Book Title: Jain Jyotish
Author(s): Shankar P Randive
Publisher: Hirachand Nemchand Doshi Solapur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010018/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mewwanimamim arare-memanteen - ANS - jainajyotiSa. - yaha graMtha digaMbara jainAcArya- zrI0 umAsvAmikRta tatvArthasUtra, zrIpUjyapAdakRta sarvArthasiddhi TIkA, zrI. bhaTTAkalaMkakRta rAjavArtikabhASya, zrI vidyAnaMdisvAmikRta lokavArtikamASya aura zrI0 nemicandra saiddhAntikacakravartIkRta trilokasAra ina graMthoMparase chAMTakara ekatrita karake prasiddha kiyA. lekhaka-zaMkara paMDharInAtha raNadive. prakAzaka-hirAcanda nemacanda dozI, zolAra paM0 vaMzIdhara udayarAja ke 'zrIdhara presa, zolApu chApA gayA. prathamAvRtti.) nyochAvara ATha AnA (pratipAMcasau. I. sana 1931 jAnevArI. FeM / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsanadevatAsaMbaMdhI dhyAna meM rakhane yogya zloka *RESSXKEEE& caropalipsayA'thAvAn rAgadvepamalImasAH / devatA yadupAsIta devatAmUDhamucyate // bhayAzAsnehalobhAca kudevAgamaliMginAm / pramANaM vinayaM caiva na kuryuH zuddhadRSTayaH // (zrI samaMtabhadrAcArya ) zrAvaNApi pitarau gurUrAnApyasaMyatAH / kuliMginaH kudevAca na vaMdyAH so'pi saMyataH // --- TIkA: kuliMginaH tApasAdayaH pArzvasthAdayazca / kudevA rudrAdayaH 1, zAsanadevatAdayazca // anagAradharmAmRta - AzAghara. ApadAkulito'pi darzanikaH tannivRtyartha zAsanadevatAdIna / kadAcidapi na bhajate pAkSikastu bhajatyapi // sAgAradharmAmRta-AzAdhara. nAbheyAdyapasavyapArzvavihitanyAsAstadArAdhakA / avyutpannadRzaH sadaihikaphalaprAptIcchyAchati yAnU // AmaMtrya kramazo nivezya vidhivatpatrAMtarAleSu tAn / kRtvArAdadhunA dhinomi balibhiryakSAMcaturviMzatim // saMbhAvayaMti vRSabhAdijinAnupAsya / tadvAmapArzvanihitA varalipsavo yAH // cakrezvarIprabhRtizAsana devatAstAH : dvidvAdazadalamukheSu yaje nivezya || paMDitairbhazcAritrairvaTharaizca tapodhanaiH / zAsanaM jinacaMdrasya nirmalaM malinIkRtaM // anagAradharmAmRta. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. yaha jainajyotiSa nAmakA tha jainasamAjameM prasiddha karanekA hetu aisA hai ki anyamatiyoMke jyotipatha-sUryasiddhAMta, siddhAntaziromaNi ( bhAskarAcArya banAye ), grahalAghava [gaNeza daivajJakA banAyA huvA ], muhartamArtaNDa, muhUrtacitAmaNi, jAtakAmaraNa, jAtakAlaMkAra ityAdi graMtha manyamati vaidaphe mAdhArase banAye hue haiN| vedake bAremeM zrI AdinAtha purANake racayitA zrI0 jinasenAcArya parva 39 meM kahate haiN| "zrotAnyapi hi vAkyAni saMmatAni kriyaavidho|| na vicArasahiSNUni duHpraNItAni tAni vai // 10 // arthAt:-dharmakriyAoMphe karanemeM jo vedoMke vAkya mAne gaye haiM ve bhI vicAra karanepara kucha acche nahIM nAna paDate, avazya hI ve vAkya duSTa logoMke banAye hue haiM // 10 // " isa parase siddha hotA hai ki-duSTa logoMke banAye hue veda va vedoMke mAdhArase race huvaM. siddhAntaziromaNi golAdhyAyAdi graMthoMpara vizvAsa rakhakara ruI AlasI ityAdi padArthokI tejI maMdI samajhakara vepAra karate haiM, usa vepArase hajAroM jainiyoMne nukasAna pAyA hai| . keIne to apanA gharadAra kho diyA hai aura nAdAra bana gaye haiM / keIne to karjadArIke bhayase AtmahatyA karaliI hai| aise bahota saMkaTameM pare huye dekhe jAte haiM / so ye anyamati mithyAtvI graMthoMpara bharavasA rakhanA ! athavA jainajyotiSa graMthoMpara rakhanA ? aisA vicAra utpanna Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ honese yaha sarvamAnya digaMbarajainAcAryapraNIta aMyoMke bhASArase yaha jainajyotiSa graMtha ekatrita kiyA haiN| mithyAtvI anyamatI graMthoMke AdhArase jo zubhAzubha phala batalAyA gayA hai usameM se kucha vAkya yahAM uddhRta kiye jAte haiN|-- prayANako zubhAzubhavAra (jyotiSasAra pR* 171 ) arke klezamanarthakaM ca gamane some ca baMdhupriye // cAMgAre'nalataskarajvarabhayaM prApnoti cAthai budhe // kSemArogyasukhaM karoti ca gurau lAbhazvazukre zubho / maMde baMdhanahAnirogamaraNAnyuktAni gargAdimiH // 22 // arthAta-ravivArako gamana karanese mArga meM kleza aura anartha prApta hotA hai. somavArako baMdhu aura priyadarzana; magalako ami, cora va jvarabhaya, budhako dravya lakSmI prApti. guruvArako kSema mArogya, sukha prApti: zukravArako lAbha zubhaphalakI prApti; zanivArako baMdhana, hAni, roga, maraNa prApta hotA hai| prayANameM ukta nakSatra (jyotiSasAra pR0 173) hasteMdumaitrazravaNAzcitiSyapoSNazraviSThAzca punarvasuzca // proktAni dhiSNyAni nava prayANe tyaktvA tripNcaadimspttaaraaH||17|| arthAt-hasta, mRgazIrSa, anurAdhA, pravaNa, azvinI, puSya, revatI, dhaniSThA, punarvasu ye nakSatra gamanameM ukta haiM, paraMtu 3, 5, 1, 7 ye vArA gamanameM tyAganA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyama nakSatra. uttarA rohaNI citrA mUlamAA tathaiva ca // jalottarA bhAdavizve prayANe madhyamAH smRtAH // 18 // arthAt-rohiNI, uttarA, mUla, citrA, ArdrA, pUrvASADhA, uttarAbhAdrapadA, uttarASADhA ye nakSatra prasthAnameM madhyama jAnanA. varNya nakSatrapUrvAtraya maghA jyeSThA bharaNI janma kRttikA // sA svAtI vizAkhA ca gamane parivarjayet // 19 // ekaviMzatayo'gnestu bharaNyAH saptanADikAH // ekAdaza maghAyAzca tripUrvANAM ca SoDaza // 20 // vizAkhAsArpacitrANAM raudrasvAtyozcaturdaza // AdhAstu ghaTikAstyAjyA: zeSAMze gamanaM zubhaM // 21 // arthAt-tInoM pUrvA, maghA, jyeSThA, bharaNI, janmanakSatra, kRttikA, bhaAzleSA, svAtI, vizAkhA ye nakSatra prayANameM tyAganA; paraMtu saMkaTa samayameM tInoM pUrvAkI 16 ghaDI, maghAkI 11 ghaDI, jyeSThA saMpUrNa, bharaNI 7 ghaDI, kRttikAkI 21 ghaDI janmanakSatra saMpUrNa, AzleSA, vizAkhA, citrA, svAtI, ArdrA ina nakSatrakI AdikI 11 ghaDI tyAgake prayANa krnaa| "jyoti zAstraphalaM purANagaNakairAdeza ityucyate " arthAta-paurANika jyotiSIloga kahate haiM ki-gaNitajyotiSa to kevala zubhAzubha nirNaya hI ke liye hai|" (siddhAntazi0 golA0 pR0 22 zlo0 26) lagne ca krUrabhavane krUraH pAtAlago yadA // * dazame bhavane krUraH kaSTaM jIvati bAlakaH // 1 // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt-krUra grahakA lAna hoya aura 4 sthAnameM krUra graha hoya, 10 sthAnameM bhI krUra hoya to usa bAlakakA jIvana baDA kaSTase jaannaa| (jyotiSasAra bhASA pR. 73) saptame bhuvane bhAnormadhyastho bhUminandanaH // rAhuya'ye tathaivApi pitA kapTena jIvati // 2 // arthAta- saptasthAnameM sUrya hoya aura bArahave sthAnameM rAhu hoya aura inake madhyasthAnameM maMgala hoya to pitA bahuta kaSTase bace ! (jyotiSasAra bhASA pR073) aSTamastho yadA rAhuH keMdre caMdrazvanIcaMgaH // tasya sadyo bhavenmRtyuryAlakasya na saMzayaH / / 3. // arthAt-aSTamasthAnameM rAhu aura keMdra meM nIcakA caMdramA hoya to bAlaka usI vakta mRtyu pAve isameM kucha saMdeha nahIM (jyo0 sA0 pR0 73) caturthe ca yadA rAhuH pRSThe caMdroSTame'pi vA // sadya evaM bhavenmRtyuH zaMkaro yadi rakSati // 1 // arthAt--janma samayameM caturtha sthAnameM rAhu 6 athavA caMdramA 8 hoya to bAlaka tatkAla mRtyu pAvegA; zaMkara rakSAkare to bhI bacegA nahIM. (jyo0 sA0 pR0 72) sUryAtrikoNAstagau maMdArau pApabhagau janmani pitaabddhH|| caMdeMge mandentye pApadRSTe kArAgAre janma // 2 // arthAt-janmalagnameM sUryase navama, paMcama vA saptama sthAnameM pApagrahakI rAzipara zani maMgala hove to usa bAlakakA pitA kaidameM samajhanA cAhiye // caMdramA lAgnameM hove aura zani bArahameM hove aura inapara pApagrahakI dRSTi hovai to usa bAlakakA janma kArAgAra (jelakhAnA ) meM huvA jAnanA // 2 // (jyotiSasAra bhASA pR.61) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) aise anyamati midhyAtvI zAstroMke AdhAra lekara keI jainIbhAIne yAtrArtha prayANa kiyA thA / keI varSoM pahale nAtepute gAMva ke ( tA0 mALazirasa ji. solApUra ) aMdAja pacIsa tIsa nainI zrI sammeda zikharanI ke yAtrArtha uttama sumUhUrta dekhakara nikale the. pIche lauTate bakhata saba bImAra hokara Aye do cAra AdamI relameMhi mara gaye ara makAmeM pohocane para kucha dina pIche aura bhI do cAra mara gaye / zolA1 purake jainI dasAhUmaDa talakacaMda harIcaMda premacaMda gujarAthameM siddhakSetra tAraMgAjIke pahADapara maMdiranIkI pratiSThA karaneke liye anyamati prakhyAta jyotiSiyoM ke pAsa sumuhUrta dekhakara gharase nikale the paraMtu unake hAthase vahAM pratiSThA huI nahIM, pratiSThA honeke pahile ATha dasa dina rAstemeM mara gaye / zrItIrthakSetra zatruMjaya pAliThANA meM maMdirapratiSThA karane ke vAste zolApura se seTha rAvajI kasturacaMda anyamati prasiddha jyotiyoMke pAsa sumuhUrta dekhakara ghara se nikale the pratiSThAke samaya bhaTTAraka guNacaMdra aura bhaTTAraka kanakakIrti inameM vahA~ jhagaDA huvA so pAlIThANAke phaujadArane miTAyA aura seTha rAvajI kasturacandakA javAna putra vahAM hI mara gayA / aura bhI zolApura ke zeTha phattecaMda vastA gAMdhI kesarIyAjIke yA - trArtha jAneke samaya anyamati prasiddha jyotiSiyoM ke pAsa sumuhUrta dekhakara - hI gharase nikale the| zolApura sTezanase do sTezanapara mADhA gA~va hai vahAM apane sagesoyare ko milaneke vAste utare the parantu vahAM khUnake gunhe ve pakaDe gaye polisa unako pUneko legaye vahAM unako janmakAlApAnIkI sajA ho gaI bhara bhAkharako vahAM hI unakA dehAvasAna hogayA / pUneke rA. bAlagaMgAdhara tilaka bI. e. ela. ela. bI. jinakUM rAjadroha ke gunhe bAbada sajA huI thI yaha bAta mi vhAlaMTAina cirola Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmaka eka aMgrejane apane pustakameM prasiddha kI thI. unake Upara bAlagaMgAdhara Tilakane apanI anukasAnI huI aisA dAvA nilAyatake prIvhIkauMsila meM . dAkhala kiyA thA. vaha dAvA * calAneke vAste nava tilakasAhaba pUnese nikale usa bakhata anyamati prakhyAta jyotiSiyoMne unako kahA thA ki-" tuma dAvA jItoge " parantu mi. tilakane dAvA jItA nahIM ve hAra gaye, yaha bAta unhoMne puneke akhavAravAloMko likhI aisA usa bakhatake pUneke jJAnaprakAzaparase mAluma hotA hai| mi.tilakane usa vakhata una jyotipazAstrIyoMko uddezakara aMgrejI akhabAroM meM likhA thA kI-" vheara Ara dona aeNsTrA laoNjarsa hUpreDikTeDa mAya sakses" ! . aise hI- mahAtmA gAMdhIjI tA0 12 novheMbara 1930 ko jelakhAnese mukta honevAle haiM aise bahutase anyamati jyotiSa logoMne bhASita kiyA huvA akhabAroMmeM usa vakhata pragaTa huvA thA, lekina mAna tA. 12 jAnevArI 1931 ho gayI to bhI unakI muktatA' nahIM huyI ! __ isa hI prakAra anyamatake vasiSTha Rpi no rAmacandrajIke parama guru samajhate haiM unhoMne jisa dina zubhamuhUrtapara rAmacaMdrajIko rAjyAbhiSeka karaneko ThaharA thA, lekina usa dina rAmacandrajIko rAjyAbhiSekake badale vanavAsa hI bhoganA prApta huvA ! isa AzayakA anyamata granthameM aisA ullekha hai karmaNo hi pradhAnatvaM kiM kurvanti zubhA grahAH // vasiSTho dattalagnazca rAmaH kiM bhramate vanam // 1 // isase aisA tarka hotA hai ki--rAmacandrajIke guru vasiSThAcArya inakI yogyatA anyamatameM bar3I bhArI mAnI gaI hai va ve bar3e vidvAn mAne gaye haiM to aise rAmacandrajIke parama pavitra zreSTha guru vasiSThAcArya isa phalajyotiHzAnameM niSNAta na the kyA ? athavA yaha pharajyotiHzAkha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) / hI asatya hai ? yahAM yaha kisakI galatI samajhanA ? ina bAtoMkA yogya khulAsA niHpakSapAtI vidvAna avazya kareM? mumbaIse madrAsase kalakattAse va paMjAbase jo relagADI nikalatI haiM usameM baiThanevAle loga vaidhRti, vyatipAta amAvAsyA, mRtyuyoga, dagdhayoga yamaghaMTayoga aise kumuhUrtapara nikalate haiM va ve bhI icchita sthalakU khuSIse pahucate haiN| aura unameM baiThe hue hajAroM pyAsiMjarsa aneka sTezanapara utarakara mAnaMdase apane apane makAnoM meM jAte haiN| ___ koI daphe amRtasiddhiyoga sarIkhe sumuhUrtapara nikalI huI relagADI makasmAt honese gira jAtI hai isa bakhata andara baiThe huye pyAsiMjarsa mRtyumuhameM paDate haiM yA jakhamI bhI hote haiN| aise samayameM sumuhUrta yA tithi unako sahAya karate nahIM. isI taraha sumuhUrta prayANa samayameM dekhane kI mAvazyakatA nahIM hai aisA siddha hotA hai| koI isama kuyogapara maraNa pAyA ho to usa bakhata-"paMcaka kiMvA saptaka " usako lage huye nAna gehUM ke ATAke pAMca yA sAta putale banAkarake ve usa pretake barAbara rakhakara jalAneke anya matI mithyAsvI jyotiSI kahate haiN| lekina aisA karanA pApa hai aiseM jainazAstroM meM kahA hai| kitane upAdhyeloga bhI aise prasaMgameM--jina bhagavAnakI mUrtIkA paMcAmRtase abhiSeka karanA kahate haiM paraMtu aisA bhI . karaneko janajyotiSameM kahA nahIM haiM upAdhye loga apane svArthakeliye aise kahate haiN| ___ anyamatI mithyAtvI jyotiSazAstroM meM vadhuvaroMke ghaTita dekhaneko kahA hai usameM-gaNa, nADI, yoni, vaira yoni, prIti SaDASTaka, pAghaDImaMgala, mRtyuSaDASTaka, cudaDI maMgala vagairaha aneka prakAra vadhuvaroMke janmanakSatroMse dekhate haiM usa bakhata vadhuvaroMke guNa maThArahase jAdA chattIsa taka bhAnese vaha ghaTita pasaMta karate haiN| isa prakAra uttama ghaTita jule huye 'ye Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (e) dAMpatya inameM se bahota striyAM vidhavA huI dekhane meM AtI haiN| yaura bahotase puruSa bhI vidhura huye aise dekhane meM Ate haiM / isase anyamati mithyAtvI logoMke jyotiSazAstroMse yaha ghaTita dekhanA vyartha hai aisA kahanA paDatA. - svayaMvara ke samaya yaha ghaTita dekhanA zakya hI nathA, vahAM ekatrivahuye rAje usameM se jo vara usa rAjakanyAke dilako AyagA vaha hI pasaMta karake usake gale meM mAlA DAlatI hai / nainajyotiSameM ghaTita dekhaneko kahA nahIM. isase kitane kaliyugI paMDita kahate haiM ki saba jainazAstra tumane dekhA hai kyA ? dUsare kitane kahate haiM- hAla anyamati pyotiSa sarikhA jainajyotiSa graMtha upalabdha hone bAda hama tumako batAyeMge / aisA kaha kara hAlahI anyamati mithyAtvI jyotiSamayoM ke Upara vizvAsa rakhaneko kahate haiM va brAhmaNoMke aura apane graMtha ekahI haiM unameM samanvaya karanA cAhiye aise kahate haiM yAne kisI prakArase anyamati brAmaNoMke graMtha nainalokoMmeM ghusaDha denA yaha unakI icchA dIkhatI hai. keI paMDitaloka nitizAstra meM anyamati midhyAtvIkA jyotiSazAstra ghusa denA cAhate haiM / paraMtu isa bAre meM AdinAtha purANa parva 41 meM jo likhA hai so isa mujaba - pe tadupajJaM nimittAni (di) zAkunaM tadupakramam // tatsargoM jyotiSAM jJAnaM taM mataM tena tatrayam // 147 // ina do zlokoMkA artha paM. daulatarAmajI apane AdipurANa vacanikA parva 41 patra 786 meM aisA likhate hai - 66 ara nimittazAstra, zakunazAstra tAhIke bhASe ara tAhIkA bhArakhyA jyotiSazAstra ye tInaM zAstra yAhIke marUpe so saba zAstranike pAThI yAhI guru nAni ArApate bhae // 147 // " 1 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) isase siddha hotA hai ki - nimittazAstra alaga hai aura jyotiSazAstra alaga hai aura zAkuna zAstra bhI alaga hai / hamane jo jainajyotiSa isa graMtha meM batAyA hai vohi jyotiSa bharatacakrI jAnate the / nimittazAstra yaha jyotiSazAstra se alaga hai isameM koI saMdeha nahIM. keI paMDita jinavANI meM anyamati jyotiSI graMtha ghusaDa denA cAhate haiM usakA eka bhAskarAcAryane banA huvA siddhAMta ziromaNi nAmakA graMtha hai usameM golAdhyAya nAmakA eka prakaraNa hai usameM pRthvI golAkAra hai aura ghUmatI hai aisA kahA hai so aisA likhanA jainadharmase bilakula viruddha hai. jainazAsana meM do sUrya aura do caMdra batAye haiM usakA bhI khaNDana siddhAMta ziromaNimeM kiyA hai so isa mujaba hai 1 anyamatake jyotiSazAstra - bhAskarAcArya siddhAnta ziromaNeH golAdhyAyaH / bhAskarAcAryakRta siddhAnta ziromaNi usameMkA yaha golAdhyAya hai, isa graMthake pR. 27 meM likhA hai so isa mujaba - " dvau dvau ravIndra bhagaNau ca tadvadekAntarautAvadayaM brajetAm yadabruvannevamanamvarAdyA bravImyatastAn prati yuktiyuktaM // 8 // arthAt - jaina loga kahate haiM ki do sUrya, do caMdramA, do rAzi - cakra prabhRti haiM jina do 2 meMse eka ke bhItara dUsarekA udaya hotA hai isakA uttara maiM kahatA hUM // 8 // bhUH khe'dhaH khalu yAtIti buddhibauddha ! mudhA katham // jAtA yAtantu dRSTvApi kheyatkSiptaM gurukSitim // 9 // arthAta - he bauddha ? jisa samaya kisI vastuko pheMkate ho to pheMkate samaya vaha vastu punaH pRthvI meM giratI hai, isako dekhate hue aura pRthvIko Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) gurupadArtha jAnate hue bhI pRthvI zunyameM nIceko patita hotI hai, aisA bhramamUlaka vizvAsa kyoM karate ho ? // 9 // kiM guNyaM tava vaiguNyaM yo vRthA kRthAH // bhAdUnA vilokyAnhA dhruvamatsyaparibhramam // 10 // arthAt-jaba dhruva nakSatrakA paribhramaNa pratidina dekhate ho to caMdramA, sUryAdikI do 2 vyartha kalpanA kyoM karate ho? eka kyA tujhAre vaiguNyameM na ginA nAve ! // 10 // yadisamAmukurodarasannibhAbhagavatIcaraNItaraNiH kSiteH // upariduragato'piparibhramankisunarairamarariva nekSyate // 11 // arthAt-yadi yaha pRthvI darpaNodarakI nAI samatala hotI to isake Upara aura dUra bhramaNa karanese * sUrya kyoM deva aura manuSyoMko dRSTa hogA ? // 11 // yadi nizAjanakaH kanakAcalaH kimutadantaragaH sa na dRzyate // udagayaM nanu merurathAMzumAna kathamudeti ca dakSiNabhAgake // 12 // ___ arthAt--yadi kanakAcalahI rAtri hone meM kAraNa hotA hai to sUryake bhItara jAnepara vaha pahADa kyoM nahIM dIkhatA ? meru uttaragolameM madRzya hai to sUrya kisa prakAra dakSiNagolameM dRzya hogA ? // 12 // bhUpaMjarasya bhramaNAlokAdAdhArazUnyAkuriti pratItiH // svasthaM na dRSTazca gurukSamAtaH khe'dhaH prayAtIti pravadanti bauddhAH / / arthAt - bhUmaNDalake bhramaNako dekhakara pRthivIkA AdhAra rahitatA honA bodha hotA hai evaM pRthivIke alaga hokara zunyameM kisI gurupadArthako apane Apa Thaharane nahIM dekhakara bauddha loga kahate haiM ki pRthivI AkAzake nIcekI aura jAtI hai // 7 // " ( siddhAMta zi0 golAdhyAya pR. 27) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi bhAskarAcAryAdi anyamati siddhAMta ziromaNi Adi graMthomeM jainamatake siddhAMtakA khaMDana kiyA huvA dekhanemeM AtA hai to aise anyamati mithyAsviyoMke graMthoMpara jainI kaisA vizvAsa rakhkhegA ! vizvAsa rakhanese samayamUDhatAkA doSa usako lagegA yaha spaSTa haiM. vRhaddavya saMgrahake saMskRta TIkAkAra zrI brahmadevajI-" jIvAdIsadahaNaM." isa gAthAke nIce samayamUDhatAkA lakSaNa pR0 151 meM likhate haiM " atha samaya mUDhatvamAha-- / ajJAnijanacittacamatkArotpAdaka jyotiSkamaMtravAdAdikaM dRSTvA vItarAgasarvajJapraNItasamayaM vihAya kudevAgamaliMgAnAM bhayAzAsnehalobhadhArtha praNAmavinayapUjApuraskarAdikaraNaM samayamUDhatvamiti / " arthAt-aba samayamUDha mAne zAstra athavA ,dharmamUDhatAko kahate haiN| ajJAnI logoM ke cittameM camatkAra ( Azcarya ) utpanna karanevAle jo jyotiSa athavA maMtravAda Adiko dekha kara; zrIvItarAga sarvajJa dvArA kahA huvA jo samaya ( dharma ) hai usako choDakara mithyAdRSTideva, mithyA mAgama aura khoTA tapa karanevAle kuliMgI ina sabakA bhayase, vAMcchAse, snehase aura. lobhake vazase jo dharmakeliye praNAma, vinaya, pUjA, satkAra mAdikA karanA usa sabako samayamUDhatA jAnanA cAhiye / isaparase siddha hotA hai ki-anyamati jyotiSazAstra maMtrataMtrazAstra inoMpara bharosA rakhanA nahIM, phakta sarvamAnya digaMbara jainAcAcAryapraNIta jainazAstroMpara hI bharosA rakhanA so hI saccA jainI kahA jAyagA / keI jainIpaMDita kahate haiM ki--" prabhAtaphe samaya sUryakA tApa bahota kama lagatA hai aura dopaharako bar3A prakhara lagatA hai va zAmako * bahota kama lagatA hai isase sUryagrahake kiraNoMmeM tIvratA aura maMdatA siddha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) hotI hai aisehI sabhI grahoM ke saMbaMdha meM jAnanA cAhie " isakA uttara hama aisA dete haiM- prabhAta kAlakI garamI aura dopaharakI garamI va zAmake vakhatakI garamI meM taphAvata rahAhI karatA haiM / prabhAta samaya saba prANiyoM ko samA nataH bharamI kama lagatI hai va dopahara ke samaya saba prANiyoMko garamI samAnataH adhika lagatI hai phira zAma bakhata vaha gammI kama ho jAtI hai / meSarAzIvAleko garamI adhika lagatI hai. vahahI garamI vRSabharAzIvAleko kama lagatI aisA kabhI nahIM ho sakatA. dehalI meM dhUpakAlake vaizAkha mAsameM 112 ekasau bAraha DigrI garamI rahatI haiM; zrAvaNa mAsameM 80 assI DigrI aura pauSa mAsameM 60 sATha DigrI aMdAja rahatI haiM so sabhI prANiyoMko samAna jAnI jAtI haiM vaisehI haraeka jage meM alaga alaga pramANase garamI ginI jAtI hai paraMtu meSa Adi rAzIvAlako adhika aura vRSabhAdi rAzI vAleko garamI kamatI lagatI hai aisA jAnanemeM AtA nahIM hai; sabhIko thaMDI yA garamI samAna bhAsatI hai; abhyAsake sababase keI loga thaMDI garamI nAdA sahana karate haiM keI kama sahana karate haiN| saradI garamIkA bonA meva vRSabhAdi rAzI Upara lAdanA tirarthaka hai / - ye jainI paMDita brAhmaNoMke zAstrako apanAyA karate haiM, brAhmaNoMkA jyotiSazAstra aura jainajyotiSa zAstrameM koI bhI sUratase samanvaya karanA cAhate haiM mAne milA denA cAhate haiM. unako lagatA haiM ki brAhmaNoMkA jyotiSazAstra jainiyoMne nahIM liyA to jainiyoMkA jyotiSazAstra adhUrA raha jAyagA; paraMtu samajhanA cAhiye ki - nirgrathAcArya ke racehuye prAmANika graMthoMke zivAya anyamatizAstra saba zAstrAbhAsa hai / ve saba samayamUDhatA upajAvanevAle hai aura mithyAtva tarapha khaicanevAle hai / isa vAste mithyAtva se bacanekA upAya jainiyoMne avazya karanA cAhiye / jainadharma meM mithyAdarzana sabase baDA pApa hai usako chor3A Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) bigara dharmakA mUla hAthameM lagatA nahIM. kahA bhI hai- " mithyAtvAdimalIsamaM yadi mano bAhyetti zuddhodakaiH // dhautaH kiM bahuzopi zuddhyati murApuraHpraparNo ghttH||" mithyAtvase malina huvA aMtakaraNa samyaktva vigara zuddha hotA nahIM jaise madyase bharA huvA ghaDA bAharase bAra bAra zuddha jalase dhonepara bhI vaha zuddha nahIM ho jAtA usake aMdarakA sabhI matha bAhara girA denese hI zuddha hogA vaisA hI tIna muDhatA aSTa mada rahita samyaktva honese satyArtha dharmakA mArga milatA hai. isase sabase pahale mithyAtvakA tyAga karanA cAhiye tabhI satyArtha jainAgamapara apanI zraddhA.lagatI hai| prakAzaka. 1729 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMbara 1 2 AcAryoMke nAma. zrIpuSpadaMta, bhUtabali, vRSabhAcArya zrI kuMdakuMdAcArya zrIjayasenAcArya - vasurvidAcArya zrI umAsvAmi AcArya zrI samaMtabhadrAcArya zrI mAghanaMdi AcArya zrIzivAyanAcArya zrIpUjyapAda svAmi 9 zrIprabhA caMdrAcArya zrIvIranaMdi AcArya zrImAn paMDitapravara saMghaI pannAlAlajI dUnIvAle inake " vidvajjanavodhaka " pustakase aura zrImAn paMDita pannAlAlajI godhA udAsIna inake ciTThIparase RSi digaMbara jainAcArya praNIta prAmANika graMthAkI yAdI | vikrama saMvat graMthoMke nAma 4 5 6 7 27 60 graMtha saMkhyA. 3 zrIdhavala, mahAghavala, jayadhavala. paMcAstikAya, samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, rayaNasAra, aSTapAhuDa. pratiSThApATha. 76 tatvArthasUtra. 125 devAgama, ratnakaraMDa zrAvakAcAra, svayaMbhustotra, yuktyanuzAsana. 136 vandetAn * - jayamAlA. bhagavati ArAdhanA. 400 ghossA mi0 ityAdi stotra, sarvArthasiddhi, jaineMdravyAkaraNa, samAdhizataka. 4 453 prameyakamalamArtaDa, nyAyakumudacaMdrodaya. 556 AcArasAra, caMdraprabhakAvya. ( 8.5 ) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MOH . as wronor vxmom Mr. naMbara AcAryoMke nAma. vikramasaMvata. graMyoMke nAma. graMtha saMkhyA. 11 zrImANikyanaMdi AcArya 569 parIkSAmukha 12 mInemicaMdrasiddhAMta cakravati | 735 trilokasAra, gomaTTasAra, laghimAra, kSapaNasAra, dravyasaMgraha. 13 zrImAnatuMgAcArya 756 bhaktAmarastotra. 11 zrImabhayanaMdi bhAcArya . 775 gomaTTasAra TIkA, vRhamanendra vyAkaraNa. 15 zrIcAmuNDAya 795 cAritrasAra. 16 zrIvaTTakara svAmi mulAcAra, 17 zrImakalaMkadeva AcArya 856 bRhannayI (3), laghutrayI (3), aSTazatI, rAjavArtika. 18 zrIjinasenAcArya 872 vRhataAdipurANa. 19 zrIguNabhadrAcArya 875 uttarapurANa, AtmAnuzAsana, jinadattacaritra. zrIkArtikeya svAmi kArtikeyAnuprekSA. 21 zrIyogIMdradeva AcArya paramAtmapakAza, yogasAra. 22 zrIvidyAnaMdi AcArya (pAtrakesarI) 881 aSTasahasro, Aptapara kA, pramANaparIkSA, patraparIkSA, zlokavArtika. 23 zrIvAdirAja AcArya 948 ekIbhAvastotra. 24 zrIamRtacandrAcArya . 962 puruSArthasiddhayupAya, tatvArthasAra, nATakatrayI (3) 25 zrImaliSeNAcArya 969 sajjanacittavallabha. (15) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMbara AcAryoM ke nAma. 26 zrI amitaMgati AcArya zrI zubhacaMdrAcArya : 27 28 zrI kezavavarNI 29 zrIdharmabhUSaNa 30 31 zrI kuMdakuMdAcArya zrI anaMtavIryAcArya 32 33 zrI sakalakIrti AcArya Mmm zrIpadmanaMdi AcArya M 34 zrIvAdicaMdrAcArya 35 zrIpUjyapAdasvAmi zrInemicaMdra bhaNDArI 36 vikramasaMvat. graMthoMke nAma. 1025 zrAvakAcAra, subhASitaratnasaMdoha, dharmaparIkSA, yogasAra. 1050 jJAnArNava. 1227 gomaTasAralaghuTIkA. nyAyadIpikA. graMtha saMkhyA, 4 1 padmana ndipaMcaviMzati. kalyANamandira stotra. prameyacaMdrikA 1500 praznottara zrAvakAcAra, sArthacaturviMzatikA, dharmapraznottara, mUlAcArapradIpaka, siddhAntasAradIpaka, sadbhASitAvali, sukumAracaritra, zAMtinAthapurANa, pArzvanAthapurANa, varSamAnapurANa. jJAnasUryodayanATaka. iSTopadeza. upadeza siddhAnta ratnamAlA. zrAvakapratikramaNa, aura akalaMkASTaka. 1 .95 ( 16 ) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAMDAS AD jyotiSavAsI devatAoMke varNana. FDSHRIEEEEG zrImatpUjyapAda viracita sarvArthasiddhi caturthA'dhyAya. // jyotipkAH mUryAcandramaso grahanakSatraprakIrNakatArakAzca // 12 // (zrImadubhAsvA mihana ) TIkA-jyotirastramAnavAdeSAM paMcAnAmapi jyotiSkA iti sAmAnyasaMjJA anvarthA / sayaryAdayastadvizeSamajJA naamkrmodyprtyyaaH|| sUryAcadramasAviti pRthaggrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtha // kiMkRtaM puna: prAdhAnyaM ? prabhAvAdikRtaM // ka punastepAmAvAsA ityatrocyate -asmAtsamAnabhUmibhAgAdRsaptayojanazatAni navatyuttarANi 79. utpatya sarvajyotiSAmadhobhAgavinyastAstArakAcarati / tato dazayo- . janAnyutpatya caMdramaso bhramanti / tatazcatvAri yojanAnyutpatya budhAH / tatastrINi yojanAnyutpatya zukAH / strINi yojanAnyutpatya vRhaspatayaH natastrINi yojanAnyutpatyAMgArakAH / tatastrINi yojanAnyutpanya garnazcagazvaranti / mApa jyotirgaNagocaro namo'vakAzo dazAdhiyojanazatabahalastiryagagakhyAtadvIpasamudrapramANo ghanodadhipayantaH / uktaca-- NauduttarasattamayAdayasIdIcadudugatigacaukaM // tArAravisasiriskhAhamaggavaguruaMgirArasaNI // 1 // paMDita jayacandrajIkRta hiMdI vacanikAarthAt ina pAMcahIkI jyotiSka aisI sAmAnyasaMjJA jyotiH Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) svabhAute hai, so sArthika hai / vahari sUrya caMdramA graha nakSatra prakIrNaka tArakA aisI pAMca vizeSa saMjJA haiM / so yaha nAmakarmake udayake vizeSata bhaI hai / bahuri sUryAcadramasau aisI. ina doyakai nyArI vibhakti karI so inakA pradhAna paNA janAvaneke arthi hai / inake pradhAna paNA inake prabhAva Adikari kiyA hai| bahuri inake AvAsa kahAM hai, so kahiya hai| isa madhyalokakI samAna bhUmike bhAgate sAtase nava yojana upari jAya tArAnika vimAna vicarai haiM / te sarva jyotiSInike nIce jAnanA / inate daza yojana upari jAya sUryanike vimAna vicare haiN| tAta azI yojana upari nAya caMdramAnike vimAna haiM / tAta tIni yojana para nAya nakSatranike bimAna haiM / tAta tIni yojana Upara jAya vudhanike vimAna haiN| tAta tImi yojana Upari jAya vRhampatike vimAna hai / tAte cAri yojana Upara jAya maMgalake vimAna haiN| tAteM cAri yojana Upara jAya zanaizcarake vimAna hai| yaha jyotiSka maMDalakA AkAzameM tale Uri ekasau daza yojana mAhIM jAnanA / bahuri tirya vistAra asaMkhyAta dvIpasamudrapamANa ghanodadhivAta valaya paryaMta jAnanA / ihAM uktaMca gAthA hai tAkA artha-sAtase nave, deza, azI, cyAri trika, doya catuSka aise ete yojana anukramate-tArA 790 / sarya 10 / caMdramA 80 / nakSatra 3 / vudha 3 / zukra 3 / bRhaspati 3 / maMgala 4 / zanaizcara 4 / inakA vicaranA nAnanA / / jyotiSkANAM gativizeSapratipatyarthamAha-- merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 13 // (zrImadumAsvAmikRta ) TIkA-mero pradakSiNA merupradakSiNA / merupradakSiNA itivacanaM / gativizeSapratipatyartha viparItagatirmA vijJAyIti // nityagataya iti / vizeSaNamanuparatakriyApratipAdanArtha / nRlokagrahaNaM viSayAtha / ardhatRtIyeSu dvIpesu dvayozca samudrayojyotiSkA nityagatayo nAnyatreti // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) jyotiSka vimAnAnAM gatihetvabhAvAttadvRtyabhAva iticenna, asiddhatvAt / gatiratAbhiyogyadeva preritagatipariNAmAtkarmavipAkasya vaicitryAtteSAM hi gatimukhenaiva karma vipacyata iti // ekAdazabhiyojanazatairekavizermerumaprApya jyotiSkAH pradakSiNAzcaranti || hiMdI vacanikA bhAge jyotiSInikA gamanakA vizeSa jAnaneke artha kahate haiM " arthAt merupradakSiNA aisA vacana haiM, so gamanakA vizeSa jAnanekUM hai / anya prakAra gati mati jAnuM / bahuri nityagatayaH aisA vacana hai so niraMtara gamana janAvane ke artha hai / bahuri nRlokakA grahaNa hai so DhAI dvIpa do samudra meM nitya gamana hai anya dvIpa samudranimeM gamana - nAhIM / iha koI tarka kare haiM, jyotiSIdevanikA vimAnanikai gamanakA kAraNa nAhIM / tatai gamana nAhIM / tAkUM kahiye, yaha kahanA yukta hai / jAteM tinake gamanavirSe lIna aiseM Abhiyogya nAtike deva tinakA kIyA gatipariNAma hai / ina devanikeM aisAhI karmakA vicitra udaya hai, jo gatipradhAnarUpa karmakA udaya de hai / 1 bahuri meruteM gyAraha ikaIsa yojana choDa UpareM gamana kareM haiN| so pradakSiNArUpa gamana kareM haiM / ina jyotiSInikA anyamatI kahai hai, jo bhUgola bhalpasA kSetra hai / tAke Upara nIce hoya gamana hai tathA koI aise kaI hai, jo e jyotiSI tau thira hai / aru bhUgola ame hai / tAteM lokakUM udaya asta dIkhe haiM / bahuri kaheM haiM jo hamAre kahane taiM grahaNa Adi mile hai / so yaha sarva kahanA pramANabAdhita hai| jainazAstra meM inakA gamanAdikakA prarUpaNa nirvAdha hai / udaya astakA vidhAna sarvata mile hai / yAkA vidhiniSedhakI carcA zlokavArtika meM hai / tathA gamanAdikakA nirNaya trailokyasAra vyAdi graMthaniya hai, tahA~ jJAnanA // 1 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) gatimajjyotirasambandhana vyvhaarkaalprtiptyrthmaah|| tatkRtaH kAlavibhAgaH // 14 // (zrImadumAstrAmikRta) TIkA-tadgrahaNaM gatimajjyotiHpratinidezArtham / na kevalayA gatyA nApi kaMvalajyoM tarbhiH kAlaH paricchidyane, anupalabdhaparivartanAca / / kAlo dvividho vyAvahAriko mukhyazca // vyAvahArika kAlavibhAgastatkRtaH samayAvalikAdiH kriyAvizeSaparicchinno'nyasyAparicchinnasya paricchenahetuH / / mukhyo'nyo vakSyamANalakSaNaH / / hiMdI vacanikA AgeM ina jyotiSInike saMbaMdhakari vyavahAra kAlakA mAnanA hai tisake arthi kahe hai___ arthAt-- ina jyotiSI devanikari kiyA kAlakA vibhAga hai / ihAM tatkA grahaNa gati sahita jyotipka deva nike kahaneka arthi hai| so yaha vyavahArakAla kevala gatihIkari tathA kevala jyotiSI nikari nAhIM jAnA jAya hai / gati sahita jyotiSI nikari nAnA nAya hai / tAte gamana to inakA kAhUkU dIrkha nAhIM / bahuri gamana na hoya to ye thirahI haiM / tAta doU saMbaMdha lenA / tahAM kAla hai so doya prakAra hai| vya. vahArakAla nizcayakAla / tinameM vyavahArakAlakA vibhAga ina jyotiSInikari kiyA huvA jAniye hai, so samaya AvalI bhAdi kriyA vizeSakari nAnA huvA vyavahAra kAla hai / so nAhIM jAnane meM Ave aisA no nizcayakAla tAke jAnane kAraNa hai so nizcaya kAlakA lakSaNa Aga kahasI, so jAnanA // itaratra jyotipaamvsthaanprtipaadnaarthmaah|| bahiravasthitAH // 15 // [zrIumAsvAmikRta ] TIkA--cahirityucyate kuto bahiH / tRlokAt // kathasavaga Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - myate ! arthavazAt vibhaktipariNAmo bhavati // nanuca nRloke nityagativacanAdanyatrAvasthAna jyotiSkANAM siddham ato bahisvasthitA iti vacanamanarthakamiti / unna / kiM kAraNa ? nRlokA. danyatra vahijyotipAmastitvamavasthAnaM cAsiddham / atastadubhayasi dyartha bahiravasthitA ityucyate // viparItagatinivRtyarthaM kAdAcitkagavinivRtyarthaca sUtramArabdhaM // hiMdI pacanikA AgeM manuSya lokatai bAhira jyotiSka avasthita haiM / aisA kahana. satra kaI haiM___ arthAt-"bahi:" kahiye manuSyalokatai bAhira te jyotiSka avasthita kahiye gamana rahita haiM ihAM koI kaI hai, pahale sUtrameM kahA hai no manuSya lokatai jyotiSka devanike nityagamana hai / so aisA kahaneta yaha jAnA jAya hai, jo yAtai bAhirake gamana nAhIM / pheri yaha sUtra kahanA niSprayojana hai| tAkA samAdhAna-jo isa sUtrata manuSyalokatai bAhira astitvabhI jAnA jAya hai / bhavasthAna bhI jAnA jAya hai, yAta doU prayojanakI siddhike marthi yaha sUtra hai athavA anya prakAra kari gamanakA bhabhAvake bharthi bhI yaha sutra jAnanA // zrImadbhahAkalaMka deva kRta rAjavArtikase adhyAya 4 meM jyotiSka devatAoMke varNana sUtra aura bhASyajyotiSkAH sUryAcaMdramasau grahanakSatraprakIrNakatArakAzca // 12 // [zrIumAsvAmikRta ] dyotanasvabhAvatvAjjyotikAH // 1||-dyotnN prakAzanaM tatsvabhAvatsAdeSAM paMcAnAmapi vikalyAnAM jyotiSkA itIyamanvarthA sAmAnyasaMjJA / tasyAH siddhiH Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , jyotiHzabdAtsvArtha ke niSpattiH // 2||-jyotiHshbdaat svArtha ke sati jyotiSkA iti niSpadyate / kathaM svArthe kaH ? yavAdipu pAThAt / prakRtiliMgAnuvRttiprasaMga iti cennAtivRttidarzanAt // 3 ||syaanmtN yadi svArthiko'yaM kaH jyotiHzabdasya napuMsakaliMgatvAt kAMtasyApi napuMpakaliMgatA prAmotIti ? tanna / kiMkAraNaM, ativRttidarzanAt / prakRtiliMgAtivRttirapi dRzyate yathA kaTIraH samIraH zuDAra iti / / tadvizeSAH sUryAdayaH // 4 ||-tessaaN jyotiSkANAM saryAdayaH paMca vikalpAH dRSTavyAH / pUrvavattanirvRttiH // 5 // - teSAM saMjJAvizeSANAM pUrvavannivRttivedi. tavyA devagatinAmakarmavizeSodayAditi / sUryAcaMdramasAvityAnandevatAdvaMdve // 6 // sUryazca caMdramAzca dvaMdve kRte pUrvapadasya devatATe ityAnam bhavati / sarvatraprasaMgaiticennapunadvagrahaNAdiSTe vRttiH // 7 ||-syaadett yadi " devatAdvaMdve " ityAnaJ bhavati ihApi prApnoti grahanakSatraprakIrNakatArAH kinnarakiMpuruSAdayaH asuranAgAdaya iti tanna kiM kAraNa ? Anan dvaMdva ityataH dvaMdva iti vartamAne punardvandvavRttirjAyate iti / pRthagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtha // 8 // sUryAcaMdramasorgrahAdibhyaH pRthak grahaNaM kriyate prAdhAnyakhyApanArtha / jyotipkeSu hi sarveSu sUryANAM caMdramasAM ca prAdhAnyaM / kiMkRtaM punastat ? prabhAvAdikRtaM / sUryasyAdau grahaNa alpActaratvAta abhyarhitatvAca // 9||suuryshbd bhAdau prayujyate kutaH atyActaratvAt abhyahitatvAcca sarvAbhibhavasamarthAddhi abhyarhitaH sUryaH / . grahAdiSu ca // 10 // - kimarupAntaratvAt abhyarhitatvAca pUrvanipAtaH iti vAkyazeSaH / grahazabdastAvat alpAcataro'bhyahitazca tArakAzabdAnnakSatrazabdo'bhyarhitaH / ka punasteSAM nivAsaH ? Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) istrocyate asmAt samAt bhUmibhAga dUrdhvaM saptayojanazatAni navatyuttarANi utplutya sarvajyotiSA~ adhomAvinyastArakAzcarati / tato dazayojanAnyuplunya sUryAzvaraM ti / tato'zItiryojanAnyutplutya nakSatrANi / tatastrINi yojanAni utplutya budhAH / tatastrINi yojanAni utpluya zukrAH / tataH trINi yojanAnyutplutya aMgArakAH / tataH catvAri yojanAbhyutkramya zanaizcarAzcaranti / sa eSa jyotirgaNagocaraH nabho'vakAzaH dazAdhikayojanazata ' bahula: tiryagasaMkhyAtadvIpasamudrapramANo ghanodadhiparyaMtaH / uktaM ca NavaduttarasattamayA dasasIdiccadutiMga ca duga cadukkaM // tArAravisasirikkhAbuhabhaggavaguruaMgirArasaNI // 1 // tatraHbhijit sarvAbhyaMtaracArI, mUla: sarvabahizcArI, bhagNyaH sarvAdha - zcAriNyaH, svAtiH sarvoparicArI / taptatapanIyasamaprabhANi lohitAkSamaNimayAni aSTacatvAriMzadyonanaikapaSTi viSkaMbhAyAmAni tastriguNAdhikaparidhIni caturviMzatiyojanai kapa'SThamAgavA hulyAni ardhagolaka kRtI ni SoDazabhirdeva sahastrAni sUryavimAnAni, pratyekaM pUrvadakSiNottarapna bhAgAn krameNa siMha kuja vRSabha tuggarUpANi vikRtya catvAri catvAri devasahasrANi varhati / eSAmupari sUryAkhyA: devAsteSAM pratyekaM catastra pramahiSyaH / sUryaprabhA susImA arcimAlinI pramaMkarA ceti / pratyekaM devIcatuHsahasravikaraNasamarthAH / tAbhiH saha divyasukhamanubhavato'saMkhyeyazatasahasrAdhipatayaH sUryaH paribhramaMti vimalamRNAlavarNAnyakamayAni caMdra vimAnAni SaTpaMcAzadyo janai kaSaSTibhAgaviSkaMbhAyAmAni aSTAviMzatiyojanaikapa SThibhAgavAhulyAni, pratyekaM SoDazabhiH devasahasraH pUrvAdipu dikSu krameNa siMhakuMjarAzvavRSabharUpa vikArimirUDhAni / teSAmupari caMdrAkhyA devAH / teSAM pratyekaM catasro'gramahiSyaH caMdraprabhA susImA arcimAlinI prabhaMkarA ceti, pratyekaM caturdevI vikaraNapaTavarasAbhiH saha sukhamupabhuM jaMtazcandramaso'saMkhyeya vimAnazatasahastrAdhipatayo viharanti / aMjanasamaprabhANi ariSTamaNimayAni, rAhu vimAnAnyeka yoja - Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAyAmaviSkaMbhANyatRtIyadhanuHzatavAhutyAni / navamallikApramANi rajatapariNAmAni zukravimAnAni gavyUlAyAmavikramANi, jAtyamuktAdyutIni aMkamaNimayAni bRhaspativimAnAni dezonagavyUtAyAmaviSkamANi, kanakamayAnyarjunavarNanAni, budhavimAnAni, tapanIyamayAni, taptatapanIyAbhAni, zanaizcaravimAnAni, lohitAkSamayAni taptakanakaprabhANyaMgArakavimAnAni, 'budhAdivimAnAnyadhanyUnAyAmaviSkaMbhANi / zukrAdivimAnAni gahuvimAnatulyabAhulyAni / rAhAdivimAnAni pratyekaM catubhirdevasaharuhyante / nakSatravimAnAnAM pratyekaM catvAri devasahasrANi vAhakAni / tArakavimAnAnAM pratyekaM dve devasahale vAhake / rAhayAbhiyogyAnAM rUpavikArAzcaMdravanneyAH / nakSatravimAnAnAM TaskRSTo vikabhaH krozaH | tArakAvimAnAnAM vaipulya jaghanya krozacatubhArgaH madhyama sAdhikaH kroshcturbhaagH| utkRSTa urdhagavyUtaM / jyotiSkavimAnAnAM sarvajadhanyavaipulya paMcadhanuHzatAni / jyotiSAmiMdrAH sUryAcandramasaste cA'saMkhyAtAH / jyotipkANAM gativizeSapratipattyarthamAhamerupradakSiNA nityagatayo nRloke // 13 // (zrI umAsvAmi kRta) . merupradakSiNavacanaM gatyaMtaranivRttyarthaM // 1 // - meroH pradakSiNAH - merupadakSiNA ityucyate / kimartha ? gatyaMtara nivRttyarthaM viparItA gatirmA bhUt / - gateH kSaNekSaNe'nyatvAta nityatvAbhAva iti cenA''bhIkSNyasya vivakSitatvAt // 2 ||-ayNnityshbdH kUTastheSva vicalepu bhAveSu vartate * gatizca kSaNekSaNe'nyA, tato'myA nityeti vizeSaNaM nopapadyata iti cenna / / kiMkAraNaM ? AbhIkSNyasya vivakSitatvAt / yathA nityapahasito ni yaprajApita iti AbhIkSNyaM gamyata iti / evamihApi nityagatayaH anupara..tagatayaH / ityarthaH / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) bhanekAntAcca ||3||-ythaa sarvabhAveSu dravyArthAdezAt syAnityatvaM, paryAyArthAdezAt syAdanityatvaM / gatAvapIti nityatvamaviruddhamavicchedAt / nalokagrahaNaM viSayArtha // 4 // ye ardhatRtIyeSu dvIpeSu dvayozca samudrayo?tiSkAste merupradakSiNA nityagatayaH nAnye iti viSayAvadhAraNArtha nRlokagrahaNaM kriyate / / gatikAraNAbhAvAdayuktiriti cenna gatiratAbhiyogyadevavahanAt // 5 ||-sthaanmtN ihaloke bhAvAnAM gatiH kAraNavatI dRSTA naca jyotiSkavimAnAnAM gateH kAraNamasti tatastadayuktiriti tanna / kiMkAraNaM gatiratAbhiyogyadevavahanAt / gatiratA hi AbhiyogyadevA vahatItyukta purastAt / karmaphalavicitrabhAvAca // 6 // karmaNAM hi phalaM vaikiyeNa pacyate tatasteSAM gatipariNatimukhenaiva karmaphalamavaboddhavyaM / ekAdazabhiH yonanazatairekavizemarumaprApya jyotiSkA pradakSiNAzcaranti / tatra jaMbudvIpe dvau sUryo, dvau candramasau, SaTpaMcAzata nakSatrANi, SaTsaptatyavikaM grahazataM, ekakoTIkoTizatasahastrayastriMzatakoTIkoTisahakhANi . navakoTIkoTizatAni paMcAzaca koTIkoTyastArakANAM / lavaNode catvAraH sUryAH catvArazcadrAH, nakSatrANAM zata, dvAdazagrahANAM, trINi zatAni dvApaMcAzAni dve koTI koTizatasahasre saptaSaSThiH . koTIko TisahastrANi navaca koTIkoTizatAni tArakANAM / dhAtakIkhaNDe dvAdazasUryAH, dvAdazacaMdrAH, nakSatrANAM trINizatAni, ghanizAni grahANAM, sahasraM SaTpacAza aSTau koTIkoTizatasahasrANi saptatriMzacca koTIkoTizatAni tArakANAM / kAlode dvAcatvAriMzadAdityAH dvAcatvAriMzacandrAH, ekAdaza nakSatrazatAni, paTsaptatyadhikAni parzizatagrAzatAni SaNNavatyadhikAni aSTAviMzatiH koTIkoTizatasahasrANi dvAdaza koTIkoTisahasrANi nava koTIkoTizatAni paMcAzatkoTIkovyastArakANAM / puSkarArdhe dvAsaptatiH Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) 1 sUryA : dvAsaptatizcaMdrAH dve nakSatrasahate, poDazatriSTaH grahazatAni SaT triMzAni STacatvAriMzatkoTIkoTizatasahakhANi he korTa' ko 'Tarzate tArakANI nAjhe puSkarAca jyotiSAmiyameva saMkhyAttacaturguNAH puSkaravarode, tataH parA dviguNadviguNA jyotiSAM saMkhyA avaseyA / javanyaM tArakAMtaraM gacyUtasaptabhAgaH / madhyaM paMcAzat gatyRtAni / utkRSTa yonanasahasam | jaba sUryAvaraM caMdrAntaraMca navanavatiH sahasrANi yojanAnAM paTzatAni catrArizadadhikAni / utkRSTamekaM yojanazatasahasraM SaTzatAni pazutarANi jaMbUdvIpAdiSu ekaikasya caMdramasaH paTpa STakoTikoTizatAni patrasaMtatizva phoTo koTya! tArakANAM / aSTAzItirmahAgrahAH, aSTAviMzatinakSatrANi, parivAraH sUryasya caturazIti maNDalazataM / azItiH yojanazata jaMbUdvIpasya aMtaramavagAhya - prakAzayati / tatra paMcayaSTibhyantaramaNDalAni / lavaNodasyAMtastrINi trizAni yojanazatAnyavagAta prakAzayati / tatra maNDalAni bAdyAne kAnnaviMzatizata, dviyojaname kamaNDalAntaraM dve yojana aSTama dyojaka paSTibhAgAzca ekaeNrumudrayAnraM catuzcatvAriMzadyojana sahanaiH zraSTAmizca zataviMzeraprApya meruM sarvAbhyaMtaramaNDalaM sUryaH prakAzayati / tasya kimo navanavatiH sahasrANi SaTzatAni catvAriMzAni yojanAnAM / tadAhani muhUrtAH aSTAdaza bhavanti / paMcamahasrANidvezata ekpaMcAzayojanAnAM ekAnnaMtriMzadyojanapaSThibhAgAzca muhUrta gatiH / sarvatra maNDale cagnU sUryaH paMcacatvAriMzatsahasraiH tribhizca zataiH trizayajanAnAM merumaprApya bhApayati / tasya viSkambhaH ekaM zatasaha SaTzatAni ca SaSTyadhikAni yojanAnAM / tadA divasasya dvAdaza muhUrtAH / paMcasahasrANi trINi zatAni paMcotarANi yojanAnAM paMcadaza yojanaSa' prabhAgAzca muhUrtagatikSetraM / tadA vizeyojanasaha seSu aSTasu ca yocanazatepu ardhe dvAtriMzeSu sthito dRzyate / sarvAbhyantaramaNDadarzanaviSayaparimANaM prAguktaM / madhye hAnivRddhikramo yathAgamaMdi tavyaH / candramaNDalAni paMcadazadvIpAvADaH, samudra vagAhazva sUryavadveditavyaH / dvIpAbhyantare paMcamaNDalAni / samudramadhye daza / sarvavAdyAbhyantarama * : - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) : eDala viSkambhavidhiH, merucaMdrAMta pramANaM ca sUryavatpratyetavyaM / paMcadazAnAM maNDalAnAmantarANi caturdaza / tatraikaikasya maNDalAntarasya pramANaM paMcatrizata yojanAni yojanaika SaSThibhAgAtriMzattadbhAgasya catvAraH saptabhAgAH 35 - 30 - 4 / sarvAbhyantaramaNDale paMcasahasrANi trisaptatyadhikAni yojanAnAM 61-7 saptasaptatirbhAgazatAni catuzcatvAriMzAni maNDalaM trayodazabhirbhAgasahasraiH saptabhizca bhAgazataiH paMcavizeH sthitvA bhavaziSTAni / candraH ekaikena muhUrtena gacchati sarvabAhyamaNDale paMcasahasrANi zataM ca paMcaviMzaM yojanAnAM ekAnnasaptatirbhAgazatAni navatyadhikAni maNDalaM trayodazabhiH bhAgasahasraiH saptabhizca bhAgazataiH paMcarvizaiH sthitvA avaziSTAni candraH ekaikena muhUrtena gacchati / darzanaviSayaparimANaM sUryavadveditavyaM / hAnivRddhividhAnaM ca yathAgamaM avaseyaM / paMcayojanazatAni dazottarANi sUryAcaMdramasozcArakSetra viSkambhaH // gatimajyotiHsaMbaMdhena vyavahAra kAlapratipatyarthamAha---- tatkRtaH kAlavibhAgaH // 14 // taditi kimarthaM ? // gatimajjyotiH pratinirdezArthaM tadvacanaM // 1 // - gatimatAM jyotiSAM pratinirdezArthaM tadityucyate / nahi kevalagatyA nApi kevalaijyotirbhiH kAlaH paricchadyate, anupalabdheraparivartanAca / jyotiH parivartanalabhyo hi kAkaparicchedaH / kAlo dvividhaH vyAvahAriko mukhyazca / tatra vyAvahArikaH kALa vibhAgaH tatkRtaH samayAvalikAdirvyAkhyAtaH / kriyAvizeSaparicchinnaH anyasyAparicchinnasya paricchedahetuH mukhyo'nyo vakSyamANalakSaNaH / mAha na mukhyaH kAlo'sti sUryAdigativyatirikto liMgAbhAvAt / apica kaLAnAM samUhaH kAlaH | kalAdha kriyAvayavAH / kiMca paMcAstikAyopadezAt paMcaivAstikAyA bhAgame upadiSTAH na SaSThaH / tato na mukhyaH kAlosti ityaparIkSitAbhidhAnametat-yattAvaduktaM liMgAbhAvAnnAsti mukhyaH kAlaH ityatrocyate kriyAyAM kAla iti gauNavyavahAradarzanAta mukhyasiddhiH / yoyamAdityagamanAdau kriyeti rUDheH kAlahati vyavahAraH kAlanirvartanApUrvakaH mukhyasya Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlasyAstitvaM gamayati / na hi mukhye gavyasati vAhIke gauNe gozabdasya vyavahAro yujyate // ata eva na kalAsamUha eva kAlaH / / 2 / / ata eva, kutaeva ? mukhyasya kAlasyAstitvAdeva, kalAnAM samUha eva kAla iti vyapadezo nopapadyate / karapyate kSipyate preyate yena kriyAvadvyaM sa kAlastasya vistareNa nirNaya uttaratra vakSyate / pradezapracayAbhAvAdastikAyeSvanupadezaH // 3 // pradezapacayo hi kAyaH sa eSAmasti te astikAyA iti jIvAdayaH paMcaiva upadiSTAH / kAlasya tvekapradezatvAdastikAyatvAbhAvaH / yadi hi astitvameva asya na syAt SaDdravyopadezo na yuktaH syAt / kAlasya hi dravyatvamastyAgame'paralakSaNAbhAvaH svalakSaNopadezasadbhAvAt // itaratra jyotimAmavasthApratipAdanArthamAha-- bahiravasthitAH // 15 // vahirityucyate kutovahiH ? nRlokAta / kathamavagamyate ? arthavazAdvibhakti pariNAma iti // nRloke nitygtivcnaadnytraavsthaansiddhiriticennobhyaasiddheH||1|| syAnmataM nRloke nityagatayaH itivacanAta anyatra avasthAna jyotiSAM siddhaM ato bAharavasthitA iti vacanamanarthaka, ititanna kiM kAraNa? ubhayAsiddhaH nalokAdanyatra bahiryotiSAmastitvamavasthAnaM cA'prasiddhaM ata. stadubhayasiddhayarthaM "vahiravasthitAH" ityucyate / asati hi vacane nRloke eva santi nityagatayazca ityavagamyeta / . ___ zrImAna paM. pannAlAlajI dUnIvAle aura paM. phattelAlajI kRta rAnaH vArtikakA hiMdI anuvAda ( tatvakaustubha ) adhyAya caturtha__ tRtIya nikAyakI sAmAnya tathA vizeSa saMjJAkA saMkIrtanakai artha kahe hai, sUtra Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jyotiSkAH sUryAcaMdramasau grahanakSatraprakIrNakatArakAca // 12 // hiMdI artha:--sUryacaMdramAgrainakSatraprakIrNaka tArA e pAMca bhedarUpa jyotiSkadeva hai| vArtika-yotanasvabhAvatvAjjyotikAH // 11 // saMskRta TIkA:ghotanaprakAzanatamabhAvatvAdepapicAnAmapi vikalpAnAM jyotiSkA itIyamanvarthA sAmAnyasaMjJA tasyAH siddhiH // artha-cotana prakAzana svabhAvapaNAtai ini paMca vikalpanikI jyotiSka saMjJA / aisaiyA sArthaka sAmAnya saMjJA tinakI siddhi hai| ___ vArtika-jyotiHzabdAtsvArthe ke niSpattiH / TIkA-jyotiH zandAtsvArtha kesati jyotipkA iti nippadyate kathaM / yavAdipu pAThAt / artha-jyotiHzabdatai svArthakaiviya ka pratyayanaiM hotAM saMtA jyotiSka aiso utpanna ho haiM / prazna-svArthamaiM ka pratyaya kaise hoyahai / uttarayavAdipupAThateM hoya hai // 2 // vArtika-prakRtiliMgAnuvRttipraMsaga iti cenAtivRttidarzanAt // 3 // TIkA-syAnmataMyadisvArmikoyakaH jyotiHzabdasya napuMsakaliMgasvAkAntasyApi napuMsakaliMgatA prAmotIti tanna kiMkAraNamativRttidarzanAt prakRtiliMgAtivRttiApiTazyate / yathA kuTIraH samIraH zuNDAra iti / artha, prazna-jo yo svArthika kaH pratyaya hai tojyoti zabdakai napuMsaka liMgapaNAMte kakArAMta jyoti zabdakabhI napuMsakaliMgapaNAMkI prApti hoya hai| usara-so nahIM hai / prazna-kahA kAraNa / uttara-ativRttikA darzanate ki prakRti liMga ativRtti kahiye ullaMghanakari pravartanako darzanakariye hai yAta so jaise kuTIraH zuMhAraH inamaiM kuTI sabhI zuhA zabdakA sIligavAcI hai| para alpa arthameM raH pratyaya hota sate kuTIrA samIrA zuDArA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) nahIM bhaye / bhara puliMbAcI kuTIraH samIraH zuNDAraH bhae taiseMhI kA pratyaya hota saMta jyoti zabda prakRta napuMsaka liMgarUpa nahIM rahyo puliMgavAcI jyotiSka zabda bhayo // 3 // tadvizeSa:sUryAdayaH // 4 // TIkA-tapAM jyotipkANAM sUryAdayaH paMca vikalpAH dRSTavyAH // artha-tinajyotiSkranike sUryAdika pAMcabheda dekhine yogya hai / / 4 // vArtika pUrvavattannirvRttiH // 5 // TIkA-teSAM saMjJA vazeSANAMpUrvavannivRttiveditavyA devagatinAmakarmavizeSodayAditi // artha-vai saMjJA vizeSa pe haiM tinakI pUrvavat racanA jAnanayogya hai| ki devagatinAmakarmazA jo vizeSa tAkA udayateM jAnane yogya haiM // 5 // vArtika-sUryAcadramasAvityAnaJ devatAdvandve // 6 // TIkA sUryazca caMdramAzca dvaMdvekRte pUrvapadasya devatAdvandva ityAnam bhavati // marya-sUrya ara caMdramA aise dvandva samAsakaratAM saMtAM pUrvapadakU devatAdvaMdve yAsatratai Anan pratyaya hoyahai / arthAta yA sUtramaiM sUrya pada johai tAkai mAnan pratyayake honete sUryApada bhayA hai // 6 // vArtika-sarvaprasaMgaiti cena punadvagrahaNAdiSTe vRttiH // 7 // TIkA-syAdetAdidevatAdvaMdva ityAnam bhavati ihA'pi prApnoti grahanakSatraprakIrNakatArAH kinara kiMpuruSAdayaH / asuranAgAdaya iti tanna kiM kAraNaM bhAnana dvada ityataH dvaMdva iti vartamAne punadva iti grahaNe iSTe vRttiyita iti / artha-prazna-- jo devatAdvandve yAsUtrata Anan hoya hai to ihAM bhI prAptahoya hai ki grahanakSatraprakIrNakatArAH / tathA kiMmAkiMpuruSAdayaH / amuranAgAdayaH / ihAmI Anan pratyaya prApta hoyagA / usara-so nahIM hai| prazna-kahA kAraNa uttara-Anana dvaMdve yA purvasUtrate devatAeMve yA sUtramaiM hUMdapadakI manuvRtti siddhi hai Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (15) tauha bahuri dvaMdvapadakA grahaNa hota santai iSTa sthAnamaiM mAnakI pravRtti hoya hai // 7 // vArtika-pRthagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtha // 8 // TIkA-- saryAcandramasohAdibhyaH pRthagrahaNaM kriyate prAdhAnyakhyApanArtha jyotipkehi sarveSu sUryANAM candramasAMca prAdhAnyaM / kiMkRtaM punastat prabhAvAdikRta // martha-sUrya caMdramAniko grahAdikanita pRthagrahaNa kariye hai so inake pradhAnapaNAMkA janAvane nimitta hai ki sarva jyotiSInikai virSe sUryacaMdramAnikai pradhAnapaNau hai / prazna-inake pradhAnapoM kahA kRta hai| udhara-- prabhAva bhAdi kRta hai // 8 // bArtika-sUryasyAdaugrahaNamalpAcataratvAdabhyarhitatvAca // 9 // TIkA-sUryazabda Adau prayujyane kuto'lpAcatattvAdabhyahitatvAccasarvAbhibhavasamarthAddhi abhyarhitaH sUryaH // marya-- sUrya zabda mAdikai vi. prayukta kariye hai| prazna- kAheta ? uttara- atyAcnapaNAMte ara abhyahitapaNAta hai ki nizcayakari sarvakA tejana tiraskAra karane meM samartha hai / yAta sUrya abhyarhita hai ki pUjya hai // 9 // vArtika--grahAdiSu ca // 10 // TIkA-kimalpAcataratvAdabhyastitvAccha pUrvanipAta iti vAkyavizeSaH grahazabdastAvadalpAcatarobhyahitazcaM tArakAzabdAnnamatrazabdabhyahitaH / ka punamteSAM nivAsa iyatrocyate asmAta samAdamibhAgAdhaM saptayojanazatAni navatyuttarANyutplyutya sarvajyotiSAmaghobhAvinyastAkAzcaranni tatodazayojanAnyutplyutya saryozcaraiti tatozItiyojanAnyutpThyutya candramasobhavaMti tatastra Ni yojanAnyuplyutya budhAH / tatastrINiyojanAnyutplyutyazukrAmtatastrIni yojanAnyuplyutya bRhaspatayastatazcatvAriyojanAnyuppyulya aMgArakAH tatazcatvAri Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojanAnyutjhamyazanaizca gazcaraMti / saepajyotirgaNagocaraH nabhovakAzaH dazapikayonanazatabahulaH / tiyAsaMkhyAtadvIpasamudrapramANo dhanodadhiparyantaH / // uktaMca // NavaduttarasattamayAdasasIdicadutigaMcadugacaukaM // tArAravisasirikkhA buhAggaguruaMgirArasaNI // 1 // tatrAbhijit srvaabhyntrcaarii| mUlaH sarvahivArI bharaNyaH sarvAdhazcAriNyaH / svAtiH sarvoparicArI taptatapanIyamamaprabhANi lohitAkSamaNimayAni aSTacatvAriMzadyojanakaSaSThibhAgaviSkabhAyAmAni tatriguNAdhikaparidhIni catuviMzatiyojanakaSaSTibhAgabAhulyAnyardhagolakAkRtIni SoDazabhirdevasahasairUDhAni sUryavimAnAnipratyekaM pUrvadakSiNottarotparAn bhAgAn krameNa siMha. kuMjaravRSabhaturaMgarUpANi vikRtya catvAri catvAri devamahasrANi vahati / eSAmupari sUryAkhyAdevAsteSAM pratyekaM catasro'yamahipyaH sUryaprabhA susImA arcimAlinI prabhaMkarAceti pratyeka devIrUpacatuHsahasavikaraNasamarthAH / tAbhiH saha divyaM sukhamanubhavataH saMkhyeyavimAnazatasahasrAdhipatayaH / saryAH paribhramati vimalamRNAlavarNAnyakamayAni candra vimAnAni paTapaMcAzayojanakaSaSThibhAgaviSkamAyAmAnyaSTAviMzatiyojanakaSaSTibhAgavAhulyAnipratyeka SoDazabhirdevasahasraH pUrvAdiSu dakSu krameNa siMhakuMjaravRSabhAzvarUpavibhAribhirUDhAni / teSAmupari candrAkhyAdevAstepA pratyekaM catsrogramahipyaH candraprabhA susImA arcimAlinI prabhaMkarAceti pratyekaM caturdaivIrUpasahasravikaraNapaTavastAmiH saha sukhamupabhujaMtazcadramaso'saMkhyeyavimAnazatasahasrAdhipatayaH viharati / ajanasamaprabhANyAriSTamaNimayAni rAhuvimAnAnyekayojanAyAmaviSkabhANyarddhatRtIyadhanuHzanabAhulyAni * navamallikApramANi * ranatapariNAmAnizukravimAnAnigavyUtAyAmaviSkamANi jAtyamuktAdyutIni akamaNimayAni vRhaspativimAnAni dezonagavyUtAyAMmaviSkaMbhANi / kanakamayAnyarjunavarNAni budhavimAnAni tapanIyamayAni taptatapanIyAbhAni zanai Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) . I zvara vimAnAni lohitAkSamayAni taptakanakapramANyaMgAraka vimAnAni / budhAdi vimAnAnyarddhagavyUtAyAmaviSkramANi zukAdivimAnAni rAhuvimAnatulya bAhulyAni / rAmrA divimAnAni pratyekaM caturbhirdevasaI sairUyante / nakSatravimAnAnAM pratyekaM catvAri devasahasrANi vAhakAni / tArakA vimAnAnAM pratyekaM dvedevasaha vAha rAndAdyA bhiyogyAnAM rUpavikArAzcadravanneyAH / nakSatravimAnAnAmutkRSTo viSkaMbhaH krozaH tArakA vimAnAnAM vaipulyaM jaghanyaM krozacaturbhAgaH / madhyamaM sAdhikaH krozacaturbhAga uSTamarddhagavyUtaM / jyotiSka vimAnAnAM sarvajaghanyavaipulyaM paMca dhanuH zatAni / jyotiSAmiMdrAH sUryAcaMdramasaste cAsaMkhyAtAH // - / 1 1 artha - prazna - kahA / uttara - alpActarapaNAMteM abhyarhitapaNAMteM pUrvanipAta hai / aiso vAkya zeSa haiM / arthAt prathama grahazabda hai so algactara hai bhara abhyarhita hai / bahuri tArakazabdateM nakSatrazabda abhyarhita haiM | prazna - tinake bhAvAsa kahAM hai| uttara- ihAM kahie hai ki yA samabhUmiteM Urdhva sAta nivvai yojana ullaMghanakAri sarva jyotiSIke bhAvAsa hai / tinamaiM adhobhAga maiM tiSThanevAre tau tArakA vicare haiM / bahuri tinakai Upari dazayojana UllaMghana kari sUrya jete vicarai haiM / bahuri tinakai Upara assI yojana ullaMghanakara ne candramA hai te vicare haiM / tApIche tInayojana ullaMghanakari budha je haiM tedinare haiM / bahuri nAUpari tIna yojana ullaMghana kari zukra ne haiM te vicare haiN| bahuri tAUpari tIna yojana ullaMghana - kari bRhaspati haiM te vicarai haiM / bahuri tApI haiM cAriyojana ullaMghana kari maMgala je te vicara haiM bhrama haiM / ta'pIche cArayojana ulaMghana kari zanIzvara je haiM te vicare haiM, so yo jyotipInikA samUhakai gocara AkAzako ranAza ekaso daza yojana moTo hai ara asaMkhyAta dvIpasamudra pramANa manodadhi paryaMta tiryavistAravAn haiN| ihAM utkaMca gAthA hai-durasatasA dasasIdicadutigaM ca dugacadukaM // vArAravisasirikkhA buhabhaggava guruaMgirArasaNI // 1 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) artha:-- citrApRthvIteM sAtasaMnivaiyojana Upari tArAgaNa haiM / tA pIche Upara Upara sUrya caMdra nakSatra budha zukra vRhaspati maMgala zamIzvara daza assI tIna tIna tIna tIna cAra cAra yojana UMce uttarottara hai // 1 // tinameM nakSatra mauses viSai abhijita tau madhya meM gamana karane vAro haiM / bhara mUla sarva bAhira gamana karane vAro haiM / bhara bharaNI sarvanike nIce gamana karane cAro haiM / ara svAti sarvake Upari gamana karane vAro hai / adhai~ sUrya vimAnane janAve haiM ki tapta jo tapanIya tAkai samAna hai prabhA jinakI bhara lohita nAmA maNimayI hai| para aDatAlIza yojanakA ikasaTimA bhAga pramANa cauDe laMbe haiM / ara yAteM kiMcit adhika trigujita hai paridhi jinakI ara caubIsa yojanakA ikasaThivA bhAga pramANa moTe ardhagolakI hai AkRti jinakI ara solaha hajAra devanikari dhAraNa kiye aise sUryake vimAna haiM / tinanaiM pratyeka pUrva dakSiNa pazcima 1 uttara bhAganinaiM anukramakari cAra cAra hajAra deva dhAraNa kareM hai / tinakeM Upari sUryanAmA deva basai hai / tinakai pratyeka sUryaprabhA // 1 // susImA || 2 || arcimAlinI || 3 || prakaranAmA cAra cAra agra mahiSI haiM / mara pratyeka devI cAra cAra hajAra rUpa karavA samartha hai tinake sAthi divyasukha anubhava karate asaMkhyAtalAkha vimAnanike adhipati sUrya haiM te paribhramaNa kareM hai / bahuri nirmala taMtukA varNa ke samAna haiM varNa jinake ara cinhamayI candravimAna chappana yojanakA ikavisamA bhAga pramANa cauDe laMbe ara aThThAIsa yojanakA ikavIsamAM bhAga pramANa moThe haiN| ara pratyeka SoDaza hajAra devanikari pUrva dakSiNa pazcima uttara dizAnimeM anukramakari kuMjara vRSabha azva rUpa vikAravAna devanikari dhAraNa kiye hai / tinakai UparicaMdranAmAM deva vasai hai / tinakai pratyeka candraprabhA susImA arcimAlinI prabhaMkarAnAmA agramahiSI hai ara pratyeka cArUM devI cAra cAra hajArarUpa karavA maiM catura hai tinakari sahita sukha upabhogarUpa kare hai / aise asaMkhyAta lAkha vimAnanike adhipati caMdradeva ne haiM te Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) vihAra kareM hai / bahuri aMjanasama prabhAvAna ariSTamaNimayI rAhUke vimAna eka yojana laMbe cauDe mara DhAIse dhanuSa moTe hai / bahuri navIna camelI kA phUlakI prabhAke samAna rajata pariNAmI zukranika vimAna eka koza cauDe laMbe hai / ara jAtimAna muktAphalakI krAMtikai samAna aMka maNimayI bRhaspatinike vimAna kiMcit ghATi eka koza pramANa cauDe laMbe haiM / bahuri kanakamayI arjunavarNa budha vimAna hai / bahuri tapanIyamayI tapta tapa nIya samAna krAMtimAna zanIzvaranike vimAna haiM / ara lohitAkSa maNimayI tapta kanaka prabhAvAna aMgArakanike vimAna haiM / ara e budhane Adi leya vimAna Adha koza laMbe cauDe haiM / bhara zukrAdi vimAna pratyeka cAra cAra hajAra devanikari dhAraNa karie haiN| bhara nakSatra vimAna nike pratyeka cAra cAra hajAra deva calAvane vAre haiM / ara tArakAnike vimAnanakuM calAne vAre pratyeka doya doya hajAra deva haiN| ara rAhu Adi ke mAbhiyogya deva ne haiM tinakai rUpa vikAra candravat jAnane yogya hai / arthAt siMha kuMjara vRSabha turaMgarUpakari vimAnanitaiM calA haiM / nakSatranike vimAnanikA utkRSTa cauDApaNAM eka kozapramANa jAnanA bhara tArakA nike vimAnaniko moTAparNo jaghanya tauM eka kozakA caturtha bhAga pramANa 1 bhara madhyama kiMcit adhika eka kozakA caturtha bhAga pramANa hai / ara jyotiSInike vimAnanikA sarva jaghanya moTApaNAM pAMcasai dhanuSa pramANa hai / para jyotipInike iMdra sUrya bhara caMdra haiM te asaMkhyAta haiM // 12 // bhAge terama sUtrakI utthAnikA kahe hai / jyotiSkANAM gativizeSa pratipratyarthamAha artha - jyotiSI nikI gativizeSakaM janAvanainimitta kaheM hai| sUtraM merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 13 // ( zrI umAsvAmikRta ) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (20) artha---manuSyalokake vi merakI pradakSiNAjhapa hai nityAni linakI aise jyotiSI deva hai| vArtika-marupradakSiNAvapanaM gatyaMtAnityayaM // 1 // TIkAmeroH pradakSiNA merudakSiNA ityucyane kimartha gatyaMtaranihatyaya vi rItA gatirmA bhUt / / artha-merukI jo pradakSiNA so meru pradakSiNA aise kahie hai / prazna-aise kahA nimita lahice hai| uttara-ganyatAkI nivRtti dartha kariye haiM / arthAt viparItagani mati hai 111 // vArtika-gataHkSaNekSaNe'nyatyAnityavAbhAva iticaMnnA'mIkSyasya vivakSitacAt // 2 // TIkA-ayaM nizabdaH kaTampvavicalepu mAveSu vartata gatizca kSaNekSaNa'nyetitato'myA nityati vizeSaNa nopapadyata itiha kiMkAraNamAmIzayAya vivakSitatvAta | yathA nityaprahasito nityaprati iti AmIkSNyaM ganyata iti evamihApi nityagatayaH anuparatagataya ityarthaH / / bartha-prazna-yo nityazabda kUTasya avicalamAva hai tinake vi pravata hai / ara gati kSaNakSaNameM anyaanya haiM / tAta yAko nitya vizeSaNa nahIM utpanna hoya hai / uttara-so nahIM hai / / prazna-kahA kAraNa ! uttaraniraMtarapaNAMkA vivakSitayaNAMta / so jaise kahiye hai ki yo puruSa nitya prahasita hai / tathA nityaprajAliyana hai aiseM kahane se niraMtarapaNAne naNA. ve hai| aise hI ihAM bhI nityagatayaH pada jo hai so nirvina gatimAna hai| esA janAvanakai artha hai| vArtika-anakAntAcca / / 3 / / TIkA-yathA sarvabhAvapu dvanyArthAdezAtsyAnityatvaM paryAyAdizAtsyAdanityatvA tathA gatAbapati nitvamaviruddha artha - jaiseM sarvabhAvanikavirSa dravyArthakA pAdezata kayaMcit nityapaNoM ara paryAvArthakA AdezatakathaMcit nityapagoM hai / taisa~gativimI nityapaNoM aviruddha hai / kyoMki unakI gati avicchedarUpa hai yati / nArtika-nalokagrahaNaM viSayAthai // 6 // TIkA-sa.tRtIyeSu Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21.) dIpevuddhayozca samudrayojyotiSkAste merupradakSiNA nityagatayAnAnye iti viSayAvadhAraNArtha nalokagrahaNaM kriyate / artha-je DhAIdvIpamaiM para doya samudranimeM jyotiSIhai te merupadakSiNArUpa nityagatimAna hai| anya sthAnamaiM gatimAna nahIM hai / aisA viSayakA avadhAraNakai artha nRloka padako grahaNa karie hai // 4 // vArtika -gatikAraNAbhAvAdayuktiriticena gatiratAbhiyogya devavahanAt // 5 // TIkA-syAnmatamiha loke bhAvAnAM gatiH kAraNavatI haTA na ca jyotiSkavimAnAnAM gataH kAraNamastitatastadayukti rititanna kiM kAraNaM gatiratAbhiyogyadevAhanAt / gatiratADi Abhiyogya devA vahantItyuktaM purastAt // artha- prazna-yAloka vipadArthanikI gati kAraNamAnadekhI ara jyotiSInike vimAnanigatiko kAraNa nahIM hai tAte gati vikSepaNa ayukti hai| uttara-so nahIM hai / prazna-kahA kAraNa / uttara-gatimaiM hai rati jinakai aise AbhiyogyadevanikA dhAgNapaNAte / nizcaya kari gatimaiM ratimAna bhAbhiyogyadeva dhAraNa kara hai| aise pUrva kahayo vArtika-karmaphalavicitramArAca // 6 // TIkA-karmaNAM hi phalaM vaicitryeNa pacyate tatasteSAM gatipariNatimukhenaiva karmaphalamavacoddhavyaM / ekAdazabhiryojanazatairekarvizemarumaprApya jyotikA pradakSiNAzcaraMti / tatra jabUdvIpe dvausayoM dvaucaMdramasau SaT paMcAzannakSatrANi SaT saptatyadhika grahazata eka koTIkoTizatasahastraM trayastriMzatkoTIkoTisahasANi navakoTIkoTizatAni paMcAzacca koTIkoTyastArakANAM / lavaNode catvAraH sUryAzvadhArazcaMdrAH nakSatrANAM zataM dvAdaza grahANAM trINizatAni dvApaMcAzAni dve koTIkoTizanasale saptaSaSThiH koTIkoTi sahasrANi nava ca koTIkoTizatAni tArakANAM bhAtakIkhaNDe dvAdazasUryAH / dvaadshcNdraaH| nakSANAM trINi zatAni SaDvizAni grahANAM