananakAle jalAbhAvAt kardamalepAdi sambhavi, parantu kUpakhananasadRzasnAnAdikAle jalakalpasya zubhabhAvasyAbhAvo nAsti, tatazca tatra kardamalepAdisadRzapApakarmabandho naastyeveti| tata idamudAharaNaM vissmmiti| tatazca prathamaM doSAH, pazcAt doSanivAraNamadhikalAbhazcetyevaM na, kintu kevalaM etAvadeva yaduta yathA kUpakhananaM svaparopakArAya bhavati, evaM snAnapUjAdikaM karaNadvAreNa svasya anumodanadvAreNa ca parasyopakArAya bhvtiiti| yazo.: na caitadAgamAnupAti, yato dharmArthapravRttAvapyArambhajanitasyAlpasya pApasyeSTavAt, yandra.: adhunA'bhayadevasUrayaH keSAJcinmataM paJcAzakavRttau dUSayanti - na caitdaagmaanupaati| etad = keSAJcinmataM AgamAnupAti = AgamAnusAri, api tu Agamavirodhi iti bhaavH| nanu kimarthaM etad Agamavirodhi? ityata Aha - yataH = yasmAt kAraNAt dharmArthapravRttAvapi = AstAM tAvatkuTumbAdyarthaM hiMsAdipravRttau, kintu dharmArthaM yA hiMsAdipravRttiH, tatrApi Arambhajanitasya = hiMsAdijanitasya alpasya = nirjarApuNyabandhA'pekSayA hInasya pApasya = pApakarmabandhasya iSTatvAt = shaastrokttvaat| zAstre nigaditaM yaduta "dharmArthaM yA pravRttiH kriyate, tatrApi hiMsAdijanyo'lpaH pApabandhastu bhavatyeva, na tu sarvathA pApakarmabandhAbhAvaH" iti| keSAJcinmataM tu dharmArthaM hiMsAdipravRttau zubhabhAvasattve svalpamapi pApakarmabandhaM na manyata iti teSAM mataM shaastrvirodhi| yazo.: kathamanyathA bhagavatyAmuktaM 'tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA paDihayapaccakkhAyapAvakamma aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANe bhaMte! kiM kajjai? goyamA! appe pAve kamme bahutarayA se NijjarA kjji'| candra.: nanu abhayadevasUrayaH! zAstre'dharmArthapravRttAvapi svalpa: pApabandha iSTaH' iti bhavatA yaducyate, tatkena zAstreNocyate? na kasminnapi zAstre etaduktaM asti| tatazca keSAJcinmata yuktamevetyata AhakathamanyathA ityaadi|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - anyathA = yadi hi dharmArthapravRttAvapi Arambhajanito'lpaH pApabandha iSTo na syAt, kintu keSAJcinmatAnusAreNa sarvathA pApabandhAbhAva eveSTa: syAt, tarhi - tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA paDihayapaccakkhAyapAvakammaM = tathAsvarUpaM zramaNaM = tapasvinaM mAhanaM = 'mA hana kamapi jIvaM' itivadanasvabhAvaM pratihatapratyAkhyAtapApakarmANaM = nindAgarhAdidvAreNa prArabaddhAni pratihatAni, akaraNaniyamadvAreNa ca anAgatAni pratyAkhyAtAni pApakarmANi yena sa, tam, susaadhumityrthH| aphAsueNaM = scitten| aNesaNijjeNaM = aadhaakrmaadidossyukten| asaNetyAdi spssttm| paDilAbhemANe = prtilmbhytH| kiM kajjai = kiM bhavati? ayaM praznArthaH - susAdhu sacittaM AdhAkarmAdidoSayuktaM vA dadAno gRhasthaH kiM phalaM prApnoti - iti goyametyAdi gautama! alpa: pApakarmabandho bhavati, adhikatarA ca tasya nirjarA bhavati iti| atra susAdhave aprAsukamaneSaNIyaM vA dadAnasya zubhabhAvastu vidyata eva, tathA'pi aprAsukAdidAne ArambhadoSo bhavatyeveti zubhabhAvasattve'pi ArambhajanyaH svalpa: pApabandho bhagavatyAM pratipAdita iti spaSTaM dRshyte| ___ evameva pUjArthasnAnAdikaM kartuH zubhabhAvastu vidyata eva, tathA'pi jalAdijIvArambhadoSo bhavatyeveti zubhabhAvasattve'pi ArambhajanyaH svalpaH pApabandho bhagavatIzAstrAbhimata eveti spssttm| keSAJcinmataM tu tatra Arambhasattve'pi zubhabhAvasattAmAtreNa tatra sarvathA pApabandhAbhAvaprarUpakamiti tat shaastrvirodhi| yazo.: tathA glAnapraticaraNAnantaraM paJcakalyANakaprAyazcittapratipattirapi kathaM syAt ? ityalaM prasaGgeneti gAthArtha iti'| yandra.: abhayadevasUraya eva keSAJcinmataM dUSayituM yuktyantaramAha - tathA glaanprticrnnetyaadi| glAnapraticaraNAnantaraM = glAnasevAM saMpUrNAM kRtvA paJcakalyANakaprAyazcittapratipattirapi = gItArthagamyasya paJcakalyANakAbhidhAnakasya prAyazcittasya svIkAro'pi kathaM syAt = ghaTeta? anyathA padasyArtho'trApi yojyH| tatazca yadi zubhabhAvasattve Arambhasattve'pi sarvathA pApakarmabandhAbhAva eva syAt, tarhi glAnasevA'nantaraM glAnasevako yAM prAyazcittapratipattiM karoti, sA kathaM ghaTeta? naiva ghaTeteti bhaavH| ___ glAnasevako hi zubhabhAvapUrvakameva glAnasevAM karoti, tatra ca aneSaNIyAdidoSAnapi sevate, tatazca zubhabhAvasattve'pi ArambhadoSajanya: pApabandho'stIti tatkSayArthaM tasya prAyazcittaM diiyte|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yadi tu keSAJcinmatAnusAreNa zubhabhAvasattve Arambhasattve'pi pApabandho na bhavedeva, tarhi glAnasevakasya pApabandho na syAdeva, glAnasevAkaraNalakSaNasya zubhabhAvasya satataM sdbhaavaat| tatazca pApabandhAbhAvAdeva tasya pApanAzAya prAyazcittapradAnaM nirarthakaM syaat| evaM ca tasya prAyazcittadAnaM vighttet| kintu zAstre vyavahAre ca tasya prAyazcitaM pradIyamAnaM dRzyata eveti keSAJcinmataM Agamavirodhi iti spssttm| itthaM ca yadi keSAJcinmattaM satyam,tarhi bhagavatIsUtraM glAnasevakasya prAyazcittadAnaM ca astym| yadi ca tavyaM satyam, tarhi keSAJcinmataM mithyA iti sAraH ityalaM prasaGgena / atra paJcAzakavRttipAThaH smaaptH| ayaM ca pATho mahopAdhyAyaM prati pUrvapakSaNa prdrshitH| yato mahopAdhyAyapratipAdanaM keSAJcinmatAnusAri asti, abhayadevasUrivacanaM tu keSAJcinmatavirodhi asti| tatazca 'kiM mahopAdhyAyA abhayadevasUrivacanaM na manyante?' iti AzaGkA bhvedev|saivaashngkaa pUrvapakSeNa 'nanviyaM yojanA'bhayadevasUriNaiva' ityAdinA prkttiikRtaa| yazo.: tadetannihvavatAM kUpadRSTAntavizadIkaraNaM kAkapakSavizadIkaraNavadupahAsapAtratAmabhivyanakti, svasammatAbhiyuktavacanaviruddhatvAdityAzaGkAyAM nAbhiyuktavacanavirodho bodhonmukhAnAmavabhAsate, tasya bhinnatAtparyakatvAdityAzayavAnAha - yandra.: evaM paJcAzakapAThaM pradarzya pUrvapakSo mahopAdhyAyayazovijayinaM dUSayati - tadetad ityaadi| tat = paJcAzake prasiddhaM etat = anantarameva nigaditaM tattvaM niDhavatAM = aprakaTIkurvatAM bhavatAM kUpadRSTAntavizadIkaraNaM pratijJAtaM kAkapakSavizadIkaraNavad upahAsapAtratA = hAsyAspadatAM abhivyanakti = prkttiikroti| kAkapakSau kAkenaiva vizadIkRte, na tatrAsmAbhiH kiJcitkarttavyamasti, tathA'pi yadi kazcitkaroti, tarhi sa hAsyAspadameva bhvti| ____ evaM kUpodAharaNaM abhayadevasUriNA vizadIkRtameva, bhavadvizadIkaraNaM tu tadvirodhi, tathA'pi yadi karoti bhavAn, tarhi bhavatAM idaM vizadIkaraNaM bhavatAmeva hAsyAspadatAM suucyti| nanu kUpadRSTAntavizadIkaraNaM kasmAdasmAkaM upahAsapAtratAM prakaTayati? iti jijJAsAyAM Aha - svsmmtetyaadi| mahopAdhyAyasya sammatA ye abhiyuktAH = pUjyAH abhayadevasUrayaH, tasya yad vacanaM = anantarameva pratipAditaM, tdvirodhitvaat| ___mahopAdhyAyA AzaGkAM nivArayitumArabhante - nAbhiyuktavacanavirodho = nAbhayadevasUripratipAditapadArthena saha virodho'smatkathitapadArthasya bodhonmukhAnAM = samyagbodhaM prati abhimukhAnAM avbhaaste| nanu kathaM nAvabhAsate? asmAbhirdarzita eva virodha iti cenna tasya = abhiyuktavacanasya bhinnatAtparyakatvAt = bhavadabhimatatAtparyAtsakAzAd bhinnaM yattAtparyaM, tdvttvaat|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - dvividho hi dravyastavaH, vidhibhaktiyuktaH, avidhibhktiyuktshc| ubhayatra puSpAdyArambho'styeva, parantu vidhibhaktiyukte svalpo'pi pApabandho na bhavati, avidhibhaktiyukte tu avidhibalAt svalpaH pApabandhaH, bhaktimAhAtmyAcca adhikatarA nirjarA punnykrmbndhshceti| abhayadevasUribhi: kUpadRSTAnto' vidhibhaktiyukte dravyastave yojitaH, na tu vidhibhaktiyukte drvystve| tathA ca teSAM tvidamevAbhimataM yaduta - (1) 'snAnapUjAdikaM guNakaraM svaparopakArahetutvAt, kUpakhananavat' ityevaMrUpamanumAnaM vidhibhaktiyukte snAnapUjAdike dravyastave yojniiym| (2) adhikAriNaH kiJcitsadoSamapi snAnapUjAdikaM guNakaraM zubhAdhyavasAyajananena svaparopakArahetutvAt kUpakhananavat' ityevaMrUpamanumAnaM avidhibhaktiyukte snAnapUjAdike dravyastave yojniiym| yasmAt tatraivAvidhibalAt kinycitsdosstvmiti| (3) itthaM ca prathamAnumAne 'yathA kUpakhananaM svaparopakArahetutvAt guNakaraM, tathaivaM vidhibhaktiyuktaM snAnapUjAdikaM svaparopakArahetutvAt guNakaraM' ityevaM yojniiym| (4) dvitIyAnumAne tu 'yathA kUpakhananaM zramatRSNAkardamopalepAdidoSaduSTamapi jalotpattau anantaroktadoSAn apohya svaparopakArahetuH, ata eva ca guNakaraM, tathaiva avidhibhaktiyuktaM snAnapUjAdikaM avidhijanyaM pApakarmabandhaM zubhAdhyavasAyena apohya zubhAdhyavasAyenaiva viziSTAzubhakarmanirjarApuNyabandhadvArA gunnkrmiti| etadeva abhayadevasUreH taatprym| pUrvapakSeNa tu - vidhibhaktiyukte'vidhibhaktiyukte ca ubhayasminnapi dravyastave prathamaM ArambhajanyaH pApabandhaH pazcAcca zubhAdhyavasAyena pApakSayapuNyabandhazca bhavati - ityevaM abhayadevasUreH tAtparyaM gRhiitm| ata eva pUrvapakSasya mahopAdhyAyAnAM ca virodhaH, tatazca abhayadevasUreH ya ubhayasminsthAne tAtparyabhedaH, taM mahopAdhyAyA aavisskurvnti| etatsarvamadhunA manasi spaSTaM dRddhiikrtvym| yazo.: IsiM duTThatte jaM, eyassa navaMgivittikAreNaM / ___ saMjoyaNaM kayaM taM, vihivirahe bhattimahikica // 3 // yandra.: tRtIyagAthAyAH saMskRtachAyA anvayazca evaM navAGgIvRttikAreNa etasya = kUpadRSTAntasya iSaduSTatve yatsaMyojanaM kRtaM, tat vidhivirahe bhaktimadhikRtya (kRtaM) // 3 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yazo. : ISadduSTatve = alpapApabahunirjarAkAraNatve, yad etasya kUpadRSTAntasya, navAGgIvRttikAreNa zrI abhayadevasUriNA paJcAzakASTakavRttyAdau (saMyojanaM kRtaM), tadvidhivirahe = yatanAdivaikalye bhaktimAtramadhikRtya / vidhibhaktyAdisAkalye tu svalpamapi pApaM vaktumazakyameveti bhAvaH // 3 // I candra. : adhunA tRtIyagAthAyA vRttiH, sA ca prAyaH spaSTA / navaramayamabhiprAyaH yathA zrAvako niSkAraNaM mugdhatAmAzritya bhaktibhAvena preritaH san susAdhave'neSaNIyAdikaM azanAdi dadAti, tatra ca aneSaNIyasyApi niSkAraNaM dAnamavidhiH, tatazca tatra svalpaH pApabandhaH, susAdhutAM prati bhaktibhAvazca viziSTanirjarAkAraNaM viziSTapuNyabandhakAraNaM ceti tad dAnaM alpapApabahunirjarAkAraNaM bhagavatyAdau uktm| evaM zrAvakaH pramAdAdidoSavazato jalagAlanAlpajalopayogAdirUpAM yatanAM na karoti, alpAM vA karoti, jinezvaraM prati bhaktibhAvazca tasyAstyeva, tatra ayatanaiva avidhi:, tena cAlpapApabandhaH / , bhaktyA tu viziSTapApanirjarAdikamiti avidhibhaktiyuktaM snAnapUjAdikaM alpapApabahunirjarAkAraNaM avaseyamiti / mahopAdhyAyAH svAbhiprAyaM dRDhIkurvanti - vidhibhaktyAdisAkalye tu = yadi snAnAdau saMpUrNo vidhiH pAlyate, bhaktizcAsti, AdipadAt pratisamayaM viziSTopayogazcAsti, tarhi jalapuSpAdijIvavirAdhanAyAM satyAmapi svalpamapi pApaM vaktuM azakyameva / yazo. : kathamayamAzayaH sUrerjJAta iti cet ?, tatrAha - iharA kahaMci vayaNaM, kAyavahe kaha Nu hojja pUyAe / na ya tAriso tavassI, jaMpai puvvAvaraviruddhaM // 4 // - yandraH pUrvapakSa: prAha- kathamayaM = anantaroditaH Azaya: sUrerjJAtaH bhavatA ? yasmAt paJcAzakavRttyAdau sUreH tathAvidhAzayaH pratipAdito na dRzyate / tatra tu alpapApabahunirjarAkAraNatvameva dravyastavasya pratipAditaM dRshyte| na tu vidhibhaktiyuktasya sarvathA nirjarAkAraNatvaM avidhibhaktiyuktasya tu alpapApabahunirjarAkAraNatvamiti / tatra = etAdRzazaGkAyAM satyAM Aha / caturthagAthAyAH saMskRtachAyA anvayazca itthaM gAthA 4 : itarathA pUjAyAM kAyavadhe kathaMcit vacanaM kathaM nu bhavet, na ca tAdRzastapasvI pUrvAparaviruddhaM jalpati iti / // 4 // 25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yazo. : .: itarathA = sUresktAzayAbhAve, pUjAyAM kAyakthe kathaJcid vacanaM kathaM nu bhavet ? na kathaJcidityarthaH yadra. : adhunA caturthagAthAyA vRttiH vivriiyte| itarathA = sUreruktAzayAbhAve ' vidhibhaktiyukte dravyastave svalpo'pi pApabandho nAsti, avidhibhaktiyuk eva cAsti' ityevaMrUpa Azayo yadi abhayadevasUrerna syAt, kintu sarvatrasnAnapUjAdike ArambhajanyaH svalpaH pApabandho'styeva' ityeSa abhiprAyaH sUreH syAt, tarhi pUjAyAM = kriyamANAyAM kAyavadhe kathaJcid vacanaM = 'pUjAyAM yadyapi kathaJcid kAyavadho bhavati' ityetAdRzaM pUjApaJcAzake pratipAditaM yad kathaJcit vacanaM, tat kathaM bhavet ? na kathaJcidityarthaH / tadvacanaM uktAzayAbhAve na kenApi prakAreNa saMgataM syAditi bhAvaH / 'kasminnapi dravyastave ArambhajanyaH pApabandho bhavatyeva ' iti sUrerabhiprAyaH pUrvapakSeNa caturthapaJcAzakavRttyanusAreNa pratipAditaH / Arambhazca kAyavadharUpa:, tatazca yadi sarvasminnapi dravyastave'vazyaM alpaH pApabandhaH, tataH sarvasminnapi dravyastave'vazyaM pApabandhakAraNIbhUtaH kAyavadho'vazyaMbhAvI iti sUrerabhiprAyo mantavyaH syAt / itazca paJcamapaJcAzakavRttau sUriNA pratipAditaM yaduta 'viziSTayatanAsattve tu dravyastave sarvathA kAyavadho naiva bhavati' iti / evaM ca viziSTayatanAzAlini dravyastave kAyavadhAbhAvAt alpapApabandho'pi naiva syAt, tatazca caturthapaJcAzakavRttisvarUpasya pUrvagranthasya paJcamapaJcAzakavRttisvarUpasya aparagranthasya ca parasparaM virodha: syaat| yata ekatra sarvasminnapi dravyastave kAyavadhaH, tajjanya alpapApabandhazca pratipAditaH, anyatra tu viziSTayatanAzAlini dravyastave tadabhAvaH pratipAdita iti spaSTameva pUrvAparavirodha iti / yazo.: na ca tAdRzastapasvI pUrvAparaviruddhaM vacanaM jalpati / tasmAdISaddoSaduSTaM jinapUjAdikaM | vidhivirahabhaktikAlInameva grAhyamityAzaya eva yuktaH / candraH nanu bhavatu nAma pUrvAparaviruddhaM vacanaM, ko doSa: ? are mugdha ! na ca tAdRzaH navAGgIvRttikaraNAdiviziSTa zrutapratibhAdisampannaH tapasvI = utsUtraprarUpaNAdipApavipAkabhayagrastaH pUrvAparaviruddhaM vacanaM jlpti| tasmAt sUre: pUrvAparaviruddhavacanAsambhavAt iSaddoSaduSTaM jinapUjAdikaM caturthapaJcAzake sUriNA kUpadRSTAntena saha yojitaM yad, tat vidhivirahabhaktikAlInameva na tu vidhisamanvitabhaktikAlInamapi, tatreSaddoSasyApyabhAvAditi 'eva 'kArArthaH / Azaya eva yuktaH / caturthapaJcAzakavRttau sUriNA vidhivirahabhaktisahitaM jinapUjAdikamAzritya pratipAdanaM kRtaM, na tu sarvamapi jinapUjAdikamiti bhaavH| 26
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo.: ayaM bhAva:-pUjApaJcAzake jinArcane kAyavadhena pratikruSTena duSTatvAtkathaM parizuddhatvamityAzaGkAyAm - "bhaNNai jiNapUyAe, kAyavaho jaivi hoi u khNci| tahavi taI | parisuddhA, gihINa kUvAharaNajogA" / / 42 / / iti shriihribhdrsuuribhissmaahitm| yandra.: etadeva sarvaM spaSTayitumAhurmahopAdhyAyAH - ayaM bhAvaH ityaadi| sarvaM spaSTaM, navaraM anvayArtho bhAvArthazca prtipaadyte| ___kAyavadho bhagavatA pratikruSTaH, jinArcane sa bhavati, tatazca jinArcanaM pratikruSTena kAyavadhena duSTaM, tatazca jinArcane parizuddhatvaM kathaM ? iti pUrvapakSasyAzaGkA bhavati, tasyAM satyAM zrIharibhadrasUribhiH pUjApaJcAzake dvicatvAriMzattamagAthAyAM samAdhAnaM kRtm| sA ca gAtheyam - bhaNNai ityaadi| tadbhAvArthazcAyaM - bhaNyate = zaGkAyAH samAdhAnaM diiyte| yadyapi jinapUjAyAM kathaJcit kAyavadho bhavati, tathA'pi gRhasthAnAM kUpadRSTAntayogAtsA jinapUjA parizuddhA" iti| vRttigatapadAnAmanvayastvevam 'pratikruSTena kAyavadhena (jinArcane) duSTatvAt, jinArcane parizuddhatvaM kathaM?' iti (pUjApaJcAzake) AzaGkAyAM (satyAM) bhaNNai... iti zrIharibhadrasUribhiH pUjApaJcAzake smaahitm| ___ yazo.: tatra ca 'yatanAvizeSeNa pravarttamAnasya sarvathApi na bhavatIti darzanArthaM kathaJcidgrahaNam' ityabhayadevasUribhirvyAkhyAtam, yandra.: tatra ca = dvicatvArizattamagAthAyAM yat 'kathaJcit' padaM, tadvivecane abhayadevasUribhiH vyAkhyAtaM yaduta 'yatanAvizeSeNa pravartamAnasya sarvathA'pi na bhavati iti darzanArthaM kathaJcid grahaNam' iti| abhayadevasUreranena vacanena jJAyate yaduta 'yadi yatanA syAt, tarhi kAyavadho naiva syAt' iti| yatanA ca vidhiH, tatazca vidhisattve kAyavadhAbhAva eveti siddhm| tatazca vidhiviraha eva kAyavadha ityetadapi siddhm| yazo. : tena vidhiviraha eva kAyavadhaH paryavasyati, yandra.: etadevAhurmahopAdhyAyAH - tena = abhayadevasUrivacanena vidhiviraha = vidhi-abhAva eva, na tu jalapuSpAdijIvavirAdhanAmAtraM kAyavadhaH pryvsyti| yazo.: "pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMse" ti (7.8) tattvArthoktahiMsAlakSaNasadbhAvAt hiMsArUpasyaiva kAyavadhasyAtra prtissedhytvaat|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yandra.: nanu vidhiviraha eva kAyavadha iti yad ucyate, tannizcayanayAbhiprAyeNa yuktm| kintu vyavahAranayAbhiprAyeNa tu jIvasya svaprANaiH saha viyojanaM eva kAyavadhaH / evaM ca dvividha: kaayvdho'sti| tatazca abhayadevasUriNA "yatanAvizeSeNa pravartamAnasya sarvathA'pi kAyavadho na bhavati" ityevaM ya: kAyavadhasya pratiSedhaH kRtaH, sa kiM nizcayanayAbhimatasya kAyavadhasya? vyavahArAbhimatasya vA? vayantu vadAmaH, yaduta sUribhiH vyavahAranayAbhimatasyaiva kAyavadhasya niSedhaH kRtH| tatazca ayaM teSAmabhiprAyaH yaduta yadi yatanAvizeSo na kriyate, tarhi jIvavadho bhavati, tatazca tajjanya alpapApabandho bhavati, etadeva ca caturthapaJcAzakavRttau uktm| ___ yadi ca yatanAvizeSaH kriyate, tarhi vyavahArAbhimato'pi kAyavadho na bhavati, tatazca alpo'pi pApabandho na bhavati iti| itthaM ca yatra vyavahArato'pi jIvavadhaH, tatra svalpo'pi pApabandho'vazyaMbhAvI iti spaSTa eva teSAmabhiprAyaH iti cet na, pramAdayogena ityaadi| hiMsArupasyaiva = na tu jIvasya svaprANaiH saha viyogamAtrasyeti evakArArthaH, kintu pramAdavazato yadA jIvasya svaprANaiH saha viyogaH, tadA pramAdinastAttvikI hiMsA gnnyte| tAdRzahiMsArUpasyaiva kAyavadhasya atra = yatanAvizeSeNa kriyamANe jinapUjAdike pratiSedhyatvAt 'sarvathA'pi na bhavati' itivacanena nissedhytvaat| __ ayaM bhAvaH - dvividhaH kAyavadho'stIti satyam, parantu yatanAvizeSeNa kriyamANe jinapUjAdike sUriNA dvividhasyApi kAyavadhasya niSedho na kRtaH, kintu tattvArthoktatAttvikahiMsArUpasyaiva kAyavadhasya niSedha uktaH, yatanAsadbhAvena taattvikhiNsaatmkkaayvdhsyaabhaavaat| yazo.: jalapuSpopanayanAdirUpasya ca pUjAbhyantarIbhUtasya "dehAdinimittaM pi hu je kAyavahaMmi taha pyttttnti| jiNapUAkAyavahami tesimapavattaNaM moho" (pU. paJcA. 45) / ityAdinA upatyakaraNasyApyanujJAnAt, yandra.: nanu bhavatu nAma tAttvikahiMsAtmakasya kAyavadhasya niSedhaH, kastatra vivdti| kintu tenaiva saha prANaviyogAtmakasya kAyavadhasyApi tatra niSedho'styeva, iti cet, na jalapuSpopanayanAdirUpasya ca = prANaviyogAtmakasya pUjAbhyantarIbhUtasya = pUjAyAmavazyaMbhAvinaH / ityAdinA = paJcacatvAriMzattamagAthAgranthena upatyakaraNasyApi = 'atra prANaviyogo bhavati' ityevaM jJAtvA'pi tatkaraNasyApi, AstAM tAvat etAdRzopayogAbhAva ityapi shbdaarthH| anujJAnAt = anumtidaanaat| paJcacatvAriMzattamagAthAbhAvArthastvayam - ye dehAdinimittamapi kAyavadhe tathA pravartante, teSAM jinapUjAkAyavadhe'pravartanaM mohaH = ajJAnaM = mUrkhatvaM = mugdhtetiyaavt| anena granthena prastutakAyavadhasyAnumatireva pradattA, tatazca "sarvathA'pi na bhavati" ityAdinA tanniSedho naiva mantavyaH, na hi yadanumataM tanniSedho yukta iti|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - | yazo. : apravRttinindArthavAdasya vidhyaakssepktvaat| yandra.: nanu 'paJcacatvAriMzattamagAthAgranthena pUjAbhyantarIbhUtasya prANaviyogAtmakajIvavadhasya upetya karaNasyApyanumatiH pradattA' iti kathaM siddham? asmingranthe kevalaM dehAdyarthaM kAyavadhakArakasya jinapUjAdyarthaM kAyavadhaM pApamiti matvA jinapUjAM tyajato moha eva pratipAditaH, na tu evamuktaM yaduta "jinapUjAdyarthaM kAyavadhe pravRttiH kAryA" iti zaGkAyAmAha - apravRttinindArthavAdasya = apravRtteryA nindA, saiva arthavAdaH = pravRtteH prazaMsArUpaH, tasya vidhyAkSepakatvAt = 'pravRttiH karaNIyA' ityevaMvidhaM yat vidhAnaM, tdaakrssktvaat| ayaM bhAvaH - yadyapi prastutagAthAyAM 'jalapuSpAdyupanayanarUpe jinapUjAkAyavadhe pravRttiH karaNIyA' iti anumatiH sAkSAt pradattA na dRshyte| parantu 'tAdRzakAyavadhe'pravRttiH mohaH' iti vacanena apravRtteH nindA kRtA dRzyate, apravRtteH nindA cArthApattyA pravRtteH prazaMsaiva, prazaMsA nAmArthavAdaH, sa ca adRzyamAnamapi vidhiM jalapuSpAdyupanayane pravRttiH kAryA' ityevaMrUpaM aakssipti| ___ yathAhi 'mAtApitRsevA'kArako pApI' iti vacanena sevA'kArakasya nindA kRtA dRzyate, tena ca sevAkArakasya prazaMsA'numIyate, tena ca avazyaM mAtApitRsevA karaNIyA' ityevaMrUpo vidhiH zrotRNA'numIyate anubhUyate vaa| evamevAtrApi drssttvym| yazo.: vidhispaSTe ca niSedhAnavakAzAt / yandra.: nanu bhavatu nAma puSpopanayanAdau vidhAnaM, tathA'pi tatra niSedho'pi bhavatu iti cet na, vidhispaSTe ca = vidhAnena spaSTaM yat puSpopanayanAdikaM, tasmin niSedhAnavakAzAt = 'puSpAnayanAdi na karttavyam' ityAdirUpasya nissedhsyaasmbhvaat| evaM tAvat surerayamAzayaH sAdhitaH, yaduta - vidhirahitaM bhaktiyuktaM ca pUjAdikaM issddossdussttN| vidhibhaktisahitaM tu pUjAdikaM sarvathA nirdoSameva, yataH yatanAvizeSeNa pravartamAnasya sarvathA'pi kAyavadho nAsti, tadabhAve ca lezato'pi doSo nAsti, tadabhAve ca sarvathA nirdoSameva, tatra jAyamAnA jalapuSpAdivirAdhanA tu na doSarUpA, pramAdAbhAvena tasyA hiMsArUpatvAbhAvAt -iti| yazo.: yadi ca vidhisAmagre'pi puSpajalopahArAdirUpahiMsAdoSo'tra parigaNyeta, tadA tasya pUjAnAntarIyakatvena 'kAyavaho jaivi hoi u kahaMci' tti nAvakSyadAcAryaH, kintu 'kAyavaho hoi jaivi niyameNa' mityevaa'vkssyt|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yandra : nanu sUrerayamAzayo yadi na svIkriyate, tarhi ko doSa: ? iti cet yadi ca ityaadi| vidhisAmaggre'pi = vidherabhAve tAvat yatanA'bhAvAt puSpajalopahArAdirUpahiMsAdoSaH tAttvikahiMsAdoSarUpatvena doSo gaNyata eva, kintu yatra sampUrNayatanA bhavati, tatrApi ityapi zabdArthaH / puSpajalopahArAdirUpahiMsAdoSo = pramAdAbhAve kevalaM dravyahiMsArUpo atra = jinapUjAyAM parigaNyeta, tadA = evaM sati tasya = tAdRzadoSasya pUjAnAntarIyakatvena = pUjAyAmavazyaMbhAvitvena kAyavaho jaivi hoI u kahaMci tti nAvakSyat = nAvadat AcAryaH = shriihribhdrsuuriH| tarhi kiM avadat ? ityAha - kintu 'kAyavaho hoi jaivi niyameNa' mityevaa'vkssyt| ___ ayaM bhAvaH - 'pramAdayogena prANavyaparopaNaM, pramAdA'bhAve'pi ca prANavyavaparopaNaM' ityevaM dvAbhyAM prakArAbhyAM kAyavadho bhvti| tatra prathamastAttvikI hiMsA, saiva ca doSaH, dvitIyastu na tAttvikI hiMseti sa na dossH| ata eva kahaMci pdmupaattmaacaaryenn| yasmAt yatanAvizeSeNa pravartamAnasya prathamaH kAyavadho na bhavati, sa eva ca doSaH, tatazca yatanAsattve tasyAbhAvena tatra tasya niSedho vaktuM shkyte| ___kintu yadi pramAdAbhAve'pi prANavyaparopaNaM kAyavadho doSatve parigaNanIyaH syAt, tarhi sa tu yatanAsattve'pi bhavatyeva, yasmAt pUjA puSpAdyupanayanAdirUpaiva, tatazca tasyAM sa bhvedev| tatazca yatanA bhavatu mA vA, kAyavadhastu niyamena bhvedev| evaM ca kAyavaho jaivi hoI u niyameNaM ityeva vaktavyaM syAt, na tu kahaMci iti| evaM tAvat 'kahaMci' padasAmarthyanAcAryANAmAzayaH prsaadhitH| yazo. : api ca padArthavAkyArthamahAvAkyArthaaidaMparyArthavicAraNAyAM hiMsAsAmAnyasya niSedhasya avidhiniSedhaparatAyA eva vyavasthitatvAt vidhisAmagye na hiMsAdoSaH, anyathA caityagRhalocakaraNAdau | tatsambhavo durnivAra ityaadisuukssmmiikssitmupdeshpdaadau| yandra.: adhunA yuktyantareNa tameva sAdhayannAhuH mahopAdhyAyAH - api ca ityaadi| ayaM bhAvaH - (1) sarve jIvA na hantavyAH' iti AgamavAkyaM, tadarthastu 'eko'pi jIvo na hantavya' iti| ayameva pdaarthH| (2) "nanu eko'pi jIvo na hantavyaH, tarhi jinapUjA kathaM karaNIyA? sAdharmikavAtsalyaM, guruvandanaM, pravacanazravaNAya gamanaM, dIkSAnantaraM ca locakaraNaM, nadyuttaraNamityAdikaM kathaM karaNIyam ? sarvatraiva jIvahiMsAyA avazyambhAvAt" iti prazna eva vAkyArthaH / (3) - 'pramAdata eko'pi jIvo na hantavyaH, apramAdabhAvena dharmArthaM gRhasthAnAM jIvavadho naiva doSAya'iti apramAdabhAvena jinapUjAdikaM sarvaM nirdossmev| ___ itthaM ca 'hiMsA na karttavyA' ityasyAyameva bhAvArthaH yaduta 'pramAdo na karttavyaH' iti| pramAdAbhAve hiMsAsattve'pi prmaarthto'hiNsaiv|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntaSizadIkaraNaM / pramAdo nAmAvidhiH / tathA ca hiMsAniSedhaH avidhiniSedharUpa eva, na tu jIvavyaparopaNamAtraniSedhapara - iti| idaM ca samAdhAnaM mhaavaakyaarthH| (4) sarvatrApi jinAjaiva pramANam 'iti vacanaM aidmpryaarthH| tathA ca padArthAdivicAraNA yadA kriyate, tadA kutrApi hiMsAniSedha avidhiniSedharUpa eva gRhyte| itthaM ca 'jinapUjAyAM yatanAvizeSeNa hiMsA sarvathA'pi na bhavati' iti hiMsAniSedhaH avidhiniSedharUpa eva, arthAt tAttvikahiMsAniSedharUpa eva, na tu prANavyaparopaNarUpAyA hiMsAyA niSedha iti| yadi hi dravyahiMsAyA niSedho'trAbhipretaH syAt, tarhi sA tu caityagRhalocakaraNAdau avazyaMbhAvinIti kRtvA jinapUjAdikaM sarvamakarttavyaM syAditi naitdyuktmiti| etacca sarvaM sUkSmamIkSitaM upadezapadAdau aacaaryshriihribhdrenneti| eSa bhaavaarthH| adhunA'kSarArthaH / api ca = yukyantarapratipAdanAya prastAvanAkaraNe'yamapizabdaH / padArthetyAdi / hiMsAsAmAnyasya niSedhasya = 'pramAdena prANavyaparopaNaM hiMsA, prANavyaparopaNamAtraM vA hiMsA' ityevaM vibhAgamakRtvaiva yadA hiMsAyA niSedho kriyate, tadA sa hiMsAsAmAnyasya niSedho gnnyte| avidhiniSedhaparatAyA evetyaadi| ___yadA padArthAdivicAraNA kriyate, tadA hiMsAsAmAnyasya niSedho'vidhiniSedhapara eva vyavasthitaH, tatazca vidhisampUrNatAyAM satyAM avidhi-abhAvAnna hiMsAdoSa iti| anyathA = yadi vidhisAmaggre'pi sati bAhyavadhamAtrato hiMsA doSarUpA gaNyeta, tarhi caityagRhalocakaraNAdau = caityagRhe gRhasthAnAM, locakaraNe saadhuunaaN| AdipadAt gRhasthAnAM jinapUjAdau, sAdhUnAM ndyuttrnnaadau| tatsambhavo = bhavadabhimatadoSasambhavo durnivAra iti| tathA ca caityagRhalocakaraNAdAvapi alpapApabandho'bhimantavyaH syaat| ___ atra hi pUrvapakSazcaityagRhe tu alpapApabandhaM manyata eva, tatazca tatra tasya nApattiH, kintu locakaraNe'lpapApabandhastena na manyate, tatazca tatra tasyApattiriti kRtvA locakaraNaM caityagRheNa sahaiva samakakSayA'tra gRhItaM mahopAdhyAyairiti bodhym| ____ yazo.: etena "kahannaM bhante jIvA appAuyattAe kammaM pagareMti ? pANe aivaittA, musaM vaittA, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhittA evaM khalu jIvA appAuyattAe kammaM pagarenti" ityatra "adhyavasAyavizeSAdetattrayaM jaghanyAyuHphalamiti" || vyaakhyaay| 'anye tu yo jIvo jinasAdhuguNapakSapAtitayA tatpUjArthaM pRthivyAdyArambheNa||