sahasaM SaTpaMcAca Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) aSTau koTIkoTizatasahasrANi saptatriMzaca koTIkoTizatAni tArakANAM / kAlode dvAcatvAriMzadAdinyAH dvauM catvAriMzacaMdrAH ekAdaza nakSatrasaptAni paT saptatyadhikAni paDbiMzadahazatAni paNNavatyadhikAni aSTAviMzatiH koTIkoTizatasahasrANi dvAdaza koTIko TisahasrANi nabakoTIko TizatAni paMcAzatkoTIkoTyastArakANAM / puSkarAdhe dvAsaptatiH sUryA dvAsaptatizcandrA dve nakSatrasahane SoDaza triSaSThiH / grahazatAni pavizAni ahacatvAriMzatkoTIkoTizatasahasrANi dvAviMzatiH kATIkoTamAsrANi dve koTIkoTizate tArakANAM / vAye puSkarArdheca jyotipAmiyameva saMkhyatatazcaturguNAH puSkaravarode, tataH parA dviguNAdviguNA jyotiSAM saMkhyAvasayA jaghanya tArakAntaraM gavyUtasaptamAgaH / madhya paMcAzagavyutAni / utkRSTa yojanasahalaM / jaghanyaM sUryAntaraM candraniraM ca navanavatiH sahasrANi yojanAnAM SaTzatAni catvAriMzadadhikAni utkRSTamekaM yojanazatasahasraM SaTzatAni SaSThayuttarANi / jaMbUdvIpAdipu ekaikasya caMdramasaH paTpaSTi koTI. koTisahasrANi navakoTIkoTizatAni paMcasaptatizca koTIkoTyaH tArakANAmaSTAzItirmahAgrahAH / aSTAviMzati nakSatrANi / parivAraH sUryasya caturazItimaNDalazatamazItiryojanazataM jaMbudvIpasyAntaramavagAjha prakAzayati tatraya paMcaSaSThirabhyantaramaNDalAni lavaNodamyAMtastrINi triMzAni yojanazatAnyavagAdha prakAzayati / tatra maNDalAni bAdyAnyekonaviMzatizata dviyojanamekaikamaNDalAntaraM dve yojane aSTacatvAriMzadyojanakaSaSThibhAgAzca ekaikamudayAMtaraM catuzcatvAriMzayojanasaharaSTAbhizvazatairvizaraprApyameruM sarvAbhyaMtaramaNDalaM . sUryaH prakAzayati / tasya viSkabhI navanavatiH sahasrANiSaTzatAnipatyAriMzAni yojanAnAM tadAhani muhUrtAH aSTAdaza bhavaMti / paMca sahasrANi dve zate ekapaMcAzayojanAnAM ekAnnatriMzadyojanaSaSTibhAgAzca muhUrtagatikSetraM sarvabAghamaNDale carana sUrya paMcacatvAriMzatsahalestribhizcazatastrizairyojanAnAM morumaprApya bhAsayati / tasya viSkambhaH eka zatasahasaM SaTzatAniSaSThayadhikAniyojanAnAM tadA divasasya dvAdazamuhUrtA:paMca Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) - - - - - sahasrANi trINi zatAnipaMcottarANi yojanAnAM paMcadazayojanapaSThibhAgAzca muhUrtagatikSetraM tadA ekatriMzadyojanashalepvaSTasu ca yojanazateSvardhadvAtriMzepusthito dRzyate sarvAbhyantaramaNDale darzana viSayaparimANaM prAguktaM madhye hAnivRddhikamo yathAgarmaveditavyaH / candramaNDalAni paMcadaMzadvIpAvagAhaH / samudrAvAhazvasUryavadveditavyaH dvIpAbhyaMtare paMcamaNDalAni samudrAmadhye daza sarvavAhyAbhyantaramaNDalaviSkabhavidhiHmerucaMdrAMtarapramANaMca sUryavat pratyetavyaM paMcadazAnAM maNDalAnAmantarANi caturdaza // tatraikakasyamaNDalAntarasya pramANaM paMcatriMzadyojanAni yojanaikapaSThibhAgAssiMgat raddhAgasya catvAraH saptabhAgAH / // 35-30-4 // sarvAbhyatAmaNDale paMca paisrANi trisaptatyadhikAni yojanAnAM saptapaptatirbhAgazatAni catuzcatvAriMzAni maNDalaM trayodazabhirmAgasahasaH saptabhizcamAgazataiH / paMcavizasthitvAvaziSTAni caMdraH ekaikena muhUrtena gacchati sarvavAdyamaNDale paMca sahasrANi zataM ca paMcavizaM yonanAnAmekAnnamatatirbhAgazatAni navatyadhikAni maNDalaM trayodazabhirbhAgasahanaH saptabhizcabhAgazataiH paMcaviMzasthiravA'vaziSTAni candraH ekakena muhUrtena gacchati / darzanaviSayaparimANaM sUryanadveditavyaM hAnivRddhividhAnaMca yathAgamamavasaMyaM // paMnayojanazatAni dazotarANi sUryAcandramasozvArakSeaviSkamaH . * partha-athavA nizcagakari karmaniko kAla vicitrapaNAM kari paci hai / tAta tinaka gatipariNatimukhakarihI pharmako phala jAnane yogya hai / bhara gyArAsa ikavIsa yojana merunai chAMDi jyotiSI pradakSiNAkari vicarai hai / tinamai vRdvIparkavikheM doya sUrya doya candramA hai / ara chappana nakSatra hai / para ekasau chihattara graha hai| para eka lAkha koTAkoTi ara teIsa hajAra koTAkoTi bhara navasai koTAkoTi para pacAsa koTAkoTi tArAniko pramANa hai / . bhara lakSaNa samudra ke viSa cAra sUrya cAra caMdramA hai| para nakSatrani Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) kI saMkhyA ekasau yArA hai / ara grahaniko pramANa tInasa~ bAvana hai / ara tArAniko pramANa doya lAkha koTAkoTi bhara saDasaThi hanAra koTAkoTi bhara nabase koTAkoTi hai / / para dhAtakI khaNDakai vi dvAdaza sUrya ara dvAdaza candramA haiM / para nakSatraniko pramANa tInasai chattIsa hai / ara grahaniko pramANa eka hajAra chapyana hai bhara tArA ATha lAkha koTAkoTi ara satIsasa koTAkoTi hai| ara kAlodadhi samudrakavi viyAlIsa sUrya para viyAlIsa hI candramA hai / para aTThAIsa lAkha koTAkoTi ara dvAdaza hajAra koTAkoTi tArA haiN| ___ ara puSkarAdhaka viSaM bahattari sUrya hai / ara bahattarahI candramA hai / bhara do hajAra solA nakSatra hai / ara tireSa Thase chattIma graha hai para ar3atAlIsa lAkha koTAkoTi ara vAIsa hajAra'koTAkoTi ara doyasai koTAkoTi tArA hai| ara bAjha puSkarAkavi jyotiSInikI saMkhyA itanIhI hai / tAte puSkaravara dvIpakavi caturguNa haiM / tAte para dviguNa jyotiSInikI saMkhyA jAnanI // para tArakA nikai jaghanya aMtara eka kozakA sAtamA bhAga mAtra hai / madhya aMtara pacAsa mAtra hai| ara utkRSTa aMtara eka hajAra yojana pramANa hai / bhA sUryanika japanya aMtara tathA candramA nikai jaghanya aMtara ninyANavai hajAra chasai cAlIsa yojana pramANa hai / ara ukRSTa aMtara eka lAkha chasai sAThi yojana pramANa hai| ara jaMbUdvIpAdikanikaviH / eka eka caMdramAkai tArakAnikI chAsaTi hajAra koTAkoTi para navasa koTAkoTi ara picetara koTAkoTi hai so / bhara maThyAsI mahAgraha hai so| bhara ahAIza nakSatra hai / bhara sUryakA eka sau caurAsI maharU Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) rUpa mArga hai / tinameM sauM massI yojana tau jaMbUdvIpake madhya avagAhana kari prakAse hai / tahAM paiMsaTha abhyantara maNDala hai / ara lavaNa samudrakai viSai tInase tIsa yojana avagAhana kari prakAse hai| tahAM eka sau ugaNIsa bAhya maNDala hai / ara eka eka maNDalakai doya yojana pramANa aMtara hai| bhara doya yojana ara aDatAlIza yojanakA ikasaThimA bhAga pramANa eka eka udayAMtara sthAna hai / bhara cavAlIza hajAra AThaseM bIsa yojana merUtaiM dUri hoyakari sarva abhyantara maNDalanai prApta hoya sUrya prakAza hai / tAko cauDApaNau ninyANavai hajAra chasai cAlIsa yojana ko hai / yohI sUryAntara hai ki doka sUryanikai aMtara bhI itana hi hai 1 bhara yA samaya dinamAna aSTAdaza muhUrta pramANa hai / ara pAMca hajAra doya se ikkAvana yojana ara ugaNIza yojanakA sAThima bhAga pramANaM eka muhUrta meM gamana kSetra hai / bahuri sarva sarvamAhya maNDala maiM gamana karatau sUrya caupana hajAra tIna se tIza yojana merunaiM nahIM prApta hoya prakAse hai / tAko coDApaNa ekalAkha chasai sAThi yojana pramANa hai / bhara vA samaya dinamAna dvAdazamuhUrta pramANa hai| tahAM pAMcahajAra tInaseM pAMca yojana bhara paMdarAyojana kA sAThiyAM bhAgapramANa eka muhUrtamaiM gamanakSetra hai / bhara vA samaya sarva abhyaMtara maNDalakai viSa ikatIsa hajAra ATha sADA battIsa yojanakai vikheM tiSThato sUrya dISai hai | bhAvArtha - bharata nivAsI ekatIsa hajAra Ause sADA battIsa yojana pare sarva abhyatara maNDala meM dIkhe hai / ara darzanako viSayaparimANa pUrve dUsarI adhyAya meM kahayohI hai / bhara madhyake maNDalanikai viSai hAni vRddhiko anukrama Agamake anukUla jAnane yogya hai / ara candra maNDala paMcadaza hai / bhara dvIpako avagAha tathA samudrako avagAha sUryavat jAnane yogya hai ki dvIpake madhya to pAMca maNDala hai / ara samudrake madhya daza maNDala hai / paraM sarva abhyantara maNDalakA viSkaMbhakI vidhi bhara merU candramA aMtarako pramANa sUryavat jAnane yogya hai / ara paMcadaza Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNDalanika antara caturdaza hai| tinameM eka eka maNDalakA mantAko pramANa paiMtIsa yojana ara eka yojanakA ikasaTha mAga kariye tinamaiM ta sa bhAga para tina bhAganimeM eka bhAgake sAta bhAge kariye tinasU cAra maga pramANa hai / para sarva abhyaMtara maNDalamaiM pAMca hajAra- tihattara yojana bhara sAta hajAra sAtasai cavAlI kA tega hajAra sAtasa pacIzamA bhAgamamANa sthiti rahikari caMdramA avazeSa kSetra- eka eka muhUrta kari- gamana ___ bhAvArtha- sarva abhyantaramaNDa- maiM gamana karatA caMdramAkai. eka muhUtameM pAMcahaja ra tihattara yojana bhara sAta hajara sAtasai cavAlImakA tega hajAra sAtasai paccIzamA bhAga pramaNa cA kSetra hai| ghara sarvabAhya maNDalavirSe pAMca hajAra eka sau pacIza yojana ara cha hajAra navasa nivakA tega hajAra sAtasai paJcazamA bhAga pramANa sthiti rahikari caMdramA avazeSa kSetra naM eka eka muhUrtakari gamana kareM hai| 'bhAvArtha-sarva vAhya maNDalamaiM gamana karatA caMdramAMka eka mahatamaiM pAMca hajAra ekaso paccIsa yojana ara cha hajAra navasai nivvaikA terA hajAra sAtasa paccIzamA bhAga pramANa cArakSetra hai| ara darzanakA viSayako pramANa sUryavat jAnane yogya hai / ara hAnivRddhiko vidhAna bhAgamakai anukUla jAnane yogya hai / ara pAMca se daza yojana sUryacandramAko cArakSetra cauDo hai // 6 // 13 // aba caudA satrakI usthAnikA kahai haigatimajjyotiHsaMbaMdhena vyavahArakAlapratipatyarthamAha / / artha-gatimAna jyotiSInikA sabavakari vyavahAra kAlakI pratipatika artha kahe hai tankRtaH kAlavibhAgaH // 14 // bIkA-taditi kimartha / artha-vina jyotiSInike phiyo kAlako Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) vibhAga hai / prazna- tata aiso zabda kahA nirmita hai / utarUna vArtikagatimajjyAtiHpratinirdezArthaM tadvacanaM // 1 // nAcca TIkA- gatimatAM jyotiSAM pratinirdezArthaM tadityucyate nahi kevalagatyA nApi kevalaijyoM tabhiH kAlaH paricchayate anupalabdhera parivartanA jyotiH parivartanalabhyo hi kAlaparicchedaH / kAlo dvividho vyAvahAriko mukhyazca tatra vyAvahArikaH kAlavibhAgastatkRtaH / samayAvalikA divyakhyAtaH / kriyAvizeSaparicchinnaH anyasya paricchannasya paricchedahetuH mukhyonyo vakSamANarakSaNaH / Aha na mukhyaH kAlosti sUryAdigatavyatArako liMgAbhAvAt / apica kalAnAM samUhaH kAlaH kalAzca kriyAvayavAH / kiMca / artha-gatimAna jyotiSInikA kiyA kAlavibhAgakUM janAvanaike artha tat ' aiso zabda kahiye hai / ara nizcayakari kevala gatikari bhI kAla nahIM jAniye hai / ara kevala jyotipInikarimI kAla nahIM janiye hai anupalaoad ki pratyakSa nahIM dAkhane ara parivartanata kAlakI satA nahIM mAluma hoya hai / 1 arthAt-kAla pratyakSa bhI nahIM dekhe hai / ara kAlakA palaTanA bhI nahIM dIkhe hai / yAteM jyotiSInikA parivartana kara hI kAlako jAnapana hai / so kAla doya prakAra hai ki eka vyavahArika hai dUrA mukhya hai / tinameM vyavahArika kAlako 'vabhAga jyotipInikI gati kari sabhya AvalI Adi kriyA vizeSa kari jAnyUM aiso vyAkhyAna kiyo so anya ajJAta jo mukhya kAla tAke jAnaneko hetu hai / para dUsaro mukhya kAla vakSyamANalakSaNa hai / / prazna -sUrya AdikI gatitaiM bhinna mukhya kAla nahIM hai / kyoMki vAkA liMgako abhAva hai yAteM / ara aura sunaM ki kAla kI nirukta aisI hai ki-kalAnAM samUhaH kAlaH / yAko artha aisI hai ki kalAko jo samUha so kAla hai / ara kalAne hai te kriyA ke avayaba hai // 1 // kiMca vArtika Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28 ) - - paMcAstikAyopadezAt // 2 // . . :: TIkA-paMcaivAstikAyA bhAgame upadiSTAH / na 48: | to na mukhyaH kAlo'stIti aparIkSitAbhidhAnametat yatvAvaduktaM liMgAmAvAnnAsti mukhyaH kAla ityatrocyate kriyAryA kAla iti gauNavyavahAradarzanAna mukhyasiddhiH / yoyamAdityagamanAdI kriyetirudeH kAla iti vyavahAraH kAlanirvartanApUrvakaH mukhyasya kAlasyAstivaM gamayati nahi mukhye ganyasati vAhIke gauNe gozabdavyavahAro yujyate / . . partha-pAMcahi mastikAya mAgamakai viSa upadezakara hai| para chaThoM nahIM kanyo hai tAtai mukhya kAla nahIM hai / uttara-yo aparIkSitAbhidhAna hai / so aise hai ki-prathama to liMgakA amAvata mukhya kAra nahIM hai / ihAM usara kahiye hai ki kriyAkai virSe kAla hai aisA gauNa vyavahArakA darzana mukhyakI siddhi hai / para no yA mAdityagamana Adi ke virSe kriyA hai. so rUdita vyavahArakAla hai so kAlakI nivartanApUrvaka hoto saMto mukhya kAlakA mastitvanaiM janAvai / kyoMki mukhya gauneM nahIM hotA santAM gauNabhUta vAlakai vi gauzabdako vyavahAra nahIM yogya hoya hai // 2 // kArtika. // ataeva na kalAsamUha eva kaalaa|| TIkomataeva kutaeva mukhyasya kAlasyAstitvAdeva kalAnAM samahaeva kAla iti vyapadezo nopapadyate karapyate kSipyate preryate yena kiyA. tadravyaM sa kAlastasya vistareNa nirNaya uparatra.vakSyate / artha-yAtahI mastitvapaNAta hI kalAko samaha hI kAla hai aiMso upadeza nahIM utpanna hoya hai / bhara kAla zabdakI nirukti aisI hai ki-kalapyate. kSipyane preryate yena kriyAvatavyaM sa kAlaH / yAko marma aiso hai ki bAkari kriyAvAna davya, kalpanA kariye tasA sthApana kariye. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (:29) athavA preraNA kariye so kAla hai| tAko vistArakari nirNaya mAgAmI kaheMge // 2 // vArtika pradezapracayAmAvAdastikAyeSvanupadezaH // 3 // TIkA-pradezapratyohi kAyaH / sa eSAmasti te mastikAyA iti jIvAdayaH paMcaivopadiSTAH / kAlasya tvekapradezatvAdastikAyanAbhAvaH / yadipastitva mevAsya na syAt Sadravyopadezo na yuktaH syAt kAlasyahi dravyatvamastyA. game paravakSaNAbhAvaH svalakSaNopadezasadApAt / / . bartha-nizcaya kari pradezaniko pracaya jo hai so kAya hai / bhara nAkai kAya hai so bhastikAya hai / yAta jIvAdika pAcahI bhastikAyarUpa upadezA kiyA mara phAlakai ekapadezapaNAMta mastikAyapaNa ko mabhAva hai| bhara jo nizcaya kariyAko astitva hI nahIM hai to SaTdravyako upadeza yukta nahIM hai / yAta nizcayakari kAlakai dravyapaNau~ Agama viSa hai| kyoMki para je jIvAdika tinakA lakSaNako abhAva ara apanA lakSaNakA upadezako sadbhAva hai yaate // 13 // 14 // maiM panaramA sUtrako utthAnikA kahai haiM - itaratra jyotiSAmavasthApratipAdanArthamAha marya-mAnuvottara parvatakai bAhirakA kSetrameM jyotiSInikI vyavasthA kA pratipAdanakai artha kahai hai / satra ||bhirvsthitaaH // 15 // TIkA-bahirityucyate kuto bahiH / nRgekAt kathamavagamyate arthapazAdvimaktipariNAma iti / - arya-manuSyakSetra bAhira jyotiSI haiM teM yathAvyavasthita hai| yA satramaiM bahira pada kahiye hai-tAtai prazna kariye hai ki-kAherauM bAhira - hai| uttara-manuSya lokateM mAhira hai so yathAvasthita hai // prazna kaise jAniye hai ki yA sUtramaiM jyotiSInikohI manuSyalokate bAhira Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) avasthitapaNau~ kayo hai / uttara-pUrvasUtra meM nRkoM ke pada hai tAkAhI arthakA vazate vibhaktiko pariNamana hoya nR rokAt aiso anuvRttirUpa bhayo hai tAta jAniye hai / vArtika nRloke nityagativacanAdanyatrAvasthAnasiddhiriti cenomayAsiddheH // 1 // TIkA- syAnmataM nRloka nityAtaya iti vacanAdanyatrAvasthAna jyotiSAM siddhaM ato va haravasthitA iti vanamanarthakamiti tanna kiM kAraNamubhayAMsiddheH nRlokAdanyatra pahiyotiSAmastisvamavasthAnaM cAprasiddha atastadubhayasiddhayartha vahiravasthitA inyucyate asatihi vacane nRloke eva santi nityAvayazcaityavagamyata / ___ertha-prazna naloke nityagatayaH aiza pUrva sUtrameM vAkya hai / tAte . anyatra jyotiSIni kA avasthAna siddha hai| yAta pahiravasthitA aiso vacana jo hai so anarthaka hai / uttara-so nahIM hai / prazna kahA kAraNa! | uttara-aise mAne doUnikI hI prasiddhi hoya hai yAta kyoM ki manuSyalo. katai anyatra bAhira jyotiSIniko astitva bhara avasthAna e domhI aprasiddha hai yAta doUnikI siddhikai artha vahiravasthitA aise kahiye hai / ara nizcayakari :yA vacananaM nahIM hotA. saMtAM manuSyaloka kai viSahI hai . ara nityagatimAna hai aise hI jAniye // 1 // 15 // zrImadvidhAnandivicita: tatvArtha zlokavArtika adhyAya 4 meM jyotiSka devatAoMke.varNana. .. jyotiSkAH sUryAcandramasau grahanakSatraprakIrNakatArakAca // 12 // jyotiSa evaM jyotiSkAH ko vA yAvAderiti svArthikaH kaH / jyotiH zabdamya yAvAdiSu pAThAt tathAbhidhAnadarzanAta pratiliMgAnuvRttiH * kuTIraH samIra iti.yathA / sUryAcandramasA ityatrAnandevatAdvaMdvavRtteH / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - grahanakSatrakIrNakanArakA ityatra nAnaka / nanu dvandvagrahaNAttasyeSTaviSaye vyavasthAnAdasurAdivat kiMnarAdivacha / kathaM jyotiSA: paMcavikalpA: siddhA ityAha jyotiSkAH paMcadhA dRSTAH sUryAdyA jyotirAzritAH / nAmakarmavazAttAhaka saMjJA saamaanybhedtH||1|| jyotiSkanAmakarmAdaye satIrAzrayatvajyotipkA iti sAmAnyatasteSAM saMjJa' sUryadinAmakarmavizeSodayAtsUrNadyA iti vizeSasaMjJAH / taete paMcadhApa dRSTAH pratyakSajJAnibhiH maakssaatkRtaastdupdeshaavisNvaadaanythaanupptteH| * sAmAnyato'numeyAzca chamasthAnAM vizeSataH / / paramAgamasaMgamyA iti nAdRSTakalpanA // 2 // // merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 13 // jyotipkA ityanuvartate / naloka iti kimarthamityAvedayatiniruktyAvAsabhedasya pUrvavadgatyabhAvataH / te nRloka itiproktamAvAsapratipattaye // 1 // na hi jyotiSkANAM nirustyAvAsapatirattibhavanavAsyAdInAmivAsti yato naloka ityAvAsapratipayartha nocyeta / ka punarnaloka teSAmAvAsAH zrUyante? asmAtsamAddharAbhAgAdUcaM teSAM prakAzinAH / / AvAsAHkramazaH sarvajyotiSAM vizvavedibhiH // 2 // yojanAnAM zatAnyaSTau hInAni dazayojanaiH // utpatya tArakAstAzcAtyadha itizrutiH // 3 // tata sUryA dazotpanya yojanAni mahApramAH // tatazcaMdramamozIti bhAni trINi tatastrapaH // 4 // trINitrINi buvAH zukrA guravazvoparikramAt // - catvAroMgArakAsvacatvArica zanaizvarAH // 5 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) 'carati tAdRzAdRSTavizeSavazavartinaH / / svabhAvazadvA tathAnAdinidhanAdravyarUpataH // 6 // eSa eva nabhobhAgo jyoti saMghAtagocaraH / / bahalA sadazakaM sarvo yojanAnAM zataM smRtaH // 7 // sapanodadhiparyaMto nRloke'nyatra vA sthitH|| siddhastiyaMgasaMkhyAtadvIpAMbhodhipramANakaH // 8 // sarvAbhyaMtaracArISTaHtatrAbhijidatho chiH|| sarvebhyo gaditaM mUlaM bharaNyodhastathoditAH // 9 // sarveSAmupari svAtiriti saMkSepataH kRtA // . vyavasthA jyotiSAM ciMtyA prmaannnyvedibhiH||10|| merupadakSiNA nityagataya iti vacanAt kimiSyata ityAha-- merupradakSiNA nityagatayastviti nivedanAt // . naivApradakSiNA teSAM kAdAcitkIpyate na ca // 11 // * gatyabhAvopi cAMniSTa yathA bhUbhramavAdinaH // . bhuvo bhramaNanirNItivirahasyopapattitaH // 12 // / nahi pratyakSato bhUmerbhamaNanirNItisti, sthitiyaivAnubhavAt / nacAyabhrAntaH sakaladezakAlapuruSANAM tadbhamaNA pratIteH / kasyacinnAvAdisthirasvAnubhavastu prAntaH pareSAM tadamaNAnubhavena bAdhanAt / nApyanumAnato bhUbhramaNavinizcayaH kartuM suzakaH tadavinAmAviliMgAbhAvAt 1: sthire bhavakre sUryodayAstamayamadhvAnhAdibhagolabhramaNe avinAmAvaliMgamiticanna, tasya pramANabAdhita viSayatvAt pAvakAmoSNyAdiSu dravyatvAdivat / bhacakramaNe sati bhUbhramaNamaMtareNApti sUryodayA dapratItyupapattazca / na tasmAt sAdhyAvinAbhAvaniyamanizcayaH / prativihitaM ca prapaMcataH purastAt bhUgolabhramaNamiti na tadavalaMbanena jyotiSAM nityagatyabhAvo vibhAvayituM zakyaH nApi kAdAcitkINyate gatinityagrahaNAt / tadgatenityatvaM vizeSaNAnupa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pattiAghrauvyAditi na zaMkanIya, nityazabdasyAbhIkSNyAcitvAnnityapahasitAdivat // UrdhAdhobhramaNa sarvajyotiSAM dhruvtaarkaaH|| muktvA bhUgolakAdevaM prAhurbhUbhramavAdinaH // 13 // tadapyapAstamAcAryairnaloka iti suucnaat.|| tatraiva bhramaNa yasmAnovardhAdhobhramaNe sati // 14 // . ghanodadheH paryate hi jyotirgaNagocare siddha triloka evaM zramaNa jyotiSAmurvAdhaH kathamupapadyate ? bhUvidAraNaprasaMgAt / tata eva viMzatyuttaraikAdaza yojanazataviSkabhatvaM bhUgolazcAbhyupagamyata iticenna, uttarato. bhUmaNDalasyeyacAtikramAt tadadhikaparimANasya pratIteH tacchatabhAgasyaca sAtirekaikAdazayojanamAtrasyaiva samabhUbhAgasyApratIteH kurukSatrAdiSu bhUdvAdazayojanAdipramANasyApi samabhUtalasya suprasiddhatvAta / tacchataguNaviSkaMbhabhUgolaparikalpanAyAmanavasthAprasaMgAt / kathaM ca sthire'pi bhUgole gaMgAsidhvAdayo nadyaH pUrvAparasamudragAminyo ghaTerana ? bhUgolamadhyAntaprabhAvAditiceta, kiM punarbhugolamadhyaM ? ujjayinIticet, na tato gaMgAsiMdhvAdInAM prabhavaH samu. palabhyate / yasmAt tatpabhavaH pratIyate tadeva madhyamiticet, tdidmtivyaahtN| gaMgAprabhavadezasya madhvatve siMdhuprabhavabhUbhAgasya tatotivyavahitasya madhyatvavirodhAt / svavAhadezApekSayA tvasya madhyatve na kiMcidamadhyaM syAt svasiddhAM. taparityAgazcojjayinImadhyavAdinaH / tadaparityAge cojjayinyA uttarato nadyaH sarvAudamukhyastasyA dakSiNato'vAGmuravyastataH pazcimata: pratyaimukhyastataH pUrvataH prAGamukhyaH pratIveran / bhUmyavagAhabhedAnnadIgatibheda iticenna, bhUgolamadhye mahAvagAhapratItiprasaMgAt / nahi yAvAneva nIcairdezevagAhastAvAnevorzvabhUgole yujyate / tato nadIbhibhUgolAnurUpatAmatikramya vahaMtIti bhogolavidAharaNamiti samameva dharAtalamabalaMbituM yuktaM, samudrAdisthitivirodhazca tathA parihRtaH Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAt / damizakti vizeSAtma parigIyata iti ceta, tata eva samammI chAyAdibhedo'stu / zakyaM hi vaktuM laMkAbhUmarIhazI zaktiyato madhyAnheM alpacchAyA mAnyakheTadyuttarabhUmastu tAzI yatastadhiSThitatAratamyamA chAyA / tathA darpaNasamatalAyAmapi bhUmau na sarvaSAmupari sthita sUrya chAyAviraistasyAstadamadanimittazaktivizeSAsadbhAvAt tathA viSumati samarAtramapi tulyamadhyadina vA bhumizaktivizeSAvastu / prAcyAmudrayaH pratIcyAma tamyaH sUryamya tata eva ghaTataM / kAryavizeSadarzanAvyasya zaktivizeSAnumAnasyAvirodhAt / anyathA dRhAneSTakalpanAyAzcAvazya mAvistAt / sA ca pApIyasI mahAmoha vibhiumAvedayati / nava kyaM darpaNasamatalAmaMtra bhUmi bhASAmheM pratIti'varodhAta tasyAH kAlAdi. vaMzAnuparcayApacayasiddhenninnatAkArasadbhAvAt / tato noja yanyA uttarettaramamau ninnAyAM madhyaMdine chAyAvRddhivirudhyate / nApi tato dakSiNakSitau samunnatAyAM chAMyAhAnimannatetarAkA medadvAgayAH zaktimaiprasidvaiH / pradIpAdivAdisyAnna dUre chAyAyA vRddhighaTanAt nikaTe prabhAtopapatteH / tata eva noMdayAmtamayayoH sUryAdevivAghadarzana virudhyate bhUmisalamatayA kA sUryAdipratItirna saMbhAvyA, dUrAdibhUmastathAvighadazanajananazaktidbhAvAt / / naMca mRmAnanidhanA:samarAtrAdayasteSAM jyotipkagativizeSanibaMdhanavAdityAvedayati___samarAtraM divAvRddhi nirdIpAzca yujyate // chAyAgrahoparAgAdiryathA jyotirgatistathA // 15 // . sakhaMNDabhedataH siddhA bAhyAbhyaMtaramadhyataH / / tathAbhiyogyadevAnI gatibhedAtsvabhAvataH // 16. / / - sUryasya tAvacchaturazItizatamaNDalAni / tatra paMcaSaSThiAbhyaMtare abUdvIpasyAzItizatayojanasanavagAhyaprakAzanArjavRddhIpAdvAhmamaNDalAnyekAnaviMzatizata lavaNodasyAbhyatare trINi triMzAni yojanazatAnyavAdya tasya prakAzanAt / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) dviyojanamekaikamaNDalAntaraM dvayojane aSTAcatvAriMzadyojanakapaSThibhAgAzcaikaikamudayAntaraM / tatra yadA trINi zatasahasrANi SoDaza sahasrANi saptazatAni ghadhikAni paridhiparimANa vibhrati tulameSapravezadingocare sarvamadhyamaNDale meruM paMcacatvAriMzadyojanairaSTAviMzatyA yojanaivaSASThabhA. gazca prApya sUryaH prakAzayati tadAhani paMcadazamuhUrtA bhavati rAtrau ceti samarAnaM siddhayati / vipumati dine dvAviMzatyekaSaSThibhAgaH sAtirekASTasaptatidvizatapaMcasahasrayojana garimANAMkamuhUrtagatikSetropapatteH / dakSiNottare samapraNidhInAM caM vyavahitAnAmapi janAnAM prAcyamAdityapratItizca laMkAdikurukSetrAMtaradezasthAnAmabhimugvamAdityasyodayAt / aSTaMcavAriMzayojanakapa'SThabhAgatvAt pramANayojanApekSayA sAtirekatrinavatIyojanazatatrayapramANatvAdunsedhayojanApekSayA dUrodayasvAcca svaabhimukhlNbiiddhprtibhaassiddhH| dvitIye mahani tathA pratibhAsaH kuto na syAcadavizepAditi cenna, maNDalAntare sUryasyodayAt tadaMtarasyotsavayonanApekSayA dvAviMzatyekaSaSThibhAgayojanasahasrapramANatvAt, uttarAyaNe tadusarataH pratibhAsanasya. ghaTanAt / - sUryapariNAmadakSiNottarasamapraNidhibhUbhAgAdanyapradeze kutaH prAcI siddhiriti cet, tadanaMtaramaMDale tathA sarvAbhimukhamAdityasyodayAdeveti sarvamanvayaM, kSatrAntare'pi tathA vyavahArAMsaddheH / tadeteta prAcIdarzanAddharAyAM golAkAratA sAdhanamaprayonakamuktaM tatra tatra darpaNAkAratAyAmapi prAcIdarzanopapatteH / yadA tu sUryaH sarvAbhyantaramaNDale catuzcatvAriMzadyojanasahala STAbhizca yojanazatairvistaramaprApya prakAzayati tadAhanyaSTAdazamuhUrtA bhavanti / catvAriMzaSaTchatAdhikanavanavatiyojanasahasraviSkabhasya triguNasAtirekaparidhesta. maNDalamyaikAnaviMzadyojanapaSThibhAgAdhikakaM paMcAzadvizatottarayojanasahasrapaMcakamAtramuhUrtagatikSetrAvasiddheH zeSAprakarSaparyatataH prAtA divAvRddhiAnizca rAtrI sUryagatibhedAbhyaMtaramaMDalAt siddhA / yadA ca sUryaH sarvavAhyamaNDale paMcacatvAriMzatsahalaistribhizca zatai striMzojanAnAM merumaprApya bhAsayati Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tadAhani dvAdaza muhUrtAH / paSThayadhikazataSaTkotara yojanazatamahanavika matya tatriguNasAtirekaparigheH tanmaNTalamya paMcadarzakayojanapachimAgAdhikapaMcottarazatatrayasahasrapaMcakaparimANagati takSetratvAtazeSA pAmaprakarSapaya. tapAsA tAvat divAhAnirvRddhizca rAtrI sUryagatibhedAta pAyadAnAmahalAt siddhA | madhye tvanekavidhA dinasya vRddhi nidhAnekamaNDalamedAt sUryagatibhedAdeva yathAgamaM maNDala yathAgaNanaM ca pratyetavyA tathA dopAvaddhihAnizca yujyate / tadetena dinarAtrivRddhihAnidarzanAdamuvo golAkAratAnumAnamapAsta, tasyAnyathAnupapattivakalyAdanyathaiva tadupapattaH / tathA chAyA mahatI dUre sUryasya gatimanumApayati maMtika'tisvarUpAM na puna - melakAkAratAmiti chAyAvRdihAnidarzanamapi sUryagatimedAnimitakameva / madhyAnhakacicchAyAvirahe'pi parataddarzanaM bhUmargAzakAntA gamayati samamA tadanupapatteriticenna, tadApi bhUminimnatvonnatatvavizeSamAnAyava gataH tasya ca bharatairAvatayordaSTatvAt / bharatarAktayovRddhi hAso ghaTsamayAbhyAmutsarpiNyavasarpiNIbhyAM " iti vacanAt / tanmanuSyANAmutsaMdhAnubhavAyurAdibhirvaddhinhAsau pratipAditau na bhUmeraparapuriti na mantavyaM, gauNazabdaprayogAn mukhyatya ghaTanAdanyathA mukhyazadA tikrame prayojanAbhAvAt / tena bharatarAvatayoH kSetrayorvaddhinhAso mukhyataH pratipattavyo, guNabhAvatastu tatsthamanuSyANAmiti tathA vacanaM saphalatAmastu te pratItizcAnulaMcitA syAt / sUryasya grahoparAgaH'pi na bhUgolacchAyayA yujyate tanmate bhUgolasyAlpAvAta sUryagolasya taccaturguNatvAt tayA sarvagrAsagrahaNavirodhAt / etena caMdracchAyayA sUryasya grahaNamapAsta candramaso'pi tatolpatvAt kSitigolacaturguNacchAyAvRddhighaTanAJcaMdragolavRddhiguNacchAyAvRddhiguNaghaTanAdvA / tataH sarvagrAse grahaNamaviruddhameti cet kutastatra tathA tacchAyAvRddhiH / sUryasyAtidUratvAditicenna, samatalabhUmAvapi tataeva chAyAvRddhibhaMgAt / kathaMca bhUgolAderuparisthite sUrye tacchAyAprAptiH pratItiviroSAtU tadA chAyAvirahaprasiddharmadhvaMdinavat tataH tiryasthite Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) sUryaM tacchAyAprAtiriticenna, golAt pUrvadikSu sthite svau pazcimadigabhimukha- - chAyopapattestatprAptyayogAt / sarvadA tiryagevasUryagrahaNasaMpratyayaprasaMgAt / madhyadine svasyopari tatmatItezca kSitigolasyAdhaHsthite bhAnau candre ca ta. cchAyayA grahaNamiticenna, rAnAviva tadadarzanaprasagAt / nanuca na tayAvaraNarUpayA bhUmyAdichAyayA grahaNamupagamyate tadvidbhiryatoyaM dossH| kiMtarhi ? uparAgarUpayA caMdrAdau bhUmyAdyuparAgasya cndraadigrhnnvyvhaarvissytyogmaat| spaTikAdaujapAkusumAyurarAgavat tatra tadupapatteriti kazcit so'pi na satyavAk, tathA sati sarvadA grahaNavyavahAraprasaMga.t bhUgolAtsarvadikSu sthitasya candrAdestaduparAgopapatteH / japAkusumAdeH samatataH sthitasya sphaTikAdesndu. parAgavat / nahi candrAdeH kasyAMcidapi vizi kadAcidavyavasthiti ma bhagolasya yena sarvadA taduparAgo na bhavet tasya tatotiviprakarSAt kadAcinna bhavatyeva pratyAsattyatidezakAla eva tadupagamAditicet, kimidAnIM sUryAdebhramaNamArgabhedobhyupagambhate ? bADhamabhyupagamyata iticenna, kanAnArA ziSu sUryAdigrahaNapratirAzimArgasya niyamAt pratyAsannatamamamArgabhramaNa eva taddhaH TanAt anyathA sarvadAgrahaNaprasaMga.sya durnivArasvAt / pratirAzi patidinaM ca tanmArgasyApratiniyamAt samarAnadivasavRddhihAnyAdiniyamAbhAvaH kuto vinivAryeta ? bhUgolazakteriticet, uktamatra samAyAmapi bhUmau tata eva samastrAdiniyamostviti / tato na bhUchAyayA caMdragrahaNaM candrachAyayA vA sUryagrahaNaM vicArasahaM / rAhuvimAnoparAgotra candrAdigrahaNavyavahAra iti yuktimutpapazyAmaH sakalabAdhakavikalavAt / na hi rAhuvimAnAni sUryAdi vimAnebhyolpAni zrUyante / aSTacatyAriMzadyojanakaSaSThibhAgaviSkabhAyAmAni tatriguNasAtirekaparidhIni caturvizatiyojanakapaSThibhAgabAhulyAni sUryavimAnAni, tathA SaTpacAzayojanai kaSaSThibhAgaviSkabhAyAmAni tatriguNasAtirekapari dhInyaSTAviMzatiyojanaikaSaSThibhAgamAhurayAni candravimAnAni, tathaikayonanaviSkamAyAmAni sAtirekayojanatrayAridhInyatRtIyadhanustu bAhulyAni rAhuvimAnAnIti zruteH / tato na candravisya sUryavisya vArSagrahorAgo Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) kuMTha viSANatvadarzanaM virudhyate / nApyanyadA tIkSNaviSANatvadarzanaM vyAhanyate rAhu vimAnasyAtivRttasya ardhagolakAkRteH parabhAgenopara te samavRte a golakAkRtau sUryavice candrarthive tIkSNaviSANatyA pratI vighaTanAt / sUryAcandramasAM rAhUNAM ca gatibhedAt tadupAgamedasaMbhavAdvayuddhAdivata / yathe hi jyotirgatiH siddhA tathA grahoparAgAdiH siddhA hAta syAdvAdinAM darzanaM / na ca sUryAdi vimAnasya rAhu vimAnanoparAgo'saMmAnyaH, sphaTikasyaiva svaccha tenAsitenoparAgaghaTanAt / svacchatvaM punaH sUrzadivimAnAnAM maNimayatvAt / taptatapanIyasamaprabhANi lohitAkSamaNibhayAni sUryavimAnAni, vimalamRNAlavarNAni candravimAnAni, arkamamimayAni laMjanasamaprabhANi rAhuvimAnAni, ariSTamaNimayAnIti parabhAganasadbhAvAt / ziromAtra rAhuH sarpAkArovati pravAdasya mithyAtvAt tena grahoparAgAnupapatteH varAha miirA dibhirapyabhidhAnAt / kathaM punaH sUryAdiH kadAcidrAhuvimAnasyArvAgbhAgena mahato parazyamAnaH kuNThaviSANaH sa evAnyadA tasyAparabhAge alpenorAjyamAnastIkSNaviSANaH syAditiceta, tadAbhiyogya : devagativizeSAcadvimAnaparivartanopapatteH / : SoDazabhirdevasaharu sUryavimAnAni pratyekaM pUrvadakSiNottarAparabhAgAt krabheNa siMha kujam vRSabhaturaMgarUpANi vikRtyacatvAri catvAri devasahasra Ni vaItIti vacanAt / tathA candravimAnAni pratyeka SoDazabhirdevasahasrairuhyante tathaiva rAhuvimAnAni pratyekaM catubhirdevasaharudyante iti ca zruteH / tadAbhiyogyadevAnAM siMhAdirUpavikAriNAM kuto gatimedastAdRk iticet, svabhAvata eva pUrvottakarme vizeSa nimittakAditi brUmaH / sarveSAmevamabhyupagamasyAvazyaM bhAvitvAdanyathA svaSTavizeSavyavasthAnupapatteH tatpradipAdakasyAgamasyAsaMbhavaddAdhakasya sadbhAvAcca / golAkArA bhUmiH samarAtrAdidarzanAnyathAnupapatterityetadvAdhakamAgamasyAsyeti cet na, toraprayojakatvAt 1 samarAtrAdidarzanaM hi yadi tiSThabhUmergolAkAratAyAM sAdhyAyAM hetustadA na prayojakaH syAt zrAmmabhUmergolAkAratAyAmapi tadupapatteH / atha zramadbhUmergolA kAratAya C Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhyAyAM, tathApyaprayojako