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM |svabhANDAsatyotkarSaNAdinA AdhAkarmmAdikaraNena ca prANAtipAtAdiSu varttate, tasya |vadhAdiviratiniravadyadAnanimittAyuSkA - pekSayeyamalpAyuSkatA'vaseyA, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdivizeSasya avazyaM vAcyatvAt, anyathetastRtIyasUtre prANAtipAtAditaH | azubhadIrghAyuSkatAvacanAnupapatteH / na hi sAmAnyahetoH kAryavaiSamyaM yujyate / api ca | alpatarapApabahutaranirjarAhetutAyA azuddhadAne abhidhAsyamAnatvAd naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA alpAyuSkatA, na hi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA sambhAvyate, jinapUjAdyanuSThAnasyA'pi tathAtvaprasaGgAt' iti vyAkhyAne'pi vidhivaikalyavatyeva jinapUjA grAhyeti draSTavyam, yandra. : etena = 'avidhireva hiMsA, vidhireva cAhiMsA / avidhireva ca doSa:, tatsattva eva ca svalpAdipApakarmabandhaH, tadabhAve tu bAhyahiMsAsattve'pi kutrApi ko'pi doSo nAstyeva' iti yatpratipAditaM, tena / kahannaM bhaMte ityAdi / prathamaM tAvadbhAvArthaH pratipAdyate, tatpazcAdakSarArthaH pratipAdayiSyate / sthAnAGgasUtre tRtIyAdhyayane vakSyamANarUpANi catvAri sUtrANi santi / tAni ca bhAvArthenAtra darzayAmi (1) tribhiH sthAnaiH = kAraNaiH jIvA alpAyuSkaM badhnanti - (1) prANAnatipAtya (2) mRSA kathayitvA (3) susAdhuM aprAsukamaneSaNIyaM vA aMzanAdikaM prdaayeti| (2) tribhiH sthAnaiH = kAraNaiH jIvA dIrghAyuSkaM badhnanti - ( 1 ) prANAnanatipAtya (2) mRSA'nuktvA (3) susAdhuM prAsukameSaNIyaM ca azanAdikaM prdaayeti| (3) tribhiH sthAnaiH = kAraNaiH jIvA azubhadIrghAyuSkaM badhnanti - ( 1 ) prANAnatipAtya (2) mRSA kathayitvA (3) susAdhuM hIlanAkhiMsanAdiprakAreNa amanojJAdirUpaM azanAdikaM pradAyeti / (4) tribhiH sthAnaiH = kAraNaiH jIvAH zubhadIrghAyuSkaM badhnanti - (1) prANAnanatipAtya (2) mRSA'nuktvA (3) susAdhuM satkArasanmAnAdiprakAreNa manojJAdirUpamazanAdikaM prdaayeti| - tatra prathamasUtrasyAbhayadevasUribhiryad vyAkhyAnaM kRtaM, tadanusAreNAyaM bhAvArthaH / alpAyuSkaM dvividhaM, ekaM 256 AvalikApramANaM, dvitIyaM sApekSaM, tathAhi - caturthasUtre yat zubhadIrghAyuSkamuktaM, tadapekSayA zubhamevAlpAyuSkamiti / yathA caturthasUtrAnusAreNa kazcid gRhastha : 22 sAgaropamapramANamAyuH badhnAti, tarhi tadapekSayA prathamasUtrAnusAreNa 21 sAgaropamAdipramANamAyuH bdhnaatiiti| tatra yat 256 AvalikApramANamAyuH, tat sa kathaM badhnAti ? iti jijJAsAyAM samAdhAnamidaM yaduta adhyavasAyavizeSAt sa tAdRzamAyurbadhnAtIti / karmabandha adhyavasAya eva pradhAnaM kAraNam, tatazca yAdRzo'dhyavasAyaH 256 AvalikApramANAyuSaH kAraNam, tAdRza evAdhyavasAyo yasminprANAtipAte yasminmRSAvAde yasminvA gocarIdAne bhavet, tasminprANAtipAtAdau tAdRzAyurbandhaH syAditi / parantvasminsamAdhAne bhavati prazna:, tathAhi - yAni prANAtipAta - mRSAvAda - doSAnvitagocarIdAnAdIni 32
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM kAraNAni alpAyuSkakAraNatayA proktAni tAnyeva tRtIyasUtre azubhadIrghAyuSkakAraNatayA proktAni / na caittsmbhvti| na hi ekameva kAraNaM alpAyuSkaM azubhadIrghAyuSkamityevaM virodhisvarUpaM kAryadvayaM janayitumalaM, na hi eka evAgni: uSNatAM zItatAM cobhayaM pradadAti / tatazca prathamasUtre yAni prANAtipAtAdIni, tRtIye ca yAni teSAM madhye kazcid vizeSo'vazyaM vAcyaH, yena vibhinnAni tAni vibhinnakAryANAM kAraNAni vaktuM zakyanta iti / tatra prathamasUtre prANAtipAtAditrayANAM tRtIyasUtrasthebhyaH prANAtipAtAdibhyo vizeSo'yam / eko gRhastho jinezvaraguNabhaktimAn pRthvIjalapuSpAdyArambhaM kRtvA jinezvaraM pUjayati, dvitIyo gRhasthaH kuTumbAdyarthaM pRthvyAdijIvAn hinasti / atra prathamagRhasthaH sAmAyikAdiniravadyAnuSThAnakartRgRhasthasakAzAdalpaM zubhAti / dvitIyagRhasthastu tRtIyasUtrAnusAreNAzubhaM narakAdisambandhi dIrghAyurbadhnAti / itthaM ca prathamatRtIyasUtrayoH prANAtipAtau spaSTameva vibhinnau santau vibhinnaphaladAyako prasiddhau / evaM mRSAvAde'pi prANAtipAtavadeva bhedo'vagantavyaH / adhunA azanAdidAnarUpaM tRtIyaM kAraNam / tatra ko gRhasthaH sAdhubhaktimAn AdhAkarmAdikaraNena susAdhave azanAdikaM dadAti, dvitIyastu sAdhuM hIlanakhiMsanAdibhiH amanojJAdirUpaM azanAdikaM dadAti / atra prathamagRhastho nirdoSadAnadAtRsakAzAdalpaM zubhAyuSkaM badhnAti, dvitIyastu sAdhuM prati tiraskArAdiduSTabhAvasadbhAvAdazubhaM narakasambandhi dIrghAyuSkaM badhnAtIti / evaM prathamatRtIyasUtragatayoH azanAdidAnayormadhye'pi bhedaH pratipAditaH / nanu alpAyuSkaM sApekSaM kimarthaM grAhyam ? 256 AvalikArUpameva kimarthaM na gRhyate ? adhyavasAyabhedAt phalabhedo bhaviSyatIti cet, na / evaM sati pUrvAparavirodhaH syAt / tathAhi - bhagavatIsUtre azuddhadAnaM alpatarapApasya bahutaranirjarAyAzca heturuktaH / yadi ca tadeva azuddhadAnaM 256 AvalikApramANAyuSkasya kAraNaM syAt, tarhi spaSTameva parasparaM virodhaH / yasmAt 256 AvalikApramANamAyuSkaM nigoda eva bhavati / evaM ca sthAnAGgAnusAreNa azuddhadAnaM nigodakAraNaM siddhyet, bhagavatyanusAreNa tu tat alpasyaiva pApasya bahutarAyAzca nirjarAyAH kAraNamiti tat sadgatikAraNameva siddhyet| itthaM ca sthAnAGgAnusAreNa azuddhadAnaM nigodakAraNaM, bhagavatyanusAreNa ca sadgatikAraNamiti virodhaH spssttH| tatparihArAya sthAnAGgoktaM alpAyuSkaM na 256 AvalikApramANaM grAhyam, api tu zuddhadAnajanyAyuSkApekSayA'lpaM grAhyam / tacca sadgatAvapi bhavatyeveti sthAnAGgabhagavatyoH ubhayayoranusAreNa azuddhadAnaM sadgatikAraNameva bhavediti / yadi cAzuddhadAnaM 256 AvalikApramANAyuSkakAraNameva manyeta, tarhi tena sahaivoktaM jinapUjAdikamapi tathaiva mantavyaM syaat| na caitadiSTaM, tasmAd yathoktameva mantavyamiti / 33
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - evaM tAvatsthAnAGgasUtravyAkhyAnabhAvArtho nigaditaH, adhunA vRttyanusAreNArtho nigdyte| etena iti padasya iti dRSTavyam ityanena sahAnvayaH karttavyaH / kahanaM ityetasmAdArabhya jaghanyAyuHphalam ityetadantaM sthAnAGgasUtravRttigataM niruupnnm| iti vyAkhyAya iti tu mahopAdhyAyAnAM vcnm| tathA anye tu ityasmAt Arabhya tathAtvaprasaGagAt ityetadantaM nirUpaNaM sthaanaanggvRttismbndhi| sthAnAGgavRttau abhayadevasUriNA dvAbhyAM prakArAbhyAM vyAkhyAnaM kRtm| tatazca mahopAdhyAyA etadeva spaSTayati yaduta abhayadevasUrikRtavRttau.... 'jaghanyAyuHphalamiti vyAkhyAya anye tu .... tathAtvaprasaGgAt iti vyAkhyAne'pi'.... ityaadi| akSarArthalezastvayam - atra = sthAnAGgasUtre etattrayaM = prANAtipAto mRSAvAdo'zuddhagocarIdAnaM ceti| anye tu itthaM vyAkhyAnaM kurvanti iti shessH| ___ yo jIvo jinasAdhuguNapakSapAtitayA tatpUjArthaM pRthivyAdyArambheNa prANAtipAte svabhANDAsatyotkarSaNAdinA ca mRSAvAde vartate, sAdhuguNapakSapAtitayA ca tatpUjArthaM AdhAkarmAdikaraNena prANAtipAte mRSAvAde sAvadyadAne ca vartata iti bhaavH| atra jinapUjArthaM jinagRhaM jinapratimA ca kArApaNIyA, tatra ca pRthivyaadiinaamaarmbho'vshyNbhaavii| tathA jinapUjArthaM prabhUtaM dhanamAvazyakamiti mattvA sa svabhANDasya suvarNasthAlAdirUpasya asatyena prakAreNa utkarSaNaM karoti, arthAt tasya mUlyaM vrdhyti| yadi vA 'mayA daza suvarNamayAni sthAlAni grAhyANi' iti pratijJAyAM prAggRhItAyAM satyAM jinapUjArthaM dhanavRddhikaraNArthaM sa suvarNasthAlAni gAlayitvA puna: dazasthAlebhyaH paJcaiva sthAlAni kArayati, paJca ca nUtanAni kArayatItyevamapi dhanavRddhiM karoti, taddhanaM ca jinapUjAyAM vyApArayati, parantu tadarthamuparyuktaprakAreNa mRssaavaadmaacrtiiti| evaM sAdhuguNapakSapAtitayA tallAbhArthaM AdhAkarmAdikaraNe prANAtipAte vartate, sAdhunA pRSTe sati naitadbhavadarthaM kRtaM, kintu madarthameva' ityAdinA mRSAvAde vartate, tatazca anAbhogavate tasmai susAdhave'zuddhadAnaM dadAtItyevaM alpAyuSkasya triSu kAraNeSu vartata iti| ___ itthaM ca yo vartate, tasya vadhAdiviratiniravahAdAnanimittAyuSkApekSayA = prANAtipAtaviratirmuSAvAdaviratiniravadyadAnaM vA nimittaM yasya, tAdRzaM yat AyuSkaM, tadapekSayA iyaM = prathamasUtre pratipAditA alpAyuSkatA avaseyA, na tu 256 AvalikApramANarUpeti bhaavaarthH| nanu sUtre tu bhavaduktavizeSaNasamanvitaM prANAtipAtAdi naivoktaM, tatazca tAdRzaM prANAtipAtAdi kathaM grAhyamityAzaGkAyAmAha- avizeSaNatve'pi = 'jinasAdhuguNapakSapAtinA jinapUjAdyarthaM kRtaM prANAtipAtAdikam' ityevaM vizeSaNarahitatve'pi sUtrasya = 'kahanaM bhaMte' ityAdisUtrasya prANAtipAtAdivizeSasya =
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / anantaroktasvarUpasya, na tu yasya kasyApi prANAtipAtAdeH avazyaM vAcyatvAt iyaM anantaroktA vizeSaNasahitaprANAtipAtAdeH sApekSA'lpAyuSkatA'vaseyA itynvyH| evaM sUtrasya avizeSaNatve'pi ityevaM anvayo bodhyH| nanu vizeSaNarahitasya sAmAnyaprANAtipAtAdeH grahaNe ko doSaH? iti zaGkAyAmAha- anyathA = sAmAnyaprANAtipAtAdeH sakAzAt nirapekSA'lpAyuSkatA yadi gRhyate, tarhi itaH = prathamAtsUtrAt tRtIyasUtre prANAtipAtAditaH = pratipAditAttrikAt azubhadIrghAyuSkatAvacanAnupapatteH = narakAyuSkatAvacanAghaTamAnatApatteH / yadi hi prANAtipAtAdikaM savizeSaNaM na gRhyate, tarhi tRtIyasUtroktAzubhadIrghAyuSkatAvacanAnupapattiH syaat| tasmAt prANAtipAtAdikaM savizeSaNaM avazyaM vAcyam, tatazca prathamasUtre'nantaroktA sApekSaivA'lpAyuSkatA'vaseyeti anvybhaavaarthH| nanu azubhadIrghAyuSkatAvacanaM kimarthaM na ghaTate? iti zaGkAyAmAha - na hi sAmAnyahetoH = prathamasUtre'pi prANAtipAtAdi nirvizeSaNaM, tRtIye'pi tathaiva, tatazca ubhayatra sAmAnyaM prANAtipAtAdi, tAdRzAtkAraNAt kAryavaiSamyaM = 'prathamasUtroktAt prANAtipAtAt 256 AvalikApramANamalpAyuSkaM, tRtIyasUtroktAtprANAtipAtAt azubhadIrghAyuSkaM (narakAyuriti bhAvaH)' ityevaM kAryavaiparItyaM na yujyte| yadi ca prathamasUtre jinapUjAdyarthaM prANAtipAtAdi gRhyate, alpAyuSkaM ca sApekSameva zubhaM gRhyate, tRtIyasUtre tu niSThuratAdinA kriyamANaM prANAtipAtAdi gRhyate, dIrghAyuSkaM ca phalaM gRhyate, tarhi kAraNayorbhedAt kAryabheda iti kRtvA na ko'pi doSaH syaaditi| nanu ekasminnapi vastuni vissmkaaryjnnshktirdRshyte| tathAhi -yo hi daNDo ghaTamutpAdayati, sa eva daNDo ghaTanAzako'pi bhvti| evaM ca eka eva daNDo ghaTotpAdavinAzarUpe viSame kArye kartuM samarthaH, evameva samAnamapi prANAtipAtAdyalpAyuSkaM dIrghAyuSkaM cetyevaM viSame dve kArye karotu nAma, ko doSaH? iti zaGkAyAM yuktyantaramAha - api ca ityaadi| azuddhadAnaM alpatarapApabahutaranirjarAyAH kAraNam'ityevaM agre bhagavatyAM sudharmasvAmI abhidhAsyati, tatazca naiva iyaM = prathamasUtroktA kSullakabhavagrahaNarUpA = 256 AvalikApramANarUpA alpaayussktaa| nanu azuddhadAnaM alpatarapApabahutaranirjarAyAH kAraNaM bhavatu, kSullakabhavagrahaNasyApi kAraNaM bhavatu ko nAma doSa iti zaGkAyAmAha - na hi svalpapApetyAdi / 'nanu kimartha na sambhAvyate?' ityata Aha jinapUjAdyanuSThAnasyApi = AstAmazuddhadAnasya tathAtvaprasaGagAt = kssullkbhvgrhnnnimitttvprsnggaat| ayaM bhAvaH - yadi hi alpapApabahunirjarAkAraNamapi azuddhadAnaM kSullakabhavagrahaNakAraNaM bhavet, tarhi alpapApabahunirjarAkAraNaM jinapUjAdikamapi kSullakabhavagrahaNakAraNaM bhavet, nyAyasya smaantvaat| na caitadiSTaM, tasmAt yathA jinapUjAdikaM alpapApabahunirjarAkAraNaM sat sApekSasyaiva zubhAlpAyuSkasya kAraNaM, tathaivAzuddhadAnamapItyevamavazyaM mntvymiti|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yattu 'eka eva daNDo viruddhamapi kAryadvayaM karoti' ityAdi uktam, tatra prathamaM tu pUrvapakSasyeyamevApattiH, yaduta evaM sati ekameva jinapUjAdikaM ekatra mokSaM anyatra ca narakaM sAdhayatIti vaktavyaM syAt, na caittpuurvpksssyaapiissttm| tasmAt 'sAmAnyakAraNAt kAryavaiSamyaM naiva' ityevameva mntvym| bhavatA yat ekenaiva daNDena virodhi kAryadvayaM ucyate tadapi tuccham / yasmAt na kevalaM daNDa eva kAraNam, api tu cakrabhramaNAdikamapi / tatazca yatra cakrabhramaNAdikaM tatra daNDo ghaTamutpAdayati, yatra ca hastena ghaTe pratighAtakriyA tatra daNDo ghaTaM dhvaMsayati / evaM ca cakrabhramaNapratighAtAbhyAM parasparaM vibhinnAbhyAM eva kAraNAbhyAM viSamaM kAryadvayaM dRzyate / prastute'pi prathamasUtre tRtIyasUtre ca prANAtipAtAdikaM bhavatu nAma sadRzaM, parantu prathamasUtre jinaguNasAdhuguNapakSapAtAdivizeSaNayuktaM prANAtipAtAdikaM, tRtIye tu na tathA iti kAraNabhedAt prathamasUtre sApekSamalpAyuSkaM, tRtIye tu azubhadIrghAyuSkaM iti kAryavaiSamyamiti na ko'pi doSa itylmtivistrenn| atra sthAnAGgavRttigataM vyAkhyAnaM dRSTvA bhavatIyamAzaGkA - nanu atra vRttau 'na hi svalpapApa... tathAtvaprasaGagAt' iti yatpratipAditam, tena tu jJAyate yadutAtrApi 'jinapUjAdikaM svalpapApabahunirjarAkAraNaM' iti| tatra ca svalpapApaM tu jalAdivirAdhanAjanyameveti abhayadevasUriNA bAhyavirAdhanAto'pi svalpapApabandhaH pratipAdita eva - iti / mahopAdhyAyA enAmAzaGkAM manasikRtvaiva samAdadhati - etena = ' vidhisAmaggre tu svalpamapi pApaM vaktumazakyameva' iti yat prAkprasAdhitaM, tena iti vyAkhyAne'pi abhayadevasUrikRte sthAnAGgavyAkhyAne'pi, na kevalaM caturthapaJcAzakavRttAvevetyapizabdArthaH, vidhivaikalyavatyeva na tu vidhisampUrNA'pIti evkaaraarthH| jinapUjA grAhyA iti drssttvym| ayaM bhAvaH mhopaadhyaayaanaam| vidhisampUrNAyAM jinapUjAyAM svalpo'pi pApabandho nAstyeva, vidhivikalAyAM tu bhaktiyutAyAM jinapUjAyAM vidhivaikalyAtsvalpaH pApabandhaH, bhaktiprabhAvAdadhikatarA pApanirjareti pUrvaM -- yatanAvizeSeNa pravartamAnasya sarvathA'pi kAyavadho na bhavati' ityAdi paJcAzakavRttyanusAreNa prsaadhitm| sa eva vRttikAraH sthAnAGgavRttau -- jinapUjAdyanuSThAnaM svalpapApabahunirjarAkAraNaM' iti spaSTameva svIkaroti / tatra ca jinapUjAdikaM kiM vidhivikalaM grAhyaM ? kiM vA vidhisahitam ? iti praznaH / mahopAdhyAyA vadanti - caturthapaJcAzakavat asminvyAkhyAne'pi vidhivaikalyavatyeva jinapUjA grAhyA, yadi vidhisahitA gRhyeta, tarhi svalpapApabandhakAraNaM naiva syAditi prAgeva prtipaaditm| 36
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo.: azuddhadAnAdidRSTAntaiH kriyamANAyA jinapUjAyA vidhizuddhAyA grhnnaanaucityaat| yandra.: tathA sthAnAGgavyAkhyAne'pi vidhivaikalyavatyeva grAhyA' ityatra yuktyantaramapi pradarzayanti'na hi svalpapApa... tathAtvaprasaGgAt' ityatra azuddhadAnAdidRSTAntaiH kriyamANAyAH ityaadi| __ ayaM bhAvaH - prathamasUtre trINi alpAyuSkatAkAraNAni prdrshitaani| tatra prathamaM pRthivyAdyArambheNa jinapUjAkaraNe prANAtipAtaH, dvitIyaM svabhANDAsatyotkarSaNAdinA jinapUjAkaraNe mRSAvAdaH, tRtIyaM AdhAkarmakaraNAdinA'zuddhaM daanm| atra trINyapi ekasyaiva kAryasya kAraNatayA gRhItAnIti sadRzAni grAhyANIti spssttm| tatra ca svabhANDAsatyotkarSaNaM avidhireva, evaM AdhAkarmAdinA'zuddhadAnamapi avidhiH eva, tatazca taiH saha gRhItA jinapUjA vidhisahitA grahItuM naiva zakyate, api tu avidhisahitaiva graahyaa| sA ca avidhisadbhAvAdalpapApakAraNaM bhavedeveti na dossH| anvayArthastvevam-azuddhadAnAsatyotkarSaNAdidRSTAntaiH kriyamANA jinapUjA vidhizuddhA grahItuM nocitA, kintu avidhismnvitaiveti| yazo.: 'kAUNa jiNAyayaNehiM maNDiyaM sayalameiNIvaTTaM dANAicaukkeNa vi suTTha vi gacchijja accuaM na parao' tti mahAnizIthe sAmAnyato jinapUjAyA dAnAdicatuSkatulyaphalakatvopadezena vizeSe vizeSasyaiva aupmyaucityaat| yandra.: nanu azuddhAdidAnasya yat alpAyuSkatAphalaM, tadeva vidhizuddhapUjAyAH phalaM yadi bhavet, tarhi tAdRzyeva pUjA grAhyA bhvet| uparitanamanuSThAnamazuddhaM sat hInaM phalaM dadAti, adhastanamanuSThAnaM zuddhaM sat uttama phalaM dadAtIti kutracit dvayoH phalaM samAnamapi syaat| yathA azuddhaM sarvaviraticAritraM mokSaM na dadAti, kintu saudharmadevalokaM, zuddhaM tu jinapUjAsAmAyikaprabhRtikamapi saudharmadevalokaM dadAtIti evamatrApi azuddhadAnAdikaM mokSaM muktvA'lpapApabahunirjarA'lpAyuSkatArUpaM phalaM dadAti, zuddhaM tu jinapUjAdikamapi mokSaM muktvA tadeva phalaM dadAtIti prathamasUtre azuddhadAnAdibhiH saha zuddhA jinapUjA kimarthaM na gRhyate? ityAzaGkAyAmAha - kAUNa jiNAyayaNehiM ityaadi| gAthAyA anvayo bhaavaarthshcaaym| jinAyatanaiH sakalamedinIvRttaM = sakalapRthvIvartulaM maNDitaM kRtvA tathA suSThvapi dAnAdicatuSkenA'pi acyutaM gacchet, na parataH = acyutAdupari gacchet iti| mahAnizIthe chedagranthavizeSe sAmAnyato = azuddhadAnasvabhANDAsatyotsarpaNAdirUpaM vizeSa anuktvA jinapUjAyA dAnAdicatuSkatulyaphalakatvopadezena = dAnAdicatuSkenA'pi utkarSato acyutaM yAvat gamanaM, jinAyatanaiH pRthvImaNDanakaraNalakSaNayA jinapUjayA'pi ca utkarSato acyutaM yAvad gamanaM ityevaM ya upadezaH = nirUpaNaM, tena vizeSe = azuddhadAnAdirUpe vizeSe vizeSasyaiva = azuddhAyA eva jinapUjAyAH, .
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM 10 'na tu zuddhAyAH' ityevakArArthaH, aupamyaucityAt = sthAnAGgavRttau yat 'jinapUjAdyanuSThAnasyApi tathAtvaprasaGgAt' ityAdinA pratipAditaM, tadaucityAt / ayaM bhAvaH 'dAnAdicatuSkaM jinAyatanaiH pRthvImaNDanarUpA jinapUjA ca acyutaphalavatI' iti mahAnizIthe pratipAditamasti / atra dAnAdicatuSkaM zuddhamazuddhaM veti na vizeSataH pratipAditam / api tu sAmAnyata eva dAnAdicatuSkaM pratipAditam / evaM jinapUjA zuddhAzuddhA veti na vizeSato gRhItaM, kintu sAmAnyata eva jinapUjA gRhItA / itthaM ca mahAnizIthe sAmAnyato dAnAdicatuSkasya sAmAnyatazca jinapUjAyAH samAnaM phalaM prtipaaditm| tathA ca samAnaphaladAyakatvena sAmAnyato dAnAdicatuSkaM sAmAnyato jinapUjA cobhayamapi parasparaM samAnameva snyjaatm| sthAnAGge cAzuddhadAnasyAlpAyuSkatArUpaM phalaM pratipAditam, na tu sAmAnyato dAnasya, tatazca sthAnAGge vizeSasvarUpaM dAnaM gRhItam, tenaiva saha 'jinapUjAdyanuSThAnasyApi tathAtvaprasaGgAt' ityAdinA jinapUjAyA aupamyaM kRtam / tatazca tatra vizeSasvarUpeNa dAnena saha vizeSasvarUpasyaiva jinapUjAdyanuSThAnasyaupamyamucitaM iti spaSTam / tatazca yadi atra azuddhaM dAnaM vizeSa:, tarhi tena saha azuddhajinapUjAdirUpasyaiva vizeSasyaupamyaM yujyata iti / yacca bhavatA 'azuddhacAritrasya zuddhajinapUjAdikasya samAnaM phalaM, tatazcAtrApi azuddhadAnasya zuddhajinapUjAyAzca samAnaM phalaM bhaviSyati' ityAdi nigaditama, tanna yuktam / yatastatra sAmAnyatazcAritrasya sAmAnyato jinapUjAdikasya ca samAnaM phalaM kutrApi na nigaditam, kintu cAritrasya viziSTaM phalaM, jinapUjAdikasya hInaM phalaM pratipAditamastIti azuddhacAritrasya zuddha jinapUjAdikasya phalasAmyaM sambhavet / prakRte tu naivam / yasmAdatra sAmAnyato dAnAdicatuSkasya sAmAnyato jinapUjAyAzca samAnaM phalaM pratipAditameva, tatazca yadA azuddhadAnAdirUpasya vizeSasya grahaNaM kriyate, tadA tena saha gRhyamANA jinapUjA'pi vizeSarUpaiva grahItumuciteti / atyantamapramattena prastutaH padArtho bhAvArthazca bhAvanIya iti / yazo. : kiJca - "saMviggabhAviyANaM luddhayadiTTaMtabhAviyANaM ca / muttUNa khittakAlaM bhAvaM ca kahaMti suddhuMchaM" / / (bRhatkalpabhASye gA. 1607 ) ityetatparyAlocanayA lubdhakadRSTAntabhAvitAnAmAgamArthA'vyutpannAnAmeva azuddhadAnasambhavastAdRzAnAmeva ca jinapUjAsambhavo'pi vidhivaikalyavAneva sambhavatIti /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yandra.: 'azuddhadAnAdidRSTAntaiH kriyamANA jinapUjA vidhirahitaiva grAhyA' ityatra yuktyantaramAha - kinycetyaadi| prathamaM bhAvArthaH prtipaadyte| gRhasthA dvividhAH - saMvignabhAvitA: pArzvasthAdibhiH lubdhkdRssttaantbhaavitaashc| tatra saMvignabhAvitAH saMvignaiH bhAvitatvAdeva zuddhameva dAnaM prayacchanti, pArzvasthAdibhiH bhAvitAstu lubdhakadRSTAntabhAvitatvAdevAzuddhamapi dAnaM prycchnti| pArzvasthAdayazca lubdhakadRSTAntaM tAn pratItthaM pratipAdayanti yathA lubdhakAnAM mRgAn prati dhAvanaM zreyaH, teSAM hananaM zreyaH, mRgANAM tu tebhyaH palAyanaM zreyaH, dvaye'pi svocitaM kAryaM kurvnti| evaM he gRhasthAH, bhavanto lubdhakasadRzAH, vayantu mRgasadRzAH / azuddhadAnaM ca asmddhnnsdRshN| bhavatAM hi kenA'pi prakAreNAsmAkaM azuddhamapi dAnaM karttavyaM, tadeva ca bhavatAM zreyaH, asmAkaM tu tadagrahaNaM zreyaH, sarvaiH svocite karttavye ytitvym'iti| evaM ca zrutvA te gRhasthA azuddhadAne'pi praguNA bhvntiiti| __ atra ca yaH saMvignagItArtho dharmopadezakaH, tena gRhasthAn prati ka upadezo dAtavya iti zAstre prtipaaditm| yaduta tAdRzopadezakena sarvebhyaH zuddhadAnasyaivopadezo dAtavyaH, yatra tu alpadAyakAdirUpaM viziSTaM kSetraM, duSkAlAdirUpo viziSTaH kAlaH, glAnatvAdirUpo viziSTabhAvazca, tatrAzuddhadAnasyAvazyakatAyAM satyAM sarvebhyo'zuddhadAnasyApyupadezaM dadAti iti| atra kSetrakAlabhAvavizeSaM vinA yadotsargata: sarvebhyaH zuddhadAnaprarUpaNaM kriyate, tadA saMvignabhAvitazrotRn prati sa upadezo piSTapeSaNatulya eva, yataste prastutopadezaM vinA'pi zuddhameva dAnaM pradAtuM pravaNA iti| ___yadA tu kSetrAdivizeSamAzrityAzuddhadAnopadezo dIyate, tadA lubdhakadRSTAntabhAvitAn prati sa upadeza: piSTapeSaNatulyaH, yataste prastutopadezaM vinA'pi azuddhaM dAnaM pradAtuM praguNA eveti| ___ itthaM ca zAstrapAThAnusAreNa nizcIyate yaduta azuddhadAnaM lubdhakadRSTAntabhAvitA eva kurvanti, na tu sNvignbhaavitaaH| te tu yadA jinapUjAM kurvanti, tadA azuddhadAnavat mugdhatvAt avidhisahitAmeva kurvanti, tatazca taiH kriyamANA jinapUjA'lpatarapApabahunirjarAyAH kAraNaM syAdeveti sthAnAGgasUtre ye'zuddhadAnAdayo dRSTAntA gRhItAH, taiH kriyamANA jinapUjA'pi mugdhaiH kriyamANatvAt avidhiyutaiva sambhavatIti avidhibalAt sA'lpapApabandhakAraNaM bhavatu nAma, na kA'pi bAdhA'smAkaM, 'vidhizuddhA jinapUjA lezato'pi pApabandhakAraNaM naastyev'itysmaakmbhipraayaaditi| adhunaa'kssraarthH| saMviggabhAviyANaM = saMvignasAdhubhiH bhAvitAnAM gRhasthAnAM luddhayadiLaMtabhAviyANaM ca = lubdhakadRSTAntaiH bhAvitAnAM ca gRhasthAnAM khittakAlaM = janarahitaM dIrghAdhvAnaM duSkAlAdikaM vA bhAvaM ca = svasya glAnatvAdikaM ca muktvA kahaMti = kathayanti suddhaMcha = zuddhadAnaM sNvigngiitaarthopdeshkaaH| tAdRzakSetrAdyabhAve zuddhadAnaM tAdRzakSetrAdisadbhAve tu azuddhadAnaM gRhasthAn prati karttavyatayopadizantIti bhAvaH /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM etatparyAlocanA = asyA gAthAyAH paryAlocanA = vicAraNA yadA kriyate, tadA tayA etannizcIyate, yaduta lubdhakadRSTAntabhAvitAnAM = anantaroktAnAM AgamArthA'vyutpannAnAmeva = 'dullahA u muhAdAi, muhAjIvi vi dullahA' ityAdinA 'piMDaM asohaMto natthi carittI' ityAdinA cAgamenApariNatamatimatAmeva, 'na tu utsargApavAdapariNatizAlinAm' ityevakArArtha: azuddhadAnasambhavaH = te'tipariNatA evAzuddhadAnaM dadAtIti, tAdRzAnAmeva ca = 'azuddhadAnaM zreyaH' ityAdimugdhatAsampannAnAmeva ca, arthAt zuddhatAtmakavidhiM prati pramAdopekSAdizAlinAmeva ca, na tu zuddhadAnaM prati bhaktizraddhAdisamanvitAnAM ityevakArArthaH, jinapUjAsambhavo'pi AstAM tAvat azanAdidAnaM, kintu jinapUjAsambhavo'pIti api' zabdArthaH vidhivaikalyavAneva smbhvtiiti| ___ yo hi vidhiM prati upekSAdimAn bhavati, sa vidhimAhAtmyajJAnAdyabhAvAt azanAdidAne vidhivaikalyavat jinapUjAyAmapi vidhivaikalyaM samAcaredeveti sthAnAGgasUtre yo'zuddhadAnadAtA pradarzitaH, tasya pUjA'pi vidhivaikalyavatI, ata eva ca alpapApabandhAdikAraNaM bhavatu nAma, kintu vidhizuddhA tu naivAlpasyApi pApasya bandhakAraNaM syaaditi|| yazo.: yattu-guNavate pAtrAyA'prAsukAdidravyadAne cAritrakAyopaSTambhAnnirjarA, vyavahArato jIvaghAtena cAritrabAdhanAcca pApaM karma, tatra svahetusAmarthyApekSayA bahutarA (nirjarA) nirjarApekSayA ca alpataraM pApaM bhavati, tacca kAraNa eva, yata uktaM - - 'saMtharaNaMmi asuddhaM duNha vi gihNata diNtyaann'hiyN| AuradiLaMteNaM taM ceva hiyaM asNthrnne||' (nizIthabhASya gA. 1650) tti yandra.: vacanAntaraM pradarzya tad vidhizuddhapUjayA saha yojayannAha - yattu ityaadi| atra yattu ityAderArabhya taM ceva hiyamasaMtharaNe ityetadantaM yAvat vacanAntaraM, tad gItArthetyAderArabhya draSTavyaH ityetadantaM yAvat mahopAdhyAyakRtaM smaadhaanmiti| atrApi prathamaM bhAvArthaH pratipAdyate, pazcAdakSarArtha ucyte| keciditthaM pratipAdayanti - (yatkenaciducyate yaduta) supAtrAya yadA'zuddhadAnaM dIyate, tadA supAtragatasya cAritrakAyasya upaSTambho bhavatIti kRtvA nirjarA bhvti| azuddhadAne vyavahArato yA jIvavirAdhanA bhavati, tayA supAtragatasya cAritrasya bAdho bhavatIti kRtvA dAtuH pApaM karma bhvti| ___ atra nirjarA'dhikA? pApakarma vA? iti prshnH| tatra samAdhAnaM tvidam - yaduta nirjarAyA hetuH cAritrakAyapoSaNaM, tasya sAmarthyaM pApakarmabandhakAraNApekSayA'dhikaM iti kRtvA nirjarA'dhikA bhvti| pApakarmaNo hetustu vyavahArato jIvaghAtena cAritrabAdhaH, tasya ca sAmarthya nirjarAkAraNApekSayA'lpamiti kRtvA pApakarmabandho'lpo bhvtiiti| tatsatyameva, parantu yadA sAdho: janapadavirahitadIrghamArgo duSkAlo glAnatvAdikaM vA kAraNaM bhavet,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM tadaiva tanmataM satyaM mantavyam / arthAt kAraNe sati yadA'zuddhadAnaM dIyate, tadaiva tadazuddhadAnaM alpatarapApabahutaranirjarAkAraNaM mantavyam, na tu kAraNAbhAve / yasmAt kAraNAbhAve tu yadazuddhadAnaM dIyate, tat dAtRgRhItroH ubhayayorapi ahitakAri proktam / na ca yat alpapApabahunirjarAkAraNaM, tat'ahitakAri' iti vaktuM yujyata iti / tathA ca kAraNe sati supAtrAyAzuddhadAnaM alpapApAdikAraNaM, kAraNAbhAve tu supAtrAya azuddhadAnaM ahitakAri iti / atra keSAJcinmataM smaaptm| etadeva mataM yattu ityAdinA asaMtharaNe ityantena pAThenAtra pradarzitam / = akSarArthastu bhAvArthAnusAreNa sugama eva / navaraM nizIthabhASyagAthAyAH spaSTArthastvayam - saMstaraNe : nirvAhe sati azuddhaM azanAdikaM gRhNaddadatoH dvayorapi ahitaM bhavati / asaMstaraNe sati tadeva ca = azuddhaM AturadRSTAntena = rogidRSTAntena hitaM bhvti| glAnatvAdyabhAve sati sAdhoryadA azuddhaM vinA'pi nirvAho bhavati, tadA yadi gRhastho'zuddhaM dadAti, sAdhuzca gRhNAti, tadA niSkAraNaM AjJAbhaGgAdidoSapravRttisakAzAdahitaM bhavati / yadA tu glAnatvAdivazAt azuddhaM vinA nirvAho na bhavati, tadA azuddhagrahaNadAnakaraNe ubhayayorapi hitaM bhavati / yathA nIrogyavasthAyAM yadauSadhaM ahitakAri, rogyavasthAyAM tadeva hitkaari| - iti / atra keSAJcinmate kAraNe sati azuddhadAnaM alpapApAdikAraNaM pratipAditam / kAraNAbhAve tu ahitameva prtipaaditm| tatazca bhavatIyamAzaGkA yaduta 'he mahopAdhyAyAH / yatanAsattve alpo'pi pApabandho naiva syAt iti bhavatAM mtm| prakRtamate tu kAraNe sati azuddhadAnaM alpapApAdikAraNaM pratipAditameva / kAraNe sati azuddhadAnaM tu vidhisvarUpayatanAsamanvitameva, tatazca bhavaduktarItyA'trAlpo'pi pApabandho naiva bhavitumarhati, parantu kaizcittaducyata eva / tatazca kimatra samAdhAnamiti prakAzayantu bhavantaH' iti yazo. : tad gItArthAdyanyatarapadavaikalya eva yujyate, tatsAkalye svalpasyApi pApasyA'sambhavAt, mahopAdhyAyAH prAhuH - tad gItArthAdyanyatarapadavaikalya eva yujyate ityAdi / ayaM bhAvaH - 'azuddhagrahaNaM kaH karoti ?' ityatra zAstre vyavasthA kRtA'sti yaduta ( 1 ) yo gItArtho bhavati, (2) yazca kRtayogI bhavati, (yogodvahanAdinA tapobhAvitadeho bhavatIti yAvat) (3-4) yazca rAgarahito dveSarahitazca bhavati, (5) yazca sakAraNo bhavati, (6) yazca bahutarAsatpravRtteH yA vinivRttiH, tasyAH sAdhikAM ceSTAM yatanAtmikAmAcarati, sa azuddhagrahaNe'dhikArI bhavati / 41
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / tathA ca gItArthatvaM kRtayogitvaM rAgarahitatvaM dveSarahitatvaM kAraNasahitatvaM yatanA cetyevametAni padAni yasya samIpe'sti, sa ashuddhgrhnne'dhikaariiti| etAdRzaH sAdhuH yadi azuddhagrahaNaM karoti, tarhi tasya alpo'pi pApakarmabandho naastyev| kintu prakRtAnAM padAnAM madhyAt prathamasya dvitIyasya tRtIyAdervA'bhAve yadi sa azuddhaM gRhNAti, tarhi sa avidhiM karoti, tatazca avidhiprayukto'lpakarmabandhastasya bhvtyev| ___ itthaM cAtrApi yadi sarvapadaiH samanvito'zuddhagrahaNaM karoti, tarhi tasya tadgrahaNaM vidhizuddhameveti nAlpo'pi pApabandhaH, gItArthatvAdyanyatarapadavikalastu azuddhagrahaNaM yadi karoti, tarhi tat avidhisamanvitamiti kRtvA bhavatyevAlpapApabandha iti| gItArthAnyatara ityazuddho'yaM pATha: pratibhAti, gItArthatvAdyanyatarapadavaikalya ityevaM pATho yukta aabhaati| tatsAkalye = gItArthatvAdInAM padAnAM sampUrNatAyAM satyAM svalpasyApi = AstAM bahoriti apizabdArthaH paapsyaasmbhvaat| // yazo.: vyavahArato bAdhakasyAbAdhakatvAt, yandra.: nanu 'vyavahArato jIvaghAtena cAritrabAdhanAcca pApaM karma' iti uktameveti cet, asatyaM tat, yasmAt vyavahArato bAdhakasya = avidhyabhAvena nizcayatastAvat lezato'pi cAritrasya bAdhako jIvaghAto naastyev| yastu bAhyahiMsAmAtrAdeva vyavahArato bAdhako jIvaghAtaH, sa cAritrasya bAdhako naiva bhavatIti tatra svalpo'pi pApabandho nAstyeveti spssttm| | yazo. : svahetusAmarthyasya drvybhaavaabhyaamupptteH| yandra.: nanu 'svahetusAmarthyApekSayA bahutarA nirjarA, nirjarApekSayA cAlpataraM pApaM bhavati' iti puurvmuktm| yadi ca vyavahArato bAdhako jIvaghAtaH sarvathaivAbAdhakaH, tarhi tatra alpatarapApasyaivAbhAvAt taddhetoH sAmarthyamapi vaktumazakyameveti cet na, svahetusAmarthyasya = alpapApAtmakaM yat svaM, tasya hetubhUto yo jIvaghAtaH, tatsAmarthyasya dravyabhAvAbhyAM upptteH|| ___ ayamAzayaH - gItArthatvAdipadasAkalye sati jIvaghAtasyAlpapApakAraNatAsAmarthya dravyata eveti tatra jIvaghAto na lezato'pi pApakarmabandhaM prati kAraNaM bhvti| ____gItArthatvAdyanyatarapadavaikalye tu jIvaghAtasyAlpapApakAraNatAsAmarthya bhAvata iti tatra jIvaghAto'lpapApabandhakAraNaM bhvti| evaM cAlpapApabandharUpasya svasya heturyo jIvaghAtaH, tasya sAmarthya dravyabhAvAbhyAM dvividhmsti| tatazca gItArthatvAdyanyatarapadavaikalye eva tasya bhAvata: sAmarthya, tadeva cAlpapApakAraNaM, sarvapadasAkalye tu tasya dravyataH sAmarthya, tattu nAlpasyApi pApasya kaarnnmiti|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yazo.: ayamevAtidezo vidhizuddhajinapUjAyAM draSTavyaH / yandra.: evaM tAvat gItArthatvAdipadasAkalye azuddhagrahaNaM nAlpasyApi pApasya kAraNamiti pratipAditam, adhunA etadeva sarvaM vidhizuddhAyAM jinapUjAyAM yojayannAha - ayamevAtideza ityaadi| ekatra pratipAditasya tattvasyAnyatra nirdezamAnaM atideshH| prakRte tu gItArthatvAdipadasAkalye sati azuddhagrahaNe svalpasyApi pApasyAbhAvarUpo yaH padArthaH pratipAditaH, sa eva atidezasvarUpaH san vidhizuddhajinapUjAyAM draSTavyaH / ayaM bhAvaH-yadyapi vidhizuddhajinapUjAyAM jIvaghAto bhavati, tathApi tasyAlpapApaM prati sAmarthya dravyata eveti sa alpapApaM tatra na bdhnaati| avidhiyutAyAM tu jinapUjAyAM tasyAlpapApaM prati sAmarthyaM bhAvata iti sa alpapApaM badhnAti ttreti|| ___ yazo. : anyaistu - akAraNe'pi guNavatpAtrAyAprAsukAdidAne pariNAmavazAt bahutarA nirjarA alpataraM ca pApakarmeti ca pratipAditam, pariNAmaprAmANyAt / "saMtharaNaMmI0" tyAdau azuddhaM dvayorapi dAtRgRhItrorahitAyeti ca vyavahArataH saMyamavirAdhakatvAt dAyakasya lubdhakadRSTAntabhAvitatvenAvyutpannatvena ca devagatau zubhAlpA''yuSkatAnimittatvAditi yojitm| yandra.: supAtrAyAzuddhadAne keSAJcinmataM pradarzya, tatra ca svAbhiprAyaM spaSTIkRtyAdhunA tatraivAnyeSAM mataM pratipAdayannAha - anyaistu ityaadi| atra anyaistu ityasya yojitam ityanena sahAnvayaH karttavyaH / atrApi prathamaM bhAvArtho nigadyate, pshcaadkssraarthH| pUrvaM yatpratipAditaM yaduta "kAraNe satyeva supAtrasyAzuddhadAnaM dvayorhitAya, kAraNAbhAve tu ahitAya" ityaadi| tanna, yasmAt kAraNAbhAve'pi yadA supAtrasya bhaktibhAvenAzuddhaM dAnaM dIyate, tadA bhaktipariNAmamAhAtmyAt bahutarA nirjarA, mugdhatAvazAccAlpapApakarma bhvti| bahutaranirjarA'lpapApakarmakAraNaM ca hitaayaiveti| yattu 'saMtharaNaMmi asuddhaM' ityAdigAthAyAmakAraNe'zuddhadAnagrahaNayoH pakSadvayaM pratyahitatvaM pratipAditam, tattu sApekSamevAhitaM graahym| yasmAttatra susAdhuH vyavahArataH saMyamavirAdhako bhavatIti kRtvA tadazuddhaM tsyaahitm| dAyakastu gRhastho lubdhakadRSTAntabhAvitaH, ata evAvyutpanna iti kRtvA devagatau alpAyuSkatAM prApnotIti kRtvA tadazuddhaM tsyaahitm| tatazca yathA vyApAre paJcakoTidhanaprAptisambhave'pi mugdhatAdidoSAdekakoTidhanaprAptau satyAM 'vyApAriNo'hitamabhavat' ityucyate, evamevAtrApi susAdhoH yadahitaM ucyate, tat vyavahArato'pi sNymviraadhksaadhvpekssyaa| evaM dAyakasya yadahitamucyate, tat pariNatadAyakasambandhidIrghazubhAyuSkaphalApekSayA, na tu vastuto'hitaM tditi| evaM anyeSAM mataM prtipaaditm|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNa ra akSarArthastu bhAvArthAnusAreNa prAyaH sugama ev| navaraM pariNAmaprAmANyAt = 'karmabandhAdau adhyavasAya eva pramANaM iti' bhdrbaahusvaamivcnsiddhaaddhyvsaaypraamaannyaaditi| vyavahArataH saMyamavirAdhakatvAt = susAdhuH kAraNaM vinA'zuddhaM naiva gRhNAti, yadi ca tena gRhItaM, tarhi anAbhogata eva, tatazca tasya vyavahArata eva saMyamavirAdhakatvaM, na tu nizcayata iti| avyutpannatvena ca = atiprinnttven| utsargakarucirapariNatarUpo'vyutpannaH, apavAdaikaruciratipariNatarUpo'vyutpannaH, syAdvAdarucistu vyutpanna iti| | yazo.: ayamatidezo'vyutpannIyapUjAyAM dRSTavya iti // 4 // yandra.: evamanyeSAM mataM pradarzya jinapUjAyAM tad yojayannAha - ayamatidezo'vyutpannIyapUjAyAM dRSTavya iti| yathA niSkAraNamazuddhaM dadAnasya bhaktivazAdavivekavazAcca kramazo bahutarA nirjarA alpapApaM ca, tathaiva pramAdAdinA'vidhiyutAM pUjAM kurvANasya bhaktivazAt bahutarA nirjarA, pramAdAdijanyAvidhivazAccAlpapApabandha ityevaM yojanaM karttavyamiti bhaavH| iyaM ca pUjA avyutpannenaiva kriyata iti kRtvA'vyutpannIyA jinpuujocyte| samAptA caturthI gaathaa| yazo.: tadidaM akhilaM manasikRtyAha - sambhAvaNe visaddo diLaMto'naNuguNo pyNsei| sAmaNNANumiIe sUrI puNa aMsao bAhaM // 5 // yandra.: adhunA paJcamagAthAyAH prastAvanAmAha - tad = anantaroktaM prasiddhaM idaM = pratyAsannaM eva akhilaM = sarvaM manasikRtya = upayogaviSayIkRtya Aha - paJcamagAthAyAH saMskRtachAyA anvyshc| sambhAvane'pizabdo'sti dRssttaanto'nnugunnH| sUriH punaH sAmAnyAnumitau aMzato bAdhaM prdrshyti|||5|| | yazo.: sadoSamapi snAnA(dI)tyatrApizabdaH sambhAvane, tena na sarvaM sadoSameva, yatanAdisattve bhAvotkarSe doSAbhAvAt / dRSTAnto'zuddhadAnarUpaH shuddhjinpuujaayaamnnugunno'nnukuulH| sUriH = abhayadevasUriH | punaH, sAmAnyAnumitau = snAnatvapUjAtvAdyavacchedena nirdoSatvAnumitau "na vaitadA''gamAnupAtI" tyAdinA aMzato bAdhaM prdrshyti| vidhivirahitAyAH pUjAyAH kardamopalepAditulyAlpadoSaduSTatvAt / yandra.: sadoSamapi snAnAdi ityaadi|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / ayaM bhAvaH - prastutagranthadvitIyagAthAvRttau caturthapaJcAzakagatadazamagAthAvRttiH pradarzitA, tatra ca abhayadevasUriNA'numAnaM kathitamasti yathA adhikAriNaH kiJcitsadoSamapi snAnAdi guNakaraM viziSTazubhabhAvahetutvAt ityaadi| tatra sadoSamapi ityatra yaH 'api' zabdaH, sa sambhAvanAyAM vrtte| tatazca na sarvaM snAnAdi sadoSameva, yasmAt yasminsnAnAdau sampUrNA yatanA vartate, tatra sampUrNayatanAprabhAvAd bhAvotkarSo bhavatyeva, bhAvotkarSe ca sati snAnAdau nAlpo'pi pApakarmabandhAdirUpo dosso'stiiti| ___ ata eva yA zuddhajinapUjA, tasyAmazuddhadAnasya dRSTAntaH pratikUla ev| yasmAt azuddhadAnamalpapApAdikAraNaM, zuddhajinapUjA tu neti| tasmAdazuddhajinapUjAyAmevAzuddhadAnasya dRSTAnta ucitaH / tasmAtsthAnAGgoktA jinapUjA'zuddhava grAhyA, azuddhadAnadRSTAntasya tatra prtipaadittvaat| sthAnAGgapAThastu "jinapUjAdyanuSThAnasyApi tathAtvaprasaGgAt" ityAdirUpaH prasiddha eveti| nanvevaM vidhizuddhaM snAnapUjAdikaM nirdoSaM sambhavati, tarhi "snAnapUjAdikaM nirdoSaM" ityanumitiH satyaiva syAt, evaM tarhi sA svIkartavyaiva syaat| abhayadevasUriNA tu yat 'na caitadAgamAnupAti' ityAdinA paJcAzakavRttau tanniSedhaH kRto dRzyate, tatkathaM ghaTeteti zaGkAyAmAha - sUriH = abhayadevasUriH punaH sAmAnyAnumitau = snAnatvapUjAtvAdyavacchedenetyAdi / idamatra tAtparyam, snAnapUjAdIni dvividhAni - vidhizuddhAnyavidhiyuktAni c| tatra yAni vidhizuddhani, tAni sarvANi nirdoSANi, yAni cAvidhiyuktAni tAni kinycitsdossaanni| evaM sati, vidhizuddhAni snAnAdIni nirdoSANi ityanumAnaM satyam, avidhiyuktAni snAnAdIni sadoSANi ityanumAnaM stym| parantu, 'snAnAdIni nirdoSANi' ityanumAnaM yadi kriyate, tayatra snAnatvAvacchedena sakalasnAneSu nirdoSatvaM sAdhyate, tacca na yuktaM, avidhiyukteSu nirdosstvaabhaavaat| tasmAtsUriH asminnanumAne aMzato bAdhapradarzanAya 'na caitadAgamAnupAti' iti kthyti| arthAt 'he anumAnakAraka ! tvayA sarveSu snAneSu nirdoSatvaM sAdhyate, tatra vidhizuddheSu nirdoSatvasAdhanaM yuktam, kintu avidhizuddheSu pakSAMzabhUteSu nirdoSatvasAdhanaM na yuktam' ityevaM sUriH prdrshyti| tathA ca sUrerayamevAzayaH yaduta vidhizuddhAni snAnAdIni nirdoSANyeva, avidhiyuktAni snAnAdIni kiJcitsadoSANyeva, kintu sarvANi snAnAdIni tu nirdoSANi sadoSANi vA na vaktavyAni, aMzato baadhsmbhvaaditi| aMzato bAdhaH kathaM bhavatItyetadevAha - vidhivirahitAyAH pUjAyAH ityaadi| pakSasya dvau aMzau - vidhizuddhA pUjA, vidhirahitA pUjA c| tatra vidhirahitAyAM pUjAyAM pakSAMzabhUtAyAM duSTatvamasti, tatazca nirdoSatvaM nAsti, tatazcAzaMto sAdhyAbhAvAtmakarUpo bAdhadoSo'trAnumAne bhvtiiti|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yazo. : bhavati cAMzato bAghapratisandhAne'vacchedakAvacchedenA'numitipratibandhaH / = candra. : nanu evaM aMzato bAdhadoSapratipAdanena kiM kAraNena 'sarvANi snAnAdIni nirdoSANi' ityanumiteH pratibandho bhavati ? iti zaGkAyAmAha bhavati cAMzato bAdhapratisandhAne nyAyaparibhASAyAM pakSatAvacchedakasAmAnAdhikaraNyena bAdhajJAne sati avacchedakAvacchedena = nyAyaparibhASAyAM pakSatAvacchedakAvacchedena anumitipratibandha iti / ayaM bhAvaH - - 'jIvA mokSagAmina: ' ityanumAne yadi sarvAn jIvAnAAzritya mokSagAmitvaM sAdhyate, tarhyatra sarve jIvAH pakSa:, teSu pakSatA, tadavacchedako dharmo jIvatvam, tadavacchedenAnumitiH atra kriyate / atra ca zAstrajJAtA cintayati 'nanu jIvA mokSagAmino bhavantIti satyam, kintu sarve jIvA na, yato bhavyA eva mokSagAminaH, abhavyAstu naiva' iti / atrAbhavyAH pakSIbhUtAnAM jIvAnAmaMzasvarUpA:, teSu ca sAdhyAbhAvaH spaSTa eva jJAyate / tatazcAtrAzaMto bAdhapratisandhAnaM (sAdhyAbhAvajJAnaM ) saJjAtam / tena ca tasya zAstrajJAtuH 'sarve jIvA mokSagAmina:' ityanumitirnaiva bhavati / 1 atrAMzato bAdhapratisandhAnameva pakSatAvacchedakasAmAnAdhikaraNyena bAdhajJAnamiti / yazo.: sAmAnAdhikaraNyenAnumitau tu nAyamapi doSa iti vibhAvanIyaM sudhIbhiH // 5 // thandraH ayaM bhAvaH - zreNikakRSNarAvaNaprabhRtIn jIvAn lakSyIkRtya 'jIvA mokSagAmina:' ityevamanumAnaM yadA kriyate, tadA sA'numitiH pakSatAvacchedakasAmAnAdhikaraNyenAnumitirucyate / atra ca yadi kazcicchAstrajJAtA 'saMgamapAlakAdayo jIvA na mokSagAminaH' ityevaM pakSatAvacchedakasAmAnAdhikaraNyena bAdhapratisandhAnavAn bhavati, tadApi tasya zreNikAdijIvAn pakSIkRtya kRtA 'jIvA mokSagAminaH' ityevaMrUpA pksstaavcchedksaamaanaadhikrnnyenaanumitirbhvtyeveti| ata evAha sAmAnAdhikaraNyenAnumitau tu nAyamapi = na anumitipratibandhako'pi doSa iti / - sUri:' na caitadAgamAnupAti' iti vacanena sarvANi snAnAdIni kiJcitsadoSANyeva manyate - ityevaMrUpaH pUrvapakSokto doSastu tAvannAstyeva, kintu yadi vidhizuddhAni snAnAdIni pakSIkRtya yadyanumitiH kriyate, tadA tu tAdRzAnumitipratibandharUpo'pi doSo na bhavedeveti api zabdArthaH / ayaM bhAvaH - abhayadevasUririmamevAzayaM bibharti yaduta vidhizuddhAni snAnAdIni nirdoSANyeva, avidhiyutAni kiJcitsadoSANyeva - iti / evaM ca yadi sarvANi snAnAdIni pakSIkRtya nirdoSatvasyAnumitiH kriyate, tarhi sa niSedhaM kuryAdeva / kintu yadi vidhizuddhAni snAnAdIni pakSIkRtya nirdoSatvasyAnumitiH kriyate, tarhi sa na niSedhaM kuryAt, avidhiyukte snAnAdau kiJcitsadoSatvajJAne satyapi tAdRzajJAnasya vidhiyute snAnAdau 46
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - nirdosstvaanumitiprtibndhktvaabhaavaaditi| atigahanamidaM tattvamata ucyate vibhAvanIyaM sudhiibhiH| yazo.: nanu pariNAmaprAmANye vidhivaiguNye'pi ko doSa ityAzaGkyAha duggayanArINAyA jaivi pamANIkayA havai bhattI / tahavi ajayaNAjaNiA hiMsA annANao hoI // 6 // yandra.: adhunA SaSThagAthAyAH prastAvanAyAM prathamaM pUrvapakSaM darzayanti mahopAdhyAyAH - nanu ityaadinaa| pariNAmaprAmANye = karmabandhAbandhAdau jIvAdhyavasAya eva pramANaM' ityevaM svIkriyamANe sati vidhivaiguNye'pi = kriyAtmakasya bAhyavidhe: sarvathA'bhAve'pi vikalatAyAmapi vA ko doSaH = pApabandhAdirUpo bhavet ? na ko'pi? zubhapariNAmasyaiva prAmANyAt iti| pUrvapakSasyAyamAzayaH - mahopAdhyAyaiH pariNAmasya prAmANyamapyuktaM, tathA - vidhizuddhAyAM jinapUjAyAmalpasyApi karmabandhasyAbhAvaH, vidhivirahitAyAM bhaktisahitAyAntu tasyAmalpapApabandhaH - ityevmpyuktm| itthaM ca mahopAdhyAyA vidhereva pApabandhAbhAvakAraNatvamavidhereva ca pApabandhakAraNatvaM pratipAdayanti, te eva ca pariNAmasya prAmANyaM prtipaadynti| tatazca bhavatIyamAzaGkA yaduta "yadi pariNAma eva pramANaM, tarhi vidhiravidhirvA ko'pi bhavatu, pariNAmAnusAreNaiva phalaM bhaviSyati, tasmAt vidherAgraho na nyAyya iti| mahopAdhyAyAH SaSThagAthAyAM samAdadhati - duggaya ityaadi| SaSThagAthAyAH saMskRtachAyA anvayazcaivam - yadyapi durgatanArIjJAtAt bhaktiH pramANIkRtA bhavati / tathA'pi ayatanAjanitA hiMsA ajJAnato bhavati // 6 // yazo.: durgatanArIjJAtAd yadyapi pramANIkRtA bhavati bhaktiH, yandra.: durgatanArI nAma nirdhanastrI, vayovRddhayA tayA vanotpannaiH mudhAlabdhaiH tucchapuSpaiH zrImanmahAvIrapUjAkaraNabhAvanA kRtA, bhaktirUpeNa tAdRzapariNAmena tasyAH svrglokpraaptirbhvt| paramparayA ca muktiH| na ca tayA vidhisamAcaraNaM kRtam, vidhijnyaansyaivaabhaavaat| tathA'pi phalaM samprAptam, itthaM ca prastutaprasaGgAt pramANIkRtA = 'idaM pramANaM' ityevaM prasAdhitA bhavati bhaktiH = pariNAmaH / yazo. tathApi ayatanAjanitA hiMsA'jJAnato bhavati, 'pramAdAnAbhogAbhyAM prANabhUtAni hinastI'||ti vcnaat|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yandra.: evaM svIkRtyA'pi vidherAvazyakatAM pradarzayati - tathApi ayatanAjanitA hiMsA = tAttvikI hiMsA ajJAnato bhavati tasyA durgatanAryApi / nanu kathaM tasyA viziSTapariNAmasattve'pi tAttvikI hiMsA? iti jijJAsAyAmAha- pramAdAnAbhogAbhyAM prANabhUtAni hinasti iti vcnaat| tasyAzca anAbhoga AsIdeveti tasyAstAttvikI hiMsA mntvyaiveti| yazo.: tathA ca tatra AcAryoktaH kUpadRSTAnta upatiSThata eva, yandra.: nanu yadi tasyAstAttvikI hiMsA, tarhi tasyA alpapApabandho'pi mantavya iti cet stym| etadevAha tathA ca tatra = durgatanArIdRSTAnte AcAryoktaH = mUlagranthe haribhadrasUribhiruktaH, vRttau tu abhayadevasUribhiH savistaraM nirUpitaH kUpadRSTAntaH = prathamaM sadoSaH, pazcAdadhikataralAbhavAnityevaMrUpapadArthaprasAdhaka: upatiSThata ev| ____ ayaM bhAvaH- yadi sA nArI vidhijJAnavatI syAt, tarhi sA vidhipAlanaM kuryAt, ta_jJAnajanyA tAttvikI hiMsA tasyA na syAt, alpo'pi pApabandho na syaadev| kintu ajJAnavazAttayA yo'vidhiH kRtaH, tena tasyA alpapApabandhaH syaadev| etadapi vyavahArataH proktm| nizcayatastvayaM spaSTArthaH, yaduta vidhijJAnapAlanAdivata: pariNAmo yAdRzo bhavet, vidhyajJAnavata: ata eva vidhyapAlanavata:pariNAmastAdRzo na bhavet, kintu tasmAtkiJcinmAtrayA hIno bhvet| tatazca pariNAmahAnisakAzAdeva phalahAniH, parantu tatra vidhereva prAdhAnyAt pariNAmavat vidhirapi karmabandhAdikaM prati prmaannmiti| yazo.: avyutpattyayatanAjanitasya doSasyottarazubhabhAvadRSTyaiva zodhayituM shkytvaat| yandra.: nanu durgatanArIdRSTAnte kUpadRSTAntaH kathaM ghaTata iti vivecayatu bhavAniti jijJAsAyAmAha - avyutpattyayatanAjanitasya = avyutpattirnAma ajJAnaM, tayA yA ayatanA, sA'vyutpattyayatanA ucyte| tayA janitasya doSasya = alpapApabandharUpasya uttarazubhabhAvadRSTyaiva = uttarakAlInA yA zubhabhAvarUpA dRSTi:, tayaiva, na tu tAM vinA zodhayituM = nirAkartuM shkytvaat| ____ tathA ca durgatanArI yadi svargaM paramparayA ca mokSa prAptA, tarhi avazyaM mantavyaM yaduta prathamaM tasyAH ajJAnaprayojyAyatanAyAH sakAzAdalpapa pabandhaH, pazcAt zubhabhAvadRSTi:, pazcAcca alpapApAdivinAzaH.... ityevaMkrameNa muktiH / yatra caivaM bhavati, tatra kUpadRSTAnta upasthito bhavatyeva, yatastatrApi prathamaM hAniH, pazcAllAbha iti| yazo.: bhaktyanuSThAnamapi avidhidoSaM niranubandhIkRtya paramparayA muktijanakamiti kecit buvte|' yandra.: atra prasaGgataH prItibhaktivacanAsaGgAnuSThAnAnAM phale matadvayaM pratipAdayannAha - tatra prathamaM keSAJcinmataM drshyti| bhaktyanuSThAnamapi ityaadi|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntathizadIkaraNaM / catvAri sadanuSThAnAni santi - prIti: bhaktiH vacanaM asaGgAnuSThAnaM c| tAni ca uttarottaraM prdhaanaani| tatrAstAM tAvad vacanAsaGgAnuSThAne, kintu dvitIyaM bhaktyanuSThAnamapi avidhidoSaM = yadi anuSThAne ajJAnapramAdAdito'vidhidoSo bhavati, tadApi taM doSaM niranubandhIkRtya = 'uttarakAlInasadanuSThAne punaH sa na bhavet' ityetAdRzaM zaktirahitaM kRtvA paramparayA = svargAdikrameNa muktijanakam = mokSasAdhakam iti kecit bruvte| yazo. : haribhadrAcAryAstu 'abhyudayaphale cAdye niHzreyasasAdhane tathA carame' (So010) ityaahuH| Adye = prItibhaktyanuSThAne, carame = vcnaa'snggaanusstthaane| yandra.: dvitIyaM haribhadrAcAryANAM mataM pradarzayati - haribhadrAcAryAstu abhyudayaphale cAdye ityaadi| prItyanuSThAnaM bhaktyanuSThAnaM ca svargameva dadAti, na mokssN| mokSaM tu vacanAnuSThAnaM asaGgAnuSThAnameva ca ddaati| prathamamatena bhaktyanuSThAnaM vacanAsaGgAnuSThAne vyApArIkRtya mokSaM dadAti iti ucyte| haribhadrAcAryamataM tu idaM yaduta bhaktyanuSThAnaM vacanAsaGgAnuSThAne prati bhavatu nAma kAraNam, kintu mokSaM prati tasya kAraNatvaM naivAsti, na hi tat etAdRzaM samarthaM, yaduta tat vacanAsaGgAnuSThAne vyApArIkRtya mokSaM ddaatiiti| etattattvaM tu vistrbhiyaa'dhunopekssyte|| yazo.: durgatanArIjJAtaM caivaM - zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmI ikSvAkukulanandanaH prasiddhasiddhArthapArthivaputraH putrIyitanikhilabhuvanajano janitajanamanazcamatkAraguNagrAmo grAmAkaranagarapRthu | pRthivIM viharannanyadA kadAcitkAkandInAmikAyAM puri smaajgaam| tatra cA'maracaravisaraviracitasamavasaraNamadhyavartini bhagavati dharmadezanAM vidadhati nAnAvidhayAnavAhanasamArUDhaprauDhapattiparigate sindhuraskandhamadhiSThite chatracchannanabhaHsthale mAgadhodgItaguNagaNe bherIbhAGkArabharitAmbaratale narapatau tathA tadvidhavaravaizyAdikapurajane tathA gandhadhUpapaTalaprabhRtipUjApadArthavyagrakarakiGkarInikaraparigate vividhavasanAbharaNaramaNIyatarazarIre nagaranArInikare bhagavato vandanArthaM vrajati sati ekayA vRddhadaridrayoSitA jalendhanAdyarthaM bahirnirgatayA kazcinnaraH pRSTa: 'kvA'yaM loka ekamukhastvaritaM yAti?' tenoktaM 'jagadekabAndhavasya dehinAM jarAmaraNarogazokadaurgatyAdiduHkhachidurasya zrImanmahAvIrasya vandanapUjanAdyartham / tatastacchravaNAt tasyA bhagavati bhktirbhvt| acintayacca, ahamapi bhagavataH pUjArthaM yatnaM karomi, kevalamahamatidurgatA puNyarahitA vihitpuujaanggvrjiteti| ___ tato'raNyA''dRSTAni mudhAlabhyAni siMduvArakusumAni svayameva gRhItvA bhaktibharanirbharAGgI 'aho! | dhanyA puNyA kRtArthA kRtalakSaNA, sulabdhaM mama janma, jIvitaphalaM cAhamavApa' iti bhAvanayA pulakakaNTakitakAyA pramodajalaplAvitakapolA bhagavantaM prati prayAntI samavasaraNakAnanayorantarAla eva vRddhatayA kSINAyuSkatayA ca jhagiti pnyctvmupgtaa| tataH sA vihitapUjApraNidhAnollasitamAnasatayA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM 7 devtvmvaaptvtii| tatastasyAH kalevaramavanipIThaloThitamavalokyA'nukampAparItAnta:karaNo loko mUrchiteyamiti manyamAno'mbhasA sissec| tatastAmaparispandAmavalokya loko bhagavantaM papraccha, 'bhagavan ! asau vRddhA kiM mRtota jIvatIti?' bhagavAMstu vyAjahAra yathA - 'mRtA'sau devatvaM caavaaptaa| tataH paryAptibhAvamupAgatya prayuktAvadhiH pUrvabhavAnubhUtamavagamya madvandanArthamAgataH, sa cAyaM matpurovartI deva iti| tato bhagavadabhihitamidamanuzrutya samastaH sa samavasaraNadharaNIgato janaH paramaM vismymgmt| yathA 'aho! pUjApraNidhAnamAtreNApi kthmmrtaamvaaptaasaaviti'| tato bhagavAngambhIrAM dharmakathAmakathayat, yathA-stoko'pi zubhAdhyavasAyo viziSTaguNapAtraviSayo mahAphalo bhvti| yata: "ikkaMpi udagabindu, jaha pakkhittaM mhaasmuiNmi| jAe akkhayamevaM, pUyAvi jiNesu vineyaa|| uttamaguNabahumANo, pymuttmsttmjjhyaarNmi| uttamadhammapasiddhI, pUyAe jiNavariMdANaM" / / (pUjApaJcA. gA. 47-48) ti| tato bhagavAMstatsambandhinaM bhaavibhvvytikrmkthyt| yathA-ayaM durgatanArIjIvo devasukhAnyanubhUya tatazcyutaH san kanakapure nagare kanakadhvajo nAma nRpo bhvissyti| sa ca kadAcitprAjyaM rAjyasukhamanubhavan maNDUkaM sarpaNa, sarpa kurareNa, kuraramajagareNa, tamapi mahAhinA grasyamAnamavalokya bhAvayiSyati, yathA - 'ete maNDukAdayaH parasparaM grasamAnA mahAhermukhamavazA vizanti, evamete'pi janA balavanto durbalAnyathAbalaM bAdhayanto yamarAjamukhaM vizanti' iti bhAvayaMzca pratyekabuddho bhvissyti| tato rAjyasampadamavadhUya zramaNatvamupagamya devtvmvaapsyti| evaM bhavaparamparayA'yodhyAyA nagaryAH zakrAvatAranAmni caitye kevalazriyamavApya setsyati iti gaathaarthH|" yandra.: nanu durgatanArIdRSTAntaM jJAtumIhate manmana iti cet durgatanArIjJAtaM caivam = jJAtaM = udaahrnnm| prAya: sarvaM spssttm| navaraM viSamA: padArthAH spssttiikriynte| putrIyitetyAdi = putramiva AcaritaH snehaviSayIkRto nikhilo bhuvanajano yena sa tathA, guNagrAmaH = guNasamUhaH / pRthuH = vistRtaa| carAH = kiGkarAH visaraH = samUhaH / prauDhapattayaH = viziSTAH subhaTAH / sindhuraH = hastI mAgadhAH = gAyakavizeSAH bherIbhAGkAraH = bherI nAma vAdyavizeSaH, tasya zabdo bhAGkAraH' ucyte| pulakAH = romAJcAH, te kaNTakA iva saJjAtA yasminkAye, sa pulakakaNTakita: kAyaH, tAdRzaH kAyo yasyAH saa| pUjApaJcAzakagatagAthAdvayasaGkepArthastvayam - yathA eko'pi udakabinduH mahAsamudre prakSiptaH san akSataM jAyate, evaM jineSu pUjA'pi vijnyeyaa| uttamaguNabahumAnaM uttamajIvAnAM madhye padaM = sthAnaM (praapyti)| jinavarendrANAM pUjayA uttamadharmasya = cAritrasvarUpasya prasiddhiH = praaptirbhvti| kuraraH = tiryagvizeSaH, 'noLiyA' iti gurjarabhASAmadhye prsiddhH|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazoH yatanAM cAtra snAnapUjAdigatAmitthamAdizanti "bhUmIpehaNajalacchANaNAi, jayaNA u hoi nhANAdau / etto visuddhabhAvo, aNuhavasiddho ccia buhANaM" / / 'eso ceva ihaM vihI, visesao savvameva jatteNaM / jaha rehaMti taha sammaM, kAyavvamaNaNNaciTTheNaM / / vattheNa baMdhiUNaM, NAsaM ahavA jahA samAhIe / vajjeyavvaM tu tahA, dehammi vi kaMDuyaNamAi " // (pUjApaJcAzake gA. 11-19-20 ) // ityAdi // 6 // 44 kUpadRSTAntavizadIkaraNaM thandra.: nanu jJAtaM tAvat durgatanAryudAharaNamadhunA snAnAdisambandhinIM yatanAM jJAtumicchAmIti jijJAsAyAM Aha - yatanAM cAtra = sarvajJazAstre snAnapUjAdigatAm = 'gRhasthena pUjArthaM snAnaM kathaM kartavyaM ?' ityevaMrUpAM 'gRhasthena pUjA kathaM karttavyA ?' ityevaMrUpAM ca itthaM = pratipAdayiSyamANaprakAreNa Adizanti = zAstrakartAra haribhadrasUriH iti / pUjApaJcAzakagatagAthAyAH saGkSepArthastvayam - yasyAM bhUmau snAnaM karttavyaM, sA prathamaM prekSaNIyA / tathA jalaM gaalniiym| evamAdirUpA yatanA snAnAdau bhvti| asmAt yatanAyuktAt snAnAt budhAnAM vizuddhabhAvo'nubhavasiddha eva (tasmAt yatanAyuktaM snAnaM kartavyamiti bhAvArtha : ) / eSA tAvatsnAnagatA yatanA nigaditA / adhunA pUjAgatAM yatanAmAha eSa eva vidhi iha = pUjAyAM draSTavyaH, vizeSato'yaM vidhiH yaduta yathA sarvaM samyag zobhate, tathA ananyaceSTena = pUjAM vinA anyakAryeSu ceSTArahitena yatnena sarvaM samyag karttavyamiti / vastreNa nAsikAM baddhvA pUjA kAryA, athavA yathAsamAdhi pUjA kAryA / arthAt zvAsocchvAsagrahaNe asamAdhau satyAM tu vastreNa nAsikAM abaddhvApi jinapUjA kAryA / tathA pUjAsamaye svadehe'pi kaNDUyanAdi varjanIyamiti / evaM tAvadatyantaM saMkSepata uktam / vistarArthinA tu paJcAzakavRttiH avalokanIyA / = - 51