hetustiSThatbhUgolAkAratAyAmapi taddhaTanAt / atha bhUsAmAnyasya golAkAratAyAM sAdhyAyAM hetustathApyagamakastiyakasUryAdibhranaNAdinAmadhagolakAkAratAyAmapi bhUmeH sAdhyAyAM tadupapatteH / samatalAyAmami bhUmau jyotirgativizeSAsamarAnAdidarzanasyopapAditatvAcca / nAtaH sAdhyasiddhiH kAlAtyayApadiSTava ca / pramANabAdhitapakSanirdezAnaMtara prayujyamAnasya hetulletiprasaMgAt / tato nedamanumAna hetvAbhAsotthaM bAdhaka prakRtAgamasya yenAsmAdeveSTasiddhirna syAt // jyotiH zAstramato yuktaM naitatsyAdvAdavidviSAm / / * saMvAdakamanekAnte sati tasya pratiSThite // 17 // nahi kiMcitsarvathaikAnte jyotiHzAstre saMvAdakaM vyavatiSThate pratyakSAdivat nityAdhane kAntarUpasya tadviSayasya sunizcitAsaMbhavaDAdhakasvAbhAvAt. tasya dRSTeSTAbhyAM va dhanAt / tataH syAdvAdinAmeva tadyuktaM, satyanekAnte tatpratiSThAnAt tatra sarvathA bAdhakavirahitanizcayAt // .. // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 14 // kiMkRta ityAha-. - ye jyotiSkAH smRtA devAstaskRto vyavahArataH // kRtaH kAlavibhAgoyaM samayAdirna mukhyataH // 1 // tadvibhAgAttathA mukhyo nAvibhAgaH prasiddhayati // vibhAgarahite hetau vibhAgo na phale kvacit // 2 // vibhAgavAn mukhyaH kAlo vibhAgavatphalanimittatvAta kSityAdivat / samayAvalikAdivibhAgavadyavahArakAle lakSaNaphalanimittatvasya mukhyakAle dharmiNi prasiddhatyAt nApyAzrayAsiddhaH, sakalakAlavAdinAM mukhyakAleM. vivAdAbhAvAt tadabhAvavAdinA tu pratikSepAt / gaganAdinAnakAMtiko'yaM heturiti cenna, tasyApi vibhAgavadavagAhanAdikAryo: Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tpattau vibhAgavata eva nimittatvopapatteH / nanu ca yadyavayavabhedo vibhAgastadA nAsau gaganAdAvasti tasyaikadravyatvopagamAt / paTAdivadavayamArabhyatvAnupaetezca / ___jaya pradezavatopacArI vibhAgastadA kAle'pyasti, sarvagatakakAlavAdi. nAmAkAzAdivadupacaritapadezakAlasya vibhAgavatvopagamAt / tathA 3 tatsAdhane siddhasAdhanamitikazcit, paramArthata eva gaganAdeH sapradezatvanizvayAt / tasya sarvadAvasthitapradezatvAt ekvyatvAcca / dvividhA avayavAH sadAvasthitavapupo'navasthitavapupazca / guNavattatra sadAvasthitadravyapradezAH sadAvasthitA evAnyathA dravyasthAnavasthitatvasaMgat / paTAdivadanavasthitadravyapradezAstu tatvAdayonavasthitAsteSAmavasthitale paTAdInAmavasthitatvApatteH / kAdAciskatvasyeyatayAvadhAritAvayavasvasya ca virodhAt / tatra gaganaM dharmAdharmakajIvAzcAvasthita. pradezAH sarve yato'dhAritapradezatvena vakSyamANatvAt pradezaprade.. zimAvasya ca teSAM tairanAditvAt / kathamanAdInAM gaganAditatpadezAnAM pradezapradezibhAvaH paramArthapathapasthAyI ? sAdInAmeva taMtupaTAdInAM tadbhAvadarzanAta iti cet, kathamidAnI gaganAditanmahasvAdiguNAnAmanAdinidhanAnAM guNaguNibhASaH pAramArthikaH sidhyet ? teSAMguNaguNilakSaNayogAta tathAbhAva iti cet, tarhitatpradezAnAmapi pradezipadezalakSaNayogAt pradezapradezibhAvo'stu / yathaiva hi guNaparyayavadravyamiti gaganAdInAM dravyalakSaNamasti tanmahatvAdInAM ca 'dravyAzritA nirguNA guNA" iti guNalakSaNaM tathAvayavAnAmekatbapariNAmaH pradezidravyamiti pradezilakSaNaM gAnAdInAmavayutto'vayavaH pradezalakSaNaM tadekadezAnAmastIti yuktasteSAM pradezapradezibhAvaH / kAlastu naikadravyaM tasyAsaMkhyeyaguNadravyapariNAmatvAt / ekaikasmillokAkAzapradeze kAlANorekaikasya dravyasyAnaMtaparyAyasthAnabhyupagame . taddazavartidravyasyAnaMtasya paramANvAderanatapariNAmAnupapatteriti dravyalo bhAvato vA vibhAgavattve sAdhye kAlasya na siddhasAdhanaM / nApi gaganAdinAnaikAMkiko hetaH / kSityAdi dezAnAmastIti / ekaikasmillokAyAnaMtasya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nidarzanaM sAdhyasAdhanavikalamityapi na mantavyaM tAkAryasyAMkarAdevibhAgavataH pratIteH, kSityAdezca dravyato bhAva-zva vibhAgavatva'saddheti sUktaM vibhAgarahite hetau vibhAgo na phale kacit" iti / / // pahiravasthitAH // 15 // ( zrIumAsvAmi) kimanena sUtreNa kRtamityAhabahirmanuSyalokAttavasthitA iti sUtrataH // tatrAsannAvyavacchedaH prAdakSiNyamatikSatiH // 1 // kRteti zeSaH / evaM sUtracatuSTayAjjyotiSAmaraciMtanam // nivAsAdivizepeNa yuktaM bAdhavivarjanAtUM // 2 // .......... trilokasAra zrInnemicaMdra saiddhAntika viracita . . trilokasAra adhyAya tRtIya-" jyotilokAdhikAra pratipAdana adhikAra" hiMdIbhASA anuvAdakAra svargIya paM0 pravara zrIToDaramallajI chA. pu. pR. 141-204 // tahAM tArAdikanikA sthitisthAna tIna gAthAni kari kahai haiMNauttara satta sae dasasIdI caduduge tiya cauke / tAriNamasirikkhavuhA sukaguraMgAramaMdagadI // 332 // . . navatyusara saptazatAni daza azItiH catudvike trikacatuSke / ... .. tArenazaziRkSayudhA zukragurvagAramaMdagadayaH / / 332 // .. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) artha - nivai adhika sAta se viSai upari daza asI cyAri doya sthAnaviSe tIna cAri sthAnaviSai nAi kramateM tArA ina zazi RkSa buSa zukra guru aMgAra maMdagati tiSTha haiM / bhAvArtha :--- citrApRthvIteM lagAI sAta se nirvaiyojana uparitau tAre haiM / bahuri tinateM daza yojana upari ina kahie sUrya haiM / bahuri tinateM asI yojana upari zazi kahie caMdramA hai / bahuri tina cyAri yojana Upara RkSa kahie nakSatra haiM / bahuri tinateM cyAri yojana upari budha haiM / bahuri tinateM tIna yojana upari zukra hai / bahuri tinateM tIna yojana Upari guru kahiye vRhaspati hai / bahuri nitateM tIna yojana upari maMdagati kahie zanaizvara hai / aise jyotiSI tiSThe haiM || 332 // 1 avasesANa gahANaM NayarIo uvari cittabhUmIMdo // gaMttUNa buhasaNINaM vicAle hoMti NicAo // 333 // avazeSANAM grahANAM nagarya upari citrAbhUmitaH || gatvA vanyo : vicAle bhavaMti nityAH // 333 // artha :- aThThayAsI grahaniviSai aba zeSa tinakI nagarI upari upari citrA mamitai nAi vudha ara zanaizvara ina doUnakai vIcI aMtarALa kSetraviSai zAzvatI haiM // 333 // attha-saNI gavasa cittAdo tAragAvi tAvadie || joisa paDalabaha dasasahiyaM joyaNANa sayaM // 334 // Aste zaniH navazatAni citrAtaH tArakA api tAvataH || jyotiSkapaTalabAhulyaM dazasahitaM yojanAnAM zatam // 334 * artha - zanaizcara citrAbhUmiteM navasai yojana upari Aste kahie tiSThe hai / bahuri tAre haiM tebhI tAvata kahie navase yojana paryaMta tiSThe haiM / so citrAta sAta nivai yojana upari so lagAe. navase yojana paryaMta Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (43) jyotinI devanikA paTalakA bAhulya kahie bhoTAIkA pramANa so daza sahita ekasau yojana pramANa jAnanA // 334 // mArga prakIrNaka tArAnikA prakAra aMtarAla nirUpaNa haitAraMtara jahaNNaM vericchekosasattamAgo du|| paNNAsaM majjhimayaM sahassamukkasayaM hodi // 335 // tArAMtaraM jaghanyaM tiryak kozasaptabhAgastu / / paMcAzat madhyamakaM sahasramutkRSTakaM bhavati / / 335 // arthaH-tArAtai tArAke vISi tiryagarUpa barobariviSa aMtarAlajaghanya eka kozakA sAtavAM bhAga, madhyama pacAsa yojana, utkRSTa eka hajAra yojana pramANa ho hai // 335 // bhaya jyotiSInike vimAnasvarUpa nirUpai haiM usANaThiyagolagadalasarisA savva joI savimANA // uri suraNagarANi ya jiNabhavaNajudANi rammANi // 336 // uttAnasthitagolakasadRzAH sarvajyotiSkavimAnAH // , upari suranagarANi ca jinabhavanayutAni ramyANi // 336 // __ artha- golaka jo golAtAkA dala kahie tisa golAkauM vIcimaiM sauM vidAri doya khaNDa karie tisavirSe no eka khaNDa so uttAna sthita kahie tisa AdhA golAkoM UMcA sthApita kiyA hoya cauDA Upari para tAphI aNI nIce aise ghasyA hoi tAkA jaisA AkAra tiha samAna sarva jyotiSInike vimAna haiM / vahuri tina vimAnanike Upari jyotiSI devanike nagara haiM / te nagara ninamaMdiranikari saMyukta haiN| yahuri ramaNIka hai / / 336 // // . Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) - Agai tina vimAnanikA vyAsa ara vAhulya doya gAthAnikari ko haiM joyaNamekahikae chappaNNaThadAla caMdaravivAsaM // sukaguridaratiyANaM kosaM kiMcUNakosa kosaddhaM // 337 // yojanaM ekapaSTikate paTpaMcAzadaSTacatvAriMzat caMdraravivyAsau // zukragurvitaratrayANAM krozaH kiMcidUna krozaH krozArdham // 337 artha-eka yonanakA ikasaThi bhAga- karie tahA~ chappana bhAga pramANa to caMdramAke vimAnakA vyAsa haiM / bahuri zukrakA eka koza, bRhaspatikA kiMcit Una eka koza, itara tIna budha maMgala zanaizcara inakA bhAdhakoza pramANa vimAnaNyAsa jAnanA // 337 // kosassa turiyamatraraMturiya hiyakameNa jAva kosoti // tArANaM rikkhANaM kosaM bahulaM tu vAsaddhaM // 338 // krozasya turIyamavaraMturyAdhika krameNa yAvat kroza iti // tArANAM RkSANAM krozaM bAhulyaM tu vyAsArdham // 338 / / artha-tArAnikA vimAnanikA jaghanya vyAsa kozakA cauthA bhAga pramANa hai / vahuri cauthAI adhika eka koza paryaMta jAnanAM tahAM mAdhakoza pANaikoza pramANa-madhyama vyAsa jAnanAM / eka koza pramANa utkRSTa vyAsa. jAnanAM-bahuri zeSa.je. nakSatra tinakA vimAnavyAsa- ekakoza pramANa jAnanA / bahiri sarvavimAnanikA va hulya kahie moTAIkA pramANa so apane apane vyAsatai mAdhA jAnanA / / 338 // ___"AgeM rAhu ketu grahanikA vimAna vyAsa vA tinakA kArya vA ti: nakA bhavasthAnakoM doya gAthAnikari kahai haiM: rAhu arihavimANA kiMcUrNa adhogatA // . chammAse pavvaMte caMdaravIdAdayanti kame // 339 // rAvhariSTaMvimAnau kiMcidUMnauM yojanaH adhogatArauM / SaNmAse parvAnte caMdraravIchAdayataH krameNa // 339 / / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) artha-rAhu para ariSTa kahie ketu ina doUnike vimAna . kichU ghATi eka yojana pramANa hai / bahuri te vimAna kamakari caMdramA ara sUryakA vimAna nIce gamana kare haiM / bahuri chaha mAsa bhae / parvakA antaviSa caMdramA sUryako mAchAde haiM / rAhutau caMdramAko mAchAde hai, ketu sUryako AchAde haiM yAkA hI nAma grahaNa kahie haiM / / 339 // rAhuariDhavimANadhayAduvaripamANaaMgulacakkaM / / .. gaMtaNa sasivimANA sUravimANA kame hoti // 34 // rAMvhAriSTavimAnadhvajAduparipramANAMgulacatuSkam // - gatvA zazivimAnAH sUryavimAnAH krameNa bhavanti // 34 // martha:- rAhu ra ketu ke vimAnanikA jo dhvajAdaNDa tAke Upari cyAri pramANAMgula nAi krama phari caMdramAke vijJAna bhara sUryake vimAna haiN| rAhu vimAnakai Upari caMdramA vimAna hai ketu vimAnakai Upari sUrya vimAna hai / / 340 // .. Aga caMdrAdikanikai kiraNanikA pramANa kahe haiM-- : ' caMdiNavArasahassA pAdA sIyala kharA ya sukke du / ... aDAijjasahassA tivvA sesA hu mandakarA / / 341 // . ' caMdranayoH dvAdazasahasrAH pAdAH zItalAH kharAzca zukra tu|| adhetRtIyasahasrAH tInAH zeSA hi mandakarAH / / 341 / / ___ artha- caMdramA aura sUrya inake bAraha bAraha hajAra kiraNa haiN| tahAM caMdramAke kiraNa zItala hai sUryake kiraNa khara kahiye. tIkSNa haiN| bahuri zukra hai tAke aDhAI hajAra kiraNa haiM te tIna kahie prakAzakari ujvala haiN| bahuri avazeSa jyotipI maMdakarA kahie maMda prakAza saMyukta Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46). mAgeM caMdramAkA maNDalakI vRddhihAnikA anukramakU kahai haicaMdANayasolasameM kiNho suko ya paNNaradiNoti // hechilla Nica rAhagamaNaviseseNa vA hodi // 342 / / caMdro nijapoDazaMkRSNaH zuklazca paMcadazadinAntam / / adhastana nitya rAhugamanavizepeNa vA bhavati / / 342 // artha--candramaNDala hai so apanA solahavAM bhAga pramANa kRSNa para zukla paMdraha dina paryaMta ho hai / bhAvArtha-caMdra vimAnakA jo solaha bhAga - virSe eka eka bhAga.eka eka vi zvetarUpa hoi svayameva- paMdraha dina paryaMta parinamaiM haiN| tahAM caMdramAkA vimAnakA kSetra yojanakA chappana ekasaThivAM bhAga pramANa 5 hai to eka kalAkA ketA hoi| aise tAko solahakA bhAga die ATha kari apavartana kie yojanakA eka sau mAIsa bhAga kari tAmeM sAta bhAga pramANa eka kalAkA pramANa bhAyA / bahuri eka kalAkA pramANa hoI to solaha kalAnikA ketA hoi aise doya kA apavartana kari guNe chappana ikasaThivAM bhAga pramANa Avai / bahuri anya koI AcAryanike abhiprAyakari caMdravimAnaphai nIce rAhu vimAna gamana kara hai tisa rAhukA sadAkAla aisA hI gamana vizeSa hai jo eka eka kalA caMdramAkI kramatai AchAde nA ughADai hai tihakari vRddhi hAni hai // 342 // : AgaiM caMdrAdikanika vAhaka kahie calAvanevAle deva tinakA AkAra vizeSa vA tinakI saMkhyA kahaiM haiM siMhagayavasahajaDilassAyArasurA vahati puvAdi // * iMdu sINaM solamasahassamaddhaddhamidaratiye // 343 // : . siMhagajavRSabhajaTilAvAkArasurA vahati pUrvAdisU / .. iMduravINAM poDAsahasrANi tadardhAkimamitaratraye // 313 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) artha- siMha hAthI vRSabha jaTilarUpa kArakoM dhAri deva haiM te vimAnanikoM pUrvAdi dizAni prati varddhati kahiye leha cAleM haiM / te deva caMdramA ara sUrya inake tau pratyeka solaha hajAra haiM / bahuri itara tIna Adhe Adhe haiM tAM grahanike ATha hajAra nakSatranike cyAri hajAra tArA nike do hajAra vimAnavAhaka deva jAnane || 343 // Age AkAza virSe gamana karateM ne keha nakSatra tinake dizAbheda kahe haiM ! uttaradakSiNa uDdAghomajhe abhiji mUla sAdI ya // bharaNI vittiya rikkhA caraMti avarANameva tu // 344 // uttaradakSiNordhvAdhomadhye abhijinmUlaH svAtizva || bharaNI kRttikA RkSANi caraMti avarANAmevaM tu // 344 // artha - uttara 1 dakSiNa 1 Urdhva 1 adhaH 1 madhyaH 1 ina viSai kramateM abhijita 1 mUla 1 svAti 1 bharaNI ' kRttikA e paMca nakSatra gamana kareM haiM | avarANaM kahie kSetrAMta kauM prApta bhae je abhijita Adi paMca nakSatra tinakI aisI vyavasthiti hai // 344 // AgeM merugiriteM kitane dUra kaise gamana kareM haiM 1 viseyArasaya vihAya meruM caraMti jor3agaNA || caMdatiyaM vajjittA sesA hU caranti ekapar3e || 345 // eka vizaikAdazazatAni vihAya meruM caraMti jyotirgaNAH // caMdratrayaM varjayitvA zeSA hi carati ekapathe // 345 // artha - ikaIsa adhika gyAraha yojana meruko choDi jyotiSI -samUha gamana kare haiM / bhAvArtha : merugiri gyArahase ikaDsa yojana Upare jyotiSI merukI pradakSiNArUpa gamana kareM haiN| merutaiM gyAraha se ikaIsa yojana paryaMta koka jyotipI na pAie haiM / bahuri caMdramA sUrya graha ina tIna Sams Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48.) binA avazeSa sarvvaM jyotiSI eka pathaviSai gamana kare haiM / bhAvArtha-caMdramA sUrya graha tau kaMdAcit koI kadAcit koI pArIrUpa mArgaviSai bhramaNa . kare haiN| cahuri nakSatra ara tAre e apana apanA ekahI paridhirUpa mArgaviSa gamana kare haiM / anya anya mArgaviSai nAhIM bhramaNa kare haiM // 345 // jaMbUdvIpa lagAya puSkarArdha paryaMta caMdramA sUryanikA pramANa nirUpai hai . do dovaggaM vArasa vAdAla vahantariMNasaMkhA || pukkharadalotti parado avaTTiyA savvajogaNA || 346 // dvau dvivarga dvAdaza dvAcatvAriMzadvAptatiridvinasaMkhyA // puSkaradalAMta parataH avasthitAH sarvajyotirgaNAH // 346 // artha- doya doya varga bAraha biyAlIsa bahatari caMdra sUryanikI saMkhyA puSkarArdha paryaMta hai / bhAvArtha - javRdvIpa viSai doya lavaNa samudra viSai cyAri dhAtukI laNDavipaiM bAraha kAlodakaviSai biyAlIsa puSkarArdha viSai bahattara caMdramA hai / ara itane itane hI sUrya hai / bahuri puSkarArddhataiM pare~ je jyotiSI devanikA gaNa hai te avasthita hai / kadAcita apaneM apane sthAnateM gamana nAhIM kareM haiM jahA~ haiM tAM hI sthirarUpa tiSThe hai // 346 // 1 1 * maiM vahAM tiSTha haiM ju dhruva tAre tinakoM nirUpai haiM - I chakkadi gavatIsa sayaM damayasahassaM khavAra igidAla // - gayaNatidugatevaNNaM thiratAga pukkharadaloti // 347 // SaTkRtiH navatriMzazataM dazakasahasraM khadvAdaza ekacatvAriMzat // 'gaganatridvika tripaMcAzat sthiratArAH puSkaradalAMtam // 347 | artha - chahakI kRtiH 36 ara guNatAlIsa adhika sau. 139 ara daza adhika hajAra 1010 ara biMdI bAraha ikatAlIsa 41120 ara biMdI tIna doya tarepana 53230 itane puSkarArdha paryaMta sthira tAre haiM / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49) - bhAvArtha-jaMbUdvIpaviauM chattIsa lavaNa samudravirSe eka sau guNatAlIsa dhAtakI khaNDavitheM eka hajAra daza kAlodakavirSe ikatAlIsa hajAra eka sauM vIsa puSkarArdhavirSe tarepana hajAra doyasai tIsa dhruvatAre haiN| te kabahUM apane sthAnate gamana nAhIM karai haiM / jahA~ke tahAM sthirarUpa rahe haiM / / 347 // Aja jyotiSI samUha nikai gamanakA krama vicAra haiMsagasagajohagaNaddhaM eka bhAgali dIvauvahINaM // eke bhAge addhaM caraMti paMtikameNeva // 348 // svakasvakIyajyotirgaNA ekasmina bhAge dvIpodadhInAm // ekasmin bhAge ardhaM carati paMktikrameNaiva // 348 // artha-apanA apanA jyotiSI gaNakA ardha to dIpa samudranikA eka bhAgavikheM bhara eka bhAgavi paMktikA anukramakari vireM haiN| bhAvArtha-jisa dvIpa vA samudravi jete jyotiSI haiM tinavirSe Adhe jyotiSI to tiha dvIpa vA samudra kA eka bhAgavi gamana kareM haiM Adhe eka bhAga virSe gamana karai haiM / aise paMkti lieM gamana jAnanAM // 348 // ___ bhAga mAnuSottara parvatatai pare caMdramA sUryanike bhavasthAnakA anukrama nirUpeM hai maNusuttaraselAdo vediyamUlAdu dIvauvahINaM // paNNAsasahassehi ya lakkhe lakkhe tado valayam // 349 // mAnupottarazailAta vedikAmUlAta dvIpodadhInAm // paMcAzatsahastraizca lakSe lakSe tato valayam // 349 // artha-mAnuSottara parvata parai ara dvIpa samudranikI vedinike parai tau . . pacAsa hajAra yojana jAi prathama valaya hai / bahuri tisa prathama valayateM paireM lAkha lAkha yojana para jAi dvitIyAdika valaya hai / bhAvArtha - mAnuSottara Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5.0 ) parvatataiM pacAsa hajAra yojana vyAsa para jo paridhi so bAhya puSkarArdha dvIpakA prathama valaya hai / tiha para eka lAkha yojana vyAsa jAi jo paridhi so dUsarA valaya hai / aisaiM lAkha lAkha yojana vyAsa jAi jo paridhi so valaya jAnanAM / bahuri puSkara dvIpakI aMta vedikAke para pacAsa hajAra yojana vyAsa jAi jo paridhi so puSkA samudrakA prathama valaya haiM / tAteM pareM lAkha yojana vyAsa jAi jo paridhi so dvitIya valaya hai / aise lAkha lAkha yojana vyAsa parai jAi jo paridhi so calya jAnanAM / aise hI anya dvIpa samudraniviSai valaya jAnanAM // 349 // rauM tina valayanaviSai tiSThate ne caMdramA sUrya tinakI saMkhyA kaheM - -dIvaddhapadamavalaye caudAlasayaM tu valayavalayesu || caucauvaDDhI AdI AdIdo duguNaduguNakramA // 350 // dvIpArthaprathamavalaye catuzcatvAriMzacchataM tu valayavalayeSu // catuzcaturbuddhayaH Adi AditaH dviguNadviguNakramaH // 350 // artha - mAnuSokhara parvata bAhyasthita jo puSkarArdha tAkA prathama balayaviSai ekasau cavAlIsa hai / bhAvArtha- jo mAnuSottara parvata pare pacAsa hajAra yojana pare jAi jo paridhi tAviSai eka sau cavAlIsa caMdramA ekasau cavAlIsa sUrya hai / aiseM hI dvitIyAdi valaya valayaviSai kyAri cyAri baghatI caMdramA sUrya jAnane / / 148 / 152 / 156 / 160 / 164 / 168 / 172 // bahuri uttarottara dvIpa vA samudrakA Adi viSai pUrvapUrva dvIpa vA samudrakA AditeM dRNe duNe kramateM jAnaneM / jaise puSkarAdhekA AdiviSai eka sau cavAlIsa tAteM durNe puSkara samudrakA Adi 'viSa haiM, tAteM dvitIyAdi valayaviSai cyAri cyAri baghatI hai / aise hI sarvatra jAnane // 350 // * Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) mAga tisa tisa valayavirSe tiSThate caMdramAtai caMdramAkA aMtarAla sUryate sUryakA aMtarAla paridhivi kahai hai sagasagaparidhi paridhigaraviMdubhajide du aMtaraM hodi / / pussali savvasurachiyA hu cadA ya abhijihi // 351 // svakasvakaparidhi paridhigaravIMdubhakte tu aMtaraM bhavati / / puSye sarvasUryAH sthitA hi caMdrAzca abhijiti // 351 / / martha-apanA apanA sUkSma paridhiko paridhivirSe prApta je caMdra vA sUrya tinake pramANakA bhAga die aMtarAla ho hai| tahAM prathama jaMbudvIpata lagAya do taraphakA abhyaMtara dvIpasamudranikA vA valayanikA vyAsa milAeM bAhya puSkarAdhakA prathama valayakA sUcI vyAsa chiyAlIsa lAkha yojana ho hai| mAnuSottara parvatakA sacI vyAsa paitAlIsa lAkha yojana tAmaiM doU taraphakA valayakA vyAsa pacAsa hajAra yojana milAeM chiyAlIsa lAkha yojana ho hai / yAkA " viSkabhavaggadahaguNa // ityAdi karaNasUtrakari sUkSma paridhivirSe eka koDi paitAlIsa lAkha chiyAlIsa hajAra cyAri yojana pramANa hoi tAko paridhivirSe prApta sUrya vA caMdramAkA pramANa ekasau cavAlIsa tAkA bhAga dieM eka lAkha eka hajAra sataraha yojana bhara guNatIsa yojanakA eka sau cavAlIsavAM bhAga pramANa 101017,29, sarvata sUryakA aMtarAla paridhividhai bimbasahita jAnanA vahuriH viSa jo caMdra vA sUryakA maNDala tIha vinA aMtarAla lyAiye hai jo vivasahita aMtarAlavirSe yonana the tinameM soM eka ghaTAie 101016 / bahuri tisa eka yojanako guNatIsakA eka sau cavAlIsavAM bhAga sahita samaccheda vidhAna kari joDie tava 1 29 144 29 - eka sau tehattarikA ekasau cavAlI1 11 154 144 / savAM bhAga hoha tAmeM caMdrakA viba chAnakA ikasaThiyAM bhAga so samaccheda Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) 173 56 10553 8064 2489 vidhAna kari ghaTAie 144 61 87 647648 8784 taba cauise nivAsIko sityAsIse caurAsIkA bhAga dIjiye itanA bhayA aise kari candramA candramAkA citra rahita aMtarAla eka lAkha eka hajAra solaha yojana bhara cauise nivAsI yojanakA sityAsIse caurAsI bhAgaviSai eka bhAga pramANa yAyA / bahuri tIha ekasau teharikA ekasau cavAlIsavAM bhAgaviSai aThatAlIsakA ikasaThavAM bhAga pramANa sUryavika samaccheda vidhAna kari ghaTAe chattIse ikatAlIsakA sityAsI se caurAsIvAM 173 10553 6912 3641 so 61 8784 itaneM kari adhika eka lAkha eka hajAra solaha yojana pramANa sUryakA aMtarAla jAnanA / aise hI anya valayaniviSai aMtarAla lyAvanA / bahuri sarva valaya saMbaMdhI sUrya tau puSya nakSatra viSai sthita hai / ara caMdramA abhijita nakSatraviSai sthita haiM / bhAga AyA 144 8784 4 bhAvArtha:-- sUryakA vimAna ara puSya nakSatrakA vimAna nIce Upari tihai haiM / ara caMdramAkA vimAna ara abhijita nakSatrakA vimAna nIce upari haiM / / 351 // AgeM asaMkhyAta dvIpa samudraniviSai prApta je caMdrAdika tinakI saMkhyA lyAvanekauM gachakA pramANa syAvatA thakA tAkA kAraNabhRta asaMkhyAta dvIpa samudranikI saMkhyAko ATha gAthAMnikari kaheM haiM + rajjUdalide maMdiramajjhAdo carimasAyara toti || paDadi tadadve tassadu amaMtaravediyA parado // 352 // rajjUdalite maMdaramadhyataH caramasAgarAMta iti // patati tadarthe tasya tu abhyantaravedikA parataH // 352 // * Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 53 ) ___ artha-rAjUkoM AdhA kieM merukA madhyatai lagAya aMtakA sAgaraparyaMta prApta ho hai / bhAvArtha-madhyaloka eka rAz2a hai tisa eka rAjukoM AdhA karie taba merugirikA madhyatai lagAya aMtakA svayaMbhUramaNa samudraparyaMta eka pArzvaviauM kSetra ho haiM / bahuri tisako AdhA kie tisakI abhyaMtara vedikAke parai // 352 // kahA so kahai haiM- . . . . . dasaguNapaNNattarisayajIyaNamuvagamma dissadai jamhA // ' igilakkhahio eko puvvagasavvuvahidIvehi // 353 / / dazaguNapaMcasaptatizatayojanamupagamya dRzyate yasmAt // ekalakSAdhikaH ekaH pUrvagasauMdadhidvIpebhyaH // 353 // martha--daza guNAM picahatarisai yojana nAI rAjU dIse hai| bhAvArthasvayaMbhUramaNa samudrakI abhyantara vedIta picahattara hajAra yojana para nAi tisa bhASa rAjukA arddhabhAga ho hai / kAhete sarva pUrva dvIpa vA samudra. nike vyAsakoM noDe jo pramANa hoi tAteM utara dvIpa vA samudrakA vyAsa eka lAkha yojana adhika ho hai / so isahI kathanako spaSTa karai haiM-svayaMbhramaNa samudrakA battIsa lAkhayojana pramANa vyAsa kalpikari naMbUdvIpakA AdhalAkha sahita sarva dvIpa samudranikA valaya vyAsake aMkanikoM joDie 50000 / 2l| 4 la / 8 la / 16 la / 32 la / tava kalpanA kara Apa rAjUkA pramANa sAdA bAsaThi lAkha yojana bhae, bahuri yAko mAdhA kie ikatIsa lAkha pacIsa hajAra yojana pramANa dUsarI vAra AdhA kiyA rAjUkA pramANa hoi tihavirSe pUrvadvIpa samudranikA valaya vyAsa 50000 / 2 la / 4 la / 8|16l / jo joDai tIna lAkha pacAsa hajAra yojana pramANa bhayA / so ghaTAe tisa svayaMbhUramaNa samudrakA abhyaMtara vedikAta 2 picahattara hajAra. yojana samudrameM gaye bhASa rAjakA madha ho hai| bahuri tIha dvitIyavAra AdhA kiyA rAjU Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 3.12500 ko AdhA kie paMdraha lAkha vAsaThi. hajAra pAMcasai yojana tIsarI bAra AdhA kiyA rAjakA pramANa ho hai| tihavirSe pUrvadvIpa samudranikA valaya vyAsa 50000 / 2 la / 4 la / 8 la / milAeM sADhAM caudaha lAkha yonana bhae / so ghaTAe tisa svayaMbhUramaNa dvIpakA abhyaMtara vedikAta eka lAkha bAraha hajAra pAMcasai yojana para dvIpavikheM jAi tRtIyavAra AdhA kiyA huvA rAja kSetrakA pramANa ho hai aise hI pUrva pUrvako AdhA kari tIha virSe pUrvadvIpa samudranikA valaya vyAsa ghaTAeM jo jo pramANa rahe titanAM titanAM tisa tisa dvIpa vA samudrakI abhyaMtara vedikAta parai jAi caturthavAra Adi AdhA kiyA rAjU kSetrakA pramANa jAnanAM // 353 // puNaravi chiNNe pacchimadIyabhaMtarimavediyAparadi // sagadalajudapaNNattarisahassamosariya NipaDadi sA // 354. // punarapi chinnAyAM pazcimadvIpAbhyaMtaravedikAparataH / / svadalayutapaMcasaptatisahasramapasRtya nipatati sA // 354 // artha-bahuri dUsarI vAra chinna kahie AdhA kiyA rAjU tAkauM AdhA kie tAke pIche jo dvIpa tAkI abhyaMtara vedikAtai pareM apanA AdhA sAThA saitIsa hajAra kari saMyukta picahattari yojana parai jAi. so rAjU paDai hai / saMdRSTi-dvitIya vAra chinna rAjUkA pramANa ikatIsa lAkhaH pacIsa hajAra yojana tAkA AdhA kiye paMdraha lAkha bAsaThi hajAra pAMcasai. yojana.hota sateM svayaMbhUramaNataiM pAchalA svayaMbhUramaNa dvIpa tAkI abhyantara vedikAta para tisa dvIpa virSe apanA AdhA kari adhika picahattara haz2Ara ke bhae.lAkha vAraha hajAra pA~case so itanaiM yojana nAi so rAjU paDai. hai // 54 // : argha caturtha aSTamAdi rAjUke aMza kie jahAM jahAM madhyakSetraH hoi vahAM tahAM rAjUkA paDanA kahie hai Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (55) dalide puNa tadaNaMtarasAparamajyaMtaratthavedIdo // paDadi sadalacaraNaNNidapaNNattaridasasyaM gattA // 355 // dalite punaH tadanaMtara sAgaramadhyAMtarasthavedItaH || patati svadalacaraNAnvitapaMcasaptatidazazataM gatvA // 355 // artha - bahuri tAko AdhA kieM tAke anaMtari ahiMdravara nAmA samudrakI vedikAteM pare apanA AdhA ara cauthAIkari saMyukta picahatari daza saikaDAM- - pramANa yojana jAI so rAjU paDe hai / saMdRSTi tIsarIcAra 'AdhA kiyA khaNDa paMdraha lAkha bAsaThi hajAra pAMcasai 1562500 tAka AdhA kieM sAta lAkha ikyAsIhajAra doyasai pacAsa yojana hota saMta tisa svayaMbhUramaNa dvIpake anaMtari ahiMdravaranAmA samudra tAkA abhyaMtara taTateM pare tisasamudraviSai picahatari daza saikaDAkA vicahata rihajAra bhaetAkA AdhA sAdA saitIsa hajAra bhara cauthAI pauNA ugaNIsa hajAra inakoM milAeM eka lAkha ikatIsa hajAra doyasai pacAsa 131250 bhae / so itane yojana jAi so rAjU paDai hai || 355 || idi abhavarataDado sagadalaturiyahamAdi saMjuttaM // paNNattari sahassaM gaMtUna paDedi sAtAva || 356 // iti abhyantarataTataH svakadalaturyASTamAdi saMyuktaM // paMcasaptatisahasraM gatvA patati sA tAvat // 356 // artha - aiseDI abhyantara taTateM apanAM ardha cauthAbhAga Adi saMyukta picahattara hajAra yojana nAi nAi so rAjU tAvat paDe hai / tahA~ * - cauthI bAra AdhA kie ahiMdravara nAma dvIpakA abhyaMtara taTataiM apanA AdhI 375000 cauthAI 18750 aSTamAMsa 9375 kari saMyukta pitrahatari 75000 hajAra yojana 40625 nAi eka paDai hai bahuri pAMcaIbAra - AdhA kiM tAtai pichalA samudrakI abhyantara vedIteM apanAM cauDAI aSTamAMza - solvA aMzakari saMyukta pinahattara hajAra yojana para Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (56) - - jAI rAjU paDe hai, vahuri chaThIvAra AdhA kie tisa samudrata piTarsa dvIpakI abhyaMtara vedIta apanA ardha cauthAI AThavAM solavAM battIsA bhAga saMyukta picahattara hajAra yojana pare jAi rAja pada hai, aise hI puTake netA adhika hoI tAta AdhA AdhA adhikakA anukrama kari pichalA samudra vA dvIpakI vedIta pare nAi so rAnu paDe hai| tahAM bhASA AghA. kA anukrama kari jahA~ eka yojanakA adhikapaNA upara tahAM paryaMta picahattara hajArake arddhaccheda sataraha ho hai / bahuri tahAM pIche uvaryA jo eka yojana tAphe aMgula karie taba sAta lAkha paDasaThi hajAra hoI tinakA AdhA AdhA kramakari eka guru uvara tahAM paryaMta ugaNIsa ardha cheda ho hai / tina sarva chedanikoM milAya tAkA nAma saMkhyAta kiyaa| bahuri uvaryA thA eka aMgula tAke pradezakAri sAdhA mAdhA anukrama liye adhika karateM sUcyaMgulake artha chedanikA jo pramANa titanI bAra bhaeM eka pradezikA adhikapaNA Ani rahe so saMkhyAta bhara sacyaMgulakA arddhacheda milAya " saMkhejjarUvasaMjuda" ityAdi gAthA kahai haiM / / 356 // saMkhejjarUtrasaMjudAIaMgulachidippamA jAva / / gacchaMti dIvajalahI paDadi taho sAddhalakkheNa // 357 // saMkhyeyarUpasaMyutasUccaMgulacchedapramA yAvat / / gacchaMti dvIpajaladhayaH patati tataH sAdhalakSaNena // 357 // . artha-- saMkhyAtarUpa kari saMyukta aise sacyaMgulake argha chedanikA jo pramANa yAvata hoI tAvat te dvIpa samudra pUrvokta anukrama kari abhyatara vedIta parai jAi rAjU patanarUpa kSetrako prApta ho hai| tahAM pIche sarva dvIpa samudranivirSe byauDha lAkha 150000 yojana para abhyaMtara vedIta para nAi rAjU paDai hai| kaise so kahie hai // aMtadhaNaM guNagaNiya bhAdivihINaM rUUNuttAbhaniyaM" isa karaNa satra kari aMtakA dhana picahattara hajAra tAkoM guNakAra doya kari guNe DyoDha lAkha bhae tinama pAta hae hai "ta jaNuttaramaniya picahattara Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) - - - - sa22 20 AdikA pramANa eka pradeza ghaTAie ara eka pATi guNakArakA pramANa ekatAkA bhAga dIjie taba eka pradeza ghATi DyauDha lAkha yojana pramANa bhae / so saMkhyAta sahita sUcyaMgulakA arddhacheda pramANa dvIpasamundra bhae / bhaMtavirSe abhyaMtara vedI itanai parai jAi rAjU paDai hai / bahuri bAdhA 75000 750.. 75000000 AdhAkI artha saMdRSTi aisI-- 2 25 21 ihAM saMdRSTivirSe pahilai tau picahattara hajArate 12 22 lagAi Adhe Adhe kie AdhA karanekoM doyakA bhAgahAra jAnanA, tAke bhASA karanekoM tisa bhAgahArako doyakA guNakAra jAnanAM / bahuri madhya bhedanike grahaNanimitta vIMci biMdI jAnanI / bahuri mAge sucyaMgulate lagAya bhAdhA AdhA krama jAnanAM / bahuri madhya bhedanike grahaNanimitta bIci vidI jAnanI / bahuri Age sUcyaMgulate lagAya AdhA AdhA kraga jAnanA / sUcyaMgulakI sahanAnI doyakA aMka jAnanAM / bahuri madhya bhedanike grahaNa nimita va ci vidI jAnanI / bahuri bhAgai cyAri doya eka pradeza jAnane aisai AdhA AdhAkA pramANa jAnanAM / aise pUrva pUrva pramANate utara uttara pramANa adhika karanAM / bahuri aMka saMdRSTikara jaise causaThiteM lagAya eka paryaMta AdhA AdhA kariye ihAM jAnanI / 64 / 32 / 16 / 8 / 4 / 2 / 1 / aimaiM DyoDha lAkha yojanakA krama kari lavaNasamudra paryaMta masaMkhyAta dvIpa samudranikoM jAIkari // 357 // kahA so kahe haiN| . lavaNe du.paDidekaM jaMbUe dejjamAdimA paMca / / dIudahI merusalA payaduvajogI Na chajjede // 358 // lavaNe dviH patitaH eka javau dehi AdimAH paMca // - : dvIpodadhayaH meruzalAH prakRtopayogInaH na paT caite // 358 // * 5759 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) - -. artha- lavaNa samudravirSe doya ardha cheda par3e hai / kesa ! rAjako AdhA AdhA karate jahAM doya lAkhakA ardhacheda karie taba satarahavAra bhaya eka yojana uvarai / bahuri eka yojanake aMgula sAta lAkha arasATha hajAra tinake arddha ccheda karie taba ugaNIsabAra bhae eka agula urvara / bahuri rAjakA arghachada kieM prathama ardhacheda merukai madhya paDyA so aise sataraha gaNIsa eka ardhacheda mili saMkhyAta ardhaccheda bhae / bahuri eka aMguru avanyA thA so vaha sUcyaMgula hai| so sUcyaMgulake ardhacheda itane che che / ihAM palyake ardha chedanikA varga pramANa sUcyaMgulake argha cheda nAnane / inakoM milAeM saMkhyAta adhika sUcyaMgulake margha cheda pramANa eka lAkha yojanake ardhacheda bhae tinakI sahanAnI aisI ihAM saMkhyAta adhikakI sahanAnI jAri aise 1 jAnanI / itane ardhachedanivirSe apanayana traigazika vidhikari ghaTAe jo pramANa mA titanI dvIpasamudranikI saMkhyA jAnanI apanayana traigazika vidhi kaise so kahe hai / rAjUkA ardhacheda itane kahe , tahA~ palya ke ardha chedanikA asaMkhyatavAM bhAga pramANa tau guNya jAnanA cha vahuri patyake ardha chedanikA varga tiguNA so guNakAra jAnanA che che 3 tahAM jo itane che che 3 : guNakArakoM dekhi kari guNakAra pramANa rAzi ghaTAnekoM guNyavirSe eka ghaTAie to itanA . 1 ghaTAvaneke arthi guNyameM kitanA ghaTAie aise trairAzika karie tahAM pramANa rAzi aimA che che 3 phalarAzi 1 icchA rAzi aisA 1 che che phala kari icchAko guNi pramANakA bhAga dIjie tahAM bhAjya rAzi ara bhAgahAra rAzi doUnivirSe patya marSa chedanikA rga aisA che.cha. tinakoM samAna dekhi bhAgahAraviSaH uvaryA. tinakA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (59) aMka tAkA bhAjyavirSe asaMkhyAta uvare tIha kari sAdhika ekakoM bhAga dIjie / itanAM guNyaviya ghaTyA / aise kari apanAM sAdhika ekakA tIsarA bhAga kari hIna patyakA ardha chedanikA asaMkhyAtavAM bhAga pramANa guNyako patyakA ardha chedanikA varga ara tIna kari guNeM jo pramANa hoha itane sarva dvIpasamudra haiM jinakI sahanAni aise che che che 3 ihAM adhika tatIya bhAga ghaTAvanekI sainAnI aisI, jAnanI / ( inavirSe Adhe dvIpa bhAdhe samudra jAnane) ra aisa dvIpa samudranikI saMkhyA kahi aba jAkA adhikAra hai tAko kathanavi joDe hai / jaMbU-. dvIpa lAkha yojanapapANa tAsauM lAkhayojana rhai| tahAM lavaNasamudrakA abhyaMtara paTalata DyoDhalAkha yojana para lavaNa samudravirSe jAi ardha pa? hai| aiseM do bahuri tAkA AdhA lAkha yojana bhaeM lavaNa samudrakA abhyaMtara taTauM pacAsa hajAra yojana paira jAi ardhaccheda paDe hai aise doi ardhacheda nAnaneM / bahuri tahAM eka jaMbUdIpaLU dehu / bhAvArtha-doya madha chedanivirSe eka arghaccheda to lavaNa samudrakA ginanA / bhara eka ardhavirSe pacAsa hajAra yojana jaMbUdvIpake milAeM lAkha yojana hoI so isa machedakoM jaMbUdvIpahIkA ginanAM aise e ardhaccheda kahe / bahuri ina ardhachedanivirSe mAdike jaMbU dvIpAdI pAMca dvIpasamudra saMbaMdhI pAMca ardhacheda bhara meruzalAkA kahie rAjUko AdhA karate prathama bharghacheda kathA so aise e chaha arghaccheda ihAM bhadhikAra rUpa jyotiSI vivanikA pramANa lyAvaneMvirSe upayogI kArya kArI nAhIM jAta tIna dvIpa samudranike kiMgakA pramANa juvA grahaNa kareMge tAtaiM pAMca mardhaccheda to e kAryakArI nAhIM bhara meruzalAkA rUpa prathama ardha-cheda viSa koI dvIpa samudra mAyA nAhIM tAta so kAryakArI nAhI aimeM chaha bhayacheda Aga~ ghaTAveMge // 358 // kahAM so kahai hai tiyahINaseDhichedaNameco rajjucchikSI have gaccho / jagadIvacchidiNA charUpajutteNa parihINo // 359 // . Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trikahInazreNichedanamAtraH rajjucchedaH bhavet gacchaH // . .. jaMbUdvIpachedena papayuktena parihInA || 359 // . artha-tIna dhATi jagacchreNIkA ardha pramANa eka rAjake arddhaccheda hai / tinameM abUdvIpa lAkha yojana pramANa tAke arghaccheda chaha ardhachedanikari saMyukta ghaTAeM jyotiSI vivanikI saMkhyA lyAvanevirSe gacchakA pramANa ho hai / tahAM jagacchreNI arghaccheda itane haiM ihAM patyake ardhacchedanikI sahanAnI aisI che bhara nIce asaMkhyAtakI sahanAnI aisI 7 tAkA bhAgahAra jAnanA / bahuri AgeM patyo arghacchedanikA vargakA guNAMkI sahanAnI aisI cha che che 3 tAkA guNakAra jAnanA / bahuri inameM tIna ardhaccheda ghaTAeM rAjUke ardhaccheda hohi uM jAte nagaccheNIke sAtaveM bhAga rAjU haiM / so sAtake tIna ardhaccheda hohi tAkI sahanAnI aisI che che che 3 ihAM Upari ghaTAvanekI sahanAnI aisI jAnanI bahuri ina. arghacchedanikA pramANavirSe naMbUdvIpakai abhyaMtara pacAsa hajAra yojana- ara vAhya pacAsa hanAra yojana mili eka lAkha yojana pramANa jaMbUdvIpa saMbaMdhI apaMchedra kahA thA so ina lAkha yojananikai ardhaccheda ghttaaie| tahAM eka lAkhake ardhaccheda tinameM chaha karie tava satraha 17 vAra bhaeM eka yojana uvarai / bahuri eka yoanake aMgula sAta lAkha aDasaThi hajAra tinake ardha cheda karie taba ugaNIsavAra bhaeM eka aMgula uvarai / bahuri rAjukA ardhaccheda kIe prathama arghaccheda merake madhya pajhyA so aise satraha ugaNIsa eka ardhaccheda mili saMkhyAta argha da bhae / baDuri eka.aMgula uvaryA thA so vaha. sUcyaMgula hai / so Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcyaMgulake ardhaccheda itane che / ihAM patyake ardhacchedanikA varga pramANa sUcyaMgulake ardhaccheda jAnane / inakoM milAeM saMkhyAta adhika sUcyaMgula ke arghaccheda pramANa eka lAkha yojanake adhaccheda bhae / tinakI sahanAnI aisI che che / ihAM saMkhyAta adhikakI sahanAnI upari aisI ? jAnanI / itane ardhaccheda rAjUke ardhachedanivirSe apanayana rAzika vidhikari ghaTAieM jo pramANa Avai titanI dvIpa samudranIkI saMkhyA jAnanI / mapanayana trairAzika vidhi kaise ? so kahe haiN| rAjuke ardhacheda itane kahe che che che 3 tahAM patyake ardhachedanikA asaMkhyAtabAM bhAMga pramANa to guNya jAnanA cha / bahuri patyake ardhacchedanikA varga tiguNAM guNakAra jonanAM che che 3 / ihAM jo itane che che 3 guNakArakauM dekhi kari guNAkAra pramANa rAzi ghaTAvanaiko guNyavirSe eka ghaTAie to itanA ghaTAva ke arthiM guNyameMsauM kitanA ghaTAie aise trairAzika karie / tahAM pramANa rAzi aisA che che 3 phalarAzi eka 1 icchA rAzi aisA che che / phalakari icchAkauM guNi pramANakA bhAga dIjiye, vahAM bhAjya rAzi ara bhAgahAra rAzi doUnivirSe patyakA artha chedanikA varga aisA che che / tinakauM samAna dekhi bhAgahAravirSe uvaryA tInakA aMka tAkA bhAjyavirSe saMkhyAta uvara tIhakari sAdhika ekakoM bhAga dIjiye, ijanA guNaviSa ghaTAyA / aiseM kari sAdhika ekakA tIsarA bhAga kari hIna patyakA arghacchedanikA asaMkhyAtavAM bhAga pramANa guNyakoM patyakA arghacchedanikA varNa para tinakari guNe jo pramANa hoha tAmeM tIna ghttaaie| itane sarva dvIpa samudra haiM tinakI sahanAnI aisI che che che 3 / / / ihAM sAdhika tRtIya bhAga ghaTAvane kI sahanAnI aisI ! jAnanI / inavirSe Adhe dvIpa Adhe samudra jAnaneM / aise dvIpasamudranikI saMkhyA khi| aba jAkA adhikAra haiM tAko kathanavirSe joDe haiM / jaMbUdvIpa lAkha yojana pramANa tAke ardhaccheda tinameM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) cheha ardhaccheda aura milAie, inakauM joDi jo pramANa hoi titarne ardhacchedaM rAjUke ardhacchedanimasyauM ghaTAeM jo pramANa hoi titanAM sarva dvIpa samudrasambandhI caMdrasUryAdikanike pramANalyAvarnekoM gacchakA pramANa jAnanAM / bhAvArtha-yahu pUrve dvIpasamudranikI saMkhyA kahI tAmaiM chaha ghaTAeM ihAM gacchakA pramANa hoI // 359 // * mAga tina jyotiSI vivanikI saMkhyA lyAvanevi jo gaccha kahA tAkI mAdi kahaiM haiM pukkharasiMdhubhayadhaNaM caughaNaguNasayachahattarI pamao // .... "cauguNapacao riNamavi aDakadimuhamuri duguNakarma // 360 .. , puSkarasiMdhUbhayadhanaM caturdhanaguNazatapaTsaptatiH prabhavaH // * caturguNapracayaH RNamapi aSTakRtimukhasupari dviguNakramaM // ... artha-sthAnikanikA jo pramANa so gaccha kahie vA pada khie| bahuri gacchaciva no pahalA sthAnavirSe pramANa so thAdi kahiye vA prabhava kahiye vA mukha kahiye / bahuri sthAnasthAnaprati jitanAM jitanAM badhai so pracaya khiyeN| bahuri sarva sthAnakA saMbaMdhI vRddhikA pramANa vinAM jo mAdi tAkauM jor3eM jo pramANa hoi so Adi dhana kahiye / baDuri sarva sthAnakA saMbaMdhI vRddhiko no. jo pramANa hoi so stara dhana kahiye / so ihAM puSkara nAmA samudrakA Adi dhana para uttara dhana milAeM cyArikA dhana causaThi tIha kari guNyA huvA ekasau chihattara pramANa ubhaya dhana ko hai so ihAM prabhava jAnanAM / bahuri eka eka dIpa yA samudrapati cauguNA cauguNA vadhatI dhana hai so pracaya jAnanA / bahuri RNavi AThakI kati causaThi tIha pramANa to mukha jAnanAM / aise dhanarAzi RNa rAzikauM nAni dhanarAzivirSe RNarAzikoM ghaTAe sthAnasthAnavirSe pramANa jaannaa| tahAM puSkara samudrakA mAdi dhana uttara 'dhana kaise lyAvA. so kahie haiM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAditai Adi daNAdaNA kramaH kahe the nAte puSkarArgha dvIpakA bhAdi valayavirSe eka sau cavAlIsa the tinase dUNe puSkara samudrakA Adi valayavikhe haiM / 144 12 / so ihAM mukha jAnanAM / bahuri "padahatamukhamAdidhanaM" isa sUtra kari gacchakariguNyAM huvA mukhakA pramANa so mAdi dhana hai| so ihAM battIsa valaya haiM / tAtai gacchakA pramANa vattIsa tihakari mukhako guNa jo mukhavi doyakA guNakAra thA tAkauM vattIsa kari guNi bhara ekasoM cavAlIsake AgeM causaThIkA kuNakAra sthApieM 141 / 64 / itanA to Adidhana jAnanA bahuri " vyekapadAnacayaguNogacchauttaradhanaM // isa sUtrakari eka ghATi gacchakA bAdhA kari cayako guNi tIhakari gacchakauM guNeM uttara dhana ho hai| so ihAM eka ghATi gaccha ikatIsa 31 tAkA AdhA kari cayakA pramANa eka eka valaya vi cyAri cyAri badhatI hai, tAta cyAri cyArikari guNie 3114 bahuri inakI gaccha vatIsa kari guNie 3114 / 32 bahuri 'mAgahArakA dUvA kari guNakArakA caukA apavartana kie doya hoya tIhakari battIsakA guNakAra guNeM causaThi hoi / aiseM ikatIsakauM cauMsaThi guNAM karie.3164 itanA uttaradhana huvA / bahuri isa uttara dhanavirSe causaThikA RNa milAvanAM so uttara dhanavirSe caupaThikA guNakAra nAni guNyavi eka milAyA taba battIsakauM causAThi guNAM karie / itanA uttara dhana bhayA 32 // 64 .. ihAM RNakA milAvanA bahuri yAhIko ghaTAvanA so sugama gaNita Avaneke arthi karieM haiM bahuriyAdidhana para uttara dhanavirSe guNya vattIsa inako milAi eka sau chihattari guNya kiyA para causAThi guNakAra kiyA / aise causAThi guNAM eka sau chihattari 176164 pradhANa puSkara samudrakA ubhaya dhana so jyotidhinikA pramANa lyAnake arthI .jo gaccha kahA thA gakA prabhava kahie Adi jAnanA / bahuri yAta cauguNAM. vAra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) NIvara - dvIpadiSai dhana jAnanAM / kaise so kahie hai / pUrva Adi dRrNAM hAM Adi valaya viSai hai so mukha 1442|2| jAnanAM / bahuri "padahaMtamukhamAdidhanaM " isasUtrakari yAkoM ihAM valaya causaTha hai tA gacchakA pramANa causaTha tIhakari guNie / 144 / 2 / 2 / 64 / bahuri - " vyeka padArdhanacayaguNo gacchaH uttaradhanaM " isa sUtra kari eka ghATi 63 ko valaya valaya prati baghatI gaccha pramANa taresaTha 63 tAkA AdhA 2 pramANarUpa caya cyAri kari guNie 63 / 4 bahuri yAkauM gaccha causaThi kari " guNie 63 - / 4 / 64 bahuri doyake bhAgahAra kari guNie 63 / 4 bahuri 63 2 yA causaTha kara guNie 4 / 64 bahuri doya ke bhAgahAra 2 kari cyArikA apavartanakari dUvAkoM causaThike Age sthApie 64 // 64 yAmaiM pUrvokta duNA RNa milAie so duguNAM causaThi milAie 64/2 so. duguNA causaThikA guNAkAra samAna dekhi guNyaviSai eka milAiye 64 / 64 / 2 / bahuri sarvatra causaThi guNAM ekasau chihatara karanI tAteM jiha- bhAMti battIsa rahe taise saMbhedana kara causaThakI nAyagA tau battIsa karie bhara doya AgeM dharie 32 / 2 / 64 / bahuri doya dUvAnikoM paraspara guNi cyArikA aMka likhie 32 / 64 / 4 aise uttara dhana hoi / bahuri Adi dhana 144 / 6 / 4 / 4 / ara - uttara dhanaM doUnikauM milAeM causaTha guNA eka sau chaDatarikA cauguNA umabaMdhana ho aise hI eka eka dvIpa vA samudraviSai cauguNA caugugA to dhana jAnanA / ara no uttara ghanaviSai RNa milAya thA so puSkaravara samudraviSai tau RNa AThakI kRti jo causaTha viha pramANa jAnanAM / bhara * krapari dUNA pari duNA jAnanAM / aise dhanaviSai Adi tauM causaThi guNA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasau chihattari 176 / 64 bahuri uttara guNakAra cyAri gaccha pUrvoka pramANa aisA che che che 3 inako lyAi // 360 // inakA saMkalanarUpa dhanako lyAvatA thakA sarva jyotiSI vivanike pramANa lyAvanaikA vidhAna kahe haiM ANiya guNasaMkalidaM kiMcUrNa paMcaThANasaMThaviyaM // caMdAdiguNaM milide joisavinANi savvANi // 361 // AnAvya guNasaMkalitaM kiMcidUna paMcasthAnasaMsthApitam // caMdrAdiguNa milite cyotiSkarSiyAni sarvANi // 361 // artha-.-." pradamete guNayAre aNNoNaM guNiyarUva parihoNe / ruUNaguNegahie mujheNa guNayammi guNagaNiyaM / " isa karaNa sUtrakari gaccha pramANa guNakArako paraspara guNi tAmeM eka ghaTAi tAkauM eka ghATi guNakArakA bhAga deI murabakari guNa guNakArarUpa sarva gacchake joDakA pramANa ho hai so / yahAM gacchakA pramANa che che che 3 so itanI jAyagA guNakArakA pramANa cyAri tAte cyAri aMka mAMDi paraspara guNie / tahAM isa gacchaviSa uparikA rAzi jagaNIkA ardha cheda pramANa aisA che che cha / 3 bahuri cyArikoM doyakA saMmedana karie taba doya jAyagA doya doya hoI 2 | 2 tahAM " tammetaduguNe rAsI " isa karaNa sUtrake nyAya kari tisa jagacchRNIkA arghaccheda rAzi che che che 3 pramANa davA mANDi paraspara guNe jagacchreNI hoI / yahari doya doya jAyagA doya doya the tAteM dUsarIvAra bhI taiseMhI UparikA rAzi cha che 3 pramANa vAnikoM paraspara guNe jagachreNI hoi aura ina doU jagacheNInikoM parasparaguNeM jagatmatara hoi / aise UparikA rAzinamANa guNakArakoM parasparaguNeM to jagatpatara bhayA / bahuri nIce RNarUpa rAzi guNyakA sAdhika tRtIyabhAga mAtra thA - tisa vi satarahato lAkhake ardhaccheda the tina pramANa doya Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) - - vAra vAniko paraspara guNe eka lakSakA varga bhayA / 1 la 1 lAmahari aMgulanika ardhaccheda ugaNIsa the tina pramANa doyavAra dUvAnikoM paraspara guNeM sAta lAkha ahasaThi hajArakA varga bhaSA 768000 / 768000 / bahuri sUcyaMgulakA ardhaccheda pramANa doyaMbAra dRvAniko pAsparaguNe pratarAMgula bhayA / bahuri chaha accheda ihAM upayogI na kahiM ghaTAe // the tina pramANa dozvAra vAnikI pAsara guNeM causAThikA varga hoi / bahuri jagacchRNIkA ardhachedasyoM tIna ghaTAeM rAjUke arddhaccheda hoI aisA kahi ghaTAe the| tina pramANa doyabAra dUvAnikoM mANDi paraspara guNeM sAtakA varga bhayA / aiseM // sarva arddhancheda ghaTAe the tina pramANa doyavAra doyakA aMka mAMDi paraspara guNa jo jo pramANabhayA tAkA bhAgahAra jAnanAM / jAta-" viralijjamANarAsi ne ttiyamevANi hiinnruuvaanni| tesiM aNNoNNahadI hAro aNNa rAsisma " aisA karaNasUtra pUrva kahi Ae haiM / aiseM gachapramANa guNakArakA parasparaguNanAM bhyaa| ____bahuri yAmeM eka ghaTAie tAkI sahanAnI aisI bahuri yAko eka ghATi guNakAra tIna tAkA bhAga dIjie / bahuri mukhakA pramANa causATha guNAM ekasau chihattari tIhakari guNie tava dhanarAzikA joDadie jagatmatarakoM causaThiguNAM ekasau chihattarikari guNie ara tAko pratarAMgulako sAtalAkha aDasaThi hajArakA varga ara lAkhakA varga mara causaThikAM varga bhara sAtakA varga ra tInakari guNi tAkA bhAga dIjie tAmeM eka ghaTAie itanA saMkalita dhana=17664 ho hai| . : . ihAM jagatpatarakI sahanAnI aisI-pratarAMgula kI. aisI 4 4 / 768000 / 768000 / 1 la / 1 la / 64 / .64 / 7 / 7 / 3 / jAnanAM / nahuri RNarAzikA saMkalita dhanalyAie tahAM guNAkArakA pramANa doya hai tAta pUrvokta gacchakA jitanAM pramANa titanA duvA mAMDi paraspara guNieM / tahA~ Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (67) uparitana rAzi pramANa duvA mAMDi paraspara guNeM jAcchRNI hoi / bahuri nIce RNarUpa rAzi tiha virSe sataraha Adi pramANa dUdA mANDi paraspara guNe ekalakSa bhara sAta lAkha aDasaThi hajAra ara causaThi ara sAta hoi inakA bhAga dIjie / bahuri inameM eka ghaTAie, bahuri mukha causaThi kari guNira, bahuri eka dhATi guNakAra eka tAkA bhAga dIjiye aise karate RNa rAzikA saMkalita dhana causaThi guNAM jagacchreNIkauM sUcyaMgulakauM sAta lAkha aDasaThi hajAra ara eka lAkha mara sAta ara causaThi ara eka kari guNi tAkA bhAga dIjie / tAmeM eka ghaTAie itanA bhayA 6 / 42 / 768000 / 1 le / 64 / 71 ihAM jagaNIkI sahanAnI aisI-sUcyaMgulakI aisI aisI jAnanI / aba tisa dhana rAzivirSe jo eka sau chihattarikara guNakAra thA para nIce causaThikA bhAgahAra thA tina doUnikauM solAkari apavartana kieM ekasau chihattarikI nAyagA gyAraha huvA, causaThikI jAyagA cAri huvA / bahuri guNakArake causaThikauM bhAgahArake causaThikari apavartana kie doU nAyagA abhAva bhayA / bahuri doya nAyagA sAta lAkha aDasaThi hajAra para doya jAyagA lAkha tinakI solaha viMdI sthApie / bahuri aMgulanikA doya joyagA sAtasai aDasaThikA aMka rahyA tinakauM tinakari saMbhedanakari tinakI. jA. yagA. doyasai chappana likhie Agai tinakA aMka likhie / bahuri doya jAyagA dauyasai chappana bhae tinakoM paraspara guNe paNNaThIhoI / bahuri doya nAyagA tinakA aMka bhae ara eka jAyagA tInakA aMka mArga thA inakoM paraspara guNe sattAIsa hoi bahuri sattAIsako sAtakA varga guNacAsa kari guNeM terahasai teisa hoi inakauM jo causaThikI jAyagA cyAri bhae the tinakari guNeM bAvanasaiM bANavai hoi / aiseM kari jagatpatarakoM gyArahakA guNakAra ara tarAMgulaphauM paNahI bhara pAMca hajAra doyasai bANavaike AgeM solaha biMdI .. tinakari guNeM jo pramANa hoi tAkA bhAgahAra dieM dhana rAzikA guNa saMkalita dhana ho hai Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68 ) 4 / 65-52920000000000000000 bahuri naMbUdvIpate lagAya puSkarAdha paryaMta " doddovagA " ityAdi caMdrAdikakA pramANa kahyA 2 / 4 / 12 / 42 / 72 tinako milAeM ekasau battIsa bhae / bahuri mAnuSottara parvata paryaMta para puSkarAdha dvIpaviyeM caMdramAnikA pramANa tyAvanakoM kahaiM haiN| padamegeNa vihINaM dubhAjida uttareNa saMguNidaM / / pabhavajudaM padaguNidaM padagaNidaM taM viyANAhi // 1 // isakaraNa sUtrakari ihAM valaya pATha hai / tAta gacchakA pramANa ATha tAmaiM eka ghaTAie 7 tAkA AdhAkAri - uttara no valaya valaya. prati vatIkA pramANa cyAri tihakari guNie / 4 apavartana karie. taba caudaha bhae 14 inavirSe pramava jo prathama valayavi pramANa rUpa mukha eka sau cavAlIsa joDie 158 / bahuri inakI gaccha pAThakari guNie tava vArahasau causAThi bhae inavirSe ekasau vattIsa nabUdvIpa Adikake milAeM terahasai chinavai hoi so inakoM jo pUrva RNa saMkalita dhana bhayA thA tinamaiM ghaTAie haiN| jAta-'RNasya RNa rAzeddhanaM isavacanakari RNamasyoM ghaTAvanAM ara rAzima milAvanAM ina doUnikA eka artha hai| tahAM RNa saMkalita dhanasahita terahasai chinabaikA samaccheda karie tava aisA hoi- 1396 sU 21768000 1 la 64 / 7 / 1 / sU 2 / 768000 / 1 la / 64 / 7 | 1 so yaha guNakAra bhAgahArAdikakA aparvatanAdika kieM bhAjya rAzikauM paraspara guNe saMkhyAta sUcyaMgulapramANa bhayA / so inakoM pUrvokta RNa saMkalita dhanakA bhAjyavirSe ghaTAie tava aisA bhayA / 2 / 768000 / 1 l|7| 64 / 1 ihAM saMkhyAta sRcyaMgulakI sahanAnI aisI 2 jAnanI / para sArauM ghaTA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( * ) banekI sahanAnI aisI jAnanI / aise RNa saMkalita dhanaviSai eka jagacchreNI | tAkA sahita RNa sahita jo dhana saMkalita dhana purvai kakSA tI hasyauM samAna chedra karie taba aisA - sU 2 / 64 / 768000 / 1 la / 7 / 64 / 3 / 4 / 76 / 8000 / 768000 / 1 la / 1 la 7 / 7 / 64 / 64 | 3 | bhayA / isaviSai sUcyaMgula vinA aura sarva guNakAra nikoM saMkhyAtarUpa mAni isa pramANako saMkhyAta sUcyaMgula guNita nagacchreNI pramANa RNa rAzibhayA bhayA / tAkI sahanAnI aisI-- 2 inakoM pUrvokta ghana saMkalita aisaa=4|65=5292|16 ihAM solha vidInikI sahanAnI aisI 16 jAnanI / so ihAM jagatpratara vipa zreNIkA guNAkAra hai tAteM doyabAra zreNI haiM / tahAM jagacchreNIkoM RNa rAzikI nagacchreNI kesamAna dekhi tahAMhI dusarI guNakArarUpa jagacchreNI viSai ghaTAeM kiMcit nyUnapaNA AyA aise kari guNa saMkalita dhana kahie guNakAra viSai joDakA pramANa tAkau syAyeM kicit nyUna kiM saMkhyAta sUcyaMgula guNita jagacchreNI kari hIna jagatmatara kiMcitnyUna gyArahaguNAM tAkoM pratarAMgula paNaTThI pramANaka bhAvanase vANavai Age solaha vidIkA guNakAra kari tAkA bhAga dIjie itanAM pramANa yA 0 - 2 / 11 / ihAM jagatpratara ke Age kiMcin 4 / 65=5292 / 16 - nyUnakI sahanAnI aisI 0 - jAnanI para AgeM saMkhyAMta sUcyaMgulakI aisI 2 sahanAnI jAnanI / aba isapramANakauM pAMca nAyagA sthApi eka nAyagA eka kari guNe caMdranikA pramANa hoi eka jAyagA eka kari guNeM sUryanikA pramANa hoI / eka jAyagA aThyAsI kari guNeM . grahanikA pramANa hoi / eka jAyagA aThThAIsa kari guNeM nakSatranikA pramANa hoI eka nAyagA chyAsaTha hajAra navase picahattari koDAkoDhi kari guNeM tArAnikA pramANa hoi ina saba nikoM jodd'eN| =0-2 / 11 / 1=02 / 11 / 88 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) 4165-5292 / 16 / 4 / 65-5292 / 164/65-5292 / 16 302 / 11 / 28%D02 / 11 / 66975 / 14 4 / 65-5292 / 16 // 4 / 65-5292 / 16 jagatpratarako sAta tIna chaha sAta doya pAMca aMka ra daza vidI ara mArga bAraha avyANavai inakA guNakAra ra pratarAMgula paNaTThI Age vAvanaseM vANave solaha vidI inakA bhAgahAra bhayA / so itane sarve yotiSI viva hai / 736 72500000000001298 165-52920000000000000000 bahuri sthAna sadaza apavartana kahie hIna adhika akanikI na giNikari dAhakI virSe dAhakI saiMkaDA virSe saikaDA ityAdi yadhAsthAna apavartana karanA tisa nyAya kari sAta tInane Adidai kari guNakArakai vIsa aMka para pAMca doyane Adidekari bhAgahArakai vIsa aMkanikA apavartanakari doya jAyagA abhAva karanA / aisA manavi vicAri-"vesadachappaNNaMgula" ityAdi sUtrakari doyasai chappana aMgulakA varga jo paNaThThI guNita pratarAMgula tAkA bhAga jagatpratarako dIjie itane 4 / 65 / jyotiSI biMba haiN| aisA AcAryaneM kahyA / soI asaMkhyAta dvIpa samudra saMbaMdhI sarva jyotiSI biMbanikA pramANa jAnanAM / / 361 / / AgeM eka caMdramAkA parivArarUpa grahanakSatra tAre tinakA pramANa kahe haiM aDasIdaThA vIsA graharikkhA tAra koDakoDINaM // chApahisahassANi ya NavasayapaNNattarigi caMde // 362 / / aSTAzItyaSTAviMzatiH grahanakSayAstArAH koTIkoTInAM / / SaTpaSThi sahasrANi ca navazatapaMcasaptatirekasmina caMdre // ___ artha:-adhyAsI ara aTThAIsa graha ara nakSatra haiM / bhAvArtha-grahaaThyAsI haiM nakSatra adhyAsI hai| bahuri tAre chayAsahi hajAra navasai Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (71) picahattari koDAkoDI haiM 6697500000000000000 itanA eka caMdramAkA parivAra hai // 362 // Age adhyAsI grainikA nAma ATha gAthAni kari kahaiM haiMkAlavikAlo lohidaNAmo kaNayakkha kaNayasaMThANA / / aMtaradoto kacayavaduMdubhirattaNiharUbANibhAso // 663 // kAlavikAlo lohitanAmA kanakAkhyaH kanakasaMsthAnaH // ataradastataH kacayayaH duMdubhiH ratnanibhaH rUpanirbhAsaH // 363 artha-~~-kAlavikAla 1 lohita 1 kanaka 1 kanakasaMsthAna 1 aMtarada 1 kavayava 1 dudubhi 1 ratnAnibha 1 rUpani sa 1 // 363 // NIlo NIlabhAso assasahANa kosa kaMsAdI // vaNNA kaMso saMkhAdimaparimANo ya saMkhavaNNoci // 364 // nIlo nIlAbhAso'zvasthAnaH kozaH kaMsAdi / varNaH kaMsaH zaMkhAdiparimANaH ca zaMkhavarNo'pi // 364 // artha-nIla 1 nIlAbhAsa 1 azva 1 azvasthAna 1 koza 1 kaMsavarNa 1 kaMsa 1 zaMkhaparimANa 1 zaMkhavarNa 1 // 364 // to udaya paMcavaNNA tilo ya tilapuccha chArarAsIo // to dhUma dhUmakedi gisaMThANakkho kalevaro viyaDo // 365 // tataH udayaH paMcavarNastilazca tilapucchaH kSArarAziH // tato dhUmo dhUmaketuH eka saMsthAnaH akSaH kalevaro vikttH|| artha---udaya 1 paMcavavarNa 1 tila 1 tilapuccha 1 kSArarAzi 1 dhuma 1 dhUmaketu 1 eka saMsthAna 1 akSa 1 kalevara 1 vikaTa 1 // 365 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) iha miNNasaMdhi gaMThI mANacaupAya vijjujima NamA || to sarisa Nilaya kAlaya kAlAdI kera aNayakkhA // 366 ihA bhinnasaMdhiH graMthiH mAnavatuSpAdo vidyujjiho namaH / / tataH sadRzo nilayaH kAlaca kAlAdi kotu ranayAkhyA 366 artha-abhinnasaMdhi 1 graMthi 1 mAna 1 catuSpAda 1 vidyujinha 1 nabha 1 sadRza 1 nilaya 1 kAla 1 kAlaketu 1 anaya / / 366 // siMhAU ciula kAlA mahakAlo rudaNAma maharUddA / saMtANa saMbhavakkhA samvahi diyAya saMtiyazRNo // 367 // siMhAyurvipulaH kAlo mahAkAlI rudranAmA mahAstaH // saMtAnaH saMbhavAkhyaH sarvArthIdizaH zAMtirvastunaH // 367 // arthaH- siMhAyu 1 vipula 1 kAla 1 mahAkAla 1 rudra 1 mahArudra 1 saMtAna 1 saMbhava 1 sarvArthI 1 dizA 1 zAMti 1 vastuna ? // 367 // NiJcala palabha NimmaMta jodimaMtA sAyaMpaho hodi / / bhAsura virajAtattoNimukkho vodasomoya // 368 // nizcala: palaMbho nimaMtro jyotiSmAna svayaMprabho bhavati // . bhAsuro virajastato niduHkho vItazokazca / / 368 // . artha-nizcala 1 pralaMbha 1 nirmatra 1 jyotipmAna 1 svayaMpama 1 bhAsura 1 viraja 1 niduHkha 1 vItazoka 1 // 368 / / sImaMkara khemabhayaMkara vijayAdi cau vimalatatthAya / / ..vijayaNhu viyaso karikaTTi ginaDiaggijAla jalakedU / / sImaMkaraH kSemabhayaMkaraH vijayAdi catvAraH vimalakhastazca / / vijayiSNuH vikasaH karikASTaH ekajaTiragnijvAlaH jvlketaa| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73 ) arthaH- sImaMkara 1 kSemakara 1 abhayaMkara 1 vijaya 1 vaijayaMta 1 jayaMta 1 aparAjita 1 vimala 1 trasta 1 vijayiSNu 1 vikasa 1 pharikASTha 1 ekanaTi 1 magnijvAla 1 jalaketu 1 // 369 // kedU khIrasa'ghassavaNA rAhU mahagahA ya bhASagaho / kuja saNi buha sukka gurU gahANa NAmANi aDasIdI // 370 // ketuH kSIrasaH aghaH stravaNo rAhuH mahAgrahazca bhAvagrahaH / / kujaH zAnaH budhaH zuklaHguruH grahANAM nAmAni assttaashiitiH|| // 370 // . arthaH-ketu 1 kSIrasa 1 agha 1 zravaNa 1 rAhu 1 mahAgraha 1 bhAvagraha 1 maMgala 1 zanaizcara 1 budha 1 zukra 1 vRhaspati 1 ainai grahanikai aThayAsI nAma haiM // 370 // bhAga jaMvRddhIpavi bharatAdikSetra vA kulAcala parvata tinakai tArA. nikA vibhAga doya gAthAnikari kaI haiM NaudisayabhajidatArA sagaduguNasalAsamadhmatthA // . . bharahAdividehoti ya taaraavaaseyvssdhre.|| 371 // nayatizatabhaktatArAHsvakadviguNadviguNazalAsamabhyastAH // bharatAdi videhAMtaM ca tArAH varSe ca varSadhare / / 371 // arthaH- doya caMdramAsaMbaMdhI tAre ekalAkha tetIsa hajAra navasaipacAsa koDAkoDI javRddhIpavipaM pAIe hai / 1339 / 5 / 15 inakauM ekasau nivakA bhAga dIjie jo pramANa hoi tAkoM bharatAdikSetra vA kulAcalanikI ekatai daNI daNI zalAkA videha paryaMta haiM parai dhAMdhI AdhI / bharata kSetrakI eka zalAkA himavata parvata kI doya zalAkA aise dUNI duNI kieM videhakI cIsaThi zalAkA tAtai pare nIlAdi virSe AdhI jAnanI / 1 / 2 / 4 / 8 / 16 / 32 / 64 / 32 // 1.6 / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) 8 / 4 / 2 / 1 / tinakari guNe garamAdikSetra vA himavata mAdi kulAcalaniviya tArAnikA pramANa ho hai / / 371 // AgeM pAyA huvA akanikoM kaI haiMpaMcaduttarasattasayA koDAkoDI ya bhamhatArAo // duguNAhu videhotti ya teNa para dalidadalidakamA / / 372 // paMcottarasaptazatakoTikoTyaH ca bharatatArAH // dviguNA hi videhAMtaM ca tena paraM dalita dalitanamaH // 372 / / artha:-sAtase pAMca koDAkoDI bharatavirSe tAre haiM : nAte dRpa dRNe videha paryaMta haiM tahAM para Adhe Adha kramate haiM soI kahie haiN| bhAtakSetravirSe sAtasa pAMca koDAkoDI 705 / 14 himavata . parvatavirSa caudahasai daza kohAkoDI 141 / 15 Imavata kSetravi bhaTTAIsasa vIsa koDAkoDI 282 / 20 / 15 mahAhimavata parvatavirSa umpanaseM cAlIsa . koDAphoDI 56 / 515 harikSetravi gyArajAra doyaseM.marasI koTAkoDI 1128 / 15 niSadha parvata viSa vAIsa hajAra pAMca se sAThi koDAkoDI 2356 / 15 videha kSetravi paiMtAlIsa hajAra ekasauvIsa koDAkoDI 451215 nIla parvatavirSe vAIsa inAra pAMcase sAThi koDAkoDI 2256 / 15 ramyaka kSetravi gyAraha hajAra doyasai asI koDAkoDI 1228 / 15 rukma parvataviSa chappana cAlIsa koDAkoDI 564 / 15 hairaNyavata kSetravirSe aThThAIsa vIsa koDAkoDi 282 / 15 zikharI parvatavirSe caudasai daza koDAkoDI 141415 airAvata kSetravirSe sAtase pAMca koDAkoDI 705 / 14 / tAre jAnane // 372 // ___ AgeM lavaNAdi puSkarAdha paryaMta tiSTate caMdrasUrya tinakA aMtarAla Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (75 ) sagaravidalaviNA lavaNAdI saga divAyarahiyA // muraMtaraM tu jagadI AsaNNa pahaMtaraM tu tassadalaM // 373 / / svakaravidalaviyonaM lavaNAdeH svakadivAkarArdhAdhikaM // sUryAtaraM tu jagatyAsannapathAMtaraM tu tasyadalam // 373 // artha-apanA apanA jahAM jete sUrya haiM tahAM titanAM sUryanikA pramANate argha pramANakari sUryake vivanikA pramANako guNikari jo pramANa hohatAkauM lavaNAdikakA vyAsamaisyoM ghaTAie jo pramANa rahai tAko svakIya sUryanikA pramANate ASAM pramANakA bhAga dIjie yoM kie netA pramANa Avai titanAM sUrya sUryavi. aMtarAla jAnanAM / vahuri jagatI kahie vedI tiha thakI " AsannapathAMtaraM " kahie nikaTavartI sUrya viSakA aMtarAla so tihasyoM ardha pramANa jAnanAM / tahAM udAharaNalavaNa samudravi sUrya cyAri haiM tAkA argha pramANa doya tIha kari sUrya viSakA pramANa maThatAlIsakA ikasaThivAM bhAga tAkauM guNe chinavaikA ikasaThiyAM bhAga hoi 96 yAko lavaNa samudrakA vyAsa doya lAkha yojana tAmaiM samaccheda vidhAna kari ghaTAie taba eka koDi ikaIsa lAkha ninyANave hajAra navasaicyArikA ikasaThivAM bhAga pramANa hoI 12199904 bahuri eka to sUryavirSe aMtarAla para sUryate abhyaMtara vedikAkA bhara dvitIya sUryaMta bAhya vedikA mili kari eka aMtarAla aise doya aMtarAla virSe itanAM 12199904 aMtarAla hoI tau eka aMtarAla virSe ketA aMtarAla hoI aiseMkari tAkauM apane sUryanikA pramANa cyAri tAte ASA doya tAkA bhAgadIeM ninyANaveM hajAra navasa ninyANavai yojana ara eka yojanakA ekamo cAIma bhAgaviauM chantrIsa bhAgatAkA doyakari apavartana Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) kie teraha ikasaTiyAM bhAga pramANa sUrya sUryaviSai aMtarAla jAnanA | bahuri vedI nikaTa sUryatrikA aMtarAla tA~tai AdhA jAnanAM / vahA~ viSamaka kaise AdhA karie tAtai rAzimeMsyoM eka ghaTAi 99998 tAkA AdhA karie taba guNacAsa hajAra navasai ninyANavai yonana bhae / bahuri avazeSa ekakauM AghA sthApi pUrvokta avazeSa taraha ikasaThiyAM - 2 bhAga the te rAzika aza the tAteM tinakA bhI AdhA sthApie 13 ina 61 / 2 doUnikoM samaccheda vidhAna kari milAi dor3akara apavartana karie tava saiMtIsakA ikasaThavAM bhAga pramANa avazeSa AyA / aiseM hI dhAtakI 61 khaNDa kAlodaka samudra puSkarArdha dvIpa tinavi tiSThate sUrya sUryanike vIci aMtarA ara vedI sUryaniviSai aMtarAla lyAvanAM / bhAvArtha -- lavaNa samudrAdiviSai cyAri Adi sUrya haiM tina viSai eka-eka paridhiviSai doya doya sUrya jAnaneM tahAM lavaNa samudra viSa abhyaMtara vedIteM guNacAsahajAra navasai ninyANa yojana ara saitIsa ikasaThiyA~ bhAga parai jAi paridhi hai vahAM sUryakA vimAna haiM / so aThatAlIsa ikasaTha bhAga pramANa hai / bahuri tAteM para ninyAnave hajAra navasai ninyAnave yojana ara teraha ikasaThivAM bhAga pare~ jAi paridhi hai tahAM sUryavimAna hai so aThatAlIsa ikasaThivAM bhAga pramANa haiM / bahuri tAteM pare~ guNacAsa hajAra navase ninyANavai yojana bhara saiMtIsa ikasaThavAM bhAga pare~ jAi lavaNa samudrakI bAhyavedI hai / aiseM inakauM milAeM doya lAkha yojana pramANa lavaNa samudrakA vyAsa ho hai / yAhI