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo.: nanvevaM kthyiMze'zuddho bhaktyaMze ca zuddho yogaH prAptaH, tathA ca kathaM na tata ekavidhakarmabadhaH? na ca mizraM karma zAstre proktaM yena mizrAttato mizraM karma badhyetetyAzaDkAyAmAha - yandra.: pUrvapakSa: zaGkate - nanvevaM ityaadi| pUrvapakSasyAyamabhiprAyaH- 'ya: avidhisamanvitAM bhaktisamanvitAM ca jinapUjAM karoti, sa jinapUjAyAM vidhirUpeM'ze ajJAnapramAdAdiprayojyAvidhisamAcaraNAt azuddhayogavAn bhavati, bhaktirUpeM'ze tu zubhabhAvasattvAt zuddhayogavAn bhvti| evaM ca avidhibhaktiyuktAM jinapUjAM kurvataH zuddhAzuddharUpo yogaH sidhyti| tatazca zuddhayogAtpuNyabandhaH, azuddhayogAtpApabandhazca yathA bhavati, tathA zuddhAzuddharUpAdyogAt tRtIyaH kazcit karmabandho mantavyaH syaat| na ca mizrarUpAdyogAt tatra mizra karma puNyapApAbhyAM bhinnasvarUpaM vaktuM zakyam, zAstre mizrakarmaNaH kutrA'pi prtipaadnaabhaavaat| tatazca etAdRzasya zuddhAzuddhayogavataH karmabandhaH kIdRzo'vagantavyaH?' iti| akSarArthastvayam - evaM = 'gRhasthasya avidhibhaktisamanvitA jinapUjA sambhavati' evaM yatpratipAditamasti, tadanusAreNa vidhyaMze'zuddhaH = vidhirUpasyAMzasyApAlanAttadaMze gRhasthasya avidhisvarUpo'zuddhayoga: bhaktyaMze ca = zubhabhAvasvarUpeM'ze zuddho yogaH praaptH| tathA ca = evaM zuddhAzuddhayoge siddhe sati kathaM na tataH = zuddhAzuddhayogAt ekavidhakarmabandhaH = puNyabandhAtpApabandhAcca vibhinnarUpaH kazcidanyasvarUpa eva karmabandhaH / asmAbhistu zuddhayogAtpuNyakarma, azuddhayogAcca pApakarma ityevaM dvividhaM karma iSyate, pUrvapakSastu kathayati atra zuddhAzuddhaH mizrayogaH, tatastasmAt puNyApuNyamizraNAtmakaM ekasvarUpameva karma bhvtviti| nanu bhavatu nAma mizrayogAt puNyapApobhayabandhasvarUpaM mizraM karma, ko doSaH? ityataH pUrvapakSa: prAha - na ca mizraM karma ityaadi| yadi hi mizraM karma zAstre proktaM syAt, tarhi zuddhAzuddhayogAt mizraM vaktuM zakyaM syAt, kintu zAstre mizraM karma noktamiti 'mizrAt yogAt mizrakarma' iti vktumshkymeveti| ____ athavA atra pUrvapakSasyAyamapyAzayaH sambhavati - snAnapUjAdau jalAdyArambhasadbhAvAttatrAzuddhaH yogaH, iti tasminkAle paapbndhH| tadanantaraM caityavandanakAle zubhabhAvamAtrasattvAttatra zuddha: yogaH, iti tasminkAle puNyabandhaH / evaM vibhinnakAlamAzritya alpapApabandho bahupuNyabandhazca adya yAvat prsiddhH| durgatanArIdRSTAnte tu puSpAdyArambhakAla eva tasyA nidhanamabhavat, na hi tayA prathamamArambhaH pazcAcca bhAvapUjA kRtaa| tasyAzca svargAdiprAptirastyeveti kRtvA tasyA ArambhakAla eva zubhabhAvasadbhAvaH svIkaraNIyaH syAt, anyathA tasyAH svargAdiprAptiH kathaM bhavet ? tatazca durgatanArIdRSTAnte tu na vibhinnakAle zuddho'zuddhazca yogaH, kintu ekasminneva kAle avidhirUpo'zuddha:, bhaktirUpazca zuddho yogo mantavyo bhvti| itthaM ca ekasminneva kAle zuddhAzuddhayogasadbhAvAt tadA kiM zuddhayogabalAtkevalaM puNyakarma mantavyaM? yadi vA azuddhayogabalAtkevalaM pApakarma mantavyam ? iti praznaH, ubhayatrApi nirNayAbhAvAt kiM zuddhAzuddhayogAt kazcittRtIya eva mizrasvarUpaH karmabandho mantavya iti| parantu so'pi na sambhavati, zAstre'nuktatvAt iti|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM 7 yazo.: suddhAsuddho jogo, eso vvhaardsnnaabhimo| NicchayaNao u NicchaI, jogajjhavasANamissattaM // 7 // yandra.: mahopAdhyAyAH samAdadhati - suddhAsuddho ityaadi| saptamagAthAyAH saMskRtachAyA anvayazcetthaM eSa zuddhAzuddho yogaH, vyavahAradarzanAbhimataH / nizcayanayastu jogAdhyavasAyamizratvaM necchati // 7 // yazo.: eSa durgatanArIsadRzAnAM jIvAnAM vidhivaidhurye'pi bhaktikAlIno jinapUjAyogaH ||azuddhadAnAdivacchuddhAzuddhaH = AMzikazuddhyazuddhivAn, vyavahAradarzanasya = vyavahAranayasya, abhimtH||| yandra.: eSa = anantarokto'vidhibhaktisamanvitaH, jinapUjAyogaH' iti sambandhaH / durgatanArIsadRzAnAM = ajJAnavazAt avidhiyuktAnAM pAtratAvazAcca bhaktiyuktAnAM vidhivaidhurye'pi = vidhi-abhAve'pi, vidhivikalatve'pi vA bhaktikAlIno = jinezvarabahumAnasamanvito jinapUjAyogaH azuddhadAnAdivacchuddhAzuddhaH = AMzikazuddhyazuddhimAna vyvhaardrshnsyetyaadi| tathA ca vyavahAranayastaM yogaM AMzikazuddhyazuddhimantaM manyate, na tu nishcynyH|| yazo.: tatazca vaagvyvhaarmaatrsiddhrnaanytphlm| yandra.: nanu bhavatu nAma vyavahAranayasya mizrayogasvIkAraH, parantu tena mizrayogena karmabandho'pi mizrastu syAdeva, kastatra niSedhaM kuryAt iti prazne satyAha - tatazca = yasmAt mizrayogo vyavahAramAtrasyAbhipretaH, tasmAdeva vAgvyavahAramAtrasiddheH = 'ayaM mizrayoga' ityevaMrUpoccAramAtrameva prakRtavyavahArasya phalaM, tattu sidhyati, parantu tasmAt nAnyatphalam = mishrkrmbndhaadiruupmiti| idamatra taatprym| vyavahAro hi sAmAnyato vAgvyavahAraM sAdhayati, tathAhi - kazcitpitA svaputraM 'jinadatta-devadattamahendra' ityAdinAmnA prasiddhaM karoti, ayaM ca vyvhaarH| asya ca phalaM etAvanmAtraM yaduta pitA anye ca lokAstaM 'jinadatta' ityAdinAmnA uccaarynti| itthaM cAtra vyavahAro vAgvyavahAraM sAdhayatIti spssttm| parantu vyavahAre sa 'jinadatta' ucyate, iti kRtvA paramArthataH sa jinena datto na bhavati, evameva paramArthena sa devena datto mahAnindro vA na bhvti| ___ evaM avidhibhaktiyukte jinapUjAdyanuSThAne vyavahAraH zuddhAzuddhayogaM mnyte| tatazca vyavahArAnusAreNa 'asyAM jinapUjAyAM zuddhAzuddho yogo'sti' iti vAco vyavahAro bhvtyev| parantu paramArthato na tatra mizrayogaH, na vA tasmAnmizrayogAt mizrakarmabandhApattiriti durgatanArIdRSTAntAt mizrayogaM matvA mizrakarmabandhApattidAnaM srvthaivaanucitm| paramArthato mizrayogasyaiva shubhaashubhobhysvruupsyaiksyaabhaavaat|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yazo. : nizcayanayastu yogAdhyavasAyasthAnAnAM mizratvaM necchati, azubharUpANAM zubharUpANAM ca zAstre pratipAdanAt tRtIyarAzerakathanAditi spaSTaM mahAbhASye / candraH etadevAha nizcayanayastu vAstavikavastumAtragrAhI nayastu yogAdhyavasAyasthAnAnAM mizratvaM necchati / zubharUpANAM azubharUpANAM ca dvisvarUpANAM yogasthAnAnAM parasparaM mizratvaM = zubhAzubhobhayaikarUpatvaM necchati, evaM zubharUpANAM azubharUpANAM ca dvisvarUpANAM adhyavasAyasthAnAnAM parasparaM mizratvaM necchati / atra yogo manovAkkAyasambandhI, adhyavasAyastu AtmasambandhIti / nanu sa nayaH kimarthaM mizratvaM necchatItyata Aha - azubharUpANAM zubharUpANAM ca ityAdi / pratipAdanAditi / nanu bhavatu nAma zubharUpANAmazubharUpANAM ca zAstre pratipAdanam, kintu mizrarUpastRtIyo'pi rAzirasmAbhiH svIkriyatAmiti cet na, tRtIyarAzeH = mizrarAzeH akthnaat| tathA ca yadi zAstre tRtIyarAziruktaH syAt, tarhi nizcayanayastamapIcchet, na coktaH, tatazca tena neSyata iti / itthaM ca paramArthato mizrayoga eva nAstIti mizrakarmApattiH mUlata eva nirasteti / nanu dvau eva rAzI kathitau, na tu tRtIya iti kutra zAstre bhavatA dRSTamiti jijJAsAyAmAha - iti spaSTameva mahAbhASye = vizeSAvazyakabhASye / .ekadaika eva yogo'dhyavasAyazca bhavati, zubho'zubho vA, na tu zubhAzubhau dvau iti nizcayanayasya spaSTo'bhiprAyaH / vyavahArastu mizrasya vAgvyavahAramAtraM karoti, paramArthatastu sa nAstyeveti / yazo : nanu (na ca) samUhAlambanopayogarUpasyAdhyavasAyasya sambhavAtkathaM tadapratipAdanamiti vAcyam, samUhAlambanajJAnasya vizeSaNIyatvAd vidhyaupayikasya viziSTopayogasyaivamadhikRtatvAditi yuktamutpazyAmaH / yandraH punaH pUrvapakSaH zaGkate na ca samUhAlambanopayogarUpasyetyAdi / - ayaM bhAvaH - nAnAvizeSyatAzAlijJAnaM samUhAlambanaM / tathAhi - 'ghaTapaTau nIlapItau' iti jJAne ghaTe ghaTatvAvacchinnA vizeSyatA, paTe ca paTatvAvacchinnA vizeSyatA vartate / nIlarUpaM ghaTe pItarUpaM ca paTe prakArIbhUtam / tatazca idaM jJAnaM ghaTatvAvacchinnavizeSyatApaTatvAvacchinnavizeSyatAsvarUpAbhyAM nAnAvizeSyatAbhyAM zAlata iti samUhAlambanaM ucyate / prakRte ca durgatanAryA ' bhagavAn pUjyo mudhAlabhyAni tucchAni puSpANi AnetavyAni ' ityevaMrUpaM ekasminneva samaye ekaM jJAnaM sambhavati / atra bhagavattvAvacchinnavizeSyatA puSpatvAvacchinnavizeSyatA cetyevaM nAnAvizeSyatA 54
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / jJAne vidyata iti kRtvedaM jJAnaM smuuhaalmbnm| idaM ca sviikRtmev| tasmiMzca 'bhagavAn pUjya' ityaMze bhaktibhAvaH, 'mudhAlabhyAni tucchANyapi puSpANi AnetavyAni' ityAdyaMze avidhibhaavH| tathA ca samUhAlambanarUpe ekasminnevAdhyavasAye avidhibhaktibhAvasambhavAt, ekasminneva adhyavasAye zuddhAzuddhobhayasvarUpaM mizratvamApatitameveti zAstre tasya pratipAdanaM karttavyameva, tatazca kimarthaM tasya pratipAdanaM na kRtmiti| samAdadhati mahopAdhyAyAH - samUhAlambanajJAnasya vizeSaNIyatvAt viziSTajJAnarUpatayA sviikrnniiytvaat| tat samUhAlambanarUpatayA na, kintu viziSTajJAnarUpatayaiva sviikrtvymiti| __ ayaM bhAvaH - 'ghaTapaTau nIlapItau' ityatra nAnAvizeSyatAsadbhAvAtsamUhAlambanatvam, parantu nIlaghaTavAn pItapaTa ityevaMrUpaM yadi jJAnaM manyeta, tarhi nIlaghaTaviziSTo ya: pItapaTaH, sa evAtra vizeSya iti kRtvedaM jJAnaM na nAnAvizeSyatAzAli, ata eva na samUhAlambanaM, parantu vishissttjnyaanmev| prakRte hi avidhivizeSyako bhaktivizeSyakazcetyevaM yadi vizeSyakadvayavAnadhyavasAya: svIkriyeta, tarhi ekasminneva kAle zubhAzubhAdhyavasAyamizraNAt mizraM karma mantavyaM syAt, na ca tat zAstre proktm| tasmAdatra samUhAlambanarUpo'dhyavasAyo naiva mantavyaH, kintu viziSTAdhyavasAya eva mantavyaH, tathA cAvidhiviziSTabhaktivizeSyako'dhyavasAyo'tra viziSTo'dhyavasAya iti na mizrakarma mantavyaM syaat| nanu samUhAlambanaM tyaktvA viziSTAdhyavasAyasvIkAreNa mizrabandhApattiH kathaM nirastA bhavatIti spaSTaM na jJAyate? ityata Aha - vidhyaupayikasya = vidhiprAptyupAyabhUtasya viziSTopayogasya = bhaktyupayogasya evaM = samUhAlambanatvaM tyaktvA viziSTAdhyavasAyatvasvIkaraNena adhikRtatvAt = svIkRtatvAt mahAbhASye iti yuktaM = 'etadeva zobhanaM' ityevaM utpazyAmaH = vayaM yazovijayino mnyaamhe| idamatra taatprym| yasminnanuSThAne vidhirbhaktizca staH, tasminnanuSThAne yadi kalpanAto lakSarUpyakasadRzaM puNyaM badhyeta, tarhi tatra 'vidhinA triMzatsahasrasadRzaM bhaktyA ca saptatisahasrasadRzaM puNyaM baddham' ityevaM na mntvym| kintu bhaktireva lakSarUpyakasadRzaM puNyaM bandhayati' ityevaM mntvym| kevalaM svAmisadRzI bhaktiH sevakasadRzasya vidhe: sahAyaM vinA tAdRzaM puNyaM naiva bandhayatItyatra bhakti: sevakasadRzaM vidhiM Adizya tatsAhAyyena tAdRzaM puNyaM bandhayatItyevaM vidheH upAyabhUtA'tra bhaktiH sampUrNaM phalaM ddaati| yasminnanuSThAne avidhibhaktizca staH, tasminnanuSThAne yadi kalpanAto saptatisahasrarUpyakasadRzaM puNyaM badhyeta, tarhi evaM na mantavyaM yaduta bhaktiratra lakSaM dadAti avidhistu triMzatsahasrasadRzaM pApaM dadAti, tatazca lakSapuNyAt tAdRzaM pApaM nirAkRtaM sat avaziSTaM saptatisahasraM puNyaM iti| kintu atredameva mantavyaM yaduta atra bhaktisvarUpa: svAmI na sakSamaH, tatazca sa na sampUrNavidherupAyabhUtaH, ato'trAvidhiH prvRttaa| tatazcAtra mandA bhaktiH avidhyupAyabhUtA'bhavaditi kRtvaa'traavidhibhktismnvitmnusstthaanmsti| parantu bhaktermandatvAdeva sA saptatisahasrasadRzaM puNyaM ddaati|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / idameva ca samUhAlambanasya viziSTajJAnasya ca madhye'ntaramasti, yaduta samUhAlambane avidhirapi vizeSyaH, tatazca tasya prAdhAnyAt tasyAlpapApakarmAtmakaM phalaM mantavyaM syaat| bhaktistu vizeSyA astyeveti tasyA api prAdhAnyAt tasyA bahupuNyAtmakaM phalaM mantavyaM syAt, itthaM caikasminkAle mizrakarma mantavyaM syaat| ___ viziSTajJAne tu vidhibhakti-ubhayasattve bhaktyadhyavasAya eva vidhi-adhyavasAyopAyabhUtaH san sampUrNaM phalaM ddaati| avidhibhaktisattve tu avidhiH na svatantro vizeSyaH, api tu avidhiviziSTAyA bhakteradhyavasAyo'tra pravRtta ityeva mntvym| tatazca avidhyupAyabhUtasya bhaktibhAvasya vidhyupAyabhUtabhaktibhAvasakAzAt mandatvamiti kRtvA sa pratipAditasya sampUrNaphalasyApekSayA'lpaM phalaM ddaati| na tu avidhiH alpaM pApaM, bhaktiH sampUrNaM puNyaM, sampUrNapuNyAccAlpapApakarmaNo hAni kRtvA'vaziSTaM phalaM prignnniiymiti| ___ tasmAdatrAyameva sAro yaduta loke'pi ayaM vyavahAro dRzyate,yat yadi grAhakasya dAyakasakAzAt sahasraM grAhya, deyaM tu na kiJcidapi, tadA grAhako balavAn gaNyate, sa ca sahasraM gRhnnaati| yadA tu grAhakasya dAyakasakAzAtsahasraM grAhyaM, kintu tasyaiva dAyakasya vyApArAntarApekSayA zataM deyaM, tadA sa grAhako na sahasraM gRhItvA zataM ddaati| na vA loko vadati yat ayaM sahasrasya graahkH| kintu sa grAhako navazatakasyaiva grAhako gaNyate, loke'pi sa navazatakaM gRhNAti, na tu kiJcidapi ddaati| atra ayaM grAhako sahasragrAhakApekSayA'lpabalavAn gnnyte| evameva vidhibhaktikAle bhaktyadhvasAya: kevalaM puNyasya grAhaka eva, natu dAyaka iti sa sarvaM puNyaM gRhnnaati| avidhikAle tu bhaktyadhyavasAyo grAhako dAyakazcetyevaM sa pratipAditabhaktyadhyavasAyApekSayA mandaH san alpaM puNyaM gRhNAti, na tu kiJcidapi ddaati| arthAt na pApasya bandho bhvti| atyantaM gahanamidaM tattvaM sUkSmadhiyA vibhaavniiym| yazo. : tathA cAvidhyaMze utkaTatve'zuddha eva, bhaktyaMze punarutkaTatve zuddha eva yoga ityetanmate ekasmAdyogAdekadaika eva bndhH| yandra.: etadeva mahopAdhyAyAH prAhuH tathA ca avidhyaMze utkaTatve azuddha eva = na tu zuddha ityevakArArthaH, yoga iti sambandhaH kaaryH| bhaktyaMze punarutkaTatve zuddha eva = na tu azuddhaH yoga iti evaMrItyA etanmate = nizcayanayamate ekasmAdyogAt = zuddhAdazuddhAd vA ekadA = ekasmin kAle eka eva = puNyasya pApasya vA, na tu ubhysyetyevkaaraarthH| atra mandamatiprabodhArthaM sthUladRSTyA koSThakaM drshyte|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM avidhi : vidhi: abhaktiH bhaktiH puNyakarma pApakarma (1) 0% 100% 0% 100% 100% X (2) 30% 70% 30% 70% 70% X (3) 49% 51% 49% 51% 51% X (4) 100% 0% 100% 0% X 100% (5) 70% 30% 70% 30% X 70% (6) 51% 49% 51% 49% X 51% atra kutrApi mizrayogatvaM mizrakarmatvaM vA na bhavati / zreSThaH zuddhayogaH madhyamaH zuddhayogaH jaghanyaH zuddhayogaH zreSThaH azuddhayogaH madhyamaH azuddhayogaH jaghanyaH azuddhayogaH yazo. : bandhakAlasya pradIrghatvAt pariNAmaparAvRttyA ca mizratvaM bhAvanIyam, candraH nanvevaM mizrayogasya vyavahAraH kathaM bhavedityata Aha bandhakAlasya = puNyabandhasya pApabandhasya ca yaH kAlaH, tasya pradIrghatvAt pariNAmaparAvRttyA ca = avidhyaMzotkaTapariNAmAda vidhyaMzotkaTapariNAmaH, tasmAcca punarapi avidhyaMzotkaTapariNAmaH, tasmAcca punarapi vidhyaMzotkaTapariNAma ityevaM pariNAmasya parAvartanena ca mizratvaM bhAvanIyam / yadi hi bandhakAla ekasamayabhAvI eva syAt, tarhi ekasminsamaye tu eka eva zuddho'zuddho vA yogaH syAditi yogamizratvaM na syAt / evaM yadi bandhakAlasya pradIrghatve'pi yadi dIrghakAlaM yAvat eka eva zuddho'zuddho vA yogaH syAt, tadA'pi yogamizratvaM na syAt / tatazca mizrayogatvAya bandhakAlasya pradIrghatvaM pariNAmaparAvartanaM cAvazyakamiti kRtvobhayamapyatra pradarzitam / yoge mizratvamiva karmaNyapi evaM upacArato mizratvaM bhAvanIyam / na tu ekasminneva samaye zuddhAzuddhobhayayogarUpaM mizratvaM, na vA ekasminneva samaye puNyapApobhayabandharUpaM mizratvamiti / = yazo. : ekadhArArUDhe tu bhaktibhAve'vidhidoSo'pi niranubandhatayA dravyarUpatAmaznuvaMstatra bhagna ivAvatiSThate / thandraH nanu bandhakAlaH pradIrgho'sti, parantu yasya satataM bhaktibhAva eva utkaTo bhavet, na tu antarA kutrApi avidhibhAva utkaTo bhavet, tasya sa anutkaTo'vidhibhAvaH kIdRzaH syAditi jijJAsAyAmAha - ekadhArArUDhe pradIrghakAlaM yAvat utkaTatAM bibhrANe bhaktibhAve sati avidhidoSo'pi = anutkaTo'vidhidoSo'pi, sarvathA'vidhidoSAbhAve tu praznAvakAza eva na, kintu yo'nutkaTo'vidhidoSo'sti, so'pi ityapizabdArthaH niranubandhatayA = uttarottarAnuSThAne bhavanaM sAnubandhatvaM, tadrahitatvaM niranubandhatvaM, 57
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM tayA dravyarUpatAM = apradhAnadravyasvarUpatAM aznuvan = prApnuvan tatra = ekadhArArUDhabhaktibhAvAnvite'nuSThAne bhagna iva sannapi asanniva avatiSThata iti / - ayaM bhAvaH - asatkalpanayA kalpyate yaduta 'jinapUjAkAlo muhUrtapramANa:' iti / tatra kiyatsamayaparimANe prathamavibhAge utkaTo bhaktibhAvaH, anutkaTazcAvidhibhAvo vartate, tatazca tatra utkaTabhaktibhAvamAhAtmyAt zuddha eva yogaH / tatrAnutkaTAvidhibhAvasattve'pi bhAvato'zuddhayogo na bhavet / kintu anantaraM kiyatsamayaparimANe dvitIyavibhAge yadA bhaktibhAvo'nutkaTo bhaviSyati, avidhibhAvazca utkaTastadA tatra bhAvato'zuddhayogo bhaviSyatIti kRtvA prathamavibhAge pradhAnadravyasvarUpo'zuddhayogo vaktuM zakyate, yasmAd yo bhAvato'zuddhayogasya kAraNaM bhavati, sa eva pradhAnadravyasvarUpo'zuddhayoga iti / dvitIyavibhAge tu proktarItyotkaTAvidhibhAvamAhAtmyAdazuddhayoga eva, parantu anutkaTabhaktibhAvasattvAt punastRtIyavibhAge utkaTabhaktibhAvasambhavAcca tatra pradhAnadravyasvarUpaH zuddhayogo vaktuM zakyate / evaM yasyAM jinapUjAyAM avidhibhAvasya bhaktibhAvasya cotkaTAnutkaTasvarUpasya parAvartanaM bhavati, tasyAM bhAvataH zuddhayogasyAzuddhayogasya ca pradhAnadravyasvarUpasya zuddhayogasyAzuddhayogasya ca sadbhAvo bhavatIti / asyAM ca jinapUjAyAM punaH punaH avidhibhAvasya bhaktibhAvasya ca parAvartanena bhavanAt dvau api svaphalaM pradarzayataH / parantu yasyAM jinapUjAyAM bhaktibhAva ekadhArArUDha eva bhavati, arthAt tasya parAvartanenAvidhibhAva utkaTo na bhavati, tasyAM jinapUjAyAM anutkaTa evAvidhibhAvaH satataM vidyate, sa ca agre utkaTAvidhibhAvasya kAraNaM na bhavatIti kRtvA sa anutkaTosvidhibhAvaH pradhAnadravyasvarUpo'pi na bhavati / yasmAt bhaviSyatkAle bhAvato'vidhibhAvasya kAraNaM bhavannevAnutkaTo'vidhibhAvaH pradhAnadravyasvarUpo'vidhibhAvo bhavati / itthaM ca ekadhArArUDhe bhaktibhAve sati vidyamAno'nutkaTo'vidhibhAvaH apradhAnadravyarUpatAM prApnoti, tatazca sannapi sa mRta ivAvatiSThate, na kiJcidapi svaphalaM dadAti, kevalaM bhaktibhAvajanye phale kiJcinmAtrayA hAnirbhavatIti / yazo.: ekadhArArUDhe'vidhibhAve'pyavidhibhaktiparyavasAyini vidhipakSAdUSakatAmapyasahamAne bhaktibhAvastathA(? sya) avidhiyutasya viSaye'pyarcanAderbhAvastavAhetutvena na dravyastavatvamiti pratipAdanAditi | vivecakAH // 7 // yandraH nanu yathA bhaktibhAva ekadhArArUDhaH sambhavati, tathA'vidhibhAvo'pi jIvavizeSasya ekadhArArUDhaH sambhavatIti tatazca tadA kiM bhavatIti jJAtumIhate mana iti ata Aha - ekadhArArUDhe = yasyAM jinapUjAyAM satataM utkaTa avidhibhAva eva bhavati, bhaktibhAvastu anutkaTa eva, tasyAM jinapUjAyAM sa avidhibhAva ekadhArArUDha ucyate, tatazca tAdRze avidhibhAve'pi = 'yathA pUrva ekadhArArUDhe bhaktibhAve pratipAditaM, 58
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / tathaivAvidhibhAve'pi mantavyam' ityapizabdArthaH / kevalaM tatrAvidhibhAvo bhagna ivAvatiSThate, atra bhaktibhAvo bhagna ivaavtisstthte| ___ ayaM cAvidhibhAvaH kIdRzaH? ityAha avidhibhaktiparyavasAyini = avidhireva pradhAno yasyAM,tAdRzI yA bhaktiH, tatsvarUpo'yamavidhibhAvaH paramArthato'sti iti| na tvatra avidhisamanvitA bhaktiH' ityevamarthaH karaNIyaH, yasmAdasminnarthe avidhisamanvitAyA bhakteH prAdhAnyamapi bhavet, na caitadiSTam, ekadhArArUDhe'vidhibhAve avidhiprAdhAnyasyaiva pratipAdayitumiSTatvAd iti| avidhibhAvasyaivAtra prAdhAnyaM pratipAdayituM spaSTaM vizeSaNamAha - vidhipakSAdUSakatAmapyasahamAne iti| ayaM bhAvaH - avidhibhAvo'nekavidho bhavati, tathAhi - ekastAvadavidhibhAva: kAraNika ata evApavAdarUpaH, paramArthatastu vidhibhAva eveti| dvitIyo'vidhibhAvaH ajJAnajanyo vidhibhumaanaadismnvitshc| tRtIyo'vidhibhAvaH vidhijJAnasadbhAve'pi pramAdajanyaH, kintu samyagdarzanamAhAtmyAt vidhirUpasya pakSasya bahumAnavAn, ato vidhipkssprruupnnaa'vidhipksskhnnddnaadigunnvaan| caturtho'vidhibhAvaH pramAdAdijanyaH, mizrasamyaktvasadRzatvAt na vidhipakSaM prati bahumAnavAn, na vA vidhipakSaM prati nindaadimaan| ayaM cAvidhibhAvo vidhipakSA'dUSakatAvAn gnnyte| ___ kintu yo'vidhibhAvo vidhipakSaM dUSayati, 'vidhiH niSphala eva, kiM tena' ityAdinA vidhipakSaM khaNDayati, so'vidhibhAvo vidhipakSA'dUSakatAmapi na dhaaryti| sa eva vidhipakSAdUSakatAmapi asahamAna' ityucyte| tatazca etAdRza ekadhArArUDho'vidhibhAvo yatrAsti, tatra bhaktibhAvastathA bhagna ivAvatiSThate iti bhAvaH / nanu kimarthaM 'tatra vidyamAno'nutkaTo bhaktibhAvo bhagna ivAvatiSThate' iti manyate? ityatra kAraNamAha - avidhiyutasya = ekadhArArUDheNa vidhipakSAdUSakatAmapi asahamAnenAvidhinA sahitasya viSaye'pi = tIrthakarAdau shresstthvissye'piiti| kudevAdiviSaye tu tAdRzAvidhiyutasyArcanAderbhAvastavahetutvaM naiva bhavatIti jJApanArthaM apishbdH| arcanAdeH = jinapUjanAdeH, arthAt jinaviSayakasya bhaktibhAvasya bhAvastavAhetutvena = dezaviratisarvaviratyAdisvarUpasya bhAvastavasya dravyastavapradhAnaprayojanasya ajanakatvena na dravyastavatvam = na tAttvikaM jinpuujntvm| nirarthakameva taditi bhAvaH iti = 'avidhiyutasya' ityAderArabhya 'na dravyastavatvam' ityetadantaM yAvat pratipAdanAt = nirUpaNAt / vivecakAH = padArthaM spaSTaM vivecayituM smrthaaH| ayamatrAzayaH - (1) jinapUjAdau yasminnanuSThAne sarvathA bhaktibhAva evAsti, avidhibhAvasya lezo'pi nAsti,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / tasminnanuSThAne sampUrNaM phalaM bhvti| (2) jinapUjAdau yasminnanuSThAne sarvathA'vidhibhAva evAsti, bhaktibhAvasya lezo'pi nAsti, tasminnanuSThAne sampUrNa viparItaM phalaM bhvti| __ (3) jinapUjAdau yasminnanuSThAne utkaTabhaktibhAvasya kAlaH prabhUtaH, utkaTAvidhibhAvasya ca kAlo'lpaH, arthAdanutkaTabhaktibhAvasya kAlo'lpaH, anutkaTAvidhibhAvasya kAlaH prabhUtaH, tatra zubhaM phalaM prabhUtaM, tadapekSayA'zubhaM phlmlpmiti| (4) jinapUjAdau yasminnanuSThAne utkaTAvidhibhAvasya kAlaH prabhUtaH, utkaTabhaktibhAvasya ca kAlo'lpaH, arthAdanutkaTAvidhibhAvasya kAlo'lpaH, anutkaTabhaktibhAvasya ca kAlaH prabhUtaH, tatrAzubhaM phalaM prabhUtaM, tadapekSayA zubhaM phalaM alpmiti| ___ (5) jinapUjAdau yasminnanuSThAne utkaTabhaktibhAva evAnavarataM vartate, tatazcotkaTAvidhibhAvo naiva bhavati, kevalaM anutkaTAvidhibhAvo vartate, tatra saM niranubandhatayA = apradhAnatayA dravyarUpatAM prApnuvan bhagna ivaavtisstthte| (6) jinapUjAdau yasminnanuSThAne utkaTAvidhibhAva evAnavarataM vartate, tatazcotkaTabhaktibhAvo naiva bhavati, kevalaM anutkaTabhaktibhAvo vartate, tatra sa niranubandhatayA = apradhAnatayA dravyarUpatAM prApnuvan sa bhagna ivaavtisstthte| evaM saGkepato'bhihitaH sAraH, vistarArthastu svayamevAbhyuhya graahyH| idantu spaSTIkartavyam-anAdisaMsAre jIvenotkaTo'nutkaTo vA svalpo'pi bhaktibhAvo naiva prAptaH, yasmAttasya prAptizcaramAvarta eva bhvti| tatazca yadyapi pratipAditarItyA bahukAlInotkaTAvidhibhAva - samanvitasyAlpakAlInotkaTabhaktibhAvasamanvitasya jinapUjAdyanuSThAnasya bahupApaphalakatvaM asti, tathA'pi tatra bhaktibhAvaprAptireva caramAvartasUciketi mhtphlm| ___ evamevaikadhArArUDheNAvidhibhAvena samanvite jinapUjAdau yadyapi anutkaTabhaktibhAva bhagna iva evAtiSThate, tathA'pi tasya prAptireva durlabheti tadapekSayA tu mhtphlmev| yattu atra alpAdhikaphalavicAraNaM kriyate, tat ekadhArArUDhotkaTabhaktibhAvasamanvitajinapUjAdyapekSayA, bahukAlInotkaTabhaktibhAvasamanvitajinapUjAdyapekSayA ceti| yasmAt tatra prabhUtaM phalaM, tadapekSayA ekadhArArUDhotkaTAvidhibhAvasamanvitajinapUjAdau bahukAlInotkaTAvidhibhAvasamanvitAlpakAlInotkaTabhaktibhAvayuktajinapUjAdau ca caramAvartasUcanamAtrarUpaM phalamityAdi spaSTaM vivecniiymiti|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo.: nanu kimityevamavidhiyutabhaktikarmaNo vyavahArato nizcayato vA bandhapradIrghakAlApekSayA mishrtvmucyte| yandra.: zaGkate - nanu kimityevaM = pratipAditanItyA avidhiyutabhaktikarmaNo vyavahArato 'mizratvaM ucyate' ityanvayaH, nizcayato vA bandhapradIrghakAlApekSayA mishrtvmucyte| vyavahArata ekasminneva samaye'pi mizratvaM sambhavati, nizcayatastu ekasminsamaye zuddho'zuddho vA eka eva yogaH, kevalaM bandhapradIrghakAlApekSayA pariNAmaparAvRttyA ca mizratvaM ucyte| yazo. : yAvatA dravyahiMsayaiva jalapuSpAdijIvopamardarUpayA mizratvamucyatAm / yandra.: nanu he pUrvapakSa! yadyevaM mizratvaM na vaktavyaM, kathaM tarhi vaktavyamityata: pUrvapakSa eva prAhayAvatA dravyahiMsayaiva = vyavahArato jIvavyaparopaNarUpayaiva, na tu azuddhayogena mizratvaM ityevkaarshbdaarthH| dravyahiMsAyA eva svarUpamAha- jalapRSyAdijIvopamardarUpayA mizratvaM = zaddhayogena saheti shessH| yazo.: uttarakAlikacaityavandanAdibhAvastavena taddoSApanayanAtkUpadRSTAntopapatte:? ityAzaGkAyAmAha - yandra.: nanu he pUrvapakSa! bhavatu nAmAnayA prakriyayA mizratvaM, parantu atra kUpadRSTAntaghaTanaM kathaM karttavyamityata: pUrvapakSaH prAha - uttrkaaliketyaadi| dravyastavAnte niravadyaM yat caityavandanaM kriyate, tadanantaraM ca yat 'jaya vIyarAya' ityAdirUpaM yat praNidhAnaM kriyate, tadetat sarvaM bhAvastavaH, tatastena bhAvastavena taddoSApanayanAt = jalapuSpAdijIvavirAdhanArUpAyA dravyahiMsAyA apanayanAt kUpadRSTAntopapatteH = prathama hAni:, pazcAd tasyaivApAyasya niSkAzanaM adhikalAbhazcetyevaMrUpabhAvArthapratipAdakasya kUpadRSTAntasya saMghaTanaM bhvtiiti| iti pUrvapakSakRtAyAM AzaGkAyAM Aha - yazo.: jai vihijuyapUyAe, duya'ttaM davvamittahiMsAe / __ to AhAravihArappamuhaM, sAhUNa kimaduLaM? // 8 // yandra.: aSTamyA gAthAyAH saMskRtachAyA anvyshcaivN| yadi vidhiyutapUjAyAM, dravyamAtrahiMsayA dusstttvN| tarhi sAdhUnAM AhAravihArapramukhaM kiM aduSTaM? // 8 // yazo. : yadi vidhiyutapUjAyAM vidhiyutabhaktikarmaNi, dravyamAtrahiMsayA duSTatvaM syAt, 'to' tti = tarhi, sAdhUnAmAhAravihArapramukhaM kimaduSTamucyate? tadapi duSTameva vaktumucitam, tatrApi drvyhiNsaadosssyaavrjniiytvaat| yatanayA tatra na doSa iti cet, atrApi kiM na tathA?