prakAra dhAtukI khaNDa viSai cyAri lAkha yojana vyAsa hai / tAmaiM chaha jAyagA eka eka paridhiviSai doya doya sUrya haiM / tini chauM paridhinike bIci sUrya sUryavipaiM pA~caaMtarAla hai / tinakA pramANaH syAvanI / bahuri tisa pramANateM AdhA AdhA * Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 77 ) abhyaMtara vedI sUryavivai ara bAhA vedI sUrya:varSe aMtarAla hai so lyAvanA / yAhI prakAra kAlodaka samudra puSkarAdha dvIpavirSe bhI aMtarAlakA pramANa tyAvanAM // 373 / / ava cAra kSetra kahe haiM do do caMdaravi paDi ekkaka hAdi cArakhettaM tu // paMcasaya dasasahiyaM ravivivAhiyaM ca cAramahI // 374 // dvau dvau caMdaravIprati ekaikaM bhavati cArakSetraM tu // paMcazataM dazasahitaM ravivivAdhikam ca cAramahI // 374 // artha-doya doya caMdramA vA sUryaprati eka cAra kSetra so kitanA hai ! pAMcasai daza yojana para sUrya citrakA pramANakari adhika hai / bhAvArtha-caMdramA vA sUryakA gamana karakA ju kSetra galI so cAra kSetra kahie tAkA vyAsa pAMcasai daza yojana ara yojanakA aThatAlIsa ikasaThivAM bhAga pramANa hai 510 / 18 tisa cyAra kSetra virSe galI nikA pramANa Age kaheMge tahAM jisa galIvi ekacaMdramAkA sUrya gamana karai tisahI galI virSe dusarA gamana kara hai| tAte doya doya caMdramA va sUryaprati eka eka cAra kSetra hai / / 374 // ___mAgeM tina caMdramAsUryanikA jo cAra kSetra tAkA vibhAgakA niyama jaMburaviMdU dIve caraMti sIdi sadaM ca avasesa / lavaNe carati sesA sagakhetteva ya caraMti // 375 // jaMbaraviMdavaH dvIpe caraMti azIti zataM ca avazeSam // lavaNe carati zepAH svakasvakakSetre eva ca caraMti // 375 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) artha-jaMbU dvIpa saMbaMdhI sUrya vA caMdramA to ekasau asI yojanatau dvIpavi vicareM haiM / aba zeSa lavaNa samudavirSa vicara haiN| bahuri avazeSa sUryacaMdramA apanAM kSatrahI virSe vicara hai| bhAvArthaHcAra kSetrakA jo vyAsa kazA tAmeM javRdvIpasaMbaMdhI caMdramAsayanikA eka sau asI 180 yojana to javRdvIpaviya ra tInasau tIsa yojana ara aThatAlIsa bhAga lavaNa samudravirSa cAra kSetrakA vyAsa jAnanAM / avazeSa puSkarAparyaMta dvIpa vA samudrasaMbaMdhI caMdrasUryanikA cAra kSetra apanA apanAM dvIpavAsamudrahI vipa' nAnanAM / / 375 // mAgeM sUryacaMdranike vIthI jo galI tinakA pramANa kaha hai:paDidivasamekatrIthiM caMdAicA carati hu kameNa // caMdarasa ya paNNarasA iNassa causIdisayavIthI / / 376 / / pratidivasaM ekavIthi caMdrAdityAH carati hi krameNa // caMdrasya ca paMcadaza inasya caturazItizataM vIthyaH // 376 // artha:-doya doya milikari eka eka dina prati eka eka vIthIprati caMdramA vA sUrya vicarai haiM kramakari / tahAM caMdramAkI paMdraha vIyI bahuri ina kahie sUrya tAkI eka so caurAsI galI haiM ; bhAvArtha-jo cAra kSetra kahyA tihavirSe caMdramAkI to paMdrahagalI hai, sUryakI ekasau caurAsIgalI haiM tahAM eka eka dina prati ekaeka galIviSa doya caMdramA vA doyasUrya gamana kareM haiM // 376 // Aga vIthInikA aMtarAla kari divasaprati gati vizeSakoM kaheM haiM-- pathavAsapiNDahINA cArakkhette Nireyapathamajide / / vIthINa viccAlaM sagavivajudodu divasagadI // 377 // pathavyAsapiNDahInA cArakSetre nirekapathabhakta / / . vIthInAM vicAlaM svaviyutaM tu divasagatiH // 377 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 79 ) artha :--- pathavyAsa piNDa kahie biMbakA vyAsakari guNyA huvA vIthInikA pramANa tIha kari hIna jo cAra kSetra tAkoM eka ghATi vIthInikA pramANakA bhAga dieM vIthInikA aMtarAlakA pramANa ho hai / bahuri strIya vipramANa tAmai joDeM divasa gatikA pramANa hai / tahAM biMbakA vyAsa yojanakA aThatAlIsa ikasaThiyAM bhAga 48 tIhakari bIthI61 nikA pramANa ekasau caurAsIkoM guNieM taba ayyAsIsai battIsakA ikasaThivAM bhAga pramANa hoi 8832 yAkauM samacheda vidhAnachari cAra kSetrakA 61 pramANa viSai ghaTAie tahAM pAMca se dasayojana meMsyoM samacheda kieM ikatIsa hajAra ekasau dazakA ikasaThivAM bhAga hoya 31110 yAmeM sUrya biMSa 61 48 pramANa adhika thA so joDe ikatIsa hajAra ekasau aTThAvanakA ika -- 61 ikasaThavAM bhAga saThivAM bhAga bhayA 31158, 61 8832 ghaTAieM taba bAIsa hajAra tInasai chabbIsakA ikasa --- 61 22326 11 'yA viSai pathavyAsa piNDa ayyAsIsau vapattIkA Thiva bhAga hoya yAka eka ghATi vIthInikA pramANa ekasau 61 tiyAsI tAkA bhAga dIjie vahA~ pUrva bhAgahAra ikasaTha tArko ekasau tiyAsI kari guNi bhAga dIjiye taba bAIsa hajAra tInase chabbIsakoM gyAraha hajAra ekasau terasaThikA bhAga dIjie itanA bhayA 22326 tahAM bhAga dieM doya yojana pAe, so doya yojana pramANa 11163 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8 ) vIdhIke bIca aMtarAna hai bari vAmeM svakIya vica jo jo sarpavitakA pramANa yojanA aDatAlIsa ikasaThiyAM bhAga so milA ekamo matarikA ikasaThiyAM bhAga pramANa dina dina prati gAnakSetrakA pramANa ho hai| . bhAvArtha:--pUrvokta cAra kSetrakA vyAsaviSa ekasI paurAsI pana karane kI galI hai| nahAM prathama galI A dumarI galI dipa doya yojanakA aMtarAla hai aise hI doya doya yojanakA eka aMtarAla jAnanA / bahuri prathama galIkI AdIta dvitIya galIkI Adi paryaMta aMgAla jAnanAM aise hI dina dina prati tAta dusare dina tisa prathama galI yojanakA eka sau sattarIkA ikAThivA bhAga parai jAi dusarI galIvita - gamana kareM haiN| aise dina 2 prati paira para gamana kSetrakA pramANa jAnanAM / bahuri aise hI caMdramAkA cAra kSetra ikatIsa hajAra eka sI aThThApana ____31158 yojana ikasaThiyAM bhAga pramANatA patha vyAsa piNTa mATo cAlIsakA ikasaThivA bhAga tAmeM ghaTAi eka ghATa caudaha 14kA bhAga dieM paiMtIsa yojana ra doIsa caudahakA cyArisa sattAIsavAM bhAga pramANa tau vIthI vIthI virSe aMtarAla ho haiM / yAmeM caMdravikA pramANa 'milAe chattIsa yojana bhara ekasau guNyAsIkA cArisa sattAIsA bhAga pramANa dina dina prati gamana kSetrakA pramANa jAnanAM // 377 // aise lyAyA lo dina prati gamana pramANa tAko Azraya kari mehate mArga mArga prati aMtarAla ara tina mArganikA paridhiko kaI haiM suragiricaMdanavINaM maggaM paDiaMtaraM ca parihiM ca / / diNAdittapparihINa khevAdo sAie kamaso // 378 // . suragiricaMdraravINAM mAgaM pratyaMtaraM ca paridhiH ca // dinatina paridhInAM kSepAta sAdhayeta kramaza: // 378 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 81 ) 1 1H artha :- merugira ara caMdramA sUryanikA mArga inake vIci aMtarAla, bahuri tina mArganikA paridhi so spAvanAM / kaiseM so kahie haiM - jaMbU* dvIpakA vyAsakA eka lAkha yojana tAmai jaMbUdvIpa ke aMtarte ekasau assI : yojana uraiM abhyaMtara mArga haiM / tAteM sammukha doU pArzvanikA dvIpasaMbaMdhI cArakSetra milAe tIna se sAThiyojana bhae so ghaTAeM ninyAnaveM hajAra chasai cAlIsa yojana pramANa abhyaMtara vIthIkA sUcIvyAsa ho hai| itanAMhI abhyaMtara vIthIvi tiSThate sanmukha doU sUrya tinakai bIca aMtarAla hai / bahuri tAmeM merukA vyAsa dazahajAra yojana ghaTAi 89640 AdhA karie tatra cavAlIsa hajAra AThasaivIsa yojana pramANa merugiri bhara abhyaMtara vIthI viSai tiSThatA sUrya vIci aMtarAla ho haiM / bahuri yAmeM dinagatikA pramANa doya yojana para maThatAlIsakA ekasaThivAM bhAgapramANa milAeM cavAlIsahajAra bhAThaseM bAvIsa yojana bhara maThatAlIsakA ikasaThavAM bhAga pramANa dusarI vIthI viSai dinagatikA pramANa milAeM uttarottara patha va tiSThatA sUrya ra merugirikai bIci aMtarAlakA pramANa ho hai / vahari abhyaMtara cIthIkA sUcIvyAsa 99640 viSai duNA dina gatikA pramANa tIni cAlIsA ikasaThavAM bhAga tAkA pAMca yojana ara paiMtIsakA ikasaThavAM bhAga milAeM ninyAnave hajAra chase paiMtAlIsa yojana yojanakA paiMtIsa ikasaThivAM bhAga pramANa vIthIviSai tiSThate doka sUrya tinakai vIci aMtarAla ho hai| itanAhI dUsarI vIthI dipaiM tiSThane doU sUrya tisake bIca aMtarAla ho hai / itanAMhI dusarI vIthIkA sUcI vyAsa ho hai / aiseM apanA abhyaMtaravartI pUrvapUrva vyAsavipaiM tiSThate doU sUryanikai bIca aMtarAla ho hai / bahuri - " vikkhabhavaggadahaguNakAriNI vaTTastapariraho hodi " isa kAraNa sUtrakari abhyaMtara paridhikA ( sUcI vyAsa 99640 kA paridhi anAIye | taba tIna lAkha paMdraha hajAra nivAsI 315089 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) yojana pramANa hoi bahuri yAme yAmeM dUnA dina gatikA pramANa 340 kA paridhikA) pramANa viSkama 340 kA varga daza guNA 1156000 61 61/61 tAkA vargamUla 1075 lyAi apanA bhAga hArakA bhAgadie sataraha yojana bhara yojanakA aThatIsa ikasaTha bhAga hoi so milAe tIna lAkha paMdraha hajAra eka sau chaha yojana ara yAjanakA aThatIsa ikasaThiyAM bhAMga pramANa 315106 / 38 dvitIya vIthIkA paridhi ho hai / aise hI dRNA | 61 gatikA paridhikA pramANa pUrva pUrva vIthIkA paridhiviSai joDe uttara uttara vIthIkA paridhi ho hai| isa prakAra kari dina gatike milAvanete ara dUNA dina gatikA paridhi milAvanateM kramateM merugiri sUryake bIca aMtarAla bhara vIthInikA paridhi sAdhie haiM / / 378 // Age aise kahA ju paridhi tihaviSai bhramaNa karatA sUrya tAke dina rAtriko kAraNapaneM bhara tina dina rAtranikA pramANa mArganikI apekSA kari kahe haiM sUrAdodiNaratI ahArasa vArasA muhuttANaM // anbhantaramhi evaM vicarIyaM vAhira mhi have || 379 // sUryAt dinarAtrI aSTAdaza dvAdaza muhUrtAnAm // abhyantare etat viparItam bAhye bhavet / / 379 // arthaH - sUryarteM dina rAtra aThAraha muhUrta pramANa abhyaMtara paridhi - viSa ho hai / yahu hI viparIta ulaTA bAhya paridhaviSai ho hai / bhAvArtha:- jaMbUdvIpakI vedIteM urai eksau assI yojana jo abhyaMtara paridhi hai tihaviSe sUrya bhramaNa kareM tiha dina aThAraha muhUrtakA to dina ho hai / ara bAraha muhUtekI rAtra ho hai / bahuri lavaNa samudraviSai sUrya vi pramANa kari adhika tIna dasa yojana para jo bAhya riti * Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 83 ) . varSe sUrya bhramaNa karai tiha dina bAraha muhUrtakA dina ho hai / aThAraha muhUrtakI rAtri ho hai // 379 // Aja sUryakA avasthiti svarUpa bhara dina sanivirSe hAnicaya kakaDamayare savyamantaravAhirapahahi ohodi // muhabhUmINa visese vIthINaMtarahideya ya cayaM // 380 // karkaTamakare sarvAbhyantara bAhya pathasthito bhavati / mukhabhUmyoH vizeSe vIthInAmAntarahite ca cayaH // 380 // arthaH-kaTa garamakaravirSe sarva abhyantara vAhyapathavirSe tiSThato sUrya hai / bhAvArtha-rAzivirSe sUrya prApta hoI taba abhyatara vIthI virSe bhramaNa kareM haiN| bahuri makaragazIvirSe sUrya prApta hoya taba vAhya vIthI virSe bhramaNa kara hai / bahuri tisa rAzikI samAptatAparyaMta dinarAtrIkA pramANa titanAhI rahai haiM ki vizeSa hai / tahAM kahie haiM dina dina prati hAnicaya haiM / kaise? mukhato bAraha muhUrtaka. dina bhara bhUmi aThAraha muhUrtakA dina tahAM vizeSe kahie bhUmimaiMsyauM mukha ghaTAeM avazeSa chaha rahe inako vIthI ekasau caurAsI tinakai vIci antarAla eksau tiyAsI so itanai dinanivirSe jo chaha muhUrta hoI to eka aMtarAla vi kitanA muharta hoi / aise kieM chahakA tInasau tiyA sirvA bhAga ho hai| tahAM tIna kara apavartana kIe doya muhUrtakA ikasaThivAM bhAga pramANa dina dina pratikAni caya hoya hai| ___ bhAvArtha:- abhyantara vIthI viSai sUrya jiha dina bhramaNa karai tiha dina aThAraha muhUrtakA dina ho hai / bahuri tAtai pareM dUsarI vIthI virSe jiha dina pramANa dherai tiha dina aThAraha muhUrtamasyoM doya muhUrtakA ikasaThivAM mAga ghaTAie itane pramANa dina ho hai| aisehI dina dina prati ghaTanA ghaTatA vAdAvi sUrya pramai viha dina cAraha muhUrtakA dina Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) 1 ho hai / bahuri tisateM urai mArgaviSai sUrya maiM tiha dina bAraha muhUrtavipaiM doI muhUrtakA ikasaThavAM bhAga milAie itanA dina ho hai / aiseM hAni ca jAnanAM / bahuri tisa muhUrtakA ahorAtra hai tAmai jitane pramANa dina hoya so ghaTAeM avazeSa tahAM rAtrikA pramANa jAnanAM // 380 // aiseM kahe ju dina rAtri tinavidhai tau tApa bhara tamako vartamAna kAla hai | dinavipaiM tau tApa kahie tAvaDA va hai rAtrivi tumaka kahie aMdhakAra varte hai / tAtaiM tama tApakA kSetra pramANa nirUpaNa karata saMtA AcArya zravaNa mAha mAsAdika nikai dakSiNAyana uttarAyaNako nirUpa hai sAvaNamAghe savvamantaravAhira pahahiho hodi || sUradvayamAsassa ya tAvatamA savvaparihIsu || 381 // zrAvaNamAghe sarvAbhyaMtara bAhyapathasthito bhavati || sUrya sthitamAsasya ca tApatamasI sarvaparidhISu // 381 // " artha:- zrAvaNa mAsavikhaitau sUrya abhyantara mArga viSai tiSThe hai / mAghamAsa - viSai sUrya sarva taiM bAhyamArgavipaiM tiSThe hai / tisa sUrya tiSThaneko jumA tina viSai tApa bhara tamake vartanekA pramANa sarva paridhiniviSai syAnAM / tahA chaha mahinAMke ekasautiyAMsI dina hoya tau zrAvaNa Adi eka- Adika mahinAke kete dina hoi / aiseM kIeM zrAvaNa bhaeM 1 sADhAtIsa, bhAdavA bhae ekasaTha asoja bhae sAdA ikyANavai kArtika mae eka sau bAIsa mArgazIrSa bhae ekasau sADhAnAvana pauSa bhae ekasau tivAsI dina ho haiM so etau dakSiNAyana ke dina hai / bahuri mAgha bhae ikasaTha caitra bhaeM sADhAikyAnave, vaizAkha bhae ekasau bAIsa jyeSTha bhaeM ekasau sADhAbAvana, ASADha bhae eka sau tivAsI e uttarAyaNake dina haiM / / 381 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (85) - -- mAga sarva paridhini vi tApatamake mANalyAvakA vidhAna kahe girimataramajjhimabAhirajalachahabhAgaparihiM tu / / sAhiridepuraThiyamuhattaguNide du tAvatamA // 382 // giryabhyaMtaramadhyamabAbajalapaSThabhAgaparidhi tu / / paSThihite mUryasthitamuhurtaguNitaM tu taaptmsii|| 382 // artha:- mahagira para sabhyaMtara bothI ara jala vi lavaNa samudrAkA vyAsakA hA bhAga para jo jo paridhikA pramANa hoI tAko sAThikA mAga dIjie ara sUrya jisa mAsa vipaM tiTa tisa mAsa virSe jo dina rAtrikA muhUrnanikA pramANa tIhakari guNira taba e taba tohagAsa virSe jo dina rAtrikA pramANa tIhakari guNiya naya tIha mAsa virSe tApatamakA viSayabhUtakSetrakA pramANa Ave hai| ___ tahA~ merugirikA vyAsa to dasa hajAra yojana hai / bahuri jaMbudvIpa kA vyAsa 100000 vi dIpakA cAra kSetra 180 ko doU pArdhanikA grahaNake garthi duNAMkari 360 ghaTAie taba abhyanara vIthIkA mUcI vyAsa ninyANaye hajAra chase cAlIsa yojana ho hai 99640 bahuri nAra kSetrakA pramANa 510 ko ASAkari 255 yA meM dvIpasaMbaMdhI cAra kSetra 180 ghaTAi avazeSa 75 ko doU pArzvanikA grahaNake bharthi daNA 150 kari jebUdvIpakA vyApta 100000 virSe milAeM eka lAkha ekasau pacAsa yojana pramANa madhyama vIthIkA sUcI vyAsa bahuri lavaNa samudra saMbaMdhI cAra kSetra 330 ko doU pArbanikA grahaNaka arthi duNA 660 kari jaMbU dvIpakA vyAsa 100000 virSe milAeM eka lAkha chasai sAThi yojana pramANa vAhya vIthIkA sUcI vyAsa hoI bahuri lavaNa samudrakA vyAsa 200.00 ko chahakA bhAga deha Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (86 ) 2 rabdharAzi 33333.2 ko doU pArzvanikoM grahaNake arthidaNA kari 666664 jaMbUdvIpake vyAsa 100000 vi milAe eka lAkha chAsaThi hajAra chasai chAsaThi yojana para apavartana kie doyakA tIsarA bhAga pramANa jala SaSTha bhAgakA vyAsa ho hai| .. aba isa pAMcauM vyAsanikoM-'vikhaM bhavAgadahaguNakAriNIvaTTasa parihiyaM hodi " isa karaNasUtrakari paridhi kA pramANa lyAiye taba merugirikA parighi ikatIsa hajAra chase vAIsa yojana 31622 abhyaMtara vIthIkA paridhi tIna lAkha paMdraha hajAra nivAsI yojana, madhyama vIthIkA paridhi tIna lAkha solaha hajAra sAtase yonana, bAhya vIthIkA paridhi tIna lAkha aThAraha hajAra tInasa caudaha yojana, jala SaSTha bhAgakA pariSi / pAMca lAkha sattAIsa hajAra chiyAlIsa yojana pramANa hai. aise paridhikA pramANa lyAi ina paridhinivi jo vivakSita paridhi hoi tAko sAThikA bhAga dieM pAMcasai sattAIsa yojana para ekakA tIsavAM bhAga pramANa ho / bahuri jisa mAsa virSe sUrya tiSTha tisa mAsa saMbaMdhI dina rAtrike muhartanikA aThArahasauM lagAya bArahaparyaMta pramANa 18 / 17 / 16 / - 15 / 14 / 13 / 12 tihakara guNira / jaise pUrvokta pramANa 5272 ko aThAraha kari guNeM caurANavaisai chiyAsI yojana ara aThArahakA tIsavAM bhAgauM chahakari apavartana kie tinakA pAMcavA bhAga pramANa hoha 9486 aise kie jo jo pramANa Avai so nApa tamakA viSayabhUta kSetra jAnanAM / bhAvArtha - merugirikA paridhi ikatIsa hajAra chasai vAIsa yojana hai 31622 tIidi3 zrAvaNa mAsivirSe jahAM maMThAraha muhakI rAtri Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 87 ) ho hai vahAM caurANavasa chiyAsI yojana bhara yojanakA tIna pAMcavAM bhAga va to eka sUryake nimita tAvaDA hai / ara tinake vIci aMtazataviSai taresaTha teIsa yojana para doyakA paMcama bhAgavikheM aMdhakAra hai, bhara tAke sanmukha dUparA aMtagalavipaiM itanAhI andhakAra hai, atAke sanmukha dumarA aMtarAla itanAhI aMdhakAra hai ina sabaniko jor3e 9483 16 // 6364 / / 9486 | // 6324 // 6 // ikatIsa hajAra chase ba.vIsa yojana pramANa paridhi ho hai / aiseMhI anya paridhinivi jAnanAM / // sAThikA bhAgA dei eka muhUrta kari bahuri vikSina para guNa jo pramANa ninA mAsaprati tApatamakA ghaTatI capatI kSetrakA pramANarUna hAnicaya jAnanAM tahAM vivakSina merugirikA paridhikoM sAThikA bhAga deha eka muhUrta kari gurNe pAMca sattAisa yojana para ekakA tIsavAM bhAga pramANa hAnicaya hoi / eka muhUrta rAtridina kaise ghaTe vadhai so kahie hai | eka dinavi doya ekasaTivAM bhAga pramANa hAnicaya hoya to sAdA tIsa dinavipa kitanA hAnicaya hoi aiseM karateM apavartanarkie eka muhUrta eka mAsaviSa Ava haiM / bahuri sAThi muhUrta viSai sarva paridhi pramANaviSaM gamana kara to eka muhUrtaviSai kitanA kSetravipaiM gamana kareM aise paridhikA sAThiyAM bhAga pramANa ekamuhUrtaviSai gamana kSetrakA mAtrArthI - merugirikA paridhi ikatIsa hajAra chase bAIsa yojana dina hai 31622 tIhaviSe zrAvaNamAsaviSai nahIM aThAraha muhUrtakA bAraha muhUrta kI rAtri do DhaM tahAM caurANavaise chiyAsI yojana para yojanakA tIna pAMcavAM bhAgaviSai sau eka sUrya ke nimita lAvaDA pAhara haiM / ara tAke sanmukha itanAhIM dUsare sUryake nimita tAvar3A hai| bhara tinake vIci aMtarAla viSai taresaThasa teIsa yojana bhara doSakA paMcama bhAgaviSai aMdhakAra hai, para tAke sammukha Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) dUsarA aMtag2ala viSai itanAhIM aMdhakAra haiM ina sabaniko jor3e 3 9483 | - // / 6324 | / // 9486 / / // // 6222 | na || ikatIsa hajAra bAIsa yojana pramANa paridhi ho / aimeM hI anya parivinivie~ jAnanAM / bahuri vivakSita paridhikoM sAThikA bhAga deha eka muhUrta kari guNa jo pramANa jAveM titanA mAsa prati tApa tamakA ghaTatI vatI kSetrakA pramANarUpa hAnicaya jAnanAM tahAM fast ofgarikA paridhikoM sAThikA bhAga deha eka muhUrta kari guNa pAMca sattAIsa yojana bhara ekakA tIsavAM bhAga pramANa hAnicaya hoi / eka mAsaviSa eka muhUrta rAtridina se so kahie haiM / eka dinaviSai doya ikasaThavAM bhAga pramANa hAnicaya hoya to sAdA tIsa dinaviSai hAnicaya hoi aiseM karateM apavartana kieM eka muhUrta eka mAsavie~ Avahai / bahuri sAThi muhUrta varSe sarva paridhi pramANa viSai gamana kareM to eka muhUrtaviSai kitanAM kSetraviSai gamana kare aiseM paridhikA sAThavAM bhAga pramANa eka muhUrta gamana kSetrakA pramANa a vairai / bhAvArtha:- meru girikA paridhivipaiM zrAvaNamAsateM mAdravamAsaviSe pAMcasai satAIsa yojana ara ekakA tIsavAM bhAga pramANa tApakSetra ghaTatAM hai tama kSetra baghatA pAe hai| tahAM eka sUryasaMbaMdhI tApakSetra nivAsI seM guNasaThi yojana para sataraha tIsavAM bhAga para itanAhI dUsarA sUrya saMbadhI | bahuri eka aMtarAla viSai tama kSetra ahapaThiseM ikyAvana yojana para gyAraha sataraha vo bhAga bhara itanAMhI dUsarA aMtarAlaviSai aiseM sarva mili merugirikA paridhitramANa ho hai / aiseMDI pUsa mAsa paryaMta dakSiNAyana viSai tau mAsa mAsa paryaMta pAMca satAIsa yojana bhara ekakA tIsavAM bhAga pramANa AtA kSetra tau ghaTanA ghaTatA bhara tama kSetra baghatA jAnanAM / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuri mAgha phAlgunAdika ASADha paryaMta uttarAyaNa virSe mAsa mAsa paryaMta titanAhI tApa kSetra baghatA baghatA ara tama kSetra ghaTatA ghaTatA jAnanA / aise hI sarva paridhini virSe tApatama kSetrakA pramANa vivakSita mAsa vi lyAvanAM / bahuri ihAM pAMca paridhi viSa mAsa mAsanikI apekSA varNana kiyA hai isa hI prakAra vivakSita kSetra kA parivivi vivakSina dina apekSA tAra tama kSetrakA pramANa tyAMvanA / bahuri ihAM jaMbUdvIpa saMbaMdhI saryanikA lavaNa pamudrake vyAsakA chaThA bhAga paryaMta prakAsa hai tIta tahAM paryaMta grahaNa kiyA hai / bahuri jisa kSetra virSe tApa hai tahA~ dina jAnanA jahAM tama hai tahAM rAtri jAnanI // 382 // Aga aise lyAyA ju tApa tamakA kSetra tAkA pravartatako haiM haiMparihimhi jamhi cihidi sUro tasmaiva tApamANadalaM / / vidha purado pasappadi pacchAmAge ya sesaddha / 383 // paridhau yasmin tiSThati saryaH tasyaiva tApamAnadalam // vicapurataH prasarpati pazcAddhAge ca zepArdham // 383 // * artha:-jisa paridhivirSe sUrya tiSTha haiM tisa paridhihIkA tApakA jo pramANa tAkA AdhA to sUryake vivata bhAga phaleM hai, ava zeSa AdhA pIche phaile hai| bhAvArtha:-paridhivirSe jo tApakA pramANa vahyA tiha viSa jahAM sUryakA vica pAipa tiDa kSetrakai Agai tisa pramANate AdhA tAe phaile hai, para bAdhA pIche phaile hai / ihAM prazna-jo merugirikI paridhIne Adi dekari jina paridhi. nivi sUryakA gamana nAhIM tahAM tApa kaise phailai hai ? tAkA samAdhAnasUrya viyate sUdhAsanmukha jo tisa vivakSita paridhivi. kSetra tAta ANa vI AdhA tApa phaile hai / bahuri aisA jAnanA jaisaiM cirAka bhAga Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIche prakAza ho hai / bahuri jaise jaise cirAka mAgAne cAla tase taisa AgAne to prakAza hotA jAya pochate aMdhakAra hotA bhAve taiseM hI sUrya vina jaise jaise Age cale taise taiseM bhAga tApa phailatA jAya pIche pachai tama hotA Avai hai // 383 / / aba tApa tamakI hAni vRddhiko kahai haiMpaNaparidhIyo bhajide dasaguNa sUraMtareNa jalladdhaM // .. sAhodi hANivaDhI divase divase ca tAvatame / / 384 / / paMca paridhipu bhaktepu dazaguNa sUryAtareNa yallabdhaM // sA bhavati hAnivRddhirdivase divase ca tApatamasA // 38 // arthaH-pAMco paridhivi dazaguNAM sUrya ke aMtarAlanikA bhAMga die jo labdhirAzi hoi so dina dina vi tApatamakI hAni vRddhIkA pramANa jAnanAM / tahAM paMca paridhinivi vivakSina merugiri paridhi tahAM sAThi muhUrta nivirSe ikatIsa hajAra chahasai vAIsa yojana pramANa kSetravi gamana karai tau doya muhUrtakA ikasa ThitrI bhAgamAtra dinakA vRddhihAnikA jo pramANa tAmaiM kitanAM gamana kare aise tisa paridhipramANakauM sAThikA bhAga dieM doyakA ikasaThi bhAga kari guNe doya kari apavartana kieM satraha yojana ara pAMca sau bArAkA aThArahasai tIsavAM bhAga pramANa bhAvai soI sUryake gamana mArganikA aMtarAla ekasau tiyAsI tAkauM dasaguNAM kieM aThArahasai tIsa tAkA bhAga vivakSita merugirika paridhi pramANakauM dIe pramANa Avai tAteM aisA vicAra AcAryanai aisA kahyA ki vivakSita paridhikauM dazaguNAM sUryotarAlakA bhAga dieM tApa tamakA vRddhihAnikA pramANa mAvai hai / aiseM sataraha yojana ara pAMcasai bArahakA yojana ara pAMcasai bArahakA aThArahase tIsavAM bhAga pramANa dina dina prati uttarAyaNa virSe tApa vadhai hai tama ghaTe hai, dakSiNAyana vi. tama va Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) hai tApa ghaMTe hai / yAhI prakAra anya paridhiniviSai dina dina prati tApa tamakA ghaTanAM cadhanAM lyAvanAM // 384 // Age pAMcau paridhinike siddha bhae aMkanikauM doya gAthAnikari kahai haiM cAvIsa sola tiSNiya uNaNa udIpaNNamekatIsaM ca // dukhasattadvigitIsaM coddasa tesIdi igitIsaM // 385 // dvAviMzatiH poDaza trINi ekonanavatipaMcAzadekatriMzacca // dvikha saptaSaSThaye katriMzat caturdazavyazItirekatriMzat // 385|| artha:-- vAIsa solA tIna 3 1622 ina aMka krama kari ikatIsa hajAra chasai vAIsa yojana pramANa merugirikA paridhi hai bahuri nivAsI pacAsa ikatIsa 315089 ina aMka kramakari tIna lAkha paMdraha hajAra nivAsI yojana pramANa abhyaMtara vIthIkA paridhi hai / bahuri doya biMdI sadasaThi ikatIsa 316702 ina aMka kramakari tIna lAkha solaha hajAra sAtase doya yojana pramANa madhya vIthIkA paridhi hai / bahuri caudaha tiyAsI ikatIsa 318314 ina aMka kramaNari tIna lAkha aThAraha hajAra tInasau caudaha yojana cAhya vIthIkA paridhi hai / / 385 // chAdAlasuNNasattayacAvaNNa hoMti merupahudINa // paMcanha paridhIo kameNa aMkakameNeva || 386 // paTcatvAriMzacchnya saptakadvipaMcAzat bhavaMti meruprabhRtInAM // paMcAnAM paridhayaH krameNa akakrameNaiva // 386 // arthaH- chiyAlIsa sUnya sAta vAcana 527046 ina aMka kramakari pAMca lAkha sattAIsa hajAra chiyAlIsa yojana pramANa jala pRSThabhAgakA paridhi hai / aiseM bheru ADi nai paMcanikA paridhi so kramakari kanikA anukamakari jAnanA // 386 // 1 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92 ) Age jinakA pramANa samAna nAhIM aisI ju abhyantarAdi paridhi tinakauM samAna kAlakari kaise samApta kareM haiM so kaI haiM NIyaMtA sigdhagadI pavisaMtA ravisasI du mandagadI / visamANi parirayANi du sAhati pamANakAlana / / 386 // niryAtauM zIghragatI pravizato ravizazinau tu maMdagatI // viSamAna paridhIstu sAdhayataH samAnakAlena // 387 // artha-sUrya ara caMdramA e nikasate hue jyoM jyoM agalI paridhikauM prApta hue tyo tyoM zIghra gamanarUpa ho haiM utAvale cale hai / bahuri paisate hue jyauM jyauM mAhilI paridhinikoM prApta hoi tyo tyo maMda gamanarUpa ho hai dhIre cale haiM / aise hoi samAnakAlakari vipama pramANako lieM jU abhyaMtarAdi paridhi tinako samApta kareM haiM gamanakari sAdhe haiM // 38 // bhAga tina sUrya caMdramAnikA gabhana vidhAna dRSTAMta mukhakAra kahe haiM gaya haya kesari gamaNaM paDhame mamaMtima ya sUrassa // .. paDiparihiM ravisasiNo muhattagadikhettamANijjo // 388 // gajaharikesari gamanaM prathame madhye aMtime ca sUryasya / / pratiparidhi ravizazinoH muhUrtagatikSetramAneyam // 388 // artha-gaja ghoTaka kezarI gamana prathama madhya aMtavirSe sUrya caMdramAke hohai / bhAvArtha-sUrya caMdrabhA abhyaMtara paridhivirSe hastIvat maMda gamana kareM haiM, bahuri madhya paridhivirSe ghoTakavat 'tAteM zIghra kareM haiM / vahari bAhya paridhivi. siMhavata ati zIghra gamana karai hai| - bahuri aba sUrya caMdramAnike parighi paridhi prati eka muhartaviSa gamanakA pramANa lyAvanAM / kaise so.kahie haiM-tahAM sUryakA paridhivirSe bhramaNakI samAptatAkI kAla sAThi muhUrta hai| bahuri abhyantara paripikA pramANa tIna lAkha paMdraha hajAra nivAsI yojana hai so sUryake sATha mahI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -. .. nikA gamana kSetra tIna lAkha paMdraha hajAra nivAsI yojana ho to eka muhUrtakA kitanA hoi / aiseM paridhi pramANakauM sAThikA bhAga dieM pAMca hajAra doyasau ikAvana bhojana ara guNatIsakA sAThivAM bhAga mAtra sUryakA abhyaMtara paridhivirSe eka muhUrta kari gamana kSetrakA pramANa hohai| aise hI anya vivakSita paridhike pramANakoM sAThikA bhAga die sUryakA vivakSita paridhiviauM eka muhUrta kari gamana kSetrakA pramANa sAdhanAM / vahuri aisehI caMdramAkA bhI trairAzika vidhAnakari tyAvanAM / tahAM caMdramAMkA paridhiviSa bhramaNakI samApta tAkA kAla bAsaThi muhUrta ara teIsakA doyasai ikaIsavAM bhAga pramANa 62 / 23 221 yAkA vidhAna Agai "ahIsattarasa" ityAdi sUtrakari kaheMge // yAko samacchedakari milAeM teraha hajAra sAtasai paccIsakA doyasai ikaIsavAM bhAga mAtra bhayA so itane kAlavirSe mabhyaMtara paridhikA pramANa tIna lAkha paMdraha hanAra nikAsI yojanapramANa gamana kSetra hoi tau,eka muhUrtaviya kitanA hoi / pramANa 13725 phala 315089 icchA mu 1 aiseM kari labdhi 221 rAzi pAMcahanAra tahattari yojana bhara sAta hajAra sAtasai cavAlIsakA teraha hajAra sAtasai paccIsavAM bhAga mAtra 5073 / 7744 caMdrabhAkA 13725 abhyaMtara paridhivi* eka muhurtakA gamana kSetrakA pramANa AyA / aise hI anya vivakSita paridhika pramANako bAsaThi , ara teIsakA doyasai ikaIsavAM bhAgakA bhAga dieM vivakSita paridhipi eka muhatakA gamana kSetrakA pramANa mAvai hai / / 388 // ANe abhyaMtara vIthIvi tiSThatA ju sUrya tAkA cakSuHsparzAdhvAna jo dRSTi vi bhAvanekA mArga lAko tIna gAthAnikari manAvai hai Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 94 ) sahihidapadamaparihiM NavaguNide cakkhuphA saadvANaM || teNUNaM NisahAcalacAvaddhaM japamANamiNaM // 389 // paSTihita prathamaparidhau navaguNite cakSuHsparzAcA // tenonaM nipadhAcalacApArdhe yat pramANamidam || 389 // arthaH-- pranama paridhikA prabhANako sAThikA bhAga deha navakari guNie itanAM cakSusparzamadhvAna hai| tahAM sAThi muhUrtanikA prathama paridhi tIna lAkha paMdraha hajAra nivAsI yojana pramANa gamana kSetra hoi tau nava muhUrtanikA kitanA gamana kSetra hoi aiseM prathama paridhikoM sAThikA bhAga hI navakA guNAkAra bhayA / inakI tIna kari apavartana kie vIsakA bhAgahAra tInakA guNAkAra ho hai / tahAM prathama paridhika 315089 vIsakA bhAga dei 315089 tInakari guNie 20 945267 taba adharAzi saiMtAlIsa hajAra doyasaitare saThi yojana bhara sAtakA vIsavAM bhAga mAtra cakSusparzAdhvAna ho hai / bhAvArtha:- ayodhyA nAma nagarakAvAsI mahaMta puruSanikari utkRSTapane saiMtAlIsa hajAra doyasai taresaThi yonana ara sAtakA bIsavA~ bhAga mAtra kSetrakA aMtarAla hoteM sUrya dekhie haiM itanA hI cakSu iMdrIkA utkRSTa viSaya haiM yAhIkA nAma cakSusparzAdhvAna hai / bahuri ihAM aThAraha muhUrtakA ju dina tAkA AdhA bhaeM madhyAnhaviSai surya ayodhyAkI barobarI Ave bhara ihAM udaya hotA sUryakA grahaNa hai tAteM navakA guNakAra kiyA hai / para paridhiviSai bhramaNakAla sAThi muhUrta hai tAteM sAThikA bhAgahAra kiyA hai / bahuri niSedha nAmA kulAcala tAkA cApakA pramANa eka lAkha teIsa - hajAra sAtasai aDasaThi yojana ara aThAraha ugaNIsavAM bhAga tAkA AdhA ikasaTha hajAra AThasai caurAsI yojana para navakA ugaNIsavAM Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 95 ) bhAga tAmaiM pUrvokta cakSuHsparzAdhvAkA pramANa 47263 ghaTAie ava zeSa jo pramANa rahai // 389 // so gAthA heM haiM: igivIsa chadAlayasaM sAhiya mAgamma NisahaucarimiNo || dissadi aujjhamajhe te NUNo NisahapAsabhujo || 390 // ekaviMzatipaTcatvAriMzacchataM sAdhikaM Agatya niSadhopari inaH eted ayodhyAmadhye te nonaH nipadhapArzvabhujaH // 390 // artha : - ikvIsa ekasau chiyAlIsa aMka kramakari caudaha hajAra chase ikaisa tau yojana bhara sAdhika kahie kichU adhika kitanAM cakSusparzadhvAnakA avazeSa sAtakA visavAM bhAgako niSedha cApakA ava zeSa navA ugaNIsavAM bhAgaviSai samacheda vidhAnakari 133180 ghaTAeM 200380 tAlIkA tIna savAM bhAga 47 mAtra adhika jAnanAM / so niSadha 380 kulAcala ke Upara itane 14621 / 47 u Ai kari sUrya hai so 380 ayodhyA ke madhya mata puruSanikari dekhie haiM / bhAvArtha. prathama vIthI viSai bhramaNa karatA sUrya so niSedha kulAcalakA uttara taTataiM caudaha hajAra chase ikaIsa yojana ara saiMtAlIsa tonase assIvAM bhAga ura Avai tatra bharata kSetraviSai udaya ho hai / ayodhyAMke vAsI mahaMta puruSanikari dekhie haiM / bahuri niSadhakI pArzvabhujA vIsa hajAra ekasai chinavai yojana pramANa tAmaiM niSadha u Ai sUrya dekhanekA jo pramANa kalA 14621 / 47 tAkauM ghaTAieM // 390 // 380 --- Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 96 ) r Age kahie haiM so haiM : NisahuvariM gaMtavvaM paNasagavaNNAsa paMcadesUNA // - tettiyamettaM gattA sihe atthaM ca jAdi ravI // 391 // nipadhopari gaMtavyaM paMcasaptapaMcAzat paMcadezonA || tAvanmAtraM gatvA nipadhe astaM ca yAti raviH // 391 // artha :- niSadha ke Upara jAnAM pAMca sattAvana pAMca ina aMka kramakari pAMca hajAra pAMca se picahattara yojana dezona kahie kichughATi itanA niSadha parvata Upara nAi sUrya astapanekoM prApta hoI / bhAvArtha: paridhiviSaM bhramaNa karatAM sUrya jaba nipadhaparvatakaH dakSiNa taTataiM pairai kighATi pacAvanasai picahatarI yojana jAI taba asta ho hai / ayodhyAdika bharata kSetra ke vAsinI kari na dekhie // 399 // ava jAkA prayojana tisa cApake lyAvanekoM tisake bANa lyAvakA vidhAna kaheM haiM, cApAdikakA varNana to Age hoigA ihAM prayoja - naMmRta varNana karie haiM -- - jaMbUcAragharUNo harivassasaro ya NisahavANo ya // iha vANAvahaM puNa abhaMtaravIhi vitthAro // 392 // jaMbUcAradharonaH harivarSazaraH ca nipadhatrANazca // iha vANavRttaM punaH abhyaMtara vIthI vistAraH // 392 // arthaH- dhanuSAkAra kSetra viSai jaise dhanuSakA pITha ho hai taiseM jo : hoi tAkA nAma dhanuSa hai vA tAkA nAma cApa bhI hai / bahuri jaise dhanu- pakai ho hai taiseM jo hoi tAkA nAma jIvA hai / bahuri jaiseM tisa dhanuSakA madhyata jIvAkA madhya paryaMta tIrakA kSetra ho hai taise jo hoI tAkA nAma bANa hai / so ihAM jabUdvIpakI pedI ara hari kSetra vA niSedha parvatake bIci jo kSetra so dhanuSAkAra kSetra ho hai / tahAM hari kSetra vA niSadha . - * ' Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 97) isakataNa gariva parvata lagAya vedI paryaMta aMtarAla kSetra so vANa kahie vedI tAkA pramANa lyAie haiM tahAM bharata kSatrakI eka zalAkA himavana parvatakI doya ityAdi videha paryaMta duNI dUNI pIche AdhI 2 zalAkA jo. sarva jaMbUdvIpavirSe ekasau nivai zalAkA kahie visavA ho haiN| vahAM bharatakSetrateM lagAya harivarSa paryaMta joDa ikatIsa zalAkA hohaiM / kaise ?