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yandra.: tatrApi = sAdhUnAM AhAravihArapramukhe'nuSThAne dravyahiMsAdoSasya = jIvopamardarUpasya avrjniiytvaat| vAyukAyasya virAdhanA tAvadavazyaMbhAvinI, anAbhogapramAdAdinA cAnyA'pi viraadhnaa'niruddhprsreti| pUrvapakSaHprAha - yatanayA tatra = AhAravihArAdau na doSa iti cet, samAdhAnamAha - atrApi = vidhizuddhajinapUjAyAM kiM na tathA = yatanayA doSAbhAvaH? doSAbhAvo bhavatyeveti bhaavH| yazo.: jinapUjAdau dravyahiMsAyA asadArambhapravRttinivRttiphalatvenAhiMsArUpatvAt / yandra.: nanu jinapUjAdau spaSTameva jalapuSpAdivirAdhanAdarzanAt doSAbhAvasvIkaraNaM duSkaramityata Aha - jinapUjAdau dravyahiMsAyA asadArambhapravRttinivRttiphalatvena asadArambhasya yA pravRttiH tasmAt yA nivRttiH, saiva phalaM yasyAH, sA tathA asadArambhapravRttinivRttiphalA, taadRshphltveneti| ahiNsaaruuptvaat| ayamAzayaH - gRhasthAH svadehazaucArthaM jalena svadehakSAlanaM kurvanti, tatra cApkAyavirAdhanA, sA caasdaarmbhH| evaM svakuTumbArthaM gRhanirmANakAraNAya pRthvI khanayanti, tatra ca pRthvIvirAdhanA, sA cAsadArambhaH / evaM vyApArArthaM samudre yAnapAtrapreSaNAdiprakAreNA'pi prabhUtaM asadArambhaM prvrtynti| eSa sarvo'pi asadArambho'zAtAdipApakarmaNaH kAraNaM bhvti| yadA tu te eva gRhasthA jinapUjArthaM snAnaM kurvanti, jinapUjArthameva jinagRhanirmANAya pRthvI khanayanti, evaM jinapUjAyAM jalapuSpAdIn jIvAn virAdhayanti iti, tadA te sadArambhe pravRttAH kthynte| eSa ca sarvo'pi sadArambho dvAbhyAM prakArAbhyAM asadArambhasya nivRttiM sAdhayati, sadArambhakAle taduttarakAle c| tathAhi -sadArambhakAle asadArambhasyAsambhava iti kRtvA tadA tannivRttiH ityekaH prakAraH, tathA sadArambheNa mohanIyakSayopazamaM sAdhayitvottarakAlaM asadArambhasya nivRttiM sAdhayati iti dvitIyaH prkaarH| itthaM ca sadArambho'sadArambhanivRttiphalaka iti kRtvA paramArthataH sa ahiMsaiva, tatazca jinapUjAdau vidyamAnaH sadArambho'hiMsaiveti na jinapUjAdau sadArambhena kAraNena dusstttvmiti| yazo.: taduktam - "asadAraMbhapavattA, jaM ca gihI teNa tesi viNNeyA / taNNivvittiphala cciya, esA paribhAvaNIyamiNaM" // 1 // (pU. paJcA. 43) yandra.: tad = anantaroktaM uktaM = kathitaM puujaapnycaashke| gAthA'nvayastvevam - yasmAcca kAraNAt gRhiNo'sadArambhapravRttAH, tena = tasmAcca kAraNAtteSAM gRhasthAnAM eSA tannivRttiphalA caiva, idaM paribhAvanIyam - /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo. : 'asadArambhapravRttAH = prANyupamardanahetutvenAzobhanakRSyAdivyApAraprasaktAH, yadyasmAddhetoH, cazabdaH samuccaye, gRhiNaH = gRhasthAH, tena hetunA, teSAM = gRhiNAM, vijJeyA = jJAtavyA, tannivRttiphalaiva = dehgehaadinimittjiivopmrdnruupaashubhaarmbhnivRttipryojnaiv| bhavati hi | jinapUjAjanitabhAvavizuddhiprakarSaNa cAritramohanIyakSayopazamasadbhAvAtkAlenAsadArambhebhyo nivRttiH| tathA jinapUjApravRttikAle cA'sadArambhANAmasambhavAt zubhabhAvasambhavAcca tannivRttiphalA'sau bhavatItyucyate, eSA = jinapUjA, paribhAvanIyaM = paryAlocanIyam, idaM = jinapUjAyA asadArambhanivartanaphalatvaM bhavadbhirapi, yenAvabudhya tathaiva pratipadyate, iti gAthArthaH' iti pnycaashkvRttau| yandra.: asyA eva gAthAyAH paJcAzakagranthe likhitA vRttireva lezataH prdrshyte| asdaarmbhetyaadi| vRttiH prAyaH spaSTA, navaraM kinyciducyte| kRSyAdivyApAro'zobhana: kimarthaM ? ityetatpratipAdanArthamevAha - prANyupamardahetutvena iti| tathA ca yasmAdayaM kRSyAdivyApAraH prANyupamardahetuH, tasmAtsa azobhana iti| dehagehAdItyAdi dehagehAdi eva nimittaM yasya, tAdRzo yo jIvomardanarUpo'zubhArambhaH, tasya nivRttiH eva prayojanaM = kAryaM yasyAH, tAdRzI sA jinpuujaa'sti| nanu kathaM jinapUjA asadArambhanivRttiphaletyata Aha - bhavati hi ityaadi| atra hi kAlAntarabhAvinI viratirUpA asadArambhanivRttiH prtipaaditaa| tathA jinapUjApravRttikAle ityaadi| atra hi jinapUjAkAlabhAvinI asadArambhanivRttiH prtipaaditaa| tatrApi yadi zubhabhAvo na bhavet, tarhi bhAvato'sadArambhanivRttiH na syaat| tasmAd bhAvato'sadArambhanivRttiprasAdhanArthaM zubhabhAvasambhavAcceti uktm| tadabhAve tu abhavyAnAmapi vyavahArato'sadArambhanivRttiH bhavatyeva, na ca tayA ko'pi Atmiko lAbha iti| bhavadbhirapi = pUrvapakSarUpaiH, kimarthaM tairapi idaM paribhAvanIyaM ityAha - yena = paribhAvanena avabudhya = jinapUjAyA asadArambhanivartanaphalatvaM samyag jJAtvA tathaiva = yathA samyag jJAnaM, tathaiva pratipadyate, iti gaathaarthH|| yazo.: "yatanAto na ca hiMsA, yasmAdeSaiva tnnivRttiphlaa| tadadhikanivRttibhAvAdvihitamato'duSTametaditi" // 16 // (SaSThaSoDazake) yandra.: jinapUjAdau dravyahiMsA yatanAsadbhAvAnna hiMseti padArthaM pAThAntareNa dRDhIkurvannAha - yatanAto ityaadi| jinapUjAyAM yatanAto hiMsA na, yasmAt eSaiva = dravyahiMsaiva tadadhikanivRttibhAvAt = jinapUjAsambandhihiMsAyAH sakAzAdyA'dhikA hiMsA, tasmAt yA nivRttiH, tasyAH sadbhAvAt tannivRttiphalA = hiNsaanivRttiphlaa| ato = asmAtkAraNAt etad = jinabhavananirmANaM iti SoDazakagAthAsaGkepArthaH /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo.: ata evA''pekSikAlpAyuSkatAdhikAre 'nanvevaM prANAtipAtamRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca kartavyatAmApannamiti cet? ApadyatAM nAma bhUmikAvizeSApekSayA, ko doSaH? ata eva yatidharmA'zaktAnAM | dravyastavadvAreNa prANAtipAtAdau pravRttiH pravacane proktA' iti bhagavatIvRttAvuktam / yandra.: ata eva = yatanAsattve dravyahiMsAyA asadAmbhapravRttinivRttiphalatvAdeva ApekSikAlpAyuSkatAdhikAre = vadhAdiviratiniravadyadAnajanyasya zubhadIrghAyuSkasyApekSayA alpaM yat zubhAyuSkaM, tadApekSikaM alpAyuSkaM, tAdRzAyuSkatAyA adhikAra ityarthaH / etaccAyuSkaM jinapUjArthavadhAdisattve bhaktyA sadoSadAne ca bhavatIti uktameva praak| ___ bhagavatIvRttisambandhI pAThastu prAyaH sugama eva, navaraM nanvevaM = yadi jinapUjArthaprANAtipAtAdeH zubhAlpAyuSkatAkAraNatvaM, tarhi tAni kartavyAni aapornniti| samAdadhati abhayadevasUrayaH - ApadyatAM nAma bhUmikAvizeSApekSayA = mugdhatAsamanvitazubhabhAvavattAsvarUpo yo bhUmikAvizeSaH, tadapekSayA trINyapi karttavyAnyeva tessaamiti| ata eva = bhUmikAvizeSApekSayA karttavyatvamakarttavyatvaM vA sidhyatIti yattattvaM, tasmAdeva kAraNAt yatidharmAzaktAnAM = sAdhudharmaM svIkartuM asamarthAnAM dravyastavadvAreNa = jinapUjAdisvarUpeNa prANAtipAtAdau pravRttiH pravacane proktA iti| yazo. : atra yattidharmAzaktatvam asadArambhapravRttatvam adhikArivizeSaNaM draSTavyam / yandra.: nanu bhagavatIvRttyA jinapUjAyA asadArambhapravRttinivRttiphalatvaM kathaM sidhyatIti cet, atra = bhagavatIvRttau yatidharmAzaktatvaM asadArambhapravRttatvaM adhikArivizeSaNaM = 'jinapUjA karaNe'dhikArI kaH?' iti pradarzakaM vizeSaNaM prdttmiti| ayaM bhAvaH - ___ "auSadhagrahaNe ko'dhikArI?" iti cintAyAM 'yo rogI sa auSadhAdhikArI' iti ucyte| atra rogitvaM aussdhaadhikaarivishessnnm| evamatra 'jinapUjAyAM ko'dhikArI?' iti cintAyAM 'yo yatidharmAzaktaH, sa jinapUjAdhikArI' iti bhagavatIvRttau uktm| tatazca yatidharmAzaktatvaM jinapUjAdhikArivizeSaNam, yatidharmAzaktatvaM nAma asadArambhapravRttatvameva, yasmAt asadArambhapravRttaH kadApi yatidharmazakto na bhvti| tatazcAsadArambhapravRttimattvameva puujaadhikaarivishessnnm| ___ evaM ca yathA rogI roganAzArthaM auSadhaM gRhNAti iti auSadhasya phalaM roganivRttireva, evaM asadArambhapravRttimAn asadArambhapravRttinirodhArthameva sadArambharUpaM jinapUjAdikaM gRhNAti iti jinapUjAdeH phalaM
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM asadArambhapravRttinivRttireveti siddham / tatazca paJcAzakapAThAt SoDazakapAThAt bhagavatIpAThAcca spaSTaM sidhyati yaduta jinapUjAdikaM asadArambhapravRttinivRttiphalakaM, tatazca jinapUjAdihiMsAyAH paramArthato'hiMsAtvameveti yatanAsattve jinapUjAdike'nuSThAne dravyahiMsAyA lezato'pi doSatvaM nAstyeveti dRDhataraM mantavyamiti / yazoH kUpajJAtAnyathAnupapattyA pUjAdikAle dravyahiMsAjanitaM pApamavarjanIyameva, | AjJAyogAdAhAravihArAdikaM sAdhUnAM na duSTamiti cet / thandraH evaM tAvanmahopAdhyAyaiH sAdhUnAM AhAravihArAdikaM gRhasthAnAM ca jinapUjAdikaM dravyahiMsAyAH sadbhAvAt samAnaM prasAdhitam, tatazcAhAravihArAdivat jinapUjAdikaM nirdoSaM prasAdhitam, kintu pUrvapakSo dvayormadhye bhedaM pratipAdayati yaduta " sAdhUnAM AhAravihArAdike'nuSThAne bhagavatAM AjJA'sti, AjJAyogAcca tatsarvaM nirdoSam, gRhasthAnAM tu jinapUjAdike'nuSThAne bhagavatAmAjJA nAsti / kintu kUpadRSTAntaH pratipAdito'sti, kUpadRSTAntAnusAreNa ca tatra pApaM alpamapi mantavyameva iti spaSTa eva AhAravihArAdikasya jinapUjAdikasya ca bheda" iti / etadeva sarvaM pUrvapakSaH prasAdhayati - kUpajJAtAnyathA'nupapattyA = jinapUjAdyanuSThAnaviSaye zAstre yaH kUpadRSTAnto nirUpitaH, tasyAlpapApaM vinA'ghaTamAnatvAt pUjAdikAle dravyahiMsAjanitaM pApaM azAtAprabhRtikaM avarjanIyameva avazyaM mntvymev| AjJAyogAt = 'sAdhubhiH AhAravihArAdikaM karaNIyam' iti jinAjJAsadbhAvAt AhAravihAradikaM sAdhUnAM na duSTam iti cet / thazo.: atrApi parimitasaMsAraphalakatvArthavAdenAnukampAdAvivAjJAyogaH kiM na kalpyate ? thandraH mahopAdhyAyAH samAdadhati yaduta " yathA''hAravihArAdike'nuSThAne AjJAyogo'sti, tathaiva jinapUjAdike'nuSThAne yat saMsArAlpatAkAraNatvaM pratipAditaM, tena tasminnapi AjJAyogaH kalpanIyaH, yasmAt saMsArAlpatAkAraNIbhUte anuSThAne bhagavAn AjJAM dadyAdeva, tatazca sAkSAdadRzyamANA'pi sA kalpayituM yuktaiva" iti| etadevAhuH - atrApi = jinapUjAdike'pi, AstAM AhAravihArAdike'nuSThAne ityapizabdArthaH parimitasaMsAraphalakatvArthavAdena = 'jinapUjAdikaM saMsAraparimitatAphalakaM' ityevaM pradarzako yo jinapUjAdiprazaMsAsvarUpaH arthavAda:, tena anukampAdau iva AjJAyogaH kiM na kalpyate ? arthAdanumIyata eva iti bhAvaH / anumAnaM cetthaM - jinapUjAdikaM 'karttavyaM' ityAjJA asti parimitasaMsAraphalakatvAbhidhAnAt, anukampAvat / yatra yatra parimitasaMsAraphalakatvAbhidhAnaM tatra tatra 'karttavyaM' ityAjJA'sti yathA'nukampAyAm / jinapUjAdike'pi parimitasaMsAraphalakatvAbhidhAnaM astyeveti tatra 'karttavyaM' ityAjJA'pi astyeveti| = 65 =
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo.: uktaM hi saMsArapratanutAkAraNatvaM dravyastavasya, tatra dAnAdicatuSkatulyaphalakatvopavarNanamapyatropaSTambhakameva // 8 // candra. : etadevAha - uktaM hi saMsAretyAdi akasiNapavattagANaM' ityAdigAthAyAM prAgetad dRssttmeveti| dravyasvavasya = jinpuujaadiksy| nanu satyaM taduktaM, parantu puSpajalAdihiMsAsamanvitasya tasya saMsArapratanutAkAraNatvaM svIkartuM na mana utsahata iti prazne sati tatkAraNatvasya dRDhatAM sUcayan zAstrapAThAntaramapyAha - tatra = dravyastave dAnAdicatuSkatulyaphalakatvopavarNanamapi = 'kAuNa jiNAyayaNehiM maMDiyaM puDhavIM, dANAicaukkeNa vi suThu vi gacchijja accuaM' iti prAkpratipAditA yA mahAnizIthagAthA, tatra jinAyatanAdirUpe dravyastave yat dAnAdisamAnaphalakatvasya nirUpaNaM kRtaM, tannirUpaNamapi, na kevalaM saMsArapratanutAkAraNatvanirUpaNameva AjJAyogAnumAne upssttmbhkm'itypishbdaarthH| atra = 'jinapUjAdikaM karttavyaM' ityAjJAyogasyAnumAne kartavye upaSTambhakameva = posskmev| ayaM bhAvaH - na dRzyatAM nAma dravyastave sAkSAt 'dravyastavaH karttavyaH' ityaajnyaayogH| kintu 'dravyastavaH saMsArapratanutAkAraNaM' iti vacanaM tu dRzyata eva, tatazca tenaiva vacanena dravyastave karttavyatApratipAdakaH AjJAyogo'numIyata ev| evaM dravyastavo dAnAdisamAnaphalakaH' iti yadupavarNanaM mahAnizIthe'sti, tenA'pi dravyastave karttavyatApratipAdakaH AjJAyogo'numIyata eva, tathA ca mahAnizIthopavarNanaM dravyastavakarttavyatAnumAnasyopaSTambhakameveti siddhm| yazo.: atha 'dravyastave yAvAnArambhastAvatpApam'ityatra sthUlAnupapattimAha - jAvaio AraMbho, tAvaiyaM dUSaNaMti gnnnnaae| appattaM kaha jujjai, appaMpi visaM ca mArei // 9 // yandra.: kazcitpUrvapakSa evaM vadAte dravyastave = jinapUjAdike yAvAn = yatparimANaH ArambhaH = jIvavadhaH, tAvatpApam = tatparimANama sAtAdikaM karma iti| mahopAdhyAyA atra = asminpUrvapakSavacane sthUlAnupapatiM = sthUladRSTyA dRzyamAnAM anupapatiM = asaGgatiM Aha - navamyA gAthAyAH saMskRtachAyA anvayazca - yAvAn ArambhaH, tAvad dUSaNaM iti gaNanAyAM / alpatvaM kathaM yujyate, alpamapi viSaM ca mArayati // 9 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo. : dravyastave yAvanArambhastAvadUSaNamiti gaNanAyAM kriyamANAyAM, RjusUtranaye pratijIvaM bhinnabhinnahiMsA''zrayaNAdasaGkhyajIvaviSaya Arambha ekabhagavadviSayA ca bhaktiriti alpapApabahutaranirjarAkAraNatvaM srvthaa'nuppnnm| yandra.: he pUrvapakSa! dravyastave'lpaM pApaM bahvI ca nirjarati bhvtaambhimtm| tvaM cAdhunA vadati yaduta dravyastave yAvAn ArambhaH = yatsaGkhyAko jIvavadhastAvadrUSaNaM = tatsaMkhyAkaH pApabandha iti| evaM ca yadi gaNanA kriyate, tarhi tAdRzyAM gaNanAyAM kriyamANAyAM satyAM RjusUtranaye = nizcayanayavizeSe pratijIvaM bhinnabhinnahiMsAzrayaNAd asaGkhyajIvaviSaya ArambhaH ityAdi sarvathA'nupapannaM iti yAvatsarvaM spssttm| Azayastvayam - ayaM hi nayo manyate, ekasminjalabindau yadi asaMkhyeyA jIvAH, tarhi ekajalabinduvirAdhanAyAM asaMkhyajIvAnAM virAdhanA, evaM ca jinapUjAdau koTiprabhRti jalabinduvirAdhako gRhastha: koTiguNitAnAmasaMkhyajIvAnAM virAdhakaH, bhaktistu tasya ekasyA bhagavatpratimAyA eveti atra hiMsAsaMkhyAprAcuryAt pracurapApameva, bhaktisaMkhyAyAH tucchatvAt tucchpunnymev| evaM ca dravyastave yat alpapApabahutaranirjarAkAraNatvaM ucyate, tat kenA'pi prakAreNa naiva ghaTata iti| yazo. : AtmarUpahiMsA'hiMsAvAdizabdAdinayamate tvAha-alpamapi viSaM ca hAlAhalaM mArayati / AdhyAtmika Arambho yadyalpo'pi syAttadA puNyAnubandhipuNyaprAptirna syAdeva, vyAdhAdyapekSayA karNajIvinAmivAlparasasyApi tasya zubhakarmavirodhitvAditi bhAvaH // 9 // yandra.: pUrvapakSa Aha - 'yAvAn ArambhaH, tAvatpApaM' iti tu satyam, parantu sa ArambhaH RjusUtranayena na grAhyaH, kintu zabdasamabhirUDhaivambhUtanayarUpaiH tribhirnizcayanayaiH grAhyaH, yasmAt te evaM manyante yaduta 'na parajIvasya vadho'smAkaM hiMsA, parantu asmAkaM Atmana eva jJAnAdiguNarUpasya vadho hiMsA' iti| tathA ca jinapUjAyAM asaMkhyajIvanAze'pi sa vadho vadho na gaNyate, kintu tadA jJAnAdiguNarUpasvAtmavinAza eva arthAt jJAnAdiguNanAza eva vadho gaNyate, sa eva cArambhaH, sa ca yAvAn bhavet taavtpaapmiti| sa cArambho'lpa iti tajjanyaM pApamapyalpameva - iti| ___ atra samAdadhAti - AtmarUpahiMsA'hiMsAvAdizabdAdinayamate tu = AtmasvarUpasyaiva hiMsA ahiMsA tAttvikIti vAdino ye zabdAdinayA:, teSAM mate pUrvapakSaNAGgIkriyamANe Aha granthakRt - alpamapi viSaM cetyaadi| etadeva spaSTayati - AdhyAtmika Arambho = AtmasvarUpahiMsAsvarUpo yadyalpo'pi AstAM tAvat bahu:, kintu alpo'pi syAt, tadA puNyAnubandhipuNyaprAptirna syaadev| yadi hi jinapUjAyAM alpo'pi Arambho na syAt, tarhi sarvathA puNyameva syAt, na tu alpaM pApaM bahu ca punnymiti| yadi ca alpo'pi
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM ArambhaH syAt, tarhi bhavanmatena sa Arambha AtmasvarUpahiMsArUpa:, sa ca alpo'pi san puNyAnubandhipuNyavirodhI eveti tatrAlpapApaM bahu ca puNyaM vaktuM azakyameveti bhAvaH / nanu alpo'pi AdhyAtmika ArambhaH kathaM puNyAnubandhipuNyavirodhI syAdityato hetumAha - vyAghAdyapekSayA = ekadvitricaturpaJcAnAM mRgAdipaJcendriyANAM pratidinaM vadhakArako yo vyAdhAdiH, tadapekSayA karNajIvinAmiva = nAvikAnAmiva alparasasyApi tasya = AdhyAtmikArambhasya zubhakarmavirodhitvAt = sAtAdibandhapratipanthitvAt / ayaM bhAvaH - vyAdhAdInAM AdhyAtmika Arambho'dhikaH, tadapekSayA nAvikAdInAM AdhyAtmika Arambho'lpaH, parantu 'nAvikAdInAM vyAdhAdyapekSayA'lpa AdhyAtmika ArambhaH tasmAtteSAM puNyAnubandhipuNyaM bhavatu' iti vaktuM naiva shkyte| tatrAlpo'pi Arambha 'AdhyAtmika' iti kRtvA puNyAnubandhipuNyapratibandhako bhvtyeveti| evaM yadi dravyastave bhavatA AdhyAtmika Arambha iSyeta, tarhi sa anyeSAmAdhyAtmikArambhANAmapekSayA'lpo'pi san puNyAnubandhipuNyapratipanthI syAdeveti alpo'pi AdhyAtmika Arambho vidhizuddha jinapUjAyAM vaktumazakya eva, kevalaM jIvavadhAtmakasyArambhasya tu na dUSakatvamiti anekazo nigaditamevAsti / yazo. : sUkSmAnupapattimAha - kakkasavejjamasAyaM, bandhai pANAivAyao jIvo / iya bhagavaIi bhaNiyaM, tA kaha pUyAi so doso // 10 // thandraH evaM sthUladRSTyA sambhavantImanupapattiM pradarzyAdhunA sUkSmadRSTyA dRzyamAnAM anupapattimAha - dazamyA gAthAyAH saMskRtachAyA anvayazcaivam / jIvaH prANAtipAtataH karkazavedyamasAtaM badhnAti / iti bhagavatyAM bhaNitam, tasmAt pUjAyAM kathaM sa doSaH // 10 // yazo.: 'karkazavedanIyamasAtaM badhnAti prANAtipAtato jIvaH' iti bhaNitaM bhagavatyAM tatkathaM | pUjAyAM = bhagavaccaraNArcAyAM, sa prANAtipAtAkhyo doSa: alpo'pi ?, hi tasmin sati karkazavedanIyaM karma badhyetA'sAtavedanIyaM ca iSyate ca bhagavatpUjayA karkazavedanIyakarmA'bandha: svalpa ( atyaMta ) | sAtavedanIyabandhazceti viparItamApannamAyuSmataH // 10 // candra. : tasmin sati = prANAtipAte sti| nanu jinapUjAyAM prANAtipAto'styeva, tathA prANAtipAtena karkazavedanIyakarmaNo asAtavedanIyasya ca bandho'pi astyeva, bhavatAM nAma etau dvau padArthoM, ko doSaH ? iti cet, are mugdha ! tarhi jinapUjAyAM prANAtipAtena karkazavedanIyaM asAtaM ca syAt, iSyate ca ityAdi / 68
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / viparItaM ApannaM = jinapUjAyAM karkazavedanIyakarmabandhAbhAvo'tyantasAtavedanIyabandhazca iSyate, parantu tatra prANAtipAte saJjAyamAne tajjanyaH karkazavedanIyakarmabandho'sAtavedanIyabandhazca aniSTo'pi san svIkarttavya Apadyeta iti bhaavH| AyuSmataH kaTAkSabhASayoktamidaM pdmiti| karkazavedanIyaM nAma prabhUtaduHkhena yad vedyate, ttkrm| etaccAgre pradarzayiSyate eveti| yazo. tasmAdayamA''rambho'pyanArambha eva zraddheya ityAha - Arambho vi hu eso, haMdi aNArambhao tti nnaayvvo| vahaviraIe (bhagavaIe), bhaNiaM jamakakkasaveyaNijjaM tu // 11 // yandra.: nanu tarhi jinapUjAyAM bhavannArambhaH prANAtipAto na yadi mantavyaH, tarhi kiMsvarUpa sa? iti jijJAsAyAmAha - tasmAt = jinapUjAyAM Arambhasya svIkAre karkazavedanIyakarmabandhAdyApattisambhavAd ayaM = puSpopamardanAdirUpa Arambho'pi AstAM tAvat caityavandanAdigato'nArambha iti apizabdArthaH anArambha eva = 'na tvArambhaH' ityevakArArthaH zraddheya ityAha - ekAdazyA gAthAyAH saMskRtachAyA anvayazca - eSa Arambho'pi handi anArambha iti jnyaatvyH| yat vadhaviratyA (bhagavatyAM) akarkazavedanIyaM bhaNitaM tu // 11 // yazo.: Arambho'pyeSa = dravyastavabhAvI, haMdItyAmantraNe, anArambha iti jJAtavyaH, asdaarmbhnivRttyNshpraadhaanyaat| yad = yasmAt, akarkazavedanIyakarma vadhaviratyaiva badhyata iti bhaNitaM bhgvtyaam| yandra.: nanu Arambho'pi san 'anArambha' iti kathaM jJAtavyaH? ityato hetumAha - asdaarmbhnivRttyNshpraadhaanyaat| tathA ca prastute Arambhe asadArambhasya nivRttirUpo yo'zaH, tasyaiva prAdhAnyamasti, sa nivRttyaMzastu anArambha eveti tatprAdhAnyavAn ayaM Arambho'pi anArambha eveti| nanu 'atra asadArambhasya nivRttireva pradhAnA' iti bhavatA kathaM nirNItamiti cet, ata Aha - yad = yasmAt ityaadi| ___ ayaM bhAvaH - bhagavatyAM vadhaviratyaiva akarkazavedanIyaM karma sAtavedanIyabandhazca bhnnitau| etacca ubhayamapi dravyastave vartate, tatazca yadi dravyastave ArambhaH syAt, tarhi vadhaviratirnaiva syAt, tatazca prakRtaM phalamapi na syAt, parantuM tatphalaM tu astyeveti etadeva mantavyaM yaduta dravyastave dRzyamAna ArambhaH paramArthato'nArambha eveti tatra vadhaviratisadbhAvAtphalaM smbhvtyeveti|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yazo : upalakSaNamidaM sAtavedanIyabandhasya / = thandraH nanu ekAdazyAM gAthAyAM akarkazavedanIyamevoktaM na tu sAtavedanIyamityata Aha - upalakSaNaM : svajJApakatve sati itarasyApi jJApakaM idaM = 'akarkazavedanIyaM' iti gAthoktaM padaM / kasyopalakSaNamityAha sAtavedanIyabandhasya ityAdi / tathA ca bhagavatyAmubhayamapi uktaM, prakRtagAthAyAM tu gAthAvazA vaktuM zakyamiti ekamevoktaM, parantu ekena dvitIyamapi grAhyameveti bhaavH| yazo. : atrAlApakAH (bhaga. 7/6/285-286) (1) 'asthi NaM bhante! jIvA NaM kakkasaveyaNijjA kammA kajjaMti ? haMtA asthi / kahaNNaM bhaMte! jIvA NaM kakkasaveyaNijjA kammA kajjaMti ? goyamA ! pANAivAeNaM jAva micchAdaMsaNasalleNaM, evaM khalu go0 jIvA NaM kakkasaveyaNijjA kammA kajjati / atthi NaM bhaMte! NeraiyA NaM kakkasa0 evaM ceva, evaM jAva vemANiANaM / - yandra. : atra = 'prANAtipAtataH karkazavedanIyaM karma bhavati' ityAdi yat dazamyAM ekAdazyAM ca gAthAyAM pratipAditam, tasminviSaye AlApakAH = bhagavatIsUtrAntargatAni sUtrANi / sUtrAlApakAnAM bhAvArthazcAyam / tatra prathamasUtram - 'he bhadanta ! jIvAH karkazavedanIyAni karmANi kurvanti iti kimasti ?' iti gautamapraznaH / 'hanta ! asti' iti bhgvduktmuttrm| 'he bhadanta! jIvAH kathaM = kena prakAreNa karkazavedanIyAni karmANi kurvanti ?' iti praznaH / 'he gautama! prANAtipAtena yAvat mithyAdarzanazalyena, evaM khalu jIvAH karkazavedanIyAni karmANi kurvnti|' iti uttrm| atra prANAtipAtaH aSTAdazapApasthAnAnAM madhye prathamaM pApasthAnaM, mithyAdarzanazalyaM ca aSTAdazamam, prathamASTAdazamayorgrahaNena 'yAvat' padopAdAnena ca madhyamAni SoDaza pApasthAnAni grAhyANi / tathA sAmAnyata Agamazailireveyam yaduta prathamaM sarvajIvAn Azritya tatazca caturviMzatidaNDakAn Azritya padArthaprarUpaNaM kriyate / tatra caturviMzatidaNDakA ime - sapta narakA eko daNDakaH, daza bhavanapatayazca daza daNDakAH, pRthvIkAyaH, apkAyaH, tejaskAyaH, vAyukAyaH, vanaspatikAyaH, dvIndriyAH, trIndriyAH, caturindriyAH, tiryagpaJcendriyAH, manuSyAH, vyantarAH, jyotiSkAH, vaimAnikAzceti / tatra prathamaM jIvAnAzritya prarUpaNaM kRtvA'dhunA nArakAdInAzritya tadeva prarUpaNaM kartuM aahityaadi| tathA ca jIvA iva sarve'pi daNDakAH prANAtipAtAdinA karkazavedanIyaM karma kurvantIti / 70 yA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - ___ yazo.: asthi NaM bhaMte! jIvA NaM akakkasaveyaNijjA kammA kajjaMti? haMtA atthi| kahaNNaM bhaMte! jIvA NaM akakkasaveyaNijjA kammA kajjaMti? go0 pANAivAyaveramaNeNaM jAva pariggahaveramaNeNaM, kohavivegeNaM jAva micchaadsnnsllvivegennN| evaM khalu goyamA! jIvA NaM akakkasaveyaNijja (jjA) kammaM (mmA) kajjai (kjNti)| asthi NaM bhNte| NeraiA NaM akakkasaveyaNijjA kammA kajjaMti? No iNadve smddhe| evaM jAva vemANiyA NaM NavaraM maNussANaM jahA jIvA nnN| yandra.: adhunA dvitiiysuutrm| tatra jIvAstAvadakarkazavedanIyaM karma kurvantyeva, parantu caturviMzatidaNDakAnAM madhye sarve'pi daNDakA na tatkurvanti, yasmAt prANAtipAtaviramaNAdinA tadbhavati, tacca viramaNaM viratirUpaM na sarveSu daNDakeSu, kintu keSucideveti sUtre jIvAnAzritya akarkazavedanIyakarma prANAtipAtaviramaNAdinA pratipAditaM, parantu daNDakAnAzritya kevalaM manuSyeSveva prANAtipAtaviramaNAdinA akarkazavedanIyakarma pratipAditaM, tatra virtisdbhaavaat| zeSeSu daNDakeSu tadabhAva eva pratipAditaH, virtybhaavaaditi| etadeva sUtre 'NavaraM maNussANaM jahA jIvANaM' ityAdinA nigditm| ___ yazo.: asthi NaM bhaMte! jIvA NaM sAtAvedaNijjA kammA kajjaMti? haMtA asthi| kahaNNaM bhaMte! jIvA NaM sAtAvedaNijjA kammA kajjaMti? go0 pANANukaMpayAe, bhUyANukampayAe, jIvANukampayAe sttaannukNpyaae| bahUNaM pANANaM jAva sattANaM adukkhaNayAe, asoyaNayAe, ajUraNayAe, atippaNayAe apIDaNayAe apariyAvaNayAe evaM khalu go0 jIvA NaM sAtAvedaNijjA kammA kjjNti| evaM NeraiANa vi, evaM jAva vemaanniaannN| yandra.: adhunA tRtiiysuutrm| 'he bhadanta! jIvA: sAtavedanIyaM karma kurvantIti etad kimasti?, iti prshnH| 'hanta! asti' iti uttrm| 'he bhadanta! jIvAH kathaM sAtavedanIyaM karma kurvanti' iti punarapi prshnH| 'gautama! prANAnukampayA, bhUtAnukampayA, jIvAnukampayA, sattvAnukampayA, bahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM aduHkhanatayA azocanatayA ajUraNatayA atipraNatayA apIDanatayA aparitApanatayA jIvAH sAtavedanIyaM karma kurvnti| evaM nArakAdArabhya vaimAnikaparyanteSu caturviMzatidaNDakeSu sAtabandho vijnyeyH|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yazo : asthi NaM bhaMte! jIvA NaM assAyA veaNijjA kammA kajjaMti ? haMtA asthi / kahaNNaM bhaMte! jIvA NaM assAyA veaNijjA kammA kajjaMti ? go0 paradukkhaNayAe, parasoaNayAe, parajUraNayAe, paratippaNayAe, parapIDaNayAe, parapariyAvaNayAe, bahUNaM pANANaM jAva sattANaM dukkhaNayAe jAva paritAvaNayAe / evaM khalu go0 jIvA NaM assAyAveaNijjA kammA kajjati / evaM NeraiANa vi evaM jAva vemANiyANaM // ' thandra. : adhunA caturthasUtram - tattu tRtIyasUtrAd viparItaM jJeyam, bhAvArthastu tasya spaSTa eveti / yazo. : karkazaraudraduHkhairvedyante yAni tAni karkazavedanIyAni, skandakA''cAryasAdhUnAmiva / | akarkazena sukhena vedyante yAni tAnyakarkazavedanIyAni bhrtaadiinaamiv| duHkhasya karaNaM duHkhanaM tad (na) vidyate yasya tadbhAvo'duHkhanatA tayA / etadeva prapaJcyate - asoyaNayAe ti dainyAnutpAdena, ajUraNayAe tti zarIrApacayakArizokAnutpAdanena, atippaNayAe tti azrulAlAdikSaraNakArizokAnutpAdanena, apIDaNayAe ti yaSTyAdipIDanaparihAreNa, aparitAvaNayAe tti zarIrapIDAnutpAdaneneti vRttiH // yandra.: adhunA sUtracatuSkasambandhinI bhagavatIvRttiH pradarzyate - karkazaraudretyAdi / sA ca sugamaiva, navaraM skandakAcAryasAdhUnAmiva = pAlakena yantrake tilakavat pIDitAnAm iva bharatAdInAmiva = AdarzagRhe kevljnyaanpraaptimtaam| yazo.: vastuto anivarttanIyAzubhAnubandhaM karkazavedanIyam, atAdRzamakarkazavedanIyam / thandraH nanu bhagavatIsUtracatuSkasyArthe'neke praznAH, tathAhi - (1) ekendriyA jIvAH prANAtipAtAdIn akurvANAH kathaM karkazavedanIyakarmabandhakA uktAH ? yadi ca teSAmaviratisadbhAvAt karkazavedanIyaM karma ucyeta, tarhyapi tanna yuktam / yasmAt aviratipariNAmena yadyapi teSAM bhavatu nAma'sAtaM karma, parantu tIvrAdhyavasAyAbhAvAt teSAM tatkarma karkazaraudraduHkhaiH vedanIyaM tu naiva bhvti| kintu sAmAnyaduHkhaireva vedanIyaM bhavati / itthaM ca ekendriyANAM karkazavedanIyakarmabandho'nupapanna iti prathamaH prshnH| (2) dvitIyasUtre manuSyaNAmeva akarkazavedanIyakarmabandha uktaH, na tu anyeSAM dnnddkaanaaN| tatra akarkazavedanIyakarmabandhakAraNAni tu prANAtipAtAdiviramaNAnyeva pratipAditAni, tatazca vaimAnikadevaprabhRtiSu mithyAdarzanazalyarUpasyASTAdazamasya pApasthAnasya viramaNasadbhAvAt teSu akarkazavedanIyakarmabandhaH sambhavedeva, sa kimarthaM atra noktaH ? tathA paJcendriyatiryakSu tu dezaviratipariNAmasvIkArAt prANAtipAtAdInAmapi lezato viramaNamastyeva iti teSvapi akarkazakarmabandho vaktavyaH, na cokta iti praznaH / 72
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / (3) tathA caturviMzatidaNDakeSu sAtabandha uktaH, kintu atra sAtabandhaH prANAdInAM aduHkhanAzocanAdibhirabhipretaH, tAdRzazca sAtabandha ekendrayAdiSu kathaM sambhavet ? te hi aduHkhanAzocanAdi na kurvntyev| kiJca yadi ekendriyA aduHkhanAzocanAdibhiH sAtaM badhnanti, tarhi prANAdInAM aduHkhanAdi eva prANAtipAtaviramaNaM, tatazca teSu prANAtipAtaviramaNasiddhiH, tatazca dvitIyasUtrAnusAreNa teSu akrkshvedniiyaapttirduriti| (4) tathA ekendriyA: paraduHkhanatAdi na kurvanti, tata ekendriyANAM tajjanyamasAtaM caturthasUtroktaM kathaM ghtteteti| atra mahopAdhyAyAH samAdadhati - vastutaH = paramArthataH anivartanIyAzubhAnubandhaM = nivartayituM ayogyo'zubhAnubandho yatkarmaNaH, tat karma krkshvedniiym| tathA ca he praznakAra! bhagavatIvRttau yaduktaM yaduta 'karkazaraudraduHkhairvedyante yAni tAni karkazavedanIyAni' tat sthUlavyavahArata uktm| yasmAt ekendriyA na tAdRzatIvrAdhyavasAyena prANAtipAtAdIni kurvanti, yena teSAM karkazavedanIyaM karma bdhyet| parantu teSAM aviratyAdimAhAtmyAt tAdRzaM karma badhyate, yatkarma udayamAgataM san punarapi tAdRzaM karma bandhayati, evaM anivartanIyAzubhAnubandhavat karma teSAM bhavati, etadeva ca teSAM karkazavedanIyaM krm| yathAhi kasyacit sadyoghAtI mahAn zUlAdisvarUpo rogo bhavati, kasyacittu jIvitAnapahAryapi cirakAlasthAyI auSadhAdibhirapi anivAraNIyo jvarAdirUpaH sAmAnyarogo bhavati, parantu dvitIyarogo'pi prbhuutaanrthkaaryev| ___ evaM prakRte narakAdisambandhiduHkhaiH vedanIyaM karma mahArogasadRzam, nigodAdisthAnasambandhisAmAnyaduHkhaiH vedanIyaM kintu dIrghakAlaM yAvad vedanIyaM karma dIrghakAlasthAyi sAmAnyarogasadRzaM, parantu tasyAnubandho nivArayituM na zakyata iti kRtvA tat krkshvedniiymev| tathA caikendriyANAM utkaTaduHkhotpAdakakarma tIvrAdhyavasAyAbhAvAt mA bhavatu nAma, kintu cirakAlInAnutkaTaduHkhotpAdakakarma tu bhavitavyatAdivazAtsambhavatkarkazameveti prthmprshnsmaadhaanmiti| atAdRzaM = nivartanIyAzubhAnubandhaM karma akarkazavedanIyaM, / __yazo.: vaimAnikAdiSu taniSedhazca prauDhivAdaH viziSTaviratipariNAmajanitA'zubhAnubandhApanayApekSayA / A
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM candra. : adhunA dvitIyapraznasya samAdhAnamAha - vaimAnikAdiSu tanniSedhazca = akarkazavedanIyakarmaniSedhazca bahumAnyapuruSaparamparAsamAyAto vAdaH viziSTaviratipariNAmajanitAzubhAnubandhApanayApekSayA / prauDhivAdaH ayaM bhAvaH sAdhoH prANAtipAtAdiviramaNaM sarvathA'sti, tiryagdezaviratidharasya dezato'sti, vaimAnikAdInAmapi mithyAdarzanazalyaviramaNaM asti / tatazca tAdRzaviramaNaprabhAvAt sAdhoH tiryagdezaviratidharasya vaimAnikAdInAM ca sarveSAM azubhAnubandhasya nivartanaM bhavatyeva / tatazca sarveSAM nivartanIyAzubhAnubandhaM karma arthAt akarkazavedanIyaM karma bhavatyeva / tathA'pi atra tiryakSu vaimAnikAdiSu ca tannoktaM, tatra kAraNaM tu idameva, yaduta yo viziSTo viratipariNAmaH, tajjanito yo'zubhAnubandhApanayaH, ca tadvadeva karmA akarkazavedanIyatayA grAhyamiti vivkssitm| tiryakSu sarvaviratipariNAmo nAsti, vaimAnikAdiSu tu dezaviratipariNAmo'pi nAsti, tatazca teSu akarkazavedanIyaM na svIkRtam / dezaviratipariNAmajanyasyAzubhAnubandhApanayasya mithyAdarzanaviramaNajanyasya cAzubhAnubandhApanayasya teSu sattvAt tadapekSayA tu teSvapi akarkazavedanIyaM astyeva / yadi tu naivaM manyeta, tarhi teSu mithyAtvazalyasya viramaNaM nirarthakameva syaat| yazo : anyathA mithyAdarzanazalyaviramaNasyA'pi tatra naiSphalyApatteH / = -- candra. : etadevAha anyathA = 'viziSTaviratipariNAmajanitasyAzubhAnubandhApanayasya apekSayaiva akarkazavedanIyaM karmAtrAbhipretaM, ityevaM yadi na manyeta, kintu sAmAnyata eva 'nivartanIyAzubhAnubandhaM karma akarkazavedanIyaM' iti yadi manyeta, tarhi mithyAdarzanazalyaviramaNasyApi = 'prANAtipAtAdiviramaNasya tu asadbhAvAt tatra tasya niSphalatvaM tAvad bhavedeva, parantu yadetat mithyAtvaviramaNaM vaimAnikAdiSu asti, tasyApi' itypishbdaarthH| tatra = vaimAnikAdiSu naiphalyApatteH akarkazavedanIyakarmasvarUpasyaphalasyAbhAvAt anyaphalasya cApratipAdanAt phlrhittvaaptteH| asmanmate tu neyamApattiH, 'viziSTaviratipariNAmajanitasyaiva azubhAnubandha - apanayasya tatrAbhAva' iti svIkArAt 'mithyAdarzanaviratipariNAmajanitasya azubhAnubandhasyApanayanaM tatra sambhavatyeva, na zAstrapAThavirodha' iti / bhavanmate tu vaimAnikAdiSu akarkazavedanIyakarmaNa evAbhAva:, tatazca tatra kenA'pi prakAreNAzubhAnubandhApanayanamasvIkRtameveti bhavedeva tatra mithyAtvaviramaNasya nissphltaapttiH| yazo.: sarvasaMvarasya ca zailezyAmeva sambhavAditi draSTavyam / candraH nanvevaM sApekSameva karma akarkazavedanIyaM ucyate, tatra ca viziSTaviratipariNAma evAdhikriyate 'tu dezaviratipariNAmo mithyAtvaviramaNapariNAmazca, tarhi tAvivaM viziSTaviratipariNAmo'pi mucyatAm, 74 =
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM 27 kevalaM sarvotkRSTo viratipariNAma eva gRhyatAmityata Aha - sarvasaMvarasya ca = sarvotkRSTasya viratipariNAmasya zailezyAmeva = na tu SaSThAdiguNasthAneSvapIti evakArArthaH smbhvaat| tathA ca sarvasaMvarajanitasyAzubhAnubandhApanayanasyApekSayA yadi akarkazavedanIyaM ucyeta, tarhi tAdRzaM SaSThAdiguNasthAne'pi na syAt / evaM zailezyAmapi na tat karma sambhavet, tatra karmabandhasyaivAbhAvAt / tathA cAkarkazavedanIyaM karmaiva na ghaTeteti / tasmAt atra viziSTaviratipariNAmajanitenAzubhAnubandhApanayena yuktaM karmaiva akarkazavedanIyaM grAhyam, na tu dezaviratipariNAmajanitena, na vA mithyAtvazalyaviramaNapariNAmajanitenAzubhAnubandhApanayena yuktaM, na vA sarvasaMvarapariNAmajanitenAzubhAnubandhApanayena yuktamiti / yazo. : etena 'deveSvarkakazavedanIyakarmakaraNaniSedhAdeva dravyastavasya na taddhetutvam' iti durvAdimatamapAstaM / thandra. : etena = prauDhivAdapratipAdanena durvAdimatam apAstaM ityanvayaH kaaryH| deveSu ityaadi| durvAdimatasyAbhiprAyastvidam - bhagavatIsUtre akarkazavedanIyaM karma deveSu niSiddham, devAzca dravyastavavanto bhavanti, tathA'pi teSu yadi tannAsti, tatazca dravyastavasattve'pi akarkazavedanIyaM nAstIti 'kAraNasattve'pi kAryaM nAsti' ityAdisvarUpaH anvayavyabhicAro'tra bhavatIti kRtvA dravyastavo na akarkazavedanIyasya kAraNam - iti / yazo. : " jJeyA sakAmA yaminAm " (yogazAstre) ityaadivdiidRshprauddhivaadaanaamutkRssttnissedhprtvaat| = candra. : nanu kathaM durvAdimatamapAstaM ? iti jijJAsAyAmAha - jJeyA sakAmA yaminAmityAdivat ityaadi| ayaM bhAvaH, zrIyogazAstre hemacandrasUribhiH ' jJeyA sakAmA yaminAm, akAmA tvanyadehinAm' iti gAthAyAM yaminaH sAdhavaH, tadbhinnAnAM sarveSAmakAmanirjarA pratipAditA / tatazca tatrA'pi iyamApattiH yaduta 'kiM dezaviratidharANAM zrAvakANAmapi akAmanirjarA bhavati ?' tatra samAdhAnamidameva yaduta ayaM prauDhivAdaH / etAdRzA: prauDhivAdAzca utkRSTasyaiva niSedhaM kurvanti, na tu jaghanyamadhyamayoH / arthAt 'sAdhubhinnAnAM gRhasthAdInAM utkRSTA sakAmanirjarA naiva bhavati' iti / na caite prauDhivAdAH sarvathA nissedhkraaH| prastutaH akarkazavedanIyasya deveSu niSedhakaro bhagavatIpATho'pi prauDhivAda eva, so'pi ca yogazAstrapAThavat deveSu viziSTaviratipariNAmavatAM sambhavat akarkazavedanIyaM karmaiva niSidhyati, na tu sarvathA akarkazavedanIyaM, tiryakSu madhyamasya akarkazavedanIyasya deveSu ca jaghanyasyAkarkazavedanIyasya sadbhAvAditi / yazo. : anyathA tadIyabhagavadvandanaguNotkIrttanAdInAmapyatAdRzatvA''patteriti vibhAvanIyaM sudhIbhiH // 11 // 75
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ CM kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yandra.: nanu devAnAM akarkazavedanIyaM karma mA manyatAM nAma, ko doSaH? evaM yamibhinnAnAmapi sakAmA nirjarA mA manyatAM nAma, ko doSaH? kimiti prauDhivAdakalpanena? iti zaGkAyAmAha - anyathA = ete pAThAH prauDhivAdAH, teSAM cotkRSTaniSedhaparatvameveti yadi na manyate, tarhi tadIyabhagavadvandanaguNotkIrtanAdInAmapi = bhaktimadbhiH devaiH kriyamANAnAM bhagavato vandanaguNotkIrtanAdirUpANAM zubhAnuSThAnAnAmapi, 'teSAM bhogasukhAdInAM tAvat akarkazavedanIyAjanakatvamiSTameva, parantu etAdRzazubhayogAnAmapi' ityapi zabdArthaH / atAdRzatvApatteH = akrkshvedniiykrmbndhaakaarktvaaptteriti| vibhAvanIyaM = samyak cintanIyaM sudhIbhiH = vivekibhiriti| nanu caturNAM praznAnAM madhye vyoH samAdhAnaM nigaditaM bhavatA, kintu tRtIyacaturthayostu samAdhAnamavaziSTamiti cet, shrunnu| ekendriyAH prANAdInAM duHkhanatAdikaM na kurvantItyapekSayA sAtabandhaH, te eva ca prANAdInAM duHkhanatAdiviratibhAjo na bhavanti, iti teSAM yadA'sAtabandhaH, tadA tatprAdhAnyaM kRtvA'sAtabandho gnnyte| ___ ayaM bhAvaH - sAtabandhakAle ekendriyAdInAM anAbhogato'pi kazcicchubhapariNAmo mantavya eva, sa ca aduHkhanatAdirUpaH, tathA'sAtabandhakAle ekendriyAdInAM anAbhogato'pi kazcidazubhapariNAmo mantavya eva, sa ca duHkhanatAdirUpa ityevaM tRtIyacaturthasUtrayorapi samAdhAnaM smvseym| yazo.: nanu dravyastave bhaktijanyasAtAvedyabadhena virudhyannasAtabandho mA bhUt, pRthivyAdhupamardAt |jJAnAvaraNIyAdibandhahetutvAdeva tasya hiMsAtvamakSatamityAzaGkAyAmAha - dhuvabandhipAvaheuttaNaM Na davvatyayaMmi hiMsAe / dhuvabandhA jamasajjhA, tatte 3iyareyarAsayayA // 12 // yandra.: zaGkate nanu dravyastave ityaadi| sAtasyAsAtasya ca parasparaM virodhitvAt ekabandhakAle aparabandho mA bhavatu, parantu sAtabandhakAle jJAnAvaraNAdibandhastu na virodhii| tatazcaivaM mantavyaM yaduta dravyastavakAle pRthivyAdihiMsAvazAt jJAnAvaraNAdikabandhaH, sa cAlpaH, tadapekSayA bhaktivazAt sAtabandho'dhikaH, itthaM cAlpapApabahupuNyarUpaM phalaM bhvet| tatazca kUpadRSTAnta upapadyate, uttarakAlInazubhabhAvena praakkaaliinjnyaanaavrnnaadivigmsmbhvaat| etadevAha - pRthivyAdi ityaadi| tasya = drvystvsy| dravyastavo hi pRthivyAdhupamardavazAt jJAnAvaraNAdibandhahetuH, tatazca sa hiMsA iti bhAvaH / evaM AzaGkAyAM satyAM Aha -
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM dvAdazyA gAthAyAH saMskRtachAyA anvayazcettham - dravyastave hiMsayA dhruvabandhipApahetutvaM na / yat tattve itaretarAzrayAt dhruvabandhA asAdhyA // 12 // yazo : dhruvabandhipApasya jJAnAvaraNAdiprakRtikadambakarUpasya hetutvaM na dravyastavIyahiMsAyAM | vaktuM yuktm| yad = yasmAt dhruvabandhA asAdhyAH prakramAd dravyastavabhAvihiMsAyAH, sAmAnyahetusadbhAve | hyavazyaMsambhavibandhAH / 2103.: dhruvabandhipApasya = svahetusattve yasya avazyaMbhAvI bandhaH, tat dhruvabandhipApaM, athavA svabandhavicchedo yasminguNasthAne, tadguNasthAnaM yAvat yasyAvazyaMbhAvI bandhaH, tat dhruvabandhipApam / tadbhinnaM dhruvandhi yathA mithyAtvasya svahetoH mithyAtvodayasya sattve avazyaMbhAvI bandhaH, athavA mithyAtvabandhavicchedasambandhinaM prathamaguNasthAnaM yAvat tat avazyaM badhyata iti tad dhruvabandhi / narakAyuSaH svabandhahetuH mithyAtvaM, parantu mithyAtvasattve tasyAvazyaMbhAvI bandho na, athavA mithyAtvaguNasthAne narakAyuSo bandhavicchedaH, kintu tadguNasthAnaM yAvattasyAvazyaMbhAvI bandho neti tad adhruvabandhi | etatsarvaM paJcamakarmagranthe spaSTameva / tatazca jJAnAvaraNAdiprakRtisamUharUpasya dhruvabandhipApasya kAraNatA dravyastavasambandhinyAM hiMsAyAM vartate, iti vaktuM na yogyam / kasmAnna yogyamityAha = yad yasmAd dhruvabandhA asAdhyAH = ajanyAH / nanu kasmAdvastunaH prakramAt = prastAvAt dravyastavabhAvihiMsAyAH hetoH / sakAzAdajanyAH ? ityata Aha dhruvabandhA hi mithyAtvAdirUpaM yat svasya svasya sAmAnyakAraNaM, tatsattve avazyaMbhAvinaH, na tu dravyastavIyahiMsArUpavizeSakAraNAt avazyaMbhAvinaH, teSAM sattve'sattve'pi dhruvbndhipaapsyaavshymbhaavaat| - yazo. : ata eva yatra guNasthAne tAsAM vyavacchedastato'rvAk satatabandha eveti sAdisAntAdibhaDgagranthe vyavasthitam / = candra.: ata eva = sAmAnyahetusadbhAve dhruvabandhAnAmavazyaMbhAvitvAdeva kAraNAt yatra guNasthAne : prathamAdirUpe tAsAM = mithyAtvAdiprakRtInAM vyavacchedaH = bandhavyavacchedaH, tato'rvAk = tasmAtpUrvasminguNasthAne satatabandha eva = na tu kAraNavizeSAbhAvAt bandhoparama ityevakArArthaH sAdisAntAdibhaGgagranthe = dhruvabandhinAM anAdyanantabandho'bhavyAnAM, anAdisAntabandho bandhavicchedaguNasthAnamatikrAntAnAM, sAdisAntabandhaH punaH adhastanaguNasthAnamAgatAnAM, evaM sAdisAntAdibhaGgaprarUpake granthe vyavasthitam / 77
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yadi hi dravyastavIyA hiMsA dhruvabandhiprakRtibandhakAraNaM syAt, tarhi sAdhuSu tAdRzahiMsA'bhAvAt dhruvabandhibandho na syAditi, kintu bhavatyeva mantavyaM / tasmAtspaSTameva mantavyaM yaduta dravyastavIyA hiMsA na dhruvabandhibandhakAraNaM, kintu mithyAtvAdirUpAH sAmAnyahetava eveti / yazo.: athA'sAtaprakRtitvAvacchinna iva pApaprakRtitvAvacchinne'pi hiMsAyA hetutvasya zAstre vyavasthitatvAt 'yatsAmAnye yatsAmAnyaM hetustadvizeSe tadvizeSa:' iti nyAyAt dravyastavasthalIyahiMsAyA | jJAnAvaraNIyAdiprakRtivizeSe hetutvam / candra. : pUrvapakSa: puna: zaGkate - athAsAtetyAdi / asAtaprakRtitvAvacchinna iva = sarvAneva asAtabandhAn pratItyarthaH, pApaprakRtitvAvacchinne'pi = sarvAneva pApaprakRtibandhAn pratItyarthaH / hiMsAyAH hetutvasya 'hiMsA hetu:' ityasya zAstre vyavasthitatvAt / sakalasminvizve yasya kasyA'pi jIvasya yaH ko'pi asAtabandho bhavati, taM prati hiMsA kAraNam, evameva sakalasminvizve yasya kasyApi jIvasya yaH ko'pi pApabandho bhavati, taM prati hiMsA kaarnnm| evaM tAvacchAstre pratipAditam / anenaitatsiddhaM yaduta 'hiMsA pApabandhasAmAnye sAmAnyaM kAraNam' iti| tathA ayaM nyAyo yaduta 'yatsAmAnye yatsAmAnyaM hetu:, tadvizeSe tadvizeSaH' iti / tatazca yadi pApabandhasAmAnye hiMsAsAmAnyaM hetu:, tarhi jJAnAvaraNAdirUpasya pApasya bandhe vizeSarUpe dravyastavIyahiMsArUpo vizeSa eva kAraNamiti sidhyati / evaM ca dravyastavIyA hiMsA jJAnAvaraNAdipApaM bandhayatIti siddham / yazo.: bhaktirAgopanIyamAnaprakRtivizeSeSu bahubhAgapAtAcca tatrA'lpatarabhAgopanipAtenAlpatvamiti cet ? = candra. : adhunA dravyastave alpapApaM bahu ca puNyaM kathamityetatsAdhayati - bhaktirAgopanIya ityAdi / dravyastave hiMsAvad bhaktirAgo'pyasti, tatazca tadvazAt tatra upanIyamAnA ye sAtAdayaH puNyaprakRtivizeSAH, teSu bahubhAgapAtAcca badhyamAnakarmadalikAnAM madhyAt bahorbhAgasya pAtAt tatra = pApabandhe alpatarabhAgopanipAtena = puNyabandhabhAgApekSayA'lpatarabhAgasya upanipAtena alpatvam / ayaM pUrvapakSAzayaH - dravyastavIyA hiMsA jJAnAvaraNAdi bandhayati, dravyastavIyo bhaktibhAvazca sAtAdi bandhayati, tatra jJAnAvaraNAdau badhyamAnakarmadalikAnAM madhyAdalpo bhAgaH, sAtAdau tu adhiko bhAgaH nipatatIti kRtvA alpapApabahupuNyAtmakaM phalaM dravyastave siddhamiti / = 78
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ - C N kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - yazo. : tabAha - tattve = dravya (stava) sthalIyahiMsAyAH dhruvabadhipApaprakRtivizeSahetutve, itaretarAzrayatA = anyonyAzrayadoSaH, dravyastavIyadravyahiMsAyA bhAvahiMsAtvasiddhau uktahetutvasiddhiH, tatsiddhau ca bhaavhiNsaatvmiti| yandra.: mahopAdhyAyAH samAdadhati tattve ityaadi| yadi dravyastavI yA hiMsA jJAnAvaraNAdipApaprakRtivizeSaheturmanyeta tarhi itaretarAzrayatA = anyonyAzrayadoSaH, enamevAha - dravyastavIyetyAdi / dravyastave yA dravyahiMsA bhavati, sA yadi bhAvahiMsA sidhyet, tadaiva sA jJAnAvaraNAdibandhahetuH sidhyet, yasmAt kevalA dravyahiMsA tu tAdRzabandhaheturnaiva bhvti| parantu sA dravyahiMsA bhAvahiMsA tu tadaiva sidhyet, yadA sA jJAnAvaraNAdibandhahetuH sidhyedityevaM spssttaivaanyonyaashrytaa| ___ yazo.: dravyahiMsA tvA''sayogikevalinamavarjanIyA / yandra.: nanu dravyahiMsA kevalA'pi jJAnAvaraNAdibandhahetuH kiM na manyeta? ityataH prAk samAdhAnaM yadyapi pradattameva bahuzaH, tathA'pyAha - dravyahiMsA tu = kevalA AsayogikevalinaM = trayodazaguNasthAnaM yAvat avrjniiyaa| tathA ca yadi sA kevalA jJAnAvaraNAdikAraNaM syAt, tarhi trayodazaguNasthAnaM yAvat jJAnAvaraNAdibandho mantavyaH syaat| yazo.: evaMvidhe cArthasamAjasiddhe cArthe niyatoktahetutvAzrayaNe pauSadhAdAvatiprasaGgastadASyalpa||jJAnAvaraNIyAdibadhAnuparamAditi dik| yandra.: tathA kevalAyA dravyahiMsAyA jJAnAvaraNAdibandhahetutvasvIkAre anyA'pyApattirbhavatItyetad Aha - evaMvidhe cetyaadi| ayaM bhAvaH, guDanAgaraghRtamizraNAtmakamauSadhaM pittkphvaatnaashkmnubhvsiddhm| atra ca guDaH pittanAzaka:, nAgaraM kaphanAzakaM, ghRtaM vAyunAzakamiti guDAdInAM tattatkAryaM prati pRthageva kaarnntvm| parantu atra trayANAM kAraNAnAM samUhaH saJjAtaH, tena ca pittakaphavAtanAzanAtmakaM kAryaM snyjaatm| tatazca yadi kazcidevaM manyeta yadutAtra guDaH kaphanAzakaH, nAgaraM pittanAzakaM ityAdi, tatazca tanmithyaiveti spssttmev| prkRte'pyvmev| tathAhi-bhaktibhAvaH sAtabandhAdikAraNaM, kevalA dravyahiMsA tu na kasyApi bandhasya kAraNaM, dhruvabandhiprakRtisAmAnyahetavastu kaSAyAdayaH atra dhruvbndhibndhkaarnnm| tatazca bhaktibhAvadravyahiMsAsAmAnyahetUnAM samUhenAtra sAtabandhajJAnAvaraNAdibandhAtmakaM kAryaM snyjaatm| tatra yadi kazcinmanyeta yaduta atra dravyahiMsA'sti, tasmAdatra jJAnAvaraNAdi karmabandho bhavati, tarhi tanmithyaiva, yasmAt sa tu sAmAnyahetusadbhAvAdeva bhavati, na tu dravyahiMsAyAH skaashaaditi| yadi naivaM manyeta, tarhi pauSadhAdAvapi kUpadRSTAntApattiH, yasmAt tatrA'pi jJAnAvaraNAdibandhastu bhvtyev|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM tatazca tatkAraNIbhUtA dravyahiMsA'pi tatra mantavyA, tatazca tatrApi alpapApabahupuNyAtmakaphalasadbhAvAt bhavati kUpadRSTAntApattiriti / na caitadiSTam, tasmAt 'dravyahiMsA jJAnAvaraNAdihetuH' iti naiva mantavyam / eSa bhAvArtha: pratipAditaH / adhunA'kSarArthaH / evaMvidhe ca = sAtAdibandhajJAnAvaraNAdibandhasvarUpe arthasamAjasiddhe = arthAnAM = bhaktibhAvadravyahiMsA dhruvabandhibandhakAraNIbhUtasAmAnyahetUnAM samAjena = samUhena siddhe = samutpanne cArthe = kArye niyatoktahetutvAzrayaNe niyataM yat uktaM hetutvaM yathA kevalA dravyahiMsA'tra dhruvabandhibandhakAraNamityAdi, tatsvIkAre pauSadhAdau AdipadAt sarvaviratyAdau atiprasaGgaH kUpadRSTAntApattiH bhavet / tatra kAraNamAha - tadA'pi pauSadhAdikAle'pi, 'AstAM dravyastavakAle' ityapizabdArthaH, alpajJAnAvaraNAdibandhAnuparamAt= alpasya jJAnAvaraNAdibandhasya satataM sadbhAvAt / = = 4 = nanu pauSadhAdau jJAnAvaraNAdikaM atyantamalpaM, tadapekSayA dravyastave'dhikamiti pauSadhAdau atyalpajJAnAvaraNAdikAraNaM sAmAnyahetavo mithyAtvAdayaH, dravyastave pauSadhAdyapekSayA adhikajJAnAvaraNAdikaM yad badhyate, tatkAraNaM dravyahiMseti evaM dravyahiMsA jJAnAvaraNAdipApakarmabandhakAraNaM syAdeva iti pUrvapakSAzaGkAyAM sambhavantyAM satyAmAha - iti dik / tathA ca diksUcanameva kRtamasmAbhiH, bahu ca vaktavyamasmiviSaye asti tattu adhunA nocyate, kevalaM bhavatA yatkathitaM yaduta alpajJAnAvaraNAdibandhe sAmAnyahetavaH kAraNaM adhikajJAnAvaraNAdibandhe tu dravyahiMsA' iti... tattuccham / yasmAt laghughaTe mRtkAraNaM, bRhadghaTe'pi mRdeva kAraNaM, na tu tantavaH / kevalaM laghughaTe alpA mRd, bRhadghaTe ca bahavI mRd kAraNam iti / evaM yadi alpajJAnAvaraNAdibandhe sAmAnyahetavaH kAraNam, tarhi bahujJAnAvaraNAdibandhe viziSTAH sAmAnyahetava eva kAraNaM bhavet, na tu dravyahiMsAdi ityAdi sUkSmaprajJayA nibhAlanIyaM iti saMkSepaH / yazo. : atreyaM dhruvabandhAdiprakriyA- nijahetusadbhAve yAsAmavazyaMbhAvI bandhastA dhruvabandhinyastAzca varNacatuSkaM taijasaM, kArmaNamagurulaghu, nirmANopaghAtabhayakutsAmithyAtvaM, kaSAyAH, jJAnAvaraNapaJcakaM, darzanAvaraNanavakaM, vighnapaJcakamiti saptacatvAriMzat / yAsAM ca nijahetusadbhAve'pi nAvazyaMbhAvI bandhastA anuvavavinyastAzcaudArikavaikriyAhArakazarIrANi, tadupAGgAni trINi, saMhananaSaTkaM, saMsthAnaSaTkaM gaticatuSkaM khagatidvikamAnupUrvIcatuSTayaM, | jinanAmocchvAsanAmodyotanAmA''tapanAma, parAghAtanAma, trasadazakaM, sthAvaradazakaM, gotradvikaM, vedanIyadvikaM, hAsyAdiyugaladvayaM jAtipaJcakaM, vedatrayamAyuzcatuSTayamiti trisaptatiH, | nijahetusadbhAve'pyavazyaMbandhA'bhAvAt / etAsAM candra.: atreyaM dhruvabandhAdiprakriyetyAdi avazyaMbandhAbhAvAt iti yAvat sarvaM spaSTam / , = 80
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo. tathAhi-parAghAtocchvAsanAmnoH paryAptanAmnaiva saha bandhaH, nA'paryApta naamnaa'to'dhruvbndhitvm| nanu kathaM etAsAM nijahetusadbhAve'pi avazyaMbandhasyAbhAvaH ? iti cet tathAhi - parAghAtocchvAsa ityaadi| aSTamaguNasthAne tayoH bandhavicchedo'sti, tatpUrvaM tu tayoH sAmAnyabandhahetuH asti, kintu paryAptanAmakarmaNaiva saha tayorbandho bhavatIti paryAptabandhAbhAve tayorbandho nAstIti adhruvbndhitvmiti| yazA.: AtapaM punarekendriyaprAyogyaprakRtisahacaritameva badhyate, naanydaa| udyotaM tu tiryaggatiprAyogyabandhinaiva sh| yandra.: evaM Atapamapi bandhavicchedAtpUrvamapi ekendriyaprAyogyaprakRtisahacaritameva badhyate, nAnyadA = ekendriyaprakRtibandhA'bhAvakAle, tatazca tadapi adhruvbndhi| yazo.: AhArakadvika-jinanAmnI api yathAkramaM saMyamasamyaktvapratyayenaiva badhyete, naanydetydhuvbndhitvm| zeSazarIrAdiSaTSaSTiprakRtInAM savipakSatvAnijahetusadbhAve'pi nA'vazyaM bandha iti tathAtvaM supratItam / yandra.: yathAkrama = AhArakadvikaM saMyamarUpeNa pratyayeNa = kAraNena, jinanAma ca samyaktvarUpeNa pratyayeNa = kAraNena eva badhyate, nAnyadA iti adhruvabandhitvam / zeSazarIrAdi ityaadi| savipakSatvAt = parasparameva virodhitvaat| tathAhi - saMhananaSaTkamadhye ekabandhe'parapaJcakabandhAbhAva eva, evaM saMsthAnaSaTkamadhye'pi kiJcidekameva bdhyte| evaM trasadazakasya sthAvaradazakasya parasparaM virodhitvam, evaM sAtAsAtayoH, hAsyaratiyugalazokAratiyugalayoH parasparaM virodhH| evaM jAtipaJcakamadhye kiJcidekameva badhyate, vedatrayamadhye kazcideka eva, AyuzcatuSTayamadhye kiJcidekamevetyAdi spssttmev| etadevAha - tathAtvaM = adhruvabandhitvaM supratItam paJcamakarmagranthAdhyetRNAM iti shessH| ___ yazo. : tatra dhruvabandhinISu bhaGgatrayam, anAdyananto bandhaH, anAdisAntaH, saadisaantshc| tatra prathamabhaGgakaH sarvAsAmapi tAsAmabhavyAzritaH, tbndhsyaanaadynnttvaaditi| dvitIyabhaGgakastu jJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNacatuSkAntarAyapaJcakalakSaNAnAM caturdazaprakRtInAm anAdikAlAt saMtAnabhAve pravRttasya badhasya sUkSmasamparAyacaramasamaye yadA vyavacchedaH, tadA / AsAmeva caturdazaprakRtInAmupazAntamohe yadA'bandhakatvamAsAdyA''yuHkSayeNAddhAkSayeNa vA pratipatitaH san punarbandhena sAdibadhaM vidhAya bhUyo'pi sUkSmasamparAyacaramasamaye yadA bandhavicchedaM vidhatte, tadA tRtiiyH| saMjvalanakaSAyacatuSkasya tu sadaiva
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / pravRttabandhabhAvasya yadA'nivRttibAdarAdirbadhavicchedaM vidhatte, tadA dvitiiyH| tataH pratipatitasya punarbandhena| saMjvalanabandhaM sAdi kRtvA kAlAntare'nivRttibAdarAdibhAvaprAptau tadbandhavicchedasamaye tRtiiyH| nidrApracalAtaijasa-kArmaNavarNacatuSkA'gurulaghUpaghAtanirmANabhayajugupsAsvarUpANAM trayodazaprakRtInAmanAdikAlAdanAdibadhaM vidhAya yadA'pUrvakaraNAddhAyAM yathAsthAnaM bandhoparamaM karoti, tadA dvitIyo bhgH| yadA tu tataH pratipatitasya punarbandhena sAditvamAsAdayan bandhaH kAlAntare'pUrvakaraNamArUDhasya nivarttate, tadA tRtiiyH| caturNAM pratyAkhyAnAvaraNAnAM banyo dezavirataguNasthAnakaM yAvadanAdistataH pramattAdau bandhoparamAt sAnta iti dvitiiyH| pratipatitabadhApekSayA tRtiiyH| apratyAkhyAnAvaraNAnAM tvaviratasamyagdRSTiM yAvadanAdibandhaM kRtvA dezaviratAdAvabandhakatvasamaye dvitiiyH| pratipAtApekSayA tRtiiyH| mithyAtvastyAnarddhitrikAnantAnubandhinAM tu mithyAdRSTiranAdibandhako yadA samyaktvA'vAptau bandhoparamaM karoti tadA dvitIyo bhnggH| punarmithyAtve gatvA tAn baddhvA yadA bhUyo'pi samyaktvalAbhe na banAti tadA tRtiiyH| ityevaM dhruvabandhinInAM bhnggtrym| yandra.: adhunA teSu anAdyanantAdibhaGgakAn pradarzayati - tatra = 120 prakRtiSu madhye dhruvabandhinISu = jJAnAvaraNAdiprabhRtiSu bhnggtrym| tadbandhasya = abhavyAzritasya dhruvbndhiprkRtibndhsy| saMtAnabhAve = anavarataM, satataM iti yaavt| addhAkSayeNa vA = ekAdazaguNasthAnasya yaH kAlaH, ttprismaaptyaa| anivRttibAdarAdiH = AdipadAt sUkSmasamparAya:, yasmAt saMjvalanalobhasya bandhavicchedaM sa karoti iti / apUrvakaraNAddhAyAM = aSTamaguNasthAnasamaye yathAsthAnaM = yAsAM prakRtInAM aSTamaguNasthAnasamaye eva yasminkAlavibhAge bandhavicchedasthAnaM, tAsAM tsminsthaane| ityevaM dhruvabandhinInAM bhnggtrym| etadantaM yAvat prAyaH sarvaM sugamamiti na vivRtm| dvitIyapaJcamakarmagranthAbhyAsa: prastutapadArthaspaSTIkaraNAyAvazyaka iti| yazo.: sAdyanantabhaGgakastu virodhaadevaanudbhaavyH| adhruvabandhinInAM tvadhruvabandhitvAdeva sAdisAntalakSaNa eka eva bhaGgo lbhyte| adhikamasmatkRtakarmaprakRtivRttyAderavaseyam // 12 // yandra.: nanu etAsAM prakRtInAM bandhasya sAdyanantabhaGgakaH kathaM na pratipAditaH? iti cet, sAdhanantabhaGgakastu virodhAdeva = yadi kasyacitkarmaNo bandhaH sAdiH, tarhi sa ananto naiva bhavet, yadi cAnantaH, tarhi sAdirnaiva bhavedityevaM virodhAdeva anudbhAvyaH = avicaarnniiyH| nanu adhruvabandhinInAM ko bhaGgo bhavedityata Aha - adhruvabandhinInAM tu adhruvabandhitvAdeva = kadAcid bandhaH kadAcicca netyevaMsvarUpatvAdeva sAdisAntalakSaNa eka eva = na tu anAdyanantAdirUpA anye
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / ityevakArArtho bhaGgo lbhyte| tAsAM hi bandhaH satataM na bhavati, tatazca yadA bhavati, tadA sAdiH, yadA punarna bhavati, tadA sAnta iti| __ adhikaM = 120 karmaprakRtInAM vizeSataH anAdyanantabhaGgakAdisvarUpaM asmatkRtakarmaprakRtivRttyAdeH = mahopAdhyAyaiH kRtA yA karmaprakRtivRttiH, tadAdeH sakAzAt, AdipadAt tathAvidhaM vRttyantaraM grAhyam avseym| yazo. : (nanu pUjApaJcAzake 'eyassa samattIe' ityanena praNidhAnaM caityavandanAnte karttavyatayA proktamiti pUjAdikAle praNidhAnAbhAvena hiMsAdoSatvaM pUjAyAmakSatameva) praNidhAnapradhAnena tu caityavandanena tdpniiyte| ata eva praNidhAnAdyAzayarAhityAt, dravyakriyArUpatvena pUjAyA dravyastavatvam / yandra.: jinapUjAyAM vidhizuddhAyAmapi kenA'pi prakAreNa hiMsAdoSaM sAdhayituM pUrvapakSo yuktyantaramAhananu pUjApaJcAzake ityaadi| ___ ayaM bhAvArthaH - 'eyassa samattIe' ityAdigAthAyAM 'dravyastavasya samAptau praNidhAnaM kArya' iti pUjApaJcAzake prtipaaditm| atra ca 'dravyastavasyAnte praNidhAnaM karttavyatayA upadiSTaM' iti jJAyate yaduta 'dravyastavakAle tu praNidhAnaM nAsti' iti| praNidhAnaM ca zubhabhAvaH, tatazca tadabhAvena jinapUjAyAM puSpAdyupamardanaM bhAvahiMsaiva, yadA tu pUjAnte praNidhAnapradhAnaM caityavandanaM kriyate, tadA hiMsAdoSo dUrIkriyata iti kUpadRSTAnto'tra ghttte| adhunaa'kssraarthH| sa ca spaSTa ev|| ata eva = pUjAkAle praNidhAnAbhAvena bhAvahiMsAtvaM iti yat prasAdhitam, tasmAdeva praNidhAnAdyAzayarAhityAt = praNidhAnapravRttivighnajayasiddhiviniyogarUpaiH bhAvastavakAraNIbhUtaiH AzayaiH yat rahitatvaM jinapUjAyAmasti, tasmAt dravyakriyArUpatvena = jinapUjAyA dravyakriyAsvarUpatvAt pUjAyA drvystvtvm| ayamAzaya: - AzayabhedA ete sarve'pi, hi tttvto'vgntvyaaH| bhAvo'yamanena vinA, ceSTA dravyakriyA tucchaa|| (So. 3/12) iti ssoddshkvcnm| atra praNidhAnAdaya AzayA bhAvaH' iti nigaditam, tena vinA ceSTA dravyakriyA tucchA ca prtipaaditaa| pUjApaJcAzakAnusAreNa tu jJAyate yaduta 'jinapUjAnte praNidhAnaM kAryaM ' iti tatazca arthApattyA jinapUjAkAle praNidhAnAdirUpo bhAvo nAsti' iti nishciiyte| tatazca praNidhAnAdirahitA jinapUjAkriyA na bhAvakriyA,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM kintu dravyakriyA, dravyakriyArUpatvena sA dravyastavaH, na tu bhAvastava: / tatazca yat pUjAyA dravyastavatvaM pratipAditaM, tenA'pi nizcIyate, yaduta sA kriyA praNidhAnAdirahitaiva, anyathA drvystvtvaasmbhvaaditi| yazo. : ityatrAha - davvathao pupphAI, Na u paNihANAivirahao ceva / paNihANAI ante, bhiNNaM pUvviM tu sAmaNNaM // 13 // - thandra. : atra = etasminpUrvapakSe sati Aha trayodazyA gAthAyAH saMskRtachAyA anvayazcaivam / puSpAdiH praNidhAnAdivirahata eva dravyastavo na tu / ante praNidhAnAdi bhinnaM pUrvaM tu sAmAnyam // 13 // dravyastavo dvAbhyAM prakArAbhyAM bhavati / tatra praNidhAnAdyabhAvaiH yo dravyastavaH, sa tucchakriyArUpa eko dravyastavaH, yastu puSpAdinA dravyeNa stavaH, sa praNidhAnAdisadbhAve'pi puSpAdidravyaprAdhAnyAd dravyastavaH, sa ca dvitIyaH / pUjApaJcAzake dravyastavAnte yatpraNidhAnaM uktaM tattu trayodazaprArthanAsvarUpaM 'jaya vIyarAya' ityaadisuutraatmkmuktm| dravyastavakAle ekAgratAdirUpaM tu praNidhAnamastyeveti dravyastavo na tucchakriyArUpo dravyastavaH, kintu dravyeNa pradhAno dravyastavaH abhipreta iti / tathA bhAvastavakAraNatvAt sa dravyastava iti / etatsarvaM spaSTIkarttavyam / adhunA trayodazyA gAthAyA vRttiH vikrIyate / yazo. : 'davvathau pupphAI, santaguNakittaNA bhAve' iti niryuktivacanAd dravyeNa puSpAdinA stavo dravyastava iti vyutpatterjinapUjAyA dravyastavatvamucyate / candra. : davvathau pupphAI ityAdi / 'puSpAdiH dravyastavaH, vidyamAnaguNotkIrtanaM ca bhAvastava:' iti niryuktivacanAt na tu 'davvathau paNiha NAibhAvaviraho' ityAdi nigaditaM iti dhyeyam / dravyeNa puSpAdinA stavo dravyastava iti vyutpatteH = etAdRzasamAsAnusAreNa jinapUjAyA dravyastavatvaM ucyte| na tu praNidhAnAdiviraheNa dravyastavatvamiti / yazo. : guNavattayA jJAnajanakaH zabdaH (stavaH ) ityatra varNadhvanisAdhAraNaM | tAlvoSThapuTAdijanyavyApAratvaM zabdatvamiti janyAntaparihAreNa vyApAramAtrasyaiva grahaNaucityAt / 84
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM candra. : nanu 'puSpAdiH dravyastavaH ' iti yaduktaM, tanna saMgatamAbhAti / tathAhi - 'guNavattayA jJAnajanakaH zabdaH stava:' iti stavasya vyAkhyA / atra dRSTAnta ittham / 'bhagavAn sarvajJo vItarAgo dezanayA jIvopakArI' ityAdi yaH zabda uccAryate, taM zrutvA zrotRRNAM jJAnaM bhavati yathA 'bhagavAn mahAvIro guNavAn' iti / itthaM ca ' bhagavAn guNavAn' ityevaMrUpaM guNavattayA yajjJAnaM, tasya janako' bhagavAn sarvajJaH' ityAdirUpo yaH zabdaH, sa eva stava ucyate / tatazca puSpAdibhiH yA pUjA kriyate, sA kathaM stavaH ? tasyAH zabdatvAbhAvAt / zabda eva stava iti coktamevAnantaramiti cet zruNu / guNavattayA jJAnajanakaH zabdaH stavaH ityatra = stavavyAkhyAyAM 'zabda' iti yat padaM vartate, tasmin yat zabdatvaM vartate, tat 'tAlvoSThapuTAdijanyavyApAratvaM zabdatvaM' itisvarUpaM yadyapi asti, tacca 'ka kha - ga' ityAdirUpeSu varNeSu tu vidyate eva, kintu 'ka-kha-ga' ityAdirUpavarNebhyo bhinneSu saMgItAdisambandhiSu dhvaniSvapi vidyata ev| itthaM ca tAlvoSThapuTAdijanyavyApAratvarUpaM zabdatvaM varNadhvanisAdhAraNaM asti| yuktaJcaitat yasmAt yathA guNavattayA jJAnaM varNAtmako vyApAro janayati, tathaiva 'ayaM bhagavAn guNavAn' iti guNavattayA jJAnaM dundubhiprabhRtisambandhI vyApAro'pi janayatyeva / tatazca yathA varNAtmakaH zabdaH stavaH, tathaiva dundubhiprabhRtizabdo'pi dhvanirUpo'pi san stava eveti / - parantu yadi varNAtmako vyApAro guNavattayA jJAnajanako vyApAra iti kRtvA stavaH, dhvanyAtmako vyApArazca guNavattayA jJAnajanako vyApAra iti kRtvA stava:, tarhi devamanuSyAdInAM karayojanapuSpopanayanAdirUpo vyApAro'pi 'bhagavAn guNavAn' iti jJAnajanako vyApAra iti kRtvA so'pi stava eveti karayojanapuSpopanayanAdirUpe vyApAre'pi stavalakSaNaM sambandhanIyameva / parantu prastuto vyApArastAlvoSThapuTAdijanyo vyApAro na, tatazca " guNavattayA jJAnajanakaH tAlvoSThAdijanyavyApAraH zabdaH (stavaH ) " iti stavalakSaNaM tatra na ghttet| tasmAt yA 'zabda' padasya vyAkhyA kRtA, tasyAH sakAzAt 'tAlvoSThapuTAdijanya' iti bhAgo duuriikrttvyH| kevalaM 'vyApAraH zabdaH ' ityevameva 'zabda' padasya vyAkhyA karaNIyA / tatazca 'guNavattayA jJAnajanakaH zabdaH stavaH ' iti stavavyAkhyAnaM tu satyaM, kintu zabdo nAma vyApAra eva, na tu tAlvoSThapuTAdijanyo vyApAra iti / itthaM ca yathA varNA guNavattayA jJAnajanakavyApArarUpAH stavaH, yathA ca dhvanayo guNavattayA jJAnajanakavyApArarUpAH stavaH, tathaiva puSpAdyupanayanAdirUpA kriyA'pi guNavattayA jJAnajanakavyApArarUpAH stava eveti jinapUjAyAH stavatvaM siddham / adhunA'kSarArthaH puna ucyate / dravyeNa stava dravyastava iti vyutpattibalAt jinapUjA dravyastava iti / nanu jinapUjA dravyeNa bhavati iti satyam, kintu sA stava iti kathaM nirNItam / yasmAt stavo guNavattayA jJAnajanakazabdasvarUpaH, jinapUjA 85
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - tu na zabdarUpeti tasyAH stavatvameva nAstItyata Aha - guNavattayA jJAnajanakaH zabdaH (stavaH) ityatra = stavavyAkhyAyAM varNadhvanisAdhAraNaM = ka-kha-ga ityAdivarNeSu dundubhiprabhRtidhvaniSu ca vidyamAnaM tAlvoSThapuSTAdijanyavyApAratvaM zabdatvaM iti janyAntaparihAreNa = 'tAlvoSThapuTAdijanya' iti zabdAnAM tyAgena vyApAramAtrasyaiva grahaNaucityAt / vyApAramAtragrahaNA'bhAve tu guNavattayA jJAnajanakasyApi puSpopanayanAde: stavatvaM na syAt, iSyate ca tat, guNavattayA jJAnajanakasya sarvasyA'pi stvtvenesstttvaaditi| yazo.: AlaGkArikamate ceSTAdivyApArasya vyaJjakasya grahaNAvazyakatvenoktaparihArasyAvazyakatvAcca / yandra.: nanu yogAd rUDherbalIyastvamiti nyAyAt yadyapi bhavatu nAma puSpopanayanAdivyApAro guNavattayA jJAnajanakaH, tathA'pi rUDhyA tu zabdasyaiva tAlvoSThapuTAdijanyavyApArarUpasyaiva stavatvamiSyate, na tu puSpopanayanAdivyApArasyetyato jinapUjAyAH stavatvasAdhanAya yuktyantaramAha - AlaGkArikamate ca ceSTAdivyApArasya = kAyikakriyArUpasya vyaJjakasya = svasmin yat tIrthaMkarAdigatasya guNavattvasya jJAnaM, tatpradarzakasya grahaNAvazyakatvena = grahaNasyAnivAryatvena uktaparihArasya = janyAntatyAgasya AvazyakatvAcca / ayaM bhAvaH - yadi 'guNavattayA jJAnajanakaH zabdaH stavaH' iti vyAkhyA kriyeta, tatrA'pi tAlvoSThapuTAdijanyo vyApAra zabda ityeva yadi 'zabda' padasya vyAkhyA kriyet| tarhi AlaGkArikamate ApattiH syaat| yasmAt AlaGkArikamate 'guNavattAyA vyaJjakazceSTAdivyApAro'pi stavaH' ityeva sviikRtm| tatazca teSAM mate stavavyAkhyAmadhye guNavattA vyaJjakasya ceSTAdivyApArasya grhnnmaavshykm| tatazca yadi zabdavyAkhyAmadhye tAlvoSThapuTAdijanyavyApAratvaM bhavet, tarhi vyaJjakasya ceSTAdivyApArasya grahaNaM na syAt, tasya taalvosstthputtaadijnyvyaapaartvaabhaavaat| tasmAt avazyaM janyAntasya parihAra: kAryaH, yena guNavattayA jJAnajanako vyApArarUpa eva stavaH syaat| sa ca vyApAro varNarUpo dhvanirUpo vyaJjakaceSTArUpo vA bhavet, sarvo'pi stava ev| evaM ca sati jinapUjAyA api guNavattayA jJAnajanakavyApArarUpatvAt stavatvaM siddham, puSpAdidravyeNa kriyamANatvAcca drvystvtvmiti| yazo.: na tu praNidhAnAdivirahAdeva dravyastavatvaM, tathA sati tucchtvenaa'praadhaanyruupdrvypdaarthtvprsnggaat|| yandra.: evaM tAvat puSpAdinA dravyeNa stavatvaM prasAdhyAdhunA pUrvapakSeNa yat 'praNidhAnAdivirahAdeva dravyastavatvaM' ityekAntataH pratipAditaM, tanniSedhAyAha -
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - na tu praNidhAnAdivirahAdeva 'kintu dravyasya puSpAdeH prAdhAnyAdapi' ityevkaaraarthH| tathA praNidhAnAdivirahAdapi bhavati dravyastavatvaM, parantu tasmAdeva bhavatItyevamekAnto na manorama iti evkaaraatsuucitm| nanu praNidhAnavirahAdeva dravyastavatvamiti svIkAre ko doSaH? ityata Aha - tathA sati = evaM svIkAre sati tucchatvena apraadhaanyruupdrvypdaarthtvprsnggaat| ayaM bhAva: - SoDazake proktaM yaduta anena vinA ceSTA dravyakriyA tucchA' iti| tatazca yadi dravyastave praNidhAnAdirUpabhAvasya viraha eva svIkriyeta, tarhi tena vinA dravyastavastuccha eva syaat| yazca tuccha:, sa bhAvakriyA tu tAvad dUre, kintu bhAvakriyAyAH kAraNarUpA pradhAnadravyakriyA'pi na syAt, kintu bhAvakriyAyA akAraNIbhUtA apradhAnadravyakriyaiva syaat| na caitadiSTaM, tasmAt praNidhAnAdivirahAdeva dravyastavatvamiti na yuktamiti bhaavH| yazo.: taduktaM SoDazake - 'praNidhi-pravRtti-vighnajaya-siddhi-viniyoga-bhedataH praayH| dharmajJairAkhyAtaH, zubhAzayaH paJcadhA'tra vidhau / / 1 / / yandra.: tad = anantaraM eva pratipAditaM uktaM ssoddshke| SoDazakagAthAnAM saGkepArthastvayam - (1) atra vidhau = asmin dharmAnuSThAne dharmajJaiH prAya: praNidhipravRttivinajayasiddhiviniyogabhedataH paJcadhA zubhAzaya aakhyaatH| tatra praNidhAnaM kiM? ityAha - yazo.: praNidhAnaM tat samaye, sthitamattadadha:kRpAnugaM caiva / niravadya vastuviSayaM, parArthaniSpattisAraM ca / / 2 / / yandra.: (2) tatsamaye = dharmasthAnasya maryAdAyAM sthitimat = dRDhatAvat, tadadhaHkRpAnugaM caiva = adhikRtadharmasthAnApekSayA hInadharmasthAnavartiSu kRpAnvitaM niravadyavastuviSayaM = ahiMsApramukhaniravadyavastusambandhi parArthaniSpattisAraM ca = paropakArakaraNapradhAnaM ca prnnidhaan| // yazo.: tatraiva tu pravRttiH shubhsaaropaaysnggtaatyntm| adhikRtayatnAtizayAdautsukyavivarjitA caiva / / 3 / / yandra.: tadanantaraM pravRttirUpa Azayo bhavati, sa ca kIdRzaH? ityAha - (3) tatraiva = praNidhAnasambandhinyeva dharmAnuSThAne atyantaM zubhasAropAyasaGgatA = zobhanena nipuNena
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / copAyena samanvitA adhikRtayatnAtizayAt = adhikRte = dharmAnuSThAne yatnAtizayAt = atyantamAdarAt autsukyavivarjitA caiva = 'kadA dharmAnuSThAnaM samAptaM bhaviSyati' ityevaM rUpa-utsukatAvirahitA pravRttiH bhvti| yazo. : vighnajayastrividhaH khalu, vijJeyo hiinmdhymotkRssttH| mArga iha kaNTaka-jvara-mohajayasamaH pravRttiphalaH / / 4 / / yandra.: adhunA pravRtyanantarabhAvinaM vighnajayarUpamAzayaM darzayati / (4) vijayaH khalu hInamadhyamotkRSTa iha mArge kaNTakajvaramohajayasamaH pravRttiphalaH = viziSTapravRttisampAdako vijnyeyH| kaNTakatulyaM jaghanyaM vighnaM, jvaratulyaM madhyamaM, mArgasmRtibhraMzatulyaM tRtiiymiti| dharmAnuSThAne tu zItoSNAdipariSahA jaghanyaM vighnaM,zarIrAntaHsamudbhavA rogA madhyamaM vighnaM, mohanIyAdi karmodayazcotkRSTaM vighnm| etattritayavijayena viziSTA prvRttirbhvti| yazo.: siddhistattaddharmasthAnAvAptiriha tAttvikI jnyeyaa| adhike vinayAdiyutA, hIne ca dayAdiguNasArA / / 5 / / yandra.: adhunA vighnajayAnantarabhAvinI siddhimAha - (5) iha adhike = gurvAdiSu vinayAdiyutA, hIne ca = svApekSayA'lpaguNavati dayAdiguNasArA tattaddharmasthAnAvAptistAttvikI siddhiH jnyeyaa| yazo.: siddhezcottarakAryaM viniyogo'vndhymetdetsmin| satyanvayasampattyA, sundaramiti tatparaM yAvat / / 6 / / yandra.: adhunA viniyogaM siddheruttarakAryabhUtamAha - (6) viniyogaH siddheH uttarakArya = uttarakAlInaM kAryaM, etasmin viniyoge sati etad = prakRtaM dharmAnuSThAnaM avandhyam = sphlm| kathaM avandhyamityAha - anvayasampattyA paraM yAvat tat = dharmAnuSThAnaM sundrmiti| uttarottaraM viziSTaM dharmAnuSThAnaM viniyogaprabhAvAtprApyate, tacca dharmAnuSThAnaM ante utkRSTaM prApyate, yAvacca tanna bhavati, tAvatsundarameva taddharmAnuSThAnaM prApyata iti| viniyogo nAma parajIvaM pratyapi dharmAnuSThAnasya smpaadnmiti| yazo.: AzayabhedA ete, sarve'pi hi tattvato'nugantavyAH / bhAvo'yamanena vinA, ceSTA dravyakriyA tucchA' / / 7 / / iti /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM thandraH evamAzayapaJcakamabhidhAyA'dhunaitanmAhAtmyamAha - - (7) sarve'pi ete = praNidhAnAdayaH kriyArUpatayA dRzyamAnA api tattvato = paramArthata AzayabhedAH = adhyavasAyaprakArA avagantavyAH / ayaM = paJcaprakAro'pyAzayo bhAvaH, anena = bhAvena vinA ceSTA = dharmAnuSThAnarUpA tucchA = sarvathA phalarahitA, ata eva dravyakriyA = apradhAnadravyakriyArUpA / etttaavtsngkssepto'bhihitm| vistarArthinA tu SoDazakavRttiH yogaviMzikAvRttiH, yogavizikAvRttyuparikRtA candrazekharIyAvRttizcAvalokanIyeti / yazo.: na ca sarvApi jinapUjA'prAdhAnyenaiva dravyarUpA, yAdivRddhibhAvA'bhAvAbhyAM dravyabhAvetaravizeSasya tatra tatra pratipAdanAt / apUrvatvapratisandhAnavismayabhavabha candra.: he pUrvapakSa! bhavatA tu sarvA'pi jinapUjA tucchA, ata evAprAdhAnyena dravyarUpA sviikriyte| na ca sarvA'pi = kintu -- praNidhAnAdibhAvavirahitaiva 'iti apizabdArthaH / aprAdhAnyenaiva = bhAvastavAkAraNatvenaiva, tucchatvenaiveti yAvat dravyarupA / I nanu kimarthaM sarvA'pi tAdRzI na svIkriyate ? iti zaGkAyAmAha - apUrvatvapratisandhAnetyAdi / 'aho! anAdisaMsAre pUrvaM kadA'pi kutrApi naiva prApto mayA etAdRzo dravyastava:' iti apUrvatvapratisandhAnam, tathA jinaguNAn dRSTvA vismayaH, tathA 'bhayAvahAtsaMsArAt mama saMrakSako'yaM bhagavAn, ayaM tasya stavaH' ityAdisvarUpaM bhavabhayam / tathA''dipadAt mokSAbhilASAdayo bhAvAH, tatazca teSAM vRddhibhAvo yasmindravyastave'sti, tasmin dravyastave bhAvakriyAtvameva, sa eva ca dravyeNa kriyamANaH stava iti kRtvA dravyastava ucyate, parantu sa cAritrarUpasya bhAvastavasya kAraNatvAt pradhAno dravyastavaH / yasmiMstu dravyastave apUrvatvapratisandhAnAdivRddhirnAsti, tasmin dravyakriyAtvameva, sa ca cAritrarUpasya bhAvastavasyAkAraNatvAt apradhAno dravyastavaH / etadevAha-dravyabhAvetaravizeSasya = dravyakriyAbhAvakriyayoH mahadbhedasya tatra tatra = teSu teSu yogAdi grantheSu pratipAdanAt / tathA ca zAstreSu jinapUjA proktanItyA bhAvakriyAsvarUpA, pradhAnadravyastavasvarUpA ca pratipAditaiveti sarvA'pi jinapUjA aprAdhAnyenaiva dravyakriyAsvarUpA naiva svIkartuM zakyeti bhAvaH / viziSTataraM pUrvaM yazo : yattu praNidhAnAdi ante = caityavandanAnte proktaM, tabhinnaM sAmAnyaM, sarvakriyAsAmAnye ( sAmAnyena) bhAvatvA''pAdakamiti bhAvaH / 87 = yandraH nanu tarhi pUjApaJcAzake ante praNidhAnaM proktaM, tatkimartham ? tena tu etadeva jJAyate yaduta pUjAkAle praNidhAnaM nAstyevetyata Aha- yattu praNidhAnAdi ante = caityavandanAnte proktaM karttavyatayA, tad - bhinnaM = viziSTataraM 'jaya vIyarAya' ityAdisUtreNa trayodazaprArthanAsvarUpameva pUrvaM tu = pUjAkAle tu
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM sAmAnyaM = SoDazakagranthapratipAditasvarUpaM sarvakriyAsAmAnye = jinapUjAsambandhinISu sarvAsu kriyAsu yadi vA kutrApi dharmAnuSThAne bhAvatvApAdakam = 'sA kriyA bhAvarUpA' iti saadhkm| etacca SoDazakagAthayA jJAyata eva yaduta 'yatra praNidhAnAdirUpo bhAvo vidyate, tad dharmAnuSThAnaM bhAvakriyA' iti / yazo. : kathamante praNidhAnAdi bhinnamiti cedatrAhuH - - 'eyassa samattIe kusalaM paNihANamo u kAyavvaM / tto pavittivigghajayasiddhi taha ya thirIkaraNaM / / ' (pU. paJcA. 29) etasya = caityavandanasya samAptau kuzalaM zubhaM praNidhAnaM prArthanAgatamekAggram, 'u' iti nipAta: |pAdapUraNe, karttavyaM = vidheyaM, yasmAditaH pravRttiH = saddharmavyApAreSu pravartanaM, jAtamanorathAnAM yathAzakti tadupAye pravRtteH / vighnajayo mokSapathapravRttipratyUhasya jaghanyamadhyamotkRSTasyA'zubhabhAvarUpasya | prnnidhaanjnitshubhbhaavaantrennaabhibhvaat| tathA siddhirvighnajayAtprastutadharmavyApArANAM niSpattiH / tathaiva ca sthirIkaraNaM | = svagataparama (paragata ) dharmavyApArANAM sthiratvAdhAnaM, parayojanAdhyavasAyenA'nubandhA'viccheda iti yAvat / = = ndra. : zaGkate - kathamante praNidhAnAdi bhinnaM iti nirNItam ? ! samAdadhati - atrAhuH ityAdi / nanu praNidhAnAtkathaM saddharmavyApAreSu pravartanam ? iti prazne satyAha- jAtamanorathAnAM = prArthanAsUtreNa yAciteSu padArtheSu bhavanirvedAdiSu samprAptamanorathAnAM yathAzakti = svazaktyanusAreNa tadupAye = saddharmopAye prvRtteH| svagataparagatadharmavyApArANAM sthiratvAdhAnaM iti / nanu siddheH pazcAd viniyogo nigaditaH, viniyoge tu parasmin dharmAnuSThAnaM sthiraM bhavati, na tu svasmin / tatazcAtra svagatAnAmapi dharmavyApArAnAM yat sthiratvAdhAnamuktaM, tanna ghaTeta ? iti zaGkAyAM spaSTayannAha - parayojanAdhyavasAyena 'ime jIvA dharmAnuSThAne udyuktA bhavantu' iti pavitrAdhyavasAyena anubandhAvicchedaH svasminnapi taddharmAnuSThAnaparamparA'vinAzaH / paropakArapavitrabhAvanAyAH svopakArakaraNaikazIlatvAditi / = yazo. : 'etto cciya Na NiyANaM, paNihANaM bohipatthaNAsarisaM / suhabhAvaheubhAvA NeyaM iharA'pavittI ya / / ' (pU. paJcA. 30) = Arogyaita eva = kuzalapravRttyAdihetutvAdeva, bodhiprArthanA (sadRzaM ) | bodhilAbhasamAdhivaraprArthanA (sadRzaM ), itarathA = nidAnatve'pravRttirantyapraNidhAne syAt, sA cA'niSTA / thandra.H pUjApaJcAzakagAthAyA anvayastvevam - ita eva bodhiprArthanAsadRzaM praNidhAnaM zubhabhAvahetutvAt na nidAnaM jnyeym| itarathA'pravRttizca - iti /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ -CAN kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - adhunA prastutagAthAyA mahopAdhyAyapradarzitA vRttiH - ita eva = kuzalapravRttyAdihetutvAdeva = pUrvagAthAyAM yatpratipAdittaM yaduta praNidhAnaM kuzalapravRttyAdiheturbhavati,tasmAdeva hetutvAd bodhiprArthanAsadRzaM = 'AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM diMtu' iti yat 'logassa' aparanAmake 'nAmastave' sUtram, tasmin yA ArogyabodhilAbhasamAdhivaraprArthanA kriyate, tasyAH sadRzaM idaM jayavIyarAyasambandhi prnnidhaanmiti| itarathA = nidAnatve yadi hi 'jaya vIyarAya' sUtragatA prArthanA nidAnaM syAt, tarhi apravRttiH = akarttavyatvameva antyapraNidhAne = caityavandanAnte kriyamANe praNidhAne syAt / nanu na karttavyaivAntyapraNidhAne pravRttirityata Aha - sA ca = apravRttizca anissttaa| ayaM bhAvaH - yathA nAmastavagatA prArthanA zubhabhAvena kuzalapravRttyAdihetutvAdeva na nidAnaM, tathaiva caityavandanAnte kriyamANaM 'jayavIyarAya' praNidhAnaM zubhabhAvena kuzalapravRttyAdihetutvAdeva na nidaanm| yadi hi tannidAnaM syAt, tarhi tasminpravRttirakarttavyA syaat| na ca etadiSTam / yazo. : 'evaM tu iTThasiddhi, davvapavittI u aNNahA NiyamA / tamhA aviruddhamiNaM, NeyamavatthaMtare ucie / / ' (pU. paJcA. 31) evaM punaH praNidhAnapravRttAviSTasiddhiH, praNidhAnayuktacaityavandanasya bhAvAnuSThAnatvena sklklyaannkaaritvaat| dravyapravRttistvanyathA = praNidhAnaM vinA, niyamAt, tsmaaddhetorettprnnidhaanmviruddhm| avasthAntara (re ?) = aprAptaprArthanIyaguNAvasthAyAM, tacca 'jaya vIarAe' tyaadi| yandra.: nanu praNidhAne'pravRttiH kimartha neSTA? iti cet, zruNu evaM tu ityaadi| paJcAzakagAthA'nvayastvevam - evaM tu iSTasiddhiH, anyathA niyamAd drvyprvRttiH| tasmAt ucite avasthAntare, idaM aviruddhaM jJeyam / / 31 / / adhunA mahopAdhyAyapradarzitA tavRttiH - evaM punaH = praNidhAnapravRttau iSTasiddhiH = mokSaprAptiH / kathamiSTasiddhirityAha - praNidhAnayuktacaityavandanasya = 'jaya vIyarAya' sambandhinA praNidhAnena yuktasya caityavandanasya bhAvAnuSThAnatvena sakalakalyANakAritvAt = moksssmpaadktvaat| aprAptaprArthanIyaguNAvasthAyAM = aprAptA ye prArthanIyA bhavanirvedAdirUpA guNAH, tdvsthaayaaN| tacca = prnnidhaanN| tIrthakarAdInAM tu tAdRzAvasthA'bhAvAt tatpraNidhAnaM nocitamiti bhaavH| yazo.: na cedaM nidAnaM mokSAGgaprArthanAtvAd bodhipraarthnaavt| tiirthkrtvpraarthnaavt| yandra: prakRtapraNidhAnasyAnidAnatvameva puna: anumAnasvarUpena spaSTayati na cedaM = 'jayavIyarAya' praNidhAnaM nidAnaM = ihaparalokasukhApekSA nidAnamiti sAmAnyato nidaanvyaakhyaanm| 'jayavIyarAya' sUtre
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM yA bhavanirvedAdirUpA trayodazapadArthaprArthanA kriyate, sA nidAnaM na / tatra kAraNamAha - mokSAGgaprArthanAtvAt = mokSakAraNIbhUtAnAM bhavanirvedAdipadArthAnAM praarthnaasvruuptvaat| tatra dRSTAntamAha - bodhiprArthanAvat / yathA nAmastavAntargatA bodhilAbhaprArthanA mokSAGgaprArthanArUpatvAt na nidAnaM, tathaiva 'jayavIyarAya' sUtrAntargatA prArthanA'pi bodhyeti / dRSTAntAntaraM pratipAdayati - tiirthkrtvpraarthnaavt| yazo.: tIrthakaratvaprArthanA caudayikabhAvAMze nidAnaM, chatracAmarAdivibhUtiprArthanAyA bhavaprArthanArUpatvAt / yandra. : nanu dazAzrutaskandhAdau 'tIrthakaratvaM. me bhUyAt' ityAdirUpA prArthanA nidAnarUpatvAdeva prtissiddhaa| bhavaduktarItyA ca tIrthakaratvaM mokSAGgam, tatazca tasya prArthanA mokSAGgaprArthanArUpatvAnna nidAnaM, tatazca tIrthakaratvaprArthanAyAH pratiSedho na yukta iti cet, na, tIrthakare chatracAmarAdivibhUtisvarUpaM tIrthakaratvaM tIrthakaranAmakarmodayajanyatvAdaudayikabhAvaH, parantu tIrthaMkare kevalajJAnAdivibhUtisvarUpaM tIrthakaratvaM tattatkarmakSayajanyatvAt kSAyikabhAvaH / evaM ca tIrthakare dvau aMzau - audayikabhAvAMzaH kSAyikabhAvAMzaH / tatra audayikabhAvAMzasya prArthanA tu nidAnameva, yasmAt chatracAmarAdivibhUtiH na mokSAGgA, kintu saMsAra eva sa / tathA ca dazAzrutaskandhAdau tIrthakaratvaprArthanAniSedha audayikabhAvAMzamapekSyaiva kRtaH / yA tu kevalajJAnAdirUpakSAyikabhAvAMzasya prArthanA kriyate, sA tu kSAyikabhAvAMzamapekSya bhavantIti naiva pratiSiddheti / etadeva Aha tIrthakaratvaprArthanA ca audayikabhAvAMze yo mugdhazchatracAmarAdivibhUtirUpaM = audayikabhAvAMzameva tIrthaMkaratvaM manyate, sa tadeva tIrthakaratvaM manasikRtya 'mama tIrthakaratvaprAptiH syAt' iti prArthayati sA ca prArthanA audayikabhAvAMze satI nidAnaM / kasmAnnidAnamityatra kAraNamAha chatracAmarAdivibhUtiprArthanAyAH = audayikabhAvAMzarupasya tIrthakaratvasya prArthanAyA bhvpraarthnaaruuptvaat| - yazo.: na tu kSAyikabhAvAMze, tatra tIrthakaratvopalakSitakevalajJAnAdereva kAmyatvAt, tasya ca sAkSAnmokSAGgatvAt / - candra. : na tu kSAyikabhAvAMze = kevalajJAnAdisvarUpe / - yaH pariNato ghAtikarmakSayasamudbhUtAn guNAneva tIrthakaratvaM manyate sa tadeva tIrthakaratvaM manasikRtya 'mama tIrthakaratvaprAptiH syAt' iti prArthayati sA ca prArthanA kSAyikabhAvAMze satI na nidAnam / kasmAnna nidAnaM ? ityatra kAraNamAha tatra = prastutaprArthanAyAM tIrthakaratvopalakSita kevalajJAnAdereva = sa hi prAjJaH tIrthakaratvaM kevalajJAnAdirUpameva manyate, tatazca tIrthakaratvena kevalajJAnAdi eva upalakSitaM bhavati / tatazca tAdRzakevalajJAnAdereva kAmyatvAt = icchAviSayIbhUtatvAt / nanu bhavatu nAma tatprArthanAyAM kevalajJAnAdeH kAmyatvaM, parantu tena kiM siddhamiti Aha - tasya ca = kevalajJAnAdezca sAkSAt mokSAGgattvAt = sAkSAt
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM mokSaprApakatvAt / tathA ca kevalajJAnAdi sAkSAnmokSAGgaM tatazca tasya prArthanA sAkSAnmokSAGgatvAt na nidAnaM iti atra siddham / atra dRSTAntaH / kecit jainetarA devIprabhRtisukhasamanvitaM svargameva mokSaM manyante, tAttvikajainAstu sarvathA paudgalikasukharahitaM Atmikasukhasamanvitameva ca mokSaM manyante / tatazca dvaye'pi yadA 'mama mokSaH syAt' iti prArthanAM kurvanti,tadA jainetarANAM sA prArthanA zabdato mokSaprArthanArUpA'pi satI tadbhAvApekSayA tu devIprabhRtisukhaprArthanArUpaiva / tAttvikajainAnAM tu sA prArthanA zabdato bhAvatazcApi tAttvikamokSaprArthanArUpaiveti / ata eva 'mama devIprabhRtikaM bhavatu' iti prArthanAvat pratipAditAnAM jainetarANAM 'mama mokSaH syAt' iti prArthanA'pi bhavarAgasamanvitA satI mlinaiveti| etatsarvaM tIrthakaratvaprArthanAyAmapi upayujya vaacym| yazo. : Aha ca - 'mokkhaMgapatthaNA iya, na niyANa taduciyassa viNNeyaM / suttANumaIo jaha, bohIe patthaNA mANaM / ' ( pU. pa. 36) iya = eSA 'jayavIyarA' tyAdikA, taducitasya = praNidhAnocitasya, pramattasaMyatAntasya guNasthAnina ityarthaH / sUtrAnumateH, sAbhiSvaGgasya tasya nirabhiSvaGgatAhetutvena sUtre praNidhAnA'bhidhAnAt, yathA bodhe: prArthanA mAnaM = nidAnatvA'bhAvasAdhakamanumAnam / Aha ca = pratipAditamevAha paJcAzakagAthAnvayastvevam eSA mokSAGgaprArthanA taducitasya sUtrAnumatito na nidAnaM yathA bodhe: prArthanA mAnaM = pramANam / pramattasaMyatAntasya guNasthAnina ityarthaH = tadupari apramattaprabhRtikAH praNidhAnocitA na santi / nanu eteSAM kathaM eSA prArthanA na nidAnaM ? iti cet, sUtrAnumateH = zAstrasya yA'nujJA, ttsdbhaavaat| tathA ca yatra zAstrAnumatiH, sA prArthanA na nidAnaM, na hi zAstraM nidAne'numatiM dadAti / nanu sUtre anumatirasti iti kathaM siddhamityata Aha sAbhiSvaGgasya = bhavanirvedAdisambandhinA prazastarAgeNa sahitasya tasya = praNidhAnasya nirabhiSvaGgatAhetutvena = yatra prazasto'pi rAgo nAsti, tAdRzAvasthAyA nirabhiSvaGgatArUpAyAH kAraNatvena sUtre jaya vIyarAyasUtre eva praNidhAnA'bhidhAnAt ' hoU mamaM tuha pabhAvao bhayavaM' ityAdinA praNidhAnasya nirUpaNAt / yathA bodhe: prArthanA nAmastavArntagatA pratipAditA mAnaM nidAnatvAbhAvasAdhakamanumAnam / yazo. : dRssttaantaavyve'numaantvoktiruuptvaat| thandra. : nanu - 'jaya vIyarAya' ityAdyantargatA prArthanA na nidAnaM (nidAnatvAbhAvavatI) sUtrAnumatitaH 1 - = =
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / bodhiprArthanAvat - ityevaMrUpe'numAne bodhiprArthanA tu dRSTAntarUpa eka eva avayavaH / anumAnaM tu paJcAvayavarUpam, tatazca bodhiprArthanA kathamanumAnamuktam ? tasya anumAnaikAvayavabhUtatvAdityata Aha - dRSTAntAvayave = dRSTAntarUpe'vayave anumAnatvoktirUpatvAt yathA zarIrAvayave haste zarIratvavyavahAro bhavati, tathaivAnumAnAvayave dRSTAnte'numAnatvavyavahAraH kRta iti| yazo. : 'evaM ca dasAIsuM, titthayaraMmi vi nniyaannpddiseho| ___ jutto bhavapaDibaddhaM, sAbhissaMgaM tayaM jeNaM // ' (pU. paJcA. 37) bhavapratibaddhaM 'bhavabhramaNalezato'pyahaM tIrthakaro bhUyAsamiti vikalpena saMsAraprArthanAnupraviSTaM sAbhiSvaMgaM = rAgopetaM, 'tayaM' ti tkttiirthkrtvm| yandra.: tIrthakare nidAnapratiSedhasya dazAzrutaskandhoktasya samAdhAnamAha - evaM ca ityaadi| paJcAzakagAthAnvayastvevam - evaM ca dazAdiSu, tIrthakare'pi nidaanprtissedhH| yuktaH, yena sAbhiSvaMgaM bhavapratibaddhaM tat // adhunA mhopaadhyaayprdrshitstvRtileshH| . 'bhavapratibaddhaM' ityasyArthamAha - bhavabhramaNato'pyahaM tIrthakaro bhUyAsam = "bhavatu nAma mama adhikaM bhavabhramaNaM, tathA'pi tIrthakaratvaM anubhUyaiva mayA mokSe gantavyaM, na tu anythaa| mokSAtpazcAtkadA'pi tIrthakaratvAnubhavasyAsambhavAt" iti vikalpena saMsAraprArthanA'nupraviSTaM = bhavabhramaNasyApi upAdeyatAsvIkAreNa saMsAraprArthanAyAM eva anuprvissttN| 'sAbhiSvaGgaM' ityasyArthamAha - 'rAgopetaM' iti| aprshstraagyuktm| | yazo.: vastutaH audayikabhAvaprakAratvA'vacchinnatIrthakarabhavanecchAyA eva nidaantvm|," | yandra. : nanu bhavabhramaNato'pyahaM tIrthaMkaro bhUyAsam' iti tasya yA prArthanA, sA na saMsAraprArthanA, na hi sa bhavabhramaNamicchati, kintu kenApi prakAreNa tIrthakaratvameva icchti| etacca 'api' zabdena spaSTameva jnyaayte| yadi hi sa evaM prArthayet yaduta 'prathamaM tAvaccakravartiprabhRtipadaprAptirmama bhavatu, yena sakalasaMsArasukhAnubhUtirmama syAt, tadanantaraM mama tIrthakaratvasiddhatvAdikaM syAt' tarhi tasya prArthanA saMsArasukharAgamalinIbhUtA bhvet| parantu "tIrthakaro bhUtvA prabhRtAn jIvAn tArayitvA mokSaM prApsyAmIti bhavatu nAma mama bhavabhramaNamadhikaM, tathA'pi tIrthakaratvaM prApyaiva mokSe gntvym| na tu tadaprApyAlpenA'pi kAlena" iti bhAvanAyAntu tasya na saMsArasukharAgo'sti, parantu mokSarAga evotkaTo'stIti bhavabhramaNaprArthanAvatyapi sA tIrthakaratvaprArthanA nAprazastarAgavatItyAzaGkAyAM Aha -
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / vastutaH = paramArthata audayikabhAvaprakAratvAvacchinnatIrthakarabhavanecchAyA = 'chatracAmarAdivibhUtimAn tIrthakaro'haM bhUyAsam' iti yA tIrthaMkarabhavanecchA, tasyAM chatracAmarAdivibhUtirUpa audayikabhAvaH prakAra:, tsminprkaartaa| tatazceyaM tIrthaMkaratvabhavanecchA audyikbhaavprkaartvaavcchinnaa'sti| tAdRzecchAyA eva, na tu icchAmAtrasyeti evakArArthaH, nidaantvN| yazo.: tena tIvrasaMvegavataH 'katipayabhavabhramaNato'pyahaM siddho bhUyAsam' ityasyevoktasaGkalpasya || na nidAnatvamityuktAvapi na kSatiH / yandra.: tena = 'etAdRzecchAyA eva nidAnatvamasti' ityanena kAraNena tIvrasaMvegavataH = tIvramokSAbhilASavata: 'katipayabhavabhramaNato'pyahaM siddho bhUyAsam' = yadi zIghrameva mokSo bhavet, tarhi shresstthmev| kintu yadi katipayabhavAn bhrAntvA'pi yadi mama siddhipadaprApti: syAt, tarhi sundaratamameveti asyeva = prastutAdhyavasAyasya iva uktasaGkalpasya = 'bhavabhramaNato'pyahaM tIrthakaro bhUyAsam' iti pratipAditasya saGkalpasyApi na nidaantvm| katipayabhavabhramaNato'pi siddhabhavanecchAyAstIvrasaMvegajanyAyA audayikabhAvaprakAratvAvacchinnatvAbhAvAd yathA na nidAnatA,tathaiva bhavabhramaNato'pi tIrthakarabhavanecchAyAstItasaMvegenaiva janyAyA audayikabhAvaprakAratvAvacchinnatvAbhAvAdeva na nidAnatvaM iti| iti uktAvapi = evaM prakRtasaGkalpasya nidAnatvAbhAvakathane'pi na kSatiH = na dazAzrutaskandhoktavacanena saha virodhApattiH, yasmAttadvacanaM hi audayikabhAvaprakAratvAvacchinnAyA eva tIrthaMkarabhavanecchAyA nidAnatvaM pratipAdayati, na tu tadanyAyAstIvrasaMvegajanyAyA iti| yazo.: tIrthakaratvavibhUterapyakAmyatvamadhikRtyoktamanyairapi - 'devAgamanabhoyAnacAmarAdivibhUtayaH / mAyAviSvapi dRzyante nAtastvamasi no mahAn' // iti // (Apta0 mi. 1) yandra.: nanvevaM arthAdApannaM tIrthaMkaravibhUtistu chatracAmarAdirUpA'nabhilaSaNIyaiveti cet, stymev| yasmAt tIrthaMkaratvavibhUterapi = 'AstAM tAvaccakravartyAdirUpapApapadavIvibhUte: akAmyatvaM' ityapizabdArthaH, akAmyatvaM = anbhilssnniiytvN| adhikRtya = Azritya uktaM anyairapi = digambarairapi, na kevalaM zvetAmbaramatAnusAribhiH pUjyatamairiti 'api' shbdaarthH| AptamImAMsAgAthAyAH saGkepArthastvayam - - he bhagavan! devAnAM AgamanaM, nabhasi navakamaleSu gamanaM, cAmaraprabhRtayazca yA bhavato vibhUtayaH, tAstu mAyAviSu api = indrajAlikAdiSvapi, 'na kevalaM bhagavatyeva' iti apishbdaarthH| dRzyante ambaDaparivrAjakakRtAstIrthaMkaratvasamavasaraNAdiracanA atra dRSTAntaH / nAtaH = na asyA vibhUte: sakAzAt tvaM asi no = asmAkaM mahAn /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / asyAM gAthAyAM 'tIrthakaravibhUtiH tucchaiva, tayA ca tIrthakarasya mAhAtmyaM naiva' ityeva prtipaaditm| tatazcAnayA gAthayA'pi tIrthakaratvavibhUte: akAmyatA eva prtiiyte| yazo.: jaM puNa NirabhissaMgaM dhammA, eso aNegasattahio / NirUvama-suhasaMjaNao, auvvaciMtAmaNIkappo / / 1 / / to (tA) eyANuTThANaM, hiyamaNuvahayaM pahANabhAvassa / tesiM (tammi) pavittisarUvaM, atthAvattIi tamaduLaM / / 2 / / (pU. paJcA. 38-39) yandra.: evaM bhavapratibaddhaM aprazastarAgayuktaM tIrthakaratvaprArthanaM niSidhyAdhunA prazastarAgayuktaM tadeva tIrthaMkaratvaprArthanaM aduSTaM pratipAdayannAha - jaM puNa ityaadi| paJcAzakagAthAdvayasyAnvayastvevam / - dharmAt eSa anekasattvahito nirUpamasukhasaMjanako'pUrvacintAmaNIkalpaH (tIrthaMkaraH) bhvti| tasmAt etadanuSThAnaM (tIrthakarasya dezanAdirUpamanuSThAnaM) hitaM anupahataM - iti pradhAnabhAvasya tasmin pravartanasvabhAvaM yat nirabhiSvaGgaM prArthanaM, tat arthApattyA'duSTam / yazo. : yatpunastIrthakaratvaprArthanaM nirabhiSvaMgaM tadaduSTamiti sambandhaH / yathA dharmAtkuzalAnuSThAnAdeSa tIrthakaro bhavatIti gmym| kiMbhUtaH? anekasattvahito nirupamasukhasaMjananaH, apuurvcintaamnniklpH| tattasmAdetattIrthakarAnuSThAnaM dharmadezanAdi hitaM = pathyam, anupahataM = apratighAtaM, itirgamyaH, itipradhAnabhAvasya evaMbhUtasundarAdhyavasAyasya, tasmin dharmadezanAdau jinAnuSThAne pravRttisvarUpaM = pravarttanasvabhAvaM, arthA''pattyA = nyAyataH, sAbhiSvaMgasya tIrthakaratvaprArthanasya duSTatvAnyathAnupapattyA, nirabhiSvaMgaM tadaduSTamiti nyaaypraaptm| yandra.: adhunA gAthAdvayasya mahopAdhyAyapradarzitA vRttiH - yatpunastIrthakaratvaprArthanamityAdi / tadaduSTamiti smbndhH| tacca prArthanaM kIdRzasya jIvasya bhavati, tasya ca bhAvaH kIdRzaH? ityetadAha- yathA dharmAt ityaadi| ayaM bhAvaH, yo jIva evaM cintayati yaduta - eSa nayasArAdijIva: kuzalAnuSThAnAt anekajIvahitakArI svasya parasya ca nirupamasukhasaMjanakaH, apUrvacintAmaNiratnasadRzastIrthakaro bhvti| yasmAcca eSa nayasArAdijIva etAdRzastIrthakaro bhavati, tasmAdeva karaNAt tasya dharmadezanAdikaM anuSThAnaM hitakAri bhavati,pratighAtakAri ca na bhavati - iti| __ evaM cintayanjIvaH pradhAnabhAvavAn gamyate, sa jIva etAdRzacintanAnantaraM yadyevaM prArthanaM karoti yathA 'ahamapi tIrthaMkaro bhUyAsam' iti| tadA evaMbhUtajIvasyaitAdRzaM tIrthaMkaratvaprArthanaM aprazastarAgarahitamasti,
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - tathA etatprArthanaM tIrthaMkaranAmakarmabandhaM kArayitvA yadi vA tadanusArigaNadharAcAryAdinAmakarmabandhaM kArayitvA taM jIvaM tIrthaMkareNa kriyamANe dharmadezanAdau anuSThAne prvrtyti| ____etAdRzaM yat nirabhiSvaGgaM tIrthaMkaratvaprArthanaM tat adussttm| yasmAt na kevalaM tIrthakaratvaprArthanaM duSTamabhihitaM, parantu sAbhiSvaGgaM tat duSTaM pratipAditam, tatazca arthApattyaitadeva sidhyati yaduta nirabhiSvaGgaM tat adussttmiti| ___ adhunA'kSarArthaH - yathA = 'nirabhiSvaGgaM prArthanaM aduSTam' iti sAdhanAya prastAvanApratipAdanaparo'yaM 'yathA' zabda iti| dharmAt kuzalAnuSThAnAt ityAderArabhya apratighAtaM ityantaM yAvat kasyacijjIvavizeSasyAdhyavasAyasvarUpaM prtipaaditm| ata eva itirgamyaH ityuktm| gAthAyAM 'iti' zabdo nAsti, parantu sa grAhyaH, tatazca itipradhAnabhAvasya = evaMbhUtasundarAdhyavasAyasya itizabdArthaH 'evaMbhUtaH', pradhAnazabdArthaH 'sundaraH', bhAvazabdArthazca adhyvsaay:| bahuvrIhisamAsazcAtra jnyeyH| tAdRzAdhyavasAyavato jIvavizeSasya tIrthaMkaratvaprArthanaM tasyaiva jIvasya dharmadezanAdau jinAnuSThAne pravRttisvabhAvaM = prvrtnsvbhaavm| taM tAdRzAdhyavasAyavantaM jIvaM tatprArthanaM dharmAnuSThAne vihAre anyasmiMzca paropakArakArye prvrtyti| arthApattyA = nyAyataH = anumAnataH / anumAnasya hetumAha - sAbhiSvaGgasya tIrthakaratvaprArthanasya duSTatvAnyathAnupapattyA iti| nyAyaprAptam = anumAnena siddhmiti| anumAnAkArastvevam - nirabhiSvaGgaM tIrthakaratvaprArthanaM aduSTaM sAbhiSvaGgasya duSTatvAnyathA'nupapatteH, yathA pIno divA'bhojI devadatto rAtribhojI, divA'bhojinaH pInatvasya anyathA'nupapatteH iti| anyathA = nirabhiSvaGgasyAduSTatvaM yadi manyeta tarhi anupapatteH = sAbhiSvaGgasya duSTatvaM na ghaTeteti kRtvaa| yadi hi nirabhiSvaGgaM prArthanaM aduSTaM na syAt, kintu duSTaM syAt tarhi sAbhiSvaGgaM nirabhiSvaGgaM ca sarvamapi prArthanaM duSTameva syaat| tatazca 'prArthanaM duSTaM' ityeva vaktavyaM syAt, na tu 'sAbhiSvaGgaM prArthanaM duSTaM' ityevm| yathA divA'bhojI devadatto rAtribhojI na syAt, tarhi sa pIno na syAt, yadi ca sa pInaH, tarhi tasya divA'bhojitvapInatvopapattyarthaM rAtribhojitvaM mntvymeveti| yazo.: na ca vaiyadhikaraNyam, yandra.: pUrvapakSo'numAne doSamAzaGkate - na ca vaiyadhikaraNyam iti| hetusAdhyayoH sAmAnAdhikaraNyaM sAdhyasAdhanArthaM aavshykm| na hi anyatra vidyamAno heturanyatra sAdhyaM saadhyti| anyathA parvate vidyamAno dhUmo jalodadhau vahi~ saadhyet|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM prakRte sAbhiSvaGgasya tIrthaMkaratvaprArthanasya duSTatvaM eva hetu:, tacca duSTatvaM sAbhiSvaGge prArthane vartate, aduSTatvaM ca sAdhyaM nirabhiSvaGge prArthane vartate / tatazca hetusAdhyayoH sAmAnAdhikaraNatvaM nAsti, kintu vyadhikaraNatvaM = bhinnabhinnAdhikaraNavRttitvamasti, tatazca nAtra hetuH sAdhyaM sAdhayituM kSama iti / nanu prakRte hetustu' sAbhiSvaGgaprArthanasya duSTatvAnyathAnupapattiH' ityevaMpradarzitaH, na tu sAbhiSvaGgaprArthanasya duSTatvamiti cet, na, 'parvato vahnimAn dhUmAt' iti ucyatAm' parvato vahnimAn dhUmasya anyathAnupapatteH (vahniM vinA'nupapatteH) ' iti vA ucyatAm, na ko'pi bhedaH / evamevAtra duSTatvAnyathAnupapattiH duSTatvaM vA kimapi ucyatAM, na ko'pi bhedaH, tatazca duSTatvahetuH vyadhikaraNa iti pUrvapakSoktaM yuktameveti / yazoH putrasya brAhmaNatvA'nyathAnupapattyA pitrorbrAhmaNatvaM nyAyyamitivadupapattiriti bhAvaH / yandraH vaiyadhikaraNye'pi hetuH sAdhyaM sAdhayituM samarthaH sambhavatIti samAdhAnamAha putrasya brAhmaNatvAnyathA'nupapattyA = putragatabrAhmaNatvasya pitrorbAhmaNatvaM vinA'ghaTamAnatvena pitrorbrAhmaNatvaM nyAyyaM anumAnena siddham itivat = etadRSTAntabalena upapattiH = sAbhiSvaGgasya duSTatvAt nirabhiSvaGgasyAduSTatvasyopapattiriti / = ayaM bhAvaH 'mAtApitarau brAhmaNau, putrasya brAhmaNatvAt' ityatrAnumAne brAhmaNatvahetuH putre vartate, tena mAtApitroH brAhmaNatvaM saadhyte| tatazca yathA'tra vyadhikaraNenA'pi hetunA sAdhyasiddhirbhavati, evaM 'nirabhiSvaGgaM prArthanaM aduSTaM, sAbhiSvaGgasya duSTatvAt' ityatrApi sAbhiSvaGgaprArthananiSThena duSTatvahetunA nirabhiSvaGgaprArthane'duSTatvaM sidhyati iti / atrApi brAhmaNatvAnyathAnupapattiH brAhmaNatvaM vA eka hetu:, na tatra ko'pi bheda iti draSTavyam / yazo.: ubhayabhAvoparAgavinirmuktatIrthakaratvaprArthanA kiMrUpeti cet ? candra.: zaGkate - ubhayabhAvoparAgavinirmuktatIrthaMkaratvaprArthanA kiMrUpeti cet ? ayamAzayaH - mugdhajIvazchatracAmarAdivibhUtiM dRSTvA tAmeva ca tIrthaMkaratvaM mattvA tadabhilASenaiva 'ahaM tIrthaMkaratvaM prApnuyAm' iti prArthayati / atra tasya manasi tIrthaMkaratvasya svarUpaM baahyvibhuutirev| tatazca tasya prArthanA bAhyavibhUtirUpasya bhAvasya = padArthasya uparAgena = abhedatayA'nubhUyamAnena sambandhena yuktaM yattIrthakaratvaM, ttpraarthnaasvruupaa| pariNatajIvaH kevalajJAnAdivibhUtiM vijJAya tAmeva tIrthakaratvaM matvA tadabhilASeNaiva 'ahaM tIrthaMkaratvaM prApnuyAm' iti praarthyti| atra tasya manasi tIrthakaratvasya svarUpaM abhyantaravibhUtireva / tatazca tasya
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM prArthanA abhyantaravibhUtirUpasya bhAvasya = padArthasya uparAgena = abhedatayA'nubhUyamAnena sambandhena yuktaM yattIrthakaratvaM, tatprArthanAsvarUpA / kiJcitkAlAnantaraM dvAvapi jIvau punastAmeva prArthanAM kurutaH, tadA'pi sA prArthanA ubhayoH svasvarUpaiva, evaM bahuzastAM prArthanAM kRtvA yadA tau tayA prArthanayA'pi bhAvitau bhavataH, tadA 'tIrthakaratvaM kiM ?' iti upayogaM vinaiva prArthanAM kuruta:, arthAt kevalaM 'tIrthakaratvaM' iti zabdameva upayogaviSayIkurUtaH, tadarthastu bAhyavibhUtirUpaH abhyantaravibhUtirUpo vA na tayormanasi sphurati / etattu spaSTaM yaduta saMskArarUpeNa tu sa arthastayormanasi vidyata ev| ata eva kazcid yadi tau pRcchati, tadA tau svasvasaMskArAnusAreNaiva pratyuttaraM dAsyati yaduta 'tIrthaMkaratvaM nAma bAhyavibhUtiH' iti / yadi vA 'tIrthaMkaratvaM nAmAbhyantaravibhUtiH' iti / etaccAnubhavasiddhamapi, yathA 'Namo arihaMtANaM' iti vadataH kasyacit aSTaprAtihAryAdimato'rhata upasthitirmanasi bhavati, kasyacitpratimAyAH, kasyacicca zabdamAtrasya upasthitirbhavatIti / tatazca tIrthakaratvazabdena bAhyavibhUtiM upasthApayataH prArthanaM duSTaM, tIrthakaratvapadenAbhyantaravibhUtiM upasthApayataH prArthanaM adussttm| parantu tIrthakaratvapadena bAhyavibhUtiM abhyantaravibhUtiM vA kAmapi anupasthApayataH kevalaM tIrthaMkaratvamevopasthApayataH prArthanaM kiM duSTaM aduSTaM veti praznakArasyAzayaH / adhunA'kSarArthaH / ubhayabhAvasya = chatracAmarAdibAhyavibhUtirUpabhAvasya kSAyikavibhUtirUpabhAvasya ca uparAgeNa sambandhena vinirmuktaM = virahitaM yat tIrthakaratvasya = arthAt kevalaM tIrthakarazabdarUpatayA upasthitasya prArthanA kiMrUpA duSTA'duSTA veti praznakarturabhiprAyaH / yazo.: audayikabhAvaprArthanAviziSTA nidAnaM, kSAyikabhAvaprArthanAviziSTA cA'nidAnam / yandraH mahopAdhyAyAH samAda audayikabhAvetyAdi / tathA ca yadi sA prArthanA audayikabhAvaprArthanAviziSTA, tarhi nidAnaM, yadi ca kSAyikabhAvaprArthanAviziSTA, tarhi anidAnamiti / yazo. : vaiziSTyaM sAmAnAdhikaraNyatattadvyavadhAnAbhAvakUTasambandhAbhyAm / thandra.: nanu adhunA tu kevalaM ubhayabhAvasambandhavinirmuktatIrthakaratvaprArthanaivAsti, na tu tanmanasi audayikabhAvasya prArthanA, na vA kSAyikabhAvasya prArthanA'dhunopasthitA'sti / tatazca kathaM ekayA'pyaviziSTa tIrthaMkaratvaprArthanA nidAnamanidAnaM vA syAdityata Aha vaiziSTyaM ca sAmAnAdhikaraNyatattadvyavadhAnAbhAvakUTasambandhAbhyAm iti / = - Ge idamatra taatprym| caitrAbhidhAnaH puruSo dazame paJcadazame aSTAdazame viMzatitame ca varSe audayikabhAvarUpaM tIrthakaratvaM
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNaM praarthitvaan| tasyaiva ca dvAdazame varSe zAbdikatIrthaMkaratvaprArthanA abhavat (ubhayabhAvoparAgavinirmuktatIrthakaratvaprArthaneti yAvat) / atra ca caitrarUpe ekasminnevAdhikaraNe audayikabhAvaprArthanA zAbdikatIrthakaratvaprArthanA cAsti, tatazca dve api samAnAdhikaraNe iti kRtvA atra zAbdikatIrthakaratvaprArthanA sAmAnAdhikaraNyasambandhenaudayikabhAvaprArthanAviziSTA bhavati / tathA audayikabhAvaprArthanAyAH zAbdikaprArthanAyAzca madhye na kA'pi kSAyikabhAvaprArthanA asti / yadi ca paJcaviMzatitame varSe kSAyikaprArthanA bhavet, tadA'pi sA dazamasya dvAdazasya varSasya madhye tu sA nAstyeva, tatazca jagati yAvantyaH kSAyikabhAvaprArthanAH, tAH sarvA vyavadhAnaM gaNyante, parantu atra tu audayikabhAvaprArthanAyAH zAbdikaprArthanAyAzca madhye ekamapi vyavadhAnaM kSAyikabhAvaprArthanArUpaM nAstIti tattadvyavadhAnAnAM sarveSAM sarve'pi ye'bhAvaH, teSAM kUTamatrAsti, tatazca audayikabhAvaprArthanA tattadvyavadhAnAbhAvakUTasambandhena ca zAbdikaprArthanayA saha sambandhavatI asti | itthaM cAtra zAbdikaprArthanA sAmAnAdhikaraNyasambandhAt tattadvyavadhAna - abhAvakUTasambandhAcca audayika bhAvaprArthanAviziSTA'stIti kRtvA sA zAbdikaprArthanA adhunA ubhayabhAvoparAgavinirmuktatIrthakaratvaprArthanArUpA'pi satI nidAnameveti / yathA audayikabhAvaprArthanAmadhikRtya nidAnasya vicAraNA kRtA, tathaiva kSAyikabhAvaprArthanAmadhikRtyAnidAnasyApi vicAraNA karttavyA / kevalaM tatra tu tattadvyavadhAnatayA audayikabhAvaprArthanA grAhyA iti / etatsarvaM nyAyazailimAzrityoktam / bhAvArthastu ayameva yaduta (1) prathamaM audayikabhAvaprArthanA, pazcAcca zAbdikatIrthakaratva prArthanA, madhye tu na kSAyikabhAvaprArthanA, tatra audayikabhAvaprArthanAyA eva saMskAraH zAbdikatIrthakaratvaprArthanAyAM garbhita iti sA prArthanA nidAnameva / (2) yadA tu prathamaM kSAyikabhAvaprArthanA, pazcAcca zAbdikatIrthakaratvaprArthanA, madhye tu na audayika bhAvaprArthanA, tatra kSAyikabhAvaprArthanAyA eva saMskAraH zAbdikatIrthakaratvaprArthanAyAM garbhita iti sA prArthanA'nidAnameva / (3) yadA tu audayikabhAvaprArthanAyA: zAbdikaprArthanAyAzca madhye kSAyikabhAvaprArthanA vyavadhAnarUpatayA praviSTA, tadA zAbdikaprArthanA na nidAnaM, api tu AsannabhAvinyAH kSAyikabhAvaprArthanAyAH saMskAravazAt anidAnameva / (4) yadA tu kSAyikabhAvaprArthanAyAH zAbdikaprArthanAyAzca madhye audayikabhAvaprArthanA vyavadhAnarUpatayA praviSTA, tadA zAbdikaprArthanA'nidAnaM na, api tu AsannabhAvinyA audayikabhAvaprArthanAyAH saMskAravazAt nidAnameva / (5) yadi sAmAnAdhikaraNyasambandho na gRhyeta, kevalaM tattadvyavadhAnAbhAvakUTasambandha evocyeta, 1100
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM - tarhi yadA caitrasya dvAdaze varSe kSAyikabhAvaprArthanA paJcadaze ca varSe zAbdikatIrthaMkaratvaprArthanA bhvet| maitrasya ca trayodaze varSe audayikabhAvaprArthanA bhavet,tarhi maitrasya audayikabhAvaprArthanAyAH caitrasya ca zAbdikaprArthanAyA madhye na kimapi vyavadhAnamastIti kRtvA tattadvyavadhAnAbhAvakUTasambandhAt caitrIyA zAbdikatIrthakaratvaprArthanA maitrIyaudayikabhAvaprArthanAviziSTA bhavet, tatazca sA nidAnaM syAt, na caasti| sAmAnAdhikaraNyasambandhagrahaNe tu nAyaM doSaH, yasmAt audayikabhAvaprArthanA maitre vartate, na tu caitre| tatazca caitrIyA zAbdikatIrthakaratvabhAvanA na sAmAnAdhikaraNyasambandhena audayikabhAvaprArthanAviziSTA, tatazca sA na nidaanm| evameva viparItamapi yojym| tathAhi - caitrasya dvAdaze varSe audayikabhAvaprArthanA, paJcadaze ca varSe zAbdikatIrthakaratvaprArthanA bhvet| maitrasya trayodaze varSe kSAyikabhAvaprArthanA bhavet, tarhi maitrasya kSAyikabhAvaprArthanAyA caitrasya zAbdikaprArthanAyAzca madhye na kimapi vyavadhAnamastIti kRtvA tattadvyavadhAnAbhAvakUTasambandhAt caitrIyA zAbdikatIrthakaratvaprArthanA maitrIyakSAyikabhAvaviziSTA bhavet, tatazca sA'nidAnaM syAt, na caasti| sAmAnAdhikaraNyasambandhagrahaNe tu nAyaM doSaH, yasmAt kSAyikabhAvaprArthanA maitre vartate, na tu caitre| tatazca caitrIyA zAbdikatIrthaMkaratvaprArthanA na sAmAnAdhikaraNyena kSAyikabhAvaprArthanAviziSTA, kintu dvAbhyAM sambandhAbhyAmaudayikabhAvaviziSTaiveti sA nidaanmeveti| yadi kevalaM sAmAnAdhikaraNyasambandha eva gRhyeta, tarhi yatra caitrasya prathamaM audayikabhAvaprArthanA, pazcAt kSAyikabhAvaprArthanA, pazcAcca zAbdikatIrthakaratvabhAvanA bhavet, tatra audayikabhAvaprArthanA zAbdikaprArthanA ca parasparaM samAnAdhikaraNeti sAmAnAdhikaraNyasambandhena audayikabhAvaviziSTA sA zAbdikatIrthakaratvaprArthanA syAt, tathA ca sA nidAnaM parigaNanIyA syaat| vastutastu sA madhye kSAyikabhAvaprArthanAvyavadhAnAt anidaanmev| ___ tattadvyavadhAnAbhAvakUTasambandhagrahaNe tu nAyaM dossH| yasmAdatra audayikabhAvaprArthanAyAH zAbdikatIrthakaratvaprArthanAyAzca madhye kSAyikabhAvaprArthanArUpaM vyavadhAnamastyeveti tattadvyavadhAnAbhAvakUTarUpa: sambandho'tra nAstIti atra zAbdikatIrthakaratvaprArthanA na dvAbhyAM sambandhAbhyAM audayikabhAvaprArthanAviziSTeti sA na nidAnamapi tu anidaanmeveti| ___ tathA kUTazabdo'pyatrAtyantamAvazyakaH, tathAhi-anantarapratipAditasthAne eva yadyapi kSAyikabhAvaprArthanArUpaM vyavadhAnamasti, parantu tadekameva, itareSAM tu sarveSAM vyavadhAnAnAM abhAvo vidyata eva, tatazca 'tattadvyavadhAnAbhAvasambandho'pyatra ghaTata' iti kRtvA sAmAnAdhikaraNyatattadvyavadhAnAbhAvAbhyAM audayikabhAvaviziSTA zAbdikatIrthaMkaratvaprArthaneti tasyA nidAnatvApattiH duvAraiva syaat| ___ tattadvyavadhAnAbhAvakUTagrahaNe tu nAyaM doSaH, yasmAt atra sarveSAM tattadvyavadhAnAnAM abhAvasattve'pi ekasyAH kSAyikabhAvaprArthanAyA vyavadhAnarUpAyA abhAvo nAstIti tattadvyavadhAnAbhAvakUTAtmaka: sambandho nAstIti kRtvA na zAbdikatIrthakaratvaprArthanAyA nidaantvaapttiriti|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM 7 evameva zAbdikatIrthakaratvaprArthanAyAH kSAyikabhAvaprArthanAmAzritya anidAnatvApattiH audayikabhAvavyavadhAnasthAne'vaboddhavyA, tatsamAdhAnaM caavboddhvym| atra sukhAvabodhAya punaH saGkepataH kinyciducyte| (1) audayikabhAvoparAgayuktatIrthakaratvaprArthanA nidaanm| (2) kSAyikabhAvoparAgayuktatIrthakaratvaprArthanA na nidaanm| (3) yatra prathamaM audayikabhAvaprArthanA pazcAt audayikakSAyikobhayabhAvoparAgavinirmuktatIrthakaratva- prArthanA arthAt zAbdikatIrthakaratvaprArthanA bhavati, tatra sA nidaanm| (4) yatra prathamaM kSAyikabhAvaprArthanA, pazcAt pratipAditA zAbdikatIrthakaratvaprArthanA bhavati, tatra sA na nidaanm| (5) yatra prathamaM audayikabhAvaprArthanA, pazcAt kSAyikabhAvaprArthanArUpaM vyavadhAnaM,pazcAcca zAbdikatIrthakaratvaprArthanA bhavati, tatra sA na nidaanm| (6) yatra prathamaM kSAyikabhAvaprArthanA, pazcAt audayikabhAvaprArthanArUpaM vyavadhAnaM, pazcAcca zAbdikatIrthakaratvaprArthanA bhavati, tatra sA nidaanm| ___ (7) 'tIrthakaratvaM kiM?' iti praznasya utare yadi jIvo bAhyavibhUtiM kathayati, tadA tasya manasi audayikabhAvaprArthanA tatsaMskArazca vartata iti spssttm| kevalaM tajjIvasya etatkathanaM svAbhAvikamavaseyam, na tu kpttjnym| atigahanamidaM tattvaM punaH punarupayujya spssttiikrttvym| (8) 'tIrthaMkaratvaM kiM?' iti praznasya uttare yadi jIvo'bhyantaravibhUtiM kathayati, tadA tasya manasi kSAyikabhAvaprArthanA tatsaMskArazca vartata iti spssttm| kevalaM tajjIvasyaitatkathanaM svAbhAvikamakseyam, na tu kpttjnym| yazo.: samUhAlambanecchAyAM tu mAnAbhAvaH / yandra.: nanu yathA kazcittIrthakaratvaM bAhyavibhUtirUpaM matvA prArthayati, yathA ca kazcittIrthakaratvamabhyantara -vibhUtirUpaM matvA prArthayati, evaM kazcittIrthakaratvaM bAhyavibhUtirUpamabhyantaravibhUtirUpaM cobhayarUpaM matvA tIrthakaratvaM prArthayati, tadA tasya prArthanA kiMsvarUpA? sA ca prArthanA 'bAhyavibhUtirUpaM tIrthakaratvaM abhyantaravibhUtirUpaM tIrthakaratvaM ca mama bhUyAt' ityAdirUpA samUhAlambanecchAtmikA bhvet| sA caikasminnapi samaye sambhavet iti cet na, samUhAlambanecchAyAM = he pUrvapakSa! anantarameva bhavatpratipAditAyAM mAnAbhAvaH = prmaannaabhaavH| bhavatA ekasminneva samaye bAhyAbhyantaravibhUtirUpasya dvividhasya tIrthakaratvasya jJAnamucyate,parantu samayo'tisUkSmaH kAla iti etAdRzo'nubhavo bhavati yaduta ekasminneva samaye bAhyavibhUterabhyantaravibhUtezcecchA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntakzidIkaraNaM saJjAtA,' yA samUhAlambanecchocyate / paramArthatastu sa anubhavo bhrAntaH, kintu yathA vyaJjanAvagrahArthAvagrahehApAyadhAraNAdayaH kramazo bhavanto'pi samakameva bhavanto'nubhUyante, tathaivAtra bAhyavibhUterabhyantaravibhUtezcecchAdvayaM kramazo bhavadapi samakameva bhavadanubhUyate / tatazca yasminsamaye bAhyavibhUtericchA, tasminsamaye sA prArthanA nidAnam, yasmiMzca samaye'bhyantaravibhUtericchA:, tasminsamaye sAprArthanA'nidAnam iti spaSTameveti / yazo. : bhAve vA''sAtAM nidAnatvA'nidAnatve abyApyavRttijAtI / candra. : nanu yathA pUrvaM samUhAlambanaM jJAnaM svIkRtameva, tathaiva samUhAlambanecchA'pi sviikrnniiyaiveti| kiJca vyaJjanAvagrahAdayaH kramazo bhavantIti satyam, parantu tatra ekasminnapi samaye avagrahAdau 'kamala' ityAdirUpANAM bahUnAmakSarANAM bodhastu svIkRta eva, evamevAtrApi ekasminnapi samaye samUhAlambanecchA kimarthaM na svIkriyetetyata Aha bhAve vA yadi hi tasyA bhAva: svIkriyate, tarhi svIkriyatAM nAma / nanu tarhi tasyAmicchAyAM nidAnatvamanidAnatvamubhayaM syAt, audayikabhAvaprArthanAtvasya kSAyikabhAvaprArthanAtvasya cobhayasya sattvAdityata iSTApattiM kurvannAha - AsAtAM nidAnatvAnidAnatve avyApyavRttijAtI ityAdi / ekasyAmeva icchAyAM icchAtvaM tAvad vartata eva, parantu tatra audayikabhAvaprArthanArUpo yoM'zaH, tadavacchedena tasyAM icchAyAM nidAnatvajAtireva, na tu anidAnatvajAtiH, kSAyikabhAvaprArthanArUpo yoM'zaH, tadavacchedena tasyAmicchAyAM anidAnatvajAtireva, na tu nidAnatvajAtiH / evaM ca yathA vRkSe zAkhAvacchedena kapisaMyogo'sti, mUlAvacchedena nAstItyevaMrItyA sa saMyogaH avyApyavRttiH, vRkSe sarvAvacchedena avidyamAnatvAt / evamevAtra nidAnatvAnidAnatve'vyApyavRttijAtI, ekasyAM icchAyAM sarvAvacchedenAvidyamAnatvAt / yazo. : ityAdiH pramANArNavasaMplavavyasaninAM gocaraH panthAH / thandraH nanu nyAyamate saMyogo'vyApyavRttirabhipretaH, na tu jAti:, jAtistu svAdhikaraNe vyApyaiva vartate, na tu avyApya, tatazca jAtyoravyApyavRttitvakathanaM kathaM ghaTate ? iti ata Aha - ityAdi nidAnatvAnidAnatve avyApyavRtI ityAdiH pramANArNavasaMplavavyasaninAM = syAdvAdarUpe samudre saMplavasya vyasanaM yeSAM te pramANArNavasaMplavavyasaninaH, teSAM gocara: viSayabhUtaH panthAH = mArgaH / ayamAzayaH - ekAntavAdino hi naiyAyikAdayo na jAnantyeva syAdvAdagamyaM padArtham, te tu 'jAti: vyApyavRttireva, saMyogo'vyApyavRttireva' ityAdIn ekAntAn gRhNanti / parantu syAdvAdarUpasamudrAvagAhinAM tu syAdvAdaparikarmitamatitvAt ' jAti: apekSayA vyApyavRttiH, apekSayA'vyApyavRtti: ' ityAdirUpaH samyagbodho bhvtyev| tathA ca sUkSmo'yaM padArtha ekAntavAdibhiH na budhyatAM nAma, syAdvAdibhistu sa budhyata eveti / 903:
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kUpadRSTAntavizadIkaraNaM / yazo.: tadevamante stavaphalaprArthanArUpaM praNidhAnaM bhinnam / yandra.: upasaMhAramAha - tadevaM = paJcAzakoktapAThadarzanAt jJAyate yaduta ante = caityavandanAnte stavaphalaprArthanArUpaM = dravyastavaphalarUpANAM trayodazapadArthAnAM prArthanArUpaM praNidhAnaM bhinnm| yazo.: pUrvaM tu kriyamANastavopayogarUpaM bhinnamityanupayogarUpatvena dravyastave nA'vadyazaGkA vidheyeti | | sthitam // 13 // yandra.: nanu tarhi dravyastavakAle kIdRzaM praNidhAnaM? ityAha - pUrvaM tu dravyastavakAle caityavandanakAle ca kriyamANastavopayogarUpaM = kriyamANo yo dravyastavazcaityavandanarUpo vA bhAvastavaH, tasminnupayogAtmakaM praNidhAnaM bhinnaM prArthanArUpAtpraNidhAnAt bhinnm| tatazca dravyastave praNidhAnaM tvstyeveti| iti = tasmAt anupayogarUpatvena = paJcAzake caityavandanAnte praNidhAnasya pratipAdanAt tatpUrvaM tu dravyastave praNidhAnaM nAstIti sidhyati, tatazca dravyastavo'nupayogarUpaH, iti dravyastavasyAnupayogarUpatvaM pUrvapakSeNa yatpratipAditaM AsIt, tenAnupayogarUpatvena dravyastave nAvadyazaGkA = sa apradhAnadravyarUpaH, ata eva tatra vidyamAnA dravyahiMsA tAttvikI hiMsA, ata eva tasminnavadyam iti avadyazaGkA na vidheyA iti sthitam / 'he pUrvapakSa! dravyastavo'nupayogarUpaH, tasmAt tatrAvadyam' iti zaGkA na kAryA iti nishcitm| ___ duHSamakAlAdidoSavazAt ye mandamatikA jIvA bhavanti, te'pi jinazAsanarahasyaM prApnuyuriti tIvrabhAvanA mama manasi saJjAtA, tacca rahasyaM AgamAdigranthebhya uddhRtya mahopAdhyAyaiH svagrantheSu prtipaaditm| parantu zailivazAttadrahasyaM mandamatikAnAM durbodhaM sajAtam, atastadupakArAya mayA iyaM subodhA vRttiH kRtaa| __yadyapi jinazAsanarahasyamatIvagahanamiti tajjJAnaM mAdRzAnAmapi durlabhameva, na cAhametadvaktuM kSamaH, yaduta 'ahaM mahopAdhyAyagranthapadArthAn spaSTaM jAnAmi iti| tathA'pi matsakAzAdapi ye'dhikamandamatikAH, tadupakArArthaM mayA svalpamapi majjJAnaM subodhaTIkayA prkttiikRtm| ___ sambhavanti cAtra prabhUtAH kSatayaH, yasmAnmahopAdhyAyAnAM granthA atigambhIrAH, tatazca tA dUrIkRtya sajjanavidvAMso mamopari upakAraM kuryuH iti prArthanAM kRtvA virmaamiiti| yadIyasamyaktvabalAtpratImo bhavAdRzAnAM paramasvabhAvam / kuvAsanApAzavinAzanAya namo'stu tasmai tava zAsanAya // iti kUpadRSTAMtavizadIkaraNoparizrIcandrazekharIyAvRttiH samAptA / LTD
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUpadRSTAntavizadIkaraNam paramAtmAno evo prabhAva che ke teo koI ekAda jaNanA ekAda pramnano ja javAba ApatA hoya, paNa sAMbhaLanArA karoDo lokonA karoDo praznonuM samAdhAna e eka ja javAba dvArA thaI jAya. mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAjAnA graMthono paNa Avo ja prabhAva che ke teozrI koI ekAda pramnano ja javAba ApatA hoya, paNa e javAba evo hoya ke bIjA seMkaDo praznono javAba e eka ja javAbamAMthI maLI jAya. zuM tame anubhava karyo che A vastuno ? karavo che anubhava ? to vAMco prastuta grantha..... vicAro,manana karo, prastuta grantha..... kUpadRSTAntavizadIkaraNam jinapUjAmAM jIvaMhasA che, to e zI rIte karAya ? eno javAba ApavA mATe zAstrakAra marSioe kUvo khodavAnuM dRSTAMta Apela che, e dRSTAMta upara atyaMta gahana vicArappA A granthamAM kasvAmAM AvI che. Cover Design: NEM Graphic - 09428608279