- " aMtaSaNaM guNa guNiyaM Adi vihINaM rUUNutara bhajiyaM / " isa sUtrakari aMtavi harivaSakI zalAkA solaha tAkauM bharatAdikatai doyakA guNAra hai / tAtai guNakAra doya kara guNe battIsa tAmaiM Adi bharata kSetrakI zalAkA ekasau ghaTAeM ikatIsa, yAkauM eka dhATi guNakAra eka tAkA bhAga dIeM bhI, aise hari varSa zalAkA ikatIsa hai / bahuri yAhI prakAra niSadhazalAkA terasaThi hohai / vahuri ekasau nivai zalAkAnikA eka lAkha yojana kSetra hoi tau ikatIsa bA terasaThi zalAkAnikA ketA hoi aise kie hari varSakA bANa to tIna lAkha daza hajArakA ugaNIsavAM bhAga pramANa ho hai| bahuri niSadhakA bANa chaha lAkha tIsa hajArakA ugaNIsavAM bhAga pramANa ho hai / vedIke ara harivarSa vA nipadhakI vIci itanAM aMtarAla hai| bahuri yahAM cakSuHsparzAadhvAna kSetra kahanAM / tahAM abhyaMtara vIthI para hari kSetra vA niSadha parvatake vIci jo dhanuSAkAra kSetra tahAM vIthI kI paridhi so to dhanuSa hai| bahuri vIthI ara hari kSetra vA niSadhakA pUrvapazcimakI tarapha laMbAIkA pramANa so nIvA hai / tahAM pUrvaM jo harivarSa vA niSadha parvatakA vANakA pramANa kahyA tAmaiM jaMbUdvIpasaMbaMdhI cAra kSetra ekasau asI yojana tAko ugaNIsakA bhAgahAra kari samaccheda kie cautIsare vIsakA ugaNIsavAM bhAga bhayA / so itanAM ghaTAeM cakSuHspadhviAna kSetra lyAvane vi. tIna lAkha chaha hajAra pAMcasai assIkA ugaNIsA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) - - bhAga pramANa niSadhakA bANa ho hai 306580 626580 aba ina kA vRttaviSkama jo aisA kSetra gola hoi taba cauDhAIkA pramANa so kahie hai tahAM jaMbU dvIpakA vRttaviSkama eka lAkha yonana nAmeM dvIpasaMbaMdhI cAra kSetra ekaso asItAko doU pArzanikA grahaNa marthi deNAkari 360 yaTAeM abhyaMtara vIthIkA saci vyAsa ninyANavai hajAra chasai cAlIsa yojana ho hai 99640 / yAko samaccheda karaneke arthi ugaNIsakA bhAga doeM aThAraha lAkha tareNavai hajAra ekasau sAThIkA ugaNIsavAM bhAga hoi. bahuri ihAM prathama harikSetravirSe kahie hai| " isuhINa vikkhaMbha cauguNidisuNA hedu hu jIva kdii| vANa kadi chaha guNide tasya jude dhaNu kadI hodi // 1 // aisa karaNa sUtra AgeM kaheMge tAkari vANakA pramANa 306480 ko vikabhakA pramANa 1893160 maiM ghaTAie 1586580 bahuri bANA jo pramANa 306480 tAkauM cauguNAM kie 1226320 jo pramANa hoI tIha kari guNie-1945654785600 tava jIvAkI kRti hoi / - yAkA vargamUla kieM jIvAkA pramANa ho bahuri bANa ho ju pramANa 306 58. tAkA varga kariai 9399129696400 bahuri yAkauM chaha guNAM karie 563 947778 400 bahuri yAkauM nIvAkI kRti - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (99) kahI tisavirSe joDie 250960256400 aise kieM dhanupakI 361 kRti hoI, yAkA vargamUla grahaNa kie 15814172 apanA bhAgahAra - - kA bhAga dieM siyAsI hajAra tInase satahattari yojana para nava ugaNIsavAM mAga pramANa hari kSetrakA cApa ho haiM 833779 / bahuri niSadhaparvatakA kahie. hai / " imUhINa vikhaMbhaM0 " ityAdi sUtrakari niSadhakA vANako 326580 pUrvokta vRtaviSkama 1893160 masyauM ghaTA -- - - -- se avazeSa rahaiM 1266580 tAko cauguNAM vANakA pramANa - - 2506320 kari guNie 3174454785600 taba nipa - dhakA jIvAko kRti hos / yAkA vargamUla pramANa niSadhakI jIvA hai| . pari niSadhakA bANakI jo kRti 392602496400 361 tAko chaha guNAM kahiga 2355614978400 yAkauM jIvAr3I kRti - - - no kahI tisa vi joDie. 553069764000 tava dhanuHkRti 361 hoi / yAkA vargamUla grahaNa kari 2351610 apanA bhAga Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 100 ) hArakA bhAga die eka lAkha teIsa hajAra sAtase aDasaTha yojana ara 18 aThAraha ugaNIsavAM bhAga pramANa 1237688, niSadha kulAcalakA cApa ho haiM isa cAtrakA ayodhyA ke pAsa ardhapaNAM hai tAteM isa cApaka AghA kiyA / bahuri ayodhyAteM cakSuHsparzAdhvAna pramANakSetra para sUryadI se tAka tisa AdhA pramANasyoM ghaTAeM avazeSa jo rahyA titaneM nipacacApaviSai uttara taTa u Ai sUrya bharata kSetra viSai udaya ho haiM aisA bhAvArtha jAnanA / / 392 // aise lyAe ju hari kSetra niSedha parvatake cApa tinakA kahA karanAM so kaI haiM harigiridhaNusesaddhaM pAsabhujo sattamagativesIdI // harivasse NisavaSNU aDachassagatIsavAraM ca / / 393 // hari giridhanuH zeSArtha pArzvabhujaH saptasaptatriyazItiH // harivarSe nipadhadhanuH aSTapaTsaptatriMzad dvAdaza ca // 393 // arthaH nidhaparvatakA cApaviSai harikSetrakA cApa ghaTAI tAkA AdhA karie itanA niSedha parvatakI pArzva bhujA hai / dakSiNa taTa, uttara TaparyaMta cApakA jo pramANa tAkA nAma ihAM pArzva bhujA nAnanAM / tahA~ niSagha parvatakA dhanuH 123768 / 18 viSai harikSetrakA dhanuH 19 83377 / 9 ghaTAie taba aba zeSa cAlIsa hajAra tInasai ikyANavai 19 yojana ara nava ugaNIsavAM bhAga pramANa hoi 40391 / 9 yAkA 19 AdhA karanA tahA~ yojana pramANasyoM eka ghaTAi AdhA karie taba pIsa hajAra eka sau vicyANa yojana hoi / bahuri jo eka ghaTAyA thA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - tAza bhASA 1 bhara nava ugaNIsavAM bhAgakA mAdhA 9 inako sama 19 / 2 ccheda kari joDa 28 doyakA apavartana kieM caudaha ugaNIsavAM bhAga bhara / so yAko kichU ghATi eka yojana mAni jo. kichU ghATi vIsa hajAra ekasau chinva yojana pramANa niSadha parvatakI pArzva bhujA ho hai| so ihAM pArzvabhunAvi uttara taTate caudaha hajAra chase ikaIsa yojana meM yAvat sUrya hai tAvatra bharatakSetravAla vAsInIkauM dIse pIche na dIsa tAta pArtha bhunAvi itanAM ghaTAi ava zeSa kiDU ghATi panAvanarsa picahattara yojana dakSiNa taTate niSadhakai pari cAra viSa para jAi sUrya asta hoha aisA bhAvArtha jAnanA aba harikSake niSagha parvatake dhanupake siddha bhae aMka kahe haiM / tahAM sAtasAta tIna tiyAsI ina aMkanake kramakari 83377 tiyAsI inAra tInase matahatari yojana to hari varSakA dhanuH hai| bahuri ATha ch| satIsa vArA ina ina saMkanike kramakari 123768 eka lAkha teIsa hajAra sAtasa paDasATha yojanA niSadhakA dhanupa hai // 393 // Aga kahe ja donika dhanupakA pramANa tahAM aba zeSa adhikakA pramANa vA bArzvabhujAke aMka tinakoM kahe haiM mAhavacaMduddhariyA NavayakalA paNa ya padappamANaguNA // pAsabhujI bohasakAdi vIsasahassaM ca desUNA // 394 // mAdhavacaMdroddhatA navakakalA nayapadapramANaguNAH // pArzvabhujaH caturdazakRtiH viMzasahasraM ca dezonAni // 394 // artha-hA padArtha nAmakI saMjJAkari aMka kahe haiM so bhASavacaMdra kahie ugaNIsa jAta mAdhava jo nArAyaNa so naga hai / azyamAna caMdra paka hai| ina doU aMkanikari ugaNIsa bhae tinakari udhRta navakalA!! Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) bhAvArtha-- eka yojanakoM ugaNIsakA bhAga dIjie / tahAM navabhAga pramANa tauM hari kSetrakA cApakA pramANa pUrva kahyA tAmeM avazeSa adhika jAnanA / bahuri ihAM nayasthAna kahie naya nava haiM tAte navakI jAyagA nava tAkauM pramANa kahie pramANakA bheda doya hai so doyakari guNie taba eka yojanakA ugaNIsa bhAgavi aThAraha bhAga pramANa hoi / so itanA niSadha parvatakA cApakA pramANa pUrva yojanarUpa kayA tAmeM itanA avazeSa adhika jAnanAM / bahuri niSadha parvatakI pArzvabhujA caudahakI chatI ekasau chinavai tihakari adhika vIsa hajAra yojana 20196 pramANa hai|394 AgeM ayanavirSe vibhAgoM na kari sAmAnyapanaiM cAra kSetra virSe udaya pramANakA pratipAdanake arthi yahu sUtra kahaiM haiM diNagadimANaM udayo te Nisahe NIlage ya tesahI / / harirammagesu do do sUre NabadasasavaM lavaNe / / 395 / / dinagatimAnaM udayA te nipadhe nIlake ca tripaSThiH // hariramyakayoH dvau dvau sUrye navadazazataM lavaNe // 395 // artha-eka dina virSe cAra kSetrakA vyAsa virSe sUryakA gamanakA pramANa eka sau sattarikA ikasaThiyAM bhAga pramANa kahyA thA so itanA dina gati kSetravirSe jo eka udaya hoi tau cArakSetrakA pAMcasai dazayojanavi kete udaya hoi / aiseM kieM labdha pramANa ekasai tiyAsI udaya aae| bahuri paryaMta virSe cArakSetravi avazeSa sUrya viba kari rokyAhuvA AThatAlIsa ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra tihaviH eka udaya hai aise mili ekasau caurAsI udaya hai / jAte eka eka vIthI prati eka eka udaya saMbhavaihai / tahAM niSadha nIlavirSe pratyeka taresaThi ara hariramyaka kSetravibai doya hoya ara lavaNa samudraviSa ekasau ugaNIsa udaya haiN| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha -samasta cArakSetravi sUryakA udaya ekasau caurAsI hohai| tahAM bharata apekSA taresaThi tau niparvatavirSe hoya harikSetravik ekasau ugaNIsa lavaNa samudravi udaya sthAna hai / abhyaMtara vIthIte lAya terasaThivIM vIyI paryaMta vi tiSThatA sUryatau niSadha parvatakai Upari udaya hohai| bhAta kSetrake vAsInikari dekhie haiN| bahuri causAThi saThivIM vIthI viSa tiSThatA sUrya harikSetra upari udaya ho / bahuri chayAsaThivIte lagAya maMtra paryaMta vIthIviSa tiSThatA sUrya lAvaNa samudrakai Upari udaya ho / aiseMTI airAvata apekSA taresaThi nIla parvatavirSe doya ramyaka kSetra. viSa ekasau ugaNIsa lavaNa samudravi udayasthAna jAna // 395 // bhAga dakSiNAyavirSa cAra bhatrakA dvIpa vadizA samudrakA vibhAgakari udaya pramANakA prarUpaNakai arthI rAzikakI utpati kaI haiM dIUyahicArakhi vedIe diNagadIhide udayA / dIye cara caMdarasa ya lavaNamamuddamhi dama udayA // 396 // dvIpodadhicArakSetra paMdyAM dinagatihita udayAH // dvIpe catuH caMdrasya ca lavaNasamudre daza udayAH // 396 // artha:--dvIpagamuda saMbaMdhI cA kSetra ara vedI inako dinagati pramAkA mAga diga udayanitA pramANa hohai / bhAvArtha:--cAra kSetrakA vyAsavirSe vIthInivi suryakA jahAM jahAM jitane udaya pAiye hai so kahie haiN| tahAM vR dvIpa saMbaMdhI cAra kSetra ekasau yojanamaisyauM jaMbUdvIpakI vedIkA vyAsa nAra yojana hai so duri kie dvIpa cArakSetra ekasau chihattara yojana hai| bahuri cyAri yojana vedI upari cArakSetra haiN| bahuri tInasaiM tIsa yojana aThanAlIsa mujhasaThiyAM mAga pramANa lavaga samudra Upari cArakSetra haiM inako dina gatikA pramANa ekasI satarikA ekasaThivAM bhAga pra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) mANa tAkA bhAga dieM jitanAM jitanAM pramANa Avai titanA udaya jAnane so kahie hai / dina gatikA pramANa ekasau satarikA ikasaThivAM bhAga 170 so itanA kSetra viSai eka udaya hoya to vedizaza rahita dvIpa cAra kSetravi kete udaya hohiM aiseM trairAzika kie taresaThi udaya pAe / tinavirSe abhyaMtara vIthIkA udaya pUrvalA uttarAyaNavirSe ginie haiM tAta vAsaThi udaya bhae ara avazeSa chavIsa ekasau sattarivAM bhAga pramANa udayake aMga rahe / ihAM dvIpa saMbaMdhI atakA sUrya sUryavirSe aMtarAlaparyaMta aae| bahuri ava zeSa chavIsa ekasau satarivAM bhAga udaya aMza rahe the tinakA yojana aMzarUpa kSetra kariye haiM / eka udayakA ekasau sattari yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra hoi tau chavIsa ekasau sattariyAM bhAga pramANa udaya azanikA ketA kSetra ho / aiseM trairAzikakari phala rAzikauM guNeM chavIsa yonanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra bhayA / e dvIpa saMbaMdhI yojana aMza agale kiMvakari rokyA huA kSetravirSe denaa| bahuri ekasau sattarikA ikasaThivA bhAgavi eka udaya hoya to cyAri yojana pramANa vedikA kSetravi ketA udaya hoi aiseM trairAzika kari bhAgahArakA bhAgahAra ikasaThikari cyArikauM guNeM doyasai cavAlIsa bhae / inakauM ekasau sattari bhAgahArakA bhAga dieM eka udaya pAyA avazeSa cautarikA ekasau sattariyA bhAga pramANa udaya aMza rahe / inako pUrvokta nyAyakari kSetrarUpa kieM cahautari yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra bhayA isavirSe bAIsa yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra ahi pUrvokta dvIpakA aMta avazeSa kSetra chanvIsa yojanakA ikasaThiyAM bhAga pramANa tihavica milAeM / aThatAlIsa yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa saMryavibhakAri rokyA huvA kSetra saMpUrNa hohai| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . aise abhyaMtara vIthI sthiti sUrya vivatai causAThi vIthI sthita sUryavibakA.vyAsa chabbIsa ikasaThivAM bhAgaM tau dvIpa cAra kSetrake bhara bAIsa ikasaThivAM bhAga vedikA cAra kSetrako milikari siddha hohai / ihAM causaThivIM vIthI dvIpa ara vedikAkI saMdhivirSe hai aisA tAtparya jAnanAM / tAke AgeM doya yojanakA aMtarAla haiM, tAke AgeM sUryakari sekyA huvA bhaThatAlIsa ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra hai / tAtai paireM dAvana yojanakA ikasaThivAM mAga pramANa kSetra rahA so AgilA doya yojanakA aMtasalaviSa denAM / . . , aiseM dvIpa vedikA saMdhi varSe prApta jo sUrya vicakA vyAsa tAphauM prApta bhayA bAIsa yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra tihisyoM lagAi vedIkAkA cyAri yojana pramANa kSetra samApta bhayA bahuri lavaNa samudraviauM eka sau sattarikA ikasaThiyAM bhAgavi eka udaya hoi to vima rahita samudra cAra kSetra tInasai yojana siMhavirSe dete udaya hoI esaiM rAzikakari pAe udaya ekasau aThAraha / bahuri avazeSa udaya aMza satari ekasau sattariyA bhAga pramANa inakA pUrvokta prakAra kSetra kieM sattari yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra bhayA / inikauM vedIkA saMbaMdhI aMtarAlavirSe prApta vAdana yojanakA ikasaThivAM bhAga milAeM bhAgahAra ikasAThikA bhAga dieM doya yojana pramANa aMtarAla saMpUrNa ho hai| bahuri thAne para ravividha sahita aMtara pramANarUpa dinagati zalAkA aMtakA aMtarAla paryaMta eka sau paThAraha hai te sugama hai| tahAM udaya bhI ekasau aThAraha hai / tAtai para bAhya vIthIvirSe tiSThatA sUrya biMbakA vyAsavirSe eka udaya hai / aiseM sarvamiliM lavaNa samudravirSe ekasau ugaNIsa udaya hai| aise dAkSAyaNa virSe . ekasau tiyAsI. udaya jAnaneM / ihAM aisA bhAvArtha jAnanA-vIthI viSa tiSThatA huA sUryakA biMba pramANa jo kSetra tAkA nAma praznapathavyAsa hai so aThatAlIsa vojanakA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) - - - ikasaThiA bhAga pramANa hai / para vIthI cIthanikai vIci jitanAM cAra kSetra virSe aMtarAla tAkA nAma aMtara hai so doya yojana pramANa hai| tahAM ekasau chihattari yojana pramANa dvIpa saMbaMdhI cAra kSetra vi prathama abhyaMtara paMthavyAsa hai tAkai Agai prathama aMtarAla hai / tAkai Age dUsarA pathabhyAsa hai / tAkai mAgai dUsaga aMtarAla hai| aisahI kramate aMtavirSe terasaThivAM pathavyAsa bhara tAke Age terasaThivAM aMtarAla ho hai / para tAkai mAga chanvIsa yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra avazeSa rahyA / bahuri cyAri yojana pramANa vedikA saMbaMdhI cAra kSetra haiM tAmaiM cAIsa yojana ikasaThivAM bhAga kADhi tisa dvIpa saMbaMdhI avazeSa kSetravi. jo. causAThivAM pathavyAsa ho hai / causAThivIM vIthI dvIpa para vedikAkI saMdhivirSe hai| bahuri tisa pathavyAsakai bhAge causaThivAM aMtarAla hai tAke Age bAvana yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetrave dikA cAra kSetravi avazeSa rahyA bahuri pathavyAsa rahita samudra cAra kSetra tInasa tIsa yojana pramANa hai| tAmaiM sattAra yojanakA ikasaThivA bhAga kAdi vedikA avazeSa kSetra varSe jahaiM paiMsaThavAM aMtarAla ho hai / tAke AgeM pathavyAsa hai tAkai mAMgeM aMtara hai| aise hI kramate aMtavi ekasau tiyAsInAM aMtarAla ho hai / bahuri tAkai mAga pathavyAsa pramANa avazeSa samudra cAra kSetravirSe ekasau caurAsIvAM pathanyAsa hai / bahuri ihAM jahAM patha vyAsa hai tahAM vIthI jAnanI / eka eka vIthIviSe prApta hoI sUryakA dRSTi virSe AvanAM tAkA nAma udaya jAnanA / aiseM ekasau caurAsI vIthInivirSe ekasau caurAsI udaya bhae / tahAM uttarAyaNamaiMsyauM bhAvatA bhAvatA sUrya abhyaMtara vIthIviSa bhAvai so vaha uttarAyaNavi gini gini liyA para lagatA hI dUsarI. bAra tahAM udaya hoi nAhIM tAtai dakSiNAyanavirSe nAhIM ginA aiseM kari ekasau tiyAsI udaya jAnaneM / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 107 ) bhAge uttarAyaNavi kaheM haiM:-- aNa samudra ravi trisahita cAra kSetra tInase tIsa yojana bhara tAlIsa ikasaThiyA~ bhAga pramANa hai tAkA samaccheda kari joDe bIsa hajAra eka sau rasafter reafaai bhAga pramANa hoi 20178 bahuri eka sau satarikA ikasaThivAM bhAga kSetrakI eka dink gati zalAkA hoI tau bIsa hajAra ekasau aThahatarikA ikasaThivAM bhAgako kesI hoi aiseM zazika kie eka sau aThAraha dinagati zalAkA hoi | bhara ekasau sattariyAM bhAga avazeSa raheM ihAM eka ghATi dinagati zalAkA pramANa udaya eka sau sataraha hai / kAheteM ! nAteM bAla patra saMbaMdhI udaya dakSiNAyana saMbaMdhI hai so iDha na ginyAM / bahuri avazeSa ekasau jaThArahakA ekasau satariyA~ bhAga pramANa dama aMzanikA pUrvokta prakAra kSetra kieM eka sau aThAraha yojanakA iksaThivAM bhAga pramANa kSetra avazeSa rahyA, tisa vithI aThatAlIsa arater shafai bhAga pramANa tau bhAgilA pathanyAsaviSai denA, tahA~ panyAsaviSai eka udaya hai / para pUrve ekasau sataraha udaya mili uttarAyaNaviSaM samasta udaya lavaNasamudravirSe eka sau aThAraha ho hai / mahari bhavazeSa satari yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetralavaNa samudra ra so agalA aMtaviSa denAM aiseM samudra cAra kSetra samApta bhayA / bahuri kayAri yojana pramANa vedikA kSetraviSai pUrvokta prakAra trairAzikakara air rs udaya ho hai / aura avazeSa cautari yojanakA ikasaThavAM bhAga pramANa kSetra rahe hai / tihaviSai bAvana yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetrakauM samudrakA avazeSa kSetraviSai milAeM doya yojana pramANa aMtara saMpUrNa ho hai / isa aMtara lAgeM eka dinagasi Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) viSaM eka udaya hoI mAge avazeSa vAIsa yojanakA ikasaThiyAM bhAga rahyA so agilA pathavyAsa vi dainAM / aise cyAri yojana pramANa vedikA kSetrabhI samApta bhayA Age vedikA rahita dvIpa cAra kSetra eka sau chihattara yojana pramANa tAmaiM abhyaMtara pathanyAsa aThatAlIsakA ikasaThivA bhAga pramANa samacheda kari ghaTAeM daza hajAra chasai avyAsIko ikasaThivAM bhAga pramANa hoi 10688 bahuri eka . sau sattarikA ikasaThivAM bhAga kSetrakI eka dinagati zalAkA hoi to daza hajAra chasai avyAsIkA ikasaThivAM bhAgakI ketI dinagati zalAkA hoha aiseM trairAzika kie bAsaThi.dinagati zalAkA pAvai so itanAhI udaya jAnanA / : . . ____ ava avazeSa ekasau aThatAlIsakA ekasau sattariyAM bhAga pramANa udaya aMza haiM / inakA pUrvokta prakAra kSetra kie ekasau maThatAlIsa yojanakA ikasaThiyAM bhAMga pramANa hoi tIha vichavIsa yojanakA ikasaThivAM bhAga mAtra kSetra to vedikA ara dvIpaphI saMghivi pathavyAsa hai tahA~ dainAM taba sA pathavyAsa saMpUrNa hoi avazeSa ekasau bAIsakA ikasaThivAM bhAgahAra kari bhAjie taba doya yojana pAe so saMdhi pathavyAsakai mAga aMtarAlavirSe denA / bahuri tAtai para vAsaThi dinagati zalAkA haiM tahAM titane hI udaya hai| . ANa abhyaMtara pathavyAsavirSe eka eka udaya hai aiseM vedikA rahita dIpa cAra kSetravi saMghi. udayasahita causAThi udaya ho hai| aise milikari uttarAyaNavirSe sUryakai ekasau tiyAsI udayaM jAnaneM / ihAM aisA. bhAvArtha jAnanA / aMtarakA vA pathavyAsakA svarUpa pramANa pUrve. kadhA thA tahAM lavaNa samudrakA cAra kSetraviH prathama pathavyAsa hai| Aja aMtarAla hai tAkai bhAga aMtarAla hai tAkai Aja pathanyAsa hai / aise hI krama ekasau Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 109 ) aThArahavAM aMtarAlakai Age ekasau ugaNIsavAM pathavyAsa hai avazeSa sattari yojanakA ikasaThavAM bhAga pramANa kSetra rahe hai / bahuri vedikAkA cAra kSetra viSai bAvana yojanakA ikasaThavAM bhAga grahi tAmai milAeM samudra vedikAkI saMdhiviSai ekasauM ugaNIsavAM aMtarAla ho hai, tAke Age ekasau vIsavAM pathavyAsa hai / a gaat areai aMtarAla hai tAkai Age bAIsa yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra avazeSa rahe haiM / bahuri dvIpacAra kSetravipaiM chavIsa yojanakA ikasaThavAM bhAga grahi tAmeM milAeM ekasau ikaIsavAM pathavyAsa ho / tArke Age eksau ikasavAM aMtara hai aiseM kamateM aMtarviSai ekasau tiyAsIvAM aMtarake Age ekasau caurAsIvAM pathavyAsa hai tahAM ekasau caurAsI pathavAsa pramANa udayanivipaiM vAhya vIthIkA udaya pUrvadakSiNAyaNaviSai ginie haiM / para lagatA tahAM udaya na hoI tA samudrakA Adi udaya ghaTAe uttarAyaNaviSai sUryake udaya ekasau tiyAsI aiseM jAnaneM / + udayAdikA svarUpa pUrvokta kahA hI thA / bahuri caMdramAkA bhI ear bheda kie vinA dvIpa cAra kSetra 180 viSai pAMca udaya bhara samudra 48 61 cAra kSetra 330 vi daza udaya haiM milikari paMdraha udaya ho / Age dakSiNAyaNavi kaheM haiN| athavA " rApiMDahINe " ityAdi pUrvota sUtrakari caMdramAkA dinagati kSetra paMdraha hajAra pAMcase ikAvana yojanakA cyAriseM satAIsarvA bhAga pramANa hai so itanA 1551 kSetraviSai jo eka 427 udaya hoya to eka sau assI yojana pramANa dvIpa cAra kSetravi kitane udaya hoMhi aiseM trairAzika kie cAri udaya pAe / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahuri avazeSa caudaha hajAra chas chappanakA paMdraha hajAra pAMca ikkAvanavAM bhAga pramANa udaya aMza rahai / bahuri eka udayakA paMdraha hajAra pAMcase ikAvanakA cyArisa sattAIsavAM bhAga pramANa kSetra hoi caudaha hajAra chasai chapyanakA paMdraha hajAra pA~casa ikAvanA bhAga pramANa udaya aMzanikA ketA kSetra hoi aiseM trairAzika kari tiryaca phalAzika bhAjya kari icchA rAzike bhAgakA apavartana kie caudaha hajAra chau chappana yojanakA cyArise sattAisavAM bhAga pramANa kSetra avazeSa rahyA / bahuri caMdramAkA pathanyAsakA pramANa chappana yojanakA ikasaThiyAM mAga tAkA sAta kari samaccheda kie tInasa vANave yonanakA cyArisa sattAIsavAM mAga pramANa mayA so itanAM tisa avazeSa kSetravi ahi agilA pathavyAsaviSa denAM / tahAM udaya eka, eseM javRddhIpavirSe pAMcarsa udaya hai tinavi mabhyaMtara pathakA udaya uttarAyaNa saMbaMdhI hai tAta tAkA na grahaNa karanete dvIpaviya cyAri udaya haiM / dvIpa cAra kSetraviSa avazeSa caudaha inAra doyasai causAThakA cyArise sattAIsavAM bhAga pramANa kSetra rahyA / so yahu bhAgAhArakA bhAga dieM tetIsa yojana ara ekasau tahe. tarikA cyArisa sacAIsavAM bhAgapramANa kSetra hai / so yAkI magale aMta. tarAlavirSe dainAM / . . mAga samudravi cAra kSetra tInasa tIsa yojana ara aDatAlIsakA ikasaThiyAM bhAga pramANa hai / tAkA samacchedakari milAeM vIsa hanAra ekasau maThaharikA ikasaThivAM bhAga pramANa mayA / so paMdraha hajAra pAMcarsa ikkAvana yojanakA cyArisa sattAIsavAM bhAga pramANa kSetravi eka udaya hoi tau vIsa hajAra ekasau aThahattarikA ikasaThiyAM bhAga pramANa kSetra - vi kitane udaya hohiM / aiseM. tairAzika kie ikasaThikari apavartanakari sAtakari guNeM randharAzi eka lAkha ikatAlIsa. hajAra doyasai chiyAlIsakA paMdraha hajAra Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 111 ) pAMcase ikAvanavAM bhAga pramANa AyA so bhAgahArakA bhAga die nava udaya pAe bhara ava zeSa cArahasaiM satyAsIkA paMdraha hajAra pAMcasai ikAvanavA~ bhAga pramANa udaya aMza rahe inakA pUrvoktaprakAra kSetra kieM bAraha sityAsI yojanA cyArise sattAIsavAM bhAga pramANa kSetra avazeSa rakSA / yA maiM sau caMdratrikA pramANa chappana yojanakA ikasaThavAM bhAga pramANa tAka sAtakari samaccheda kieM tInasai vANavaikA cyArisa sattAisavAM bhAga pramANa grahi kari bAhya pathaviSai denA / tahAM eka udaya ai lavaNa samudraviSai daza udaya haiM / bahuri avazeSa AThasai picyANavai yojanakA cyArisai satAIsavAM bhAga pramANa kSetra rahyA so apanA bhAgahArakA bhAga dieM doya yojana bhara ikatAlIsakA cyArise sattAisavA~ bhAga pramANa kSetra bhayA so yAkoM dvIpaviSai avazeSa tetIsa yojana para ekasau tahetarikA cyArise sattAIsavAM bhAga pramANa kSetraviSai joDhe paiMtIsa yojana bhara doyasa caudahakA cyArise sattAIsavAM bhAga pramANa pAMcavAM aMtarAla saMpUrNa ho haiM / aiseM caMdramAkA dakSiNAyanaviSai dvIpa samudrakA mili caudaha udaya ho hai / ihAM aisA bhAvArtha jAnanA - caMdramAkA cAra kSetraviSai paMdraha vIthI hai tinavirSe cadramAkA dRSTiviSai AvanA soI udaya hai / tahAM vIthIni. viSai jahAM caMdrabiMba chappana yojanakA ikasaThivAM bhAga pramANa kSetra rokai tAkA nAma pathavyAsa hai / vahuri vaMthI nike vIci vIci paiMtIsa yojana ara doyasai caudahakA cyAri sattAIsavAM bhAgapramANa jo aMtarAla tAkA nAma aMtara hai / doUnikoM mirAeM paMdraha hajAra pAMcasai ikAvanakA cyArise sattAisavAM bhAga pramANa dinagati kSetra ho / tahAM dvIpa saMbaMdhI ekasau asI yojana pramANa cAra kSetra viSai prathama abhyaMtara vIthI hai tahAM pathavyAsa pramANa kSetra hai / tAkai AgaiM prathama aMtara hai tAkai Age dUsarA pathanyAsa hai / aiseM kramate cauthA aMtara ke Age pAMcavAM pathavyAsa hai tAkai bhAgeM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - dvIpa cAra kSetravi tetIta yonana-bhara ekasau taherikA cyArisa sattAIsA bhAga pramANa kSetra avazeSa rahe haiN| bahuri lavaNa samudrakA cAra kSetra tInase tIsa yojana para bhaTatAlIsA ikasaThivAM bhAga pramANa tihavi doya yojana ara doyasa caudahakA cyArisa sattAIsavAM bhAga pramANa kSetra dvIpa avazeSa kSetra viSa joDe / dvIpa para samudrakI saMdhivi pAMcavAM aMtarAla hoI / tArka mAga chaThA pathavyAsa hai / tAke mAga chaThA aMtarAla hai / aise kramata aMtaviSa caudahavAM aMtagalake bhAga paMdrahavAM vAsa payAsa hai / ina padai patha. vyAsanivipa je paMdraha udaya tinaviSa dvIpacAra kSetravi pahalA abhyaMtara vIthIkA udaya uttarAyaNa saMbaMdhI hai / nAte badamAke dakSiNAyanavirSa aise caudaha udaya jAnane / Agai uttarAyaNavi aise kaI hai| samudrakA cAra kSetra tInasatIsa yojana ara paThatAlIsakA iphasaThivAM bhAga pramANa hai| tahAM pUrvokta prakArakari lyAeM nava udaya pAe / ara avazeSa udaya asaM mArahasa sityAsIkA paMdraha hajAra pAMcarsa ikAvanA bhAgapramANa rahe inakA pUrvokta prakAra kSetra kie bArahasai sityAsI yojanakA cyArisa sattAIsavAM bhAga pramANa ho hai / bahuri yAmeM candravikA pramANa chappana yojanakA ikasaThiyAM bhAga mAtra tAkA sAtakari samachedakieM tInase bANavaikA cyArisa sattAvIsavAM bhAgapramANa hIko prahikari bAma payata lagAya navamAM aMtarAlakai Age jo pathanyAsa tAmeM denA vA tahAM eka udaya aise samudravi dasa udaya bhae inavirSe vAma pathakA udaya dakSiNAyana saMbaMdhI hai / tAta tAkA grahaNa na karanA aise nava udaya rahe, bahuri samudra cAra kSetravi avazeSa doya yojana ara ikatAlIsakA cyArisa sattAIsavAM bhAga pramANa kSetra rathA so dazavAM aMtarAlaviSa denaa| aise kieM samudrakA cAra kSetra samApta bhayA / . Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (113) gai dvIpa cAra kSetravi pUrvoktapanakA paMdraha hajAra pA~casa ikAvana. vAM bhAga pramANa udaya maza rahe inakA pUrvokta prakAra kSetra kieM caudaha hajAra chasai chappanakA cyArisai sattAIsa yojanakA cyArisai sattAIsavAM bhAga pramANa hoi yAne pacIsa yojana ara eka sau tahetarikA cyArisai sattAIsavAM bhAgakA samancheda kie caudaha hajAra doyasai causaThikA cyArisai sattAIsavAM bhAga hoi so ahikari dazavAM aMtarAlavi denA aise paitIsai yojana para doyasai caudahakA cyArise sattAIsavAM bhAga pramANa dazavAM aMtarAla saMpUrNa ho hai| bahuri avazeSa tInasai vANavai yojanakA cyArisai sattAIsavAM bhAga pramANa rayA / tAko sAtakari apavartana kie chappanakA ikasaThiyaM bhAga pramANa hoI so yahu abhyaMtara pathavyAsaviSa denA / isavirSe caMdramAkA uttarAyaNavirSe pAMca udaya haiM / ihAM aisA bhAvArtha jAnanA-caMdramAkA pathavyAsa aMtarAdikakA svarUpa pramANa to pUrvokta jAnanAM / tahAM lavaNa samudrakA ara kSetravi prathama bAhya pathavyAsa haiN| tAphai abhyaMtaravartI mAgai Agai prathama aMtara hai / tAke AgeM dvitIya pathavyAsa hai tAkai Age dvitIya aMtara hai| aise kramateM navamAM aMtarakai Agai dazavAM pathavyAsa hai| tAkai yAga doya yojana bhara ikatAlIsakA cyArisa sattAIsavAM bhAga pramANa kSetra avazeSa rahyA / bahuri mAga dvIpa cAra kSetravi tetIsa yojana ara ekaso tahetarikA cyArisai sattAisavAM bhAga pramANa kSetra grAhi para samudrakA avazeSa kSetra grahi dazavAM aMtarAlako dieM samudra ara dvIpakI saMdhi vi dazavAM aMtarAla saMpUrNa ho hai| tAkai Agai gyArahavAM pathavyAsa hai tAkai AgeM gyArahavAM aMtarAla hai| aisai kramateM aMtavirSe caudahavAM aMgake Age paMdrahavAM abhyaMtara pathavyAsa hai| aise ina paMdraha pathavyAsanivi paMdraha udaya haiM / tiniviSa samudra saMbaMdhI prathama vyAsa virSe jo udaya hai so dakSiNAyana saMbaMdhI hI hai| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAteM lagatAH dusarIdhAra tahAM udaya na ho hai tAtai caMdramAkA' uttarAyaNavirSe nava samudravirSe pAMca dvIpavirSe aise caudaha udaya jAnane vahuri ihAM sUrya va caMdramAkA uttarAyaNavi. udayakA vibhAga mUlasUtra kAnai kahyA / tathApi dakSiNAyanakA udayamArgakari TIkAkAra vicAra kari kayA aba hakSiNa uttara urva adha virSe sUryake bhAtApakA kSetra vibhAga kahe haiM mandaragirimajhAdo jAvaya lavaNuvahi chahabhAgo du|| heThA aharasasayA uvari sayajoyaNA tAo // 397 // maMdaragirimadhyAta yAvat lavaNodadhi SaSThamAgastu // adhastano aSTadazazatAni upari zatayojanAni taapH||397/ artha:--merugirike madhyatai lagAya yAvat lavaNa samudrakA chaThA bhAga paryaMta sUryakA AtAra phalai hai / tAkA udAharaNa abhyaMtara vIthI vik tiSThatA sUryakI apekSA kahie haiN| jaMbU dvIpakA AdhA kSetra pacAsa hajAra yonanaM tAmaiM dvIpa cAra kSetra ekaso assI ghaTAeM guNacAsa hajAra AThasai vIsa yojana pramANa to merugirike madhya lagAya abhyaMtara vIthI paryaMta uttara dizAvirSe AtApa phala hai / bahuri lavaNa samudrakA vyAsa doya lAkha yojana tAkA chaThA bhAga tettIsa hajAra tInasai teta sa yojana ara ekakA tIsarA bhAga pramANa yAmaiM dvIra cAra kSetra eka sau assI yojana milAeM tetIsa hajAra pAMcasai teraha yojana ara ekakA tIsarA bhAga pramANa abhyaMtara vIthIta lagAya lavaNa samudrakA chaThA bhAga . paryaMta dakSiNa dizA vire AtApa phaile hai / bahuri aise hI anya vIthInivirSe bhI jAnanAM / bahuri sUrya vivate nIce aThArahasai yojana paryata adhaH dizAvirSe. AtApa phaile hai| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 115 ) bhAvArtha:- sUryavicatai nIce AThase yojana tau samabhUmi hai ara tAteM nIca hajAra yojana paryaMta citrApRthvI hai tahAM paryaMta sUryakA AtApa phele hai / bahuri sUryabiMbateM upari sau yojana paryaMta urdhva dizA viSai AtApa phailai hai / vizeSArthaH -- sUryavidhateM Upara sau 100 yojana paryaMta jyoti hai tahAM paryaMta sUryakA AtApa phaile haiN| aise parinidhi viSa to AtApa phailane kA pramANa pUrve kayA thA ihAM dakSiNa uttara urdhva adhaH dizAviSai AtApa phailanekA pramANa kathA || 397 // / 'AgeM caMdramA sUrya graha inake nakSatramukti ke pratipAdana karanekau cAhatA AcArya so prathama eka eka nakSatra saMbaMdhI maryAdArUpa gaganakhaNDanika kahe haiN| - abhijissa gagaNakhaNDA chassayatIsaM ca avaramajjhavare // chappara se chake igidutiguNapaNayutasahassA / / 398 // abhijitaH gaganakhaNDAni paTzatatriMzat ca avaramadhyacarANi // SaT paMcadaze paTke eka dvitriguNapaMcayutasahasrANi // 398 // arthaH- abhijita nakSatra ke gaganakhaMDa use tIsa haiM / bahuri jaghanya madhya utkRSTa nakSatra kramataiM chaha pramANakauM ghara tinakai eka doya tIna guNAM pAMca saMyukta eka hajAra pramANa gaganakhaNDa haiM / bhAvArtha:---- paridhirUpa jo gagana kahie AkAza tAke eka lAkha nava hajAra ATha khaNDa karie tAmeM eka caMdramA saMbaMdhI abhijita nakSatra ke chasai tIsa gaganakhaNDa hai / chasai tIsa khaNDa pramANa paridhirUpa AkAza kSetra viSai abhijita nakSatrakI sImA maryAdA hai / bahuri aiseM hI chaha jaghanya nakSatra tina eka ekake eka hajAra pAMca gaganakhaNDa hai / bahuri paMdraha madhya nakSatra tina eka ekake doya hajAra daza gaganakhaNDa haiM / bahuri chaha utkRSTa nakSatra tina eka ekake tIna hajAra paMdraha gaganakhaNDa hai / bahuri chaha utkRSTa nakSatra tina eka ekake tIna hajAra paMdraha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) gagana khaNDa haiM / bahuri itane itane hI dUsarA caMdramA saMbaMdhI hai / yahAM nakSatranike jaghanya madhya utkRSTapanA gaganakhaNDa nikA. thoDA bahuta ati bahutakI apekSA kalA hai svarUpAdika apekSA nAhIM kahA haiM ||398 || Age tina jaghanya madhyama utkRSTa nakSatranikoM doya gAthAnikari kahaiM haiM --- sadabhisa bharaNI addA sAdI asilessa jeTa macatvarA || rohiNi visAha puNavvasu tiuttarA majjhimA sesA // 399 // zatabhiSA bharaNI ArdrA svAtiH AzleSA jyeSThA avarANi carANi rohaNI vizAkhA punarvasuH dhyuttarAH madhyamA zeSAH || 399 // arthaH-- zatabhiSaka kahiye zatamipA 1, bharaNI 2, ArdrA 3, svAti 4, AilepA 5, jyeSThA 6, e chaha jaghanya nakSatra haiM / bahuri rohiNI 1, vizAkhA 2, punarvasu 3, uttarA kahie uttarA phAlgunI 4 uttarASADhA 5, uttarA bhAdrapadA 6 ye chai utkRSTa nakSatra haiM / bahuri avazeSa nakSatra madhyama haiM // 399 // te avazeSa kauna so kahe haiM / - assiNi kittiya misira purusa mahA hattha citta aNuhArA // puvvatiya mUlasavaNA saghaNihA revadI ya majjhimayA // 400 // azvinI kRttikA mRgazIrSA puSyaH maghA hastaH citrA anurAdhA // pUrvatrikA mUlaM zravaNe saghaniSThA revatI ca madhyamAH // 400 // artha :- azvinI 1, kRtikA 2, mRgazIrSA 3, puSya 4, maghAM 5, hasva 6, citrA 7, anurAdhA 8, pUrvatrikA kahie pUrvA phAlgunI 9, pUrvASADhA 10, pUrvAbhadrapadA 11, mUla 12, zravaNa 13, dhaniSThA 14, revatI 15 e paMdraha madhyama nakSatra haiM / / 400 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (117) Age kahe ju e gaganakhaNDa tinakoM ikaTekari caMdramA sUrya nakSatranikI paridhivi bhramaNa kAlakA pramANa kahaiM haiN| do caMdrANaM milide aThasayaM NavasahassamigilakkhaM // sagasagamuhuttagadi NabhakhaNDahide paridhigamuhuttA // 101 // dvi candrayoH milite aSTazataM navasahasra ekalakSaM // svaka straka muhurtagati nabhAkhaNDahite paridhimuhartAH // 4.1 // __ artha:-- doya caMdramAnike milAe pAThasa sahita nava hajAra madhika eka lAkha gaganakhaNDa ho haiM / kaise ? jaghanya- madhya utkRSTa nakSatranikA gaganakhaNDa kramateM eka hajAra pAMca do hajAra daza tIna hajAra paMdraha inako apane nakSatra pramANa chaha paMdraha chahakari guNe jaghanya nakSatranike chaha hajAra tIsa madhya nakSatranike tIsa hajAra ekasau pacAsa, utkRSTa nakSatranike maThAraha hajAra nivai gaganAkhaNDa hohaiM |e khaNDa bhara chasai tIsa abhijitake khaNDa milAeM cauvana hajAra navasai bhae / vahari eka paridhivirSe doya caMdramA haiN| tAte tinako duNAMkari milAie taba eka lAkha nava hajAra AThasai gaganakhaNDa paridhiviSa ho haiN| bahuri ina gaganakhaNDanikauM apanA apanA eka muhUrtavi. gamanapramANa ne gaganakhaNDa tinakA bhAga dieM paridhiviSa bhramaNa kAlakA pramANa bhAvai hai| kaise so kahie hai caMdramA satarahaseM aDasaThi gaganakhaNDanivirSe eka muhUrtakari gamana kara to eka lAkha nava hajAra AThasai gaganakhaNDanivi kete muhUrtanikari gamana kare aise trairAzika kieM caMdramAkA paridhivirSe bhramaNa karanaikA kAla vAsaThi muhUrta AeM, para ekasau caurAsIkA satarahasai aDasaThivAM bhAgakA ATha kara apavartana kie teisa muhUrtakA doyasai ikaIsavAM bhAga AyA / bahuri yAhI prakAra sUrya aThAraharI tIsa gAnaNhavi eka Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) muhUrta kari gamana kare to eka lAkha nava hajAra mAThasai gaganakhaNDa virSe kete muhUrta nikari gamana kara aiseM trairAzika kieM sUryakA paridhiviSa bhramaNa karanekA kAla sAThi muhUrta Adhai hai| . bahuri nakSatra aThArahasa..paitIsa gaganakhaNDa nivirSe eka muhUrtakari gamana karai tau eka lAkha nava hajAra AThasai gaganakhaNDa nivi kete muhUrtanikari gamana karai aiseM trairAzika kie nakSatranikA paridhivirSe bhramaNa karanekA kAla guNasaThi tau muhUrta hAe ara avazeSa paMdrahasa paiMtIsakA aThArahaveM paiMtIsavAM bhAga tAkA pAMcakari apavartana kie tInasaiM sAta muhUrtanikA tInasaiM satasaThivAM bhAga AyA / yA prakAra eka bAra saMpUrNa eka paridhi'virSe bhramaNa karanekA kAla pramANa kayA // 401 // ____ bhAga so eka muhUrtakari apanA apanAM gaganakhaNDanivi gamana karanekA pramANa kahA so kahai haiM aThI sattarasayamidU vAvahi paMcaahiyakarma / gacchati sararikkhA NabhakhaNDANigimuhutteNa / / 402 // aSTaSaSThiH saptadazazataM iMduH dvApaSThiA paMcAdhikakramANi / / ..... -gacchanti sUryaRkSANi namAkhaMDAni ekamuhUrtena // 402 // arthaH-ahasaThi adhika satarahasai 1768 gaganakhaNDanikauM caMdramA eka muhUrtakari gamana karai hai / bahuri tinatai bAsaThi adhika kA aThArahasai tIsa gaganakhaNDa nikauM sUrya ara ina pAMca adhika tAkA maThA. rahasai paiMtIsa gAnakhaNDanikoM nakSatra eka muhUrtakari gamana kareM haiN|12| ... AgeM caMdramAdi tArAparyaMta jyotiSInikai gamana vizeSakA svarUpa Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 199) caMdo maMdo gamaNe suroM sigyo tado gahA tattoM // tatto rikkhA siMgyA sigghayarA tArayA tatto // 403 // caMdo maMdo gamane suraH zIghraH tato grahAH tataH // tataH RkSANi zIghrANi zIghratarAH tArakAH tataH // 4.3 // artha--sarvate gamanavirSe caMdramA maMda haiM maMda gamana kara hai / tAte sUrya zIghra gamana kara hai / tAta graha zIghra gamana phara haiM, graha tAte nakSatra zIghra gamana karai haiM / tAta atizIghra tAre gamana kara haiN| 403 / mArge aba caMdramA sUryake nakSatra bhuktikoM kaI haiN|iNdurviido rikkhA sattahI paMca gagaNakhaNDahiyA // ahiyahida rikkhakhaNDA rikkhe iMduravi atthaNamuhuttA / 401 iMduravitaH RkSANi saptapaSThiH paMca gaganakhaNDAdhikAni // adhikahita RkSakhaNDAniRkSe iNdurviastmnmuhuurtaaH||40. artha:-caMdramA sUryake gAnakhaNDanita kramata saDasaThi para pAMca gagana khaNDa adhika nakSatra nikai eka muhurtakari gamana apekSA gaganakhaNDa hai / so isa adhikakA bhAga apane apane nakSatra khaNDaniko dieM nakSatra ' ara caMdra vA sUryakA Asanna muhartanikA pramANa Avai hai so kahiye / eka hI bAra caMdramA bhara nakSatra sAthi gamanakA prAraMbha kiyA. tahAM eka muhUrtavi caMdramA to satarahase aDasaThi gaganakhaNDaniprati gamana / kiyA bhara nakSatra aThAhasa paitIsa gAna khaNDani prati gamana kiyA / vahAM caMdramA nakSata matasaThi gaganakhaNDa pIchai rahyA / tahAM abhijita nakSatra para caMdramA doU sAthi gamanakA prAraMbhakari eka muhUrtavipai mabhita--. tate caMdramA sadasaThi gaganakhaNDa pIche rakhA , bahuri dusarA muhUrtaviSa aura satasaThi gaganakhaNDa pIche rahA / aiseM pIchai rahatA rahatA jitaneM kAlakari . chapa tIsa abhijitake sarva khaNDaniko choDi pIchai rahai titanA kAla Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 120. ) ! abhijita nakSatra ara caMdramAkA Asanna muhUrta kahie / so asafa adhika khaNDanike pIche chor3ane meM eka eka muhUrta hor3a to use tIsa abhijita khaNDanike pIche chor3ane meM kete muhUrta hoi / aiseM trairAzika kari adhika pramANa satasaThikAM bhAga apane chase tIsa khaNDanikoM dieM lavdharAzi nava muhUrta satAIsakA satasaThivAM bhAga mAtra abhijita bhara caMdramAkA Asanna muhUrtakA pramANa AyA / 1 itane kAla caMdramA abhijita saMbaMdhI gaganakhaNDanike nikaTavartI rahe hai / tAteM Asanna muhUta kahie / bahuri isa Asanna muhUrta kAla hI viSai nakSatrabhukti kahie / yAvatkAla caMdramA abhinita saMbaMdhI gaganakhaNDa nike samIpavartI rahe tAvatkAla caMdramAkai abhijita nakSatrakA bhogavanAM kahie / bahuri isahI kAlaviSai yoga kahie yAvatkAla jaMdramA ara abhijita saMbaMdhI gaganakhaNDanikA saMyoga raheM tAvatkAla caMdramA ara abhijitakA yoga kahie / bahuri yAhI prakAra adhika pramANa satasaThikA bhAga jaghanya madhyama utkRSTa nakSatranike kramateM eka hajAra pAMca doya hajAra dasa tIna hajAra paMdraha gaganakhaNDanikoM dieM naghanya nakSatranikA paMdraha muhUrta madhya nakSatranikA tIsa muhUrta utkRSTanikA paiMtAlIsa muhUrta mAtra AsanamuhUrta ho / - .: . bahuri tIsa muhUrtakA eka dina hoi tau paMdraha Adi muhUrtanikA tA ho aiseM kahi paMdrahakA apavartana kieM jaghanya nakSatranikA AdhA dina madhyama nakSatranikA eka dina utkRSTa nakSatranikA DyoDha dina pramANa caMdramAko nakSatramukti kAla ho hai / bahuri yAhI prakAra adhika pramANa pAMcakA bhAga apane apane nakSatra saMbaMdhI gaganakhaNDanikoM dieM * dinAdika kie sUrya ke abhijitakA cyAri dina chaha muhUrta jaghanya nakSatra - kA chaha dina isa muhUrta madhyama nakSatrakA teraha dina bAraha muhUrta utkRSTa nakSatrakA vIsa dina tIna muhUrta pramANa nakSatra bhuktiko kAla jJAnanAM // 404 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121 ) mAge rAhukA gaganakhaNDa kahikari tA nakSatrabhukti kahe haiMravikhaNDAdo cArasabhAgRNaM vajjate jado rAhU // tumhA tatto rukkhA cAra hihidigisahikhaNDahiyo || 405 // ravikhaNDataH dvAdazabhAgonaM vrajati yato rAhuH // tasmAttataH RkSANi dvAdazahirtakapaSTikhaNDAdhikAni // 405 artha :- jA~ta sUryakeM khaNDanite ekakA bArahavAM bhAga ghAMTi rAhu gamana kare he / sUryakA aThAraha se tIsa gaganakhaNDana viSai ekakA nArahavAM bhAga ghaTAeM aThAraha guNatIsa gaganakhaNDa ara gyArahakA bArahavAM bhAga mAtra rAhu eka muhUrta vipa gamana karanekA pramANa ho hai / inataM ikasaThakA bArahavAM bhAga adhika nakSatranika gamana karanekA pramANa ho hai / kaise 1 11. itanA adhika ho ? rAhukA gaganakhaNDa 1829 nakSatrakA gagana 12 khaNDa 1835 syA~ ghaTAeM gyArahakA bArahavAM bhAga ghaTAeM ikasaThikA bArahavAM bhAga adhikakA pramANa ho hai / bahuri " ahiyadi rikkhakhaMDe " isa sUtra ke nyAyakari adhikakA bhAga apane apaneM nakSatrakhaNDa nika dIeM zahake nakSatra kA kAla bhAva hai / asi rafThakA bArahavAM bhAga choDaneMdipaiM eka muhUrta ho to use sIsa abhijita khaNDani choDanaeNvipa kete muhUrta hoi aiseM use tIsakoM trafor arrai bhAgakA bhAga denAM tahAM bhAgahArakA bhAgahAra bAraha tAka se tIsA guNakArakari sApha ikasaThikA bhAga denAM 630 / 12 bahuri inako tIsa sahita chahakara apavartana karanA 126 / 2 61 61 yAkoM apane guNakAra kari guNa 252 bhAgahArakA bhAga die cyAriM 61 * Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 199 ) dina-bhara AThakA ikasaThavAM bhAga pramANa zahake agijita nakSatrakA bhuktikA kAla hai / " yA hI prakAra rAhU ke jaghanya nakSatrakA char3a dina bhara chattIsakA ikasaThivAM bhAga madhya nakSatrakA teraha dina bhara gyAnhakA ikasaTivAM bhAga utkRSTa nakSatrakA ugaNIsa dina bhara saiMtAlIsakA ikasaTiyAM bhAga pramANa bhuktikAla jAnanAM // 405 / / AgeM anya prakArakari rAhu ke nakSatra bhuktikoM kaheM haiM / - Nakkhata sUrajogaja muhuttarAsi duvehi saMguNiya || ekadvihide divasA havaMti NakkhattarAhujogassa // 46 // nakSatra - sUrayogaja muhUrta rAzi dvAbhyAM saMguNya || ekapaSThite divasA bhavaMti nakSatrarAhuyogasya // 406 // artha :- nakSatra para sUryakA yoga kara utpanna jo muhUrtanikA pramANarUpa rAzi tAkauM doSa kari guNi ikasaTi bhAga daueM jo pramANa yAMtita nakSala bhara rahake yogaviSai dinanikA pramANa jAnanAM / tahA~ sUryakai abhijita nakSatrakA muktikAla cyAri dina chaha muhUrta hai / dinanikauM tIsa guNAMkari muhUrta kieM sarva etra sau chabIsa muhUrta bhae / inakoM doya kari guNa doyase ghAvanaM bhae / inako ikasaThikA bhAga dieM cyAriara AThakA ikasaThivAM bhAga AyA / soI rAhu abhijita nakSatrakA muktikAla cyAri dina bhara aTakA ikasaThIvAM bhAga pramANa hai / aisI anya nakSalanikA bhI vidhAna karanAM // 406 / Age eka ayanaviSai nakSatra bhukti sahita vA rahita je dina tinakoM kahaiM haiM--- abhijAdi tisIdisaya uttaraayaNassa hoMti 'divasANi || adhikadiNANi tirNiya gar3hadivasA hoMti hagi ayaNe // 407 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 123 ) abhijiMdAditryazItiMzataM uttarAyaNasya bhavaMti divasAni || adhika dinAnAM trINi ca gatadivasAni bhavaMti ekasmin ayane // artha:- abhijita nAdi dai kari puNya praryaMta je jaghanya madhya utkRSTa nakSatra tinake eksau. tipAsI dina uttarAyaNake ho haiM / ' bahuri inateM adhika dina tIna eka ayanaviSaiH gata divasa ho' haiM / 407 / Age adhika dinanikI utpatti ko kaheM haiM eka pahalavaNaMpaDi jadi divasigisadvibhAgamubaddhaM // kiM tasIdisadassidi guNidi ve hoMti ahiyadizA |408 | ekapathalaMcanaMprati yadi divasakapaSThibhAga upalabdha // kiM vyazItizatasyeMti guNite te bhavaMti adhika dinAni // 408 // artha :- vIthIrUpa eka sUryakA mArga tAkA ulaMghanaprati jo eka dinakA ikasaThavAM bhAga pAvaiM tau eksau tiyAsi mArganikA ullaMghana - prati kete divasa - pAveM aiseM trairAzika kari taha ikasaTha kari apavartanaH kari guNeM adhika dina- tIna hohe / bahuri eka bhayanaviSai ekasau tiyAsI dina kaise haiM so Rhie haiM / - eka muhUrta viSai gamana yogya sUryake aThAraha se tIsa khaNDa bhara nakSala ke aThAraha paiMtIsa khaNDa tAtaiM sUrya ke nakSalate pAMca khaNDa choDaneM vipaiM eka muhUrta hoi tau abhijita nakSatra ke cha tIMsa khaNDa choDane viSai kete muhUrta hoi aiseM muhUrta kari 63.0: 630 tAkauM tIsakA bhAga deha - dina karane bahuri bhAjya bhAjakaka tIsa kari apavartana kieM ikaIsa - 530 dinakA pAMcavAM bhAga pramANa abhijitakA bhuktikAla AyA / aiseM dI jaghanya madhya utkRSTa nakSatra zravaNa Adi punarvasu paryaMta tinake trairAzika Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) vidhiri muhUrta vA dinakari kramateM paMdraha tIsa paMdrahakari apavartanakari jo jo pAvaiM so so tisa tisa nakSatra virSe sthApana karanAM // 408 // Agai puNyaviSai vizeSa haiM tAke pratipAdana ke artha kaheM haiM / - satipaMcamacaudivase pusse gamiyuttarAyaNasamattI || sese dakkhiNa AdI sAvaNapaDivadi ravissa paDhamapahe // satri paMcamacaturdivasAn puSye gatvA uttarAyaNasamAptiH // zepAn dakSiNAdiH zrAvaNapratipadi raveH prathamapathe // 409 // 409 // . artha:-- tIna dinakA paMcavA bhAga sahita cyAri dina puNya nakSatrakA bhuktikAlaviSai nAikari uttarAyaNakI samAptatA ho hai / eseM kari pUrvokta prakAra puNya nakSatra muktikA kAlakauM sahasaTha dinaer diari pramANa lyAI tAmeM tInakA pAMcavAM bhAga sahita cyAri dinakA samacheda kie teIsa dinakA pAMcavA bhAga bhayA so grahikari uttarAyaNakI samAsatAviSai denAM avazeSa cavAlIsa dinakA pAMcavAM bhAga rakhA tAmeM koSTa pUraNa karane ke artha titanA hI teIsa dinakA pAMcavAM bhAga grahi kari dakSiNAyanakA prathama phoTaviSai die yahu hI zrAvaNa mAsaviSai paDivAke dina sUryakA prathama mArgaviSai dakSiNAyanakA Adi ho hai / avazeSa ikaIsa dinakA pAMcavAM bhAga dvitIya koSTa vikhai dainAM / bahuri aisehI pUrvAkta prakAra AilepA Adi uttarASADhA paryaMta nakSatranikI sUryake bhuktikA kAla lyAi tihatie nakSatraviSai sthApana karanAM / " bhAvArtha:-- sUryakA uttarAyaNaviSai prathama abhijita nakSatrakI bhuktiM ho he tAkA kAla pUrvokta prakAra kieM ikaIsa dinakA pAMcavAM bhAga pramANa hai / pIche kramateM zravaNa 1 ghaniSThA zatabhikhA 1 pUrvAbhAdrapadA 1 revatI 1 azvinI 1 bharaNI 1 kRttikA 1 rohiNI 1 mRgazIrSA 1 mArdA 1 punarvasu 1 inakI mukti ho hai / tahAM zatabhiSA 1 bharaNI 1 ArdrA 1 e tIna jaghanya nakSatra haiM tinakA tau eka ekakA bhuktikAla Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saDasaThi dinakA dazavAM bhAga pramANa hai / bahuri zravaNa 1 ghaniSThA 1 pUrvAbhAdrapadA 1 revatI 1 azvinI 1 kRttikA mRgazIrSA e sAta madhya nakSatra haiM so inakA eka ekakA bhuktikAla satasaThi dinakA pAMcavAM mAga pramANa hai| bahuri uttarAbhAdrapadA rohiNI punarvasu e tIna utkRSTa nakSatra haiM so . inakA eka ekakA muktikA doyasai eka dinakA dazavAM bhAga pramANa hai bahuri pIche puSya nakSatrakA muktikAla saDasaThi dinakA pAMcavA bhAga pramANa tAmeM teIsa dinakA pAMcavAM bhAga mAtra kAla paryaMta puSya nakSatrakI mukti isa ayanavirSe ho hai / aiseM sarva kAlakoM samaccheda kari hohaiM sUryake uttarAyaNavi ekasau tiyAsI dina ho haiM / bahuri dakSiNAyanakA pAraMma zrAvaNa kRSNakI paDivAke dina ho haiM / vahAM prathama puSya nakSatra bhogie haiM / puSya nakSatrakA bhuktikAla saDasaThi dinakA pAMcavA bhAgavirSe teIsa dinakA pAMcavAM bhAga to uttarAyaNavirSe bhae the avazeSa cauvAlIsa dinakA pAMcavA bhAga isa ayanakI mAdivi bhogie haiM / tahAM uttarAyaNa samAna koThe pUrNa karanako prathama koThavi tau teIsakA pAMcavAM bhAga denA / dUsarA koThavi abhijitakI jAyagA / ikaIsakA pAMcavAM bhAga denaa| aiseM prathama puSya nakSatrakA bhuktikAla bhaeM pIche kramate AzleSA 1 maghA 1 pUrvA 1 phAlgunI 1 uttarA phAlgunI 1 hasta 1 citrA 1 svAti 1 vizakhA 1 anurAdhA 1 jyeSThA 1 mula 1 pUrvASADhA 1 uttarApADhA ina nakSatraniko bhogavai hai| tahAM mAzleSA 1. svAti 1 jyeSThA 1 ye tIna jaghanya nakSatra hai so inakA to eka eka ekakA muktikAla satasaThi dinakA dazavAM bhAga pramANa hai / bahuri maghA, pUrvAphAlgunI, hasta, citrA, anurAdhA, mUla, pUrvASADhA ye sAta madhya nakSatra hai| so ina eka ekakA bhuktikAla satasaThi dinakA pAMcavAM bhAga Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) - - pramANa hai / bahuri uttarA phAlgunI, vizAkhA, uttarApADhA ye tIna utkRSTa nakSatra hai / so ina sarva bhaktikAlaniko josa sUrya dakSiNAyanavipa ekasau tiyAsI dina ho| bahuri aba caMdramAkA kahipa haiN| pUrvAta mahAra caMdramAkA bhuktikAla ikaIsa dinakA satasaTivAM bhAga pramANa rayAI. tisa caMdramAhIka 'jaghanya madhya utkRSTa nakSatranikA bhuktikAlavipaM.zravaNa Adi punarvasu paryaMta nakSatranikI pUrvokta prakarara muktilyAi.tihavirSe sarvatra. sadasaThiko bhAjaka. kari bhAjyakA apavartana kari bahuri bhAjaka tIsa bhara mAjyakA - jaghanya. ucaTa nakSatranikA. paMdrahakari apavartanakariara madhyamanika tIsake. apavartanakari jo jo pAvai so so tisa tisa nakSatra virSa sthApana karanA / bahuri pupyavi sUryake mukti satamaThi dinakA pAMcavAM bhAga mAtraviSa. caMdramAke bhukti eka dina pramANa hoi to pupyavi sUryakateIsa dinakA. pAMcavAM bhAgaviH caMdramAkai ketI hoi. aise rAzika kari AI. jo teIsakA satasaThivAM bhAga bhAga pramANa bhukti so uttarAyaNakI samAptatAvik dainI aisehI dakSiNAyanaviya vidhAna karanA / bhAvArtha-caMdramAkai uttarAyaNavirSe pahale. abhijitakI mukti ho / tAkA kAla ikaIsa dinakA satasaThivAM bhAga mAtra hai / pIche zravaNa Adi. punarvasu paryaMta. nakSatra kramata bhogie haiN| tahAM tIna jaghanya nakSatranivi-eka ekakA bhuktikAla- artha dina hai sAta madhya nakSatranivirSe eka ekakA muktikAla. eka dina: hai| tIna ugkRSTa nakSatranivirSe eka.. ekakA bhuktikAla DyauDha dina hai / bahuri tahAM pIche puSya nakSatrakA - bhuktikAla eka dinavi teIsaH dinakA satarAThivAM bhAga kAlapramANa. puSya nakSatra bhogie haiN| aiseM sarvakAla. jo caMdramAkA. uttarAyaNaviyaH teraha dina ara cavAlIsake sahasaThivA bhAga mAtra kAla hoha! . bahuridakSiNAyanavirSe pahale puSya nakSatra bhogieM haiM tahAM puNya Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 127 ) nakSatrakA muktikAla eka dina vipaiM teIsa dinakA satasaThiyAM bhAga mAtra kAla uttarAyaNavipaiM gayA aba zeSa cacAlIsakA sAMbhara pramANa kAla ihAM bhoMgie haiM / bahuri AlepA Adi uttarApaHDA paryaMta nakSatra kramate bhogie haiN| tahA~ tIna namrabhya nakSatra sAta madhya nakSatra tIna utkRSTa nakSatranikA muktikAla kramataiM eka ekakA AdhA dina eka dina DyoDha dina jAnanAM / sarvakAla milAeM caMdramAtrA dakSiNAyana viSa teraha dina ara 'cavAlIsakA 'saDasaMThitroM bhAga pramANa kAla ho hai / . aba rAhukA kahie haiM rAhuke abhijita Adi punarvasu paryaMta nakSatrakI bhukticyA tisa tisa nakSatravikheM sthApanA karanAM / bahuri puNyavie~ sUrya sapaThi dinakA pAMcavAM mAga pramANa bhukti hoteM rAhuke ATha cyArikA ikasaTivAM bhAga pramANa bhukti hoi to sUryake 'teIsa dinakA paniyAM bhAga pramANa mukti hote rAhU ketI bhukti hoi aiseMlyAi aparvatana kareM doyasa chihatari dinakA ikasaThavAM bhAga pramANa bhukti uttarAyaNakI samAptiviSai puNyakI sthApanA karanI bahuri pUrvavat dakSiNAyana viSai vidhAna karanA / bhAvArtha - rAhukai uttarAyaNaviSai prathama abhijitakI bhukti ho hai tAkA kAla doyasa cAvana dinakA ikasaThavAM bhAga mAtra hai pIche zravaNAdi punarvasu paryaMta nakSatranikI bhukti kramateM hoDe / tina viSe tIna jaghanya sAta madhya tIna utkRSTa nakSatranikA bhuMktikAla kamateM cyArise doyakA ikasaThivAM bhAga bArahasai chaikA ikapaThiyAM bhAga pramANa ho / paM puSyakI bhUkti ho tAkA kAla AThasecyAri dinakA ikasa ThivA~ bhAgaviSai doyasa chiiMtari dinakA IksaThivAM bhAga mAtra puSyakI muktikA kAla ho hai / aiseM sarvakAla mili rAhUkai uttarAyaNa vi ekasau sI dina ho / 1 * Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 128 ) bahUrirAhU dakSiNAyanaviSai prathama puNyakA muktikAlaviSai avazeSa pAMcase aThAIsa dinakA ikasaThivAM bhAga pramANa kAla paryaMta tau puNyakI bhukti ho / pIche AlepAdi uttarASADha paryaMta nakSatranikI mukti kramateM 1 ho / tahAM tIna jaghanya sAta madhya tIna utkRSTa nakSatranikA bhuktikAla kama cyArise doyakA ikasaThavAM bhAga mAusai cyArikA ikasaThiyAM bhAga cArahasai chaikA ikasaThivAM bhAga mAtra hai / aiseM sarvakAla mili rAhuke dakSiNAyanaciSai ekasau asI dina ho / yAprakAra nakSatra bhUktika samaccheda kari joDeM caMdramA ke ayana ke dina teraha ara cavAlIsakA satasaThivAM bhAga ho / bahuri doka ayana milAeM varSa ke dina satAIsa ikatIsakA ikasaThavAM bhAga ho / bahUri sUryakai ayana dina ekasau tiyAsI varSa dina tInasai chapAsaThi ho hai / vahuri rAhukai ayanadina eka asI varSa dina tInaseM sAThi ho haiM // 409 // Argai adhika mAsakA pratipAdana ke artha sUtra kahaiM haiMigimA se diNavati vasse cAraha duvassagesadale || ahio mAso paMcayavAsappajuge dumAsahiyA // 410 // . ekasmin mAse dinavRddhi varSe dvAdaza dvivarSake sadale // adhika mAsaH paMcavarSAtmakayuge dvimAso adhikau // 410 // artha:- eka mAsavipaiM eka dinakI vRddhi hoi aDhAI varSaM viSai eka mAsa adhika ho | paMca varSakA samudAya soI haiM svarUpa nAkA aisA yuga tihaviSai bAraha dina barSe to aDhAI varSaviSai kitane dina badhai aiseM kieM labdharAzi tIsa dina hoi / aiseM hI yugaviSai bhI trairAzika karanA / bhAvArtha:-- eka varSake vAraha mAsa eka mAsake tIsa dina tahAM ikasaThiveM dina eka tithi ghaTe tAtai varSake tInasa cauvana dina hoi / mara sUryake vInasai chAsaThi dina hai / so bAraha dina eka varSaviSa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 129 ) aad bhae so aDhAI varSa vyatIta bhaeM eka adhika mAsa hoha taba teraha mAsakA varSa hoi / bahuri aiseM hI maDhAI varSa aura bhae eka mAsa adhika hoi / yA prakAra pAMca varSa pramANa jo yuga tihaviSai doya adhika mAsa hoi // 410 // aba pUrva gAthAkA ju artha tAhIko ATha gAthAnikari varNana kareM AsADha puSNamIe jugaNippattI du sAvaNe kiNhe || abhijimhi caMdajoge pADivadivasa mhi pArabho // 411 // ApAThapUrNimAyAM yuganiSpattiH tu zrAvaNe kRSNapakSe // abhijiti caMdrayoge pratipadivase prAraMbho // 111 // arthaH- ASADha mAsaviSai pRnyauke~ dina uparAnta samaya uttarAyaNakI samAptatA hote paMca varSa svarUpa yugakI niSpatti kahie saMpUrNatA so ho hai / bahuri zrAvaNa mAsa kRSNa pakSaviSai abhijita nakSatra bhara caMdramAkA yoga hote paDivA dina dakSiNAyanakA prAraMbha ho hai / bhAvArtha:-- ASADha sudipUnyauM aparANhaviSai tau pUrva yugakI samAsatA bhai | bahuri zrAvaNa vadi ekai dina jahAM caMdramA ke abhijita nakSatrakA muktikAla hoha tahAM sUryakA dakSiNAyanakA AraMbha ho hai / soI navIna pAMca varSa svarUpa jo yuga tAkA prAraMbha jAnanA // 411 // kisa vIthIvipaiM kisa ayanakA prAraMbha ho hai so kaheM haiM-- paDhamaMtimavIhIdo dakkhiNauttaradigagaNapAraMbho // AuTTI egAdIduguttarA dakkhiNAuTTI // 412 // prathamAMtimavIthItaH dakSiNottaradigayanaprAraMbhaH / AvRttiH ekAdidvikottarA dakSiNAvRttiH // 412 // . Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - artha-prathama aMtima vIthIte dakSiNa uttara dizAkA ayanakA prArama hohai / bhAvArtha:-ekasau caurAsI vIthinidhi prathama abhyaMtara vIthIvirSe tiSThatA sUryake dakSiNa ayanakA prAraMbha hohai / . aMtara bAhya vIthIvirSe tiSThatA sUryakai uttara ayanakA prAraMbha hohai / bahuri soI dakSiNAyana bhara uttarAyaNakI prathama AvRtti hai| pUrva ayanakoM samAptakari navIna mayanakA grahaNa tAkA nAma AvRtti jAnanAM / tahAM ekako mAdi dekari duguttarA kahie doya vRddhi pramANalieM dakSiNa AvRtti hoI / / 412 // uttarAyaNakI AvRtti kaise hai so kahate haiMuttaragA ya duAdi ducayA ubhayastha paMcayaM gaccho / / vidiAuTTI du have terasi kiNhesu miyasIsai // 413 / / uttaragA ca dvayAdiH dvicayA ubhayatra paMcakaM gacchaH // - dvitIyAvRttiH tu bhavet trayodazyAM kRSNeSu mRgazIrSAyAm // 413 ____ arthaH- uttarAyaNa saMbaMdhI AvRtti so doyakoM Adi dekara dvicayAH kahie doyavRddhi pramANa lie haiM / bahuri ubhayatra kahie dou jAyagA dakSiNAyana uttarAyaNavirSe gaccha kahie sthAna pramANa so pAMca jAnanAM // bhAvArya pUrva ayanakauM samAptakari navIna ayanakA grahaNa hote ayanakI jo palaTanI tAkA nAma AvRtti hai.| so paMca varSa pramANa eka yugavi daza bAra AvRtti ho hai / tahAM pahalI tIsarI pAMcavIM sAtavIM nabamI AvRtti tau dakSiNAyana saMbaMdhI hai / jAte tahAM uttarAyaNakauM samApta kari dakSiNAyanakA grahaNa kIjie hai / bahuri dUsarI cauthI chaTTI AThavI dazamI AvRtti uttarAyaNa saMbaMdhI hai / jAte tahAM dakSiNAyanakauM samAptakari uttarAyaNako grahaNa kIjiye haiM tahAM dakSiNAyana saMbaMdhI AvRtti zrAvaNa mAsavirSe ho hai ! so prathama AvRtti to pUrva kahI thI, bahuri dusarI AvRtti kRSNapakSavirSe terasike dina caMdramA 'mRgazIrSA nakSatrakA bhuktikAlavirSe ho hai // 413 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarI mAdi AvRtti kaba hota hai so kahai haiN|. sukkadasamIvisAhe tadiyA sattamigakiNharevadie / turiyA du paMcamI puNa sukkacautthIe puvaphagguNiye / / 414 zukladazamIvizAkhe tRtIyA saptamI kRSNarevatyAm // turiyA tu paMcamI puna: zukkacatuthyoM pUrvaphAlgunyAm // 414 arthaH--zukla pakSa dazamI tithivi vizAkhA nakSatrakA yoga hote tIsarI bhAvRtti ho hai / bahuri kRSNa pakSakI saptamI tithivirSe revatI nakSatrakA yoga hote cauthI AvRtti ho hai| bahuri zuklapakSakI cauthI tithivirSe pUrvAphAlgunI nakSatrakA yoga hote pAMcavI AvRtti ho hai // 414 // ina kari kahA ho hai so kahaiM haiN|dkssinnaynne paMcasu sAvaNamAsesu paMcavassesu // edAo maNidAo paMcaNiyaTTIu sUrassa // 415 // dakSiNAyane paMcasu zrAvaNamAsesu.paMcavarSeSu / / etaH bhaNitaH paMcanivRttayaH sUryasya 415 // arthaH-dakSiNAyanavirSe pAMca je zrAvaNa mAsa pAMca varSanivirSe hoi tinavirSe e pAMca AvRtti sUryakI kahI haiM // 415 // uttarAyaNavirSe bhAvRtti kaise he so kahaiM haiN|maaghe sattami kiNhe hatthe viNivittimedi dakkhiNado // vidiyA sadabhisasukke cotthIe hodi tadiyA du // 416 / / mAghe saptamyAM kRSNe haste vinivRtti eti dakSiNataH // dvitIyA zatabhizukla caturyo bhavati tRtIyA tu // 416 // * artha:-mAghamAsavirSe uttara AvRtti ho hai tahAM kRSNa pakSakI saptamI tithivirSe caMdramAke hasta nakSatrakI mukti hote ayanapalaTai hai Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soI uttarAyaNavi prathama bhAvRtti hai / bahuri dUsarI bAvRtti zatabhiSaka nakSatrakA yoga hote zukla pakSakI cauthI tithiviSa ho hai // 416 // bahuri tIsarI bAdi AvRtti kaise so kahaiM haiN|pddvdi kiNhe pusse cotthImUle ya kiNhaterasie // kittiya rikkhe suke dasamIe paMcamI hodi // 417 // pratipadi kRSNe puNye caturthI mule ca kRSNatrayodazyAm // - kRttikA RkSe zukle dazamyAM paMcamI bhavati // 417 // artha-kRSNa pakSakI paDivAtithivi puSya nakSatrakA yoga hote tIsarI AvRtti hohai / bahuri cauthI AvRtti kRSNa pakSako trayodazI tithivi mUla nakSatrakA yoga hote ho hai| bahuri zukla pakSako dazamI tithivi kRttikA nakSatrakA yoga hote pAMcavI AvRtti ho hai // 417 // kahyA arthako joDai haiMtAo uttaraayaNe paMcasu vAsesu mAghamAsesu // . AuTTIo bhaNidA sUrassiha pucarIhiM // 418 / / tAH uttarAyaNe paMcasu varSeSu mAghamAseSu // AvRttayaH bhaNitAH sUryasyeha pUrvasarimiH // 418 // artha-te e AvRtti uttarAyaNavirSe pAMca varSanivi je pAMca mAghamAsa hohi tinavirSe pUrva AcAryanikari sUryakI kahI haiM / aba kahI . ju gAthA tinakA racanAkA uddhAra karanekA vidhAna kahie haiN| pAMca varSakA samudAya so. yuga hai / jAte yugake bhAraMbha pAMca varSa vyatIta bhae tithi mAdi racanA jaise pahile yugavirSe gI tesai hI hai / so yugavirSe dakSiNAyanakA prAraMbha to pAMca zrAvaNa mAsanivirSe hoI ara uttarAyaNakA prAraMbha pAMca mAghamAsanivirSe hoi / bahuri vIcivirSe dakSiNAyanavirSe . phAlguna bAdi mAsa hohaiN| . Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (133) tahAM eka eka mAsakI ikatIsa tithi sthApana krnii| kAheta ? eka mAsakI tIsa tithi hohai / ara-" igimAsaM diNavaDDhI " isa sUtra kari eka mAsavirSe eka dina vadhai tAte ikatIsa tithi sthApana karanA / ihAM paMdraha paMdraha dinakA pakSa grahaNa kiyA tAtai eka mAsake tIsa dinahI grahaNa kie / bahuri no tithi ghaTai hai tihakI vivakSA kie pakSavirSe bhI ghaTatI dina kahanA hoha mAsavirSe mI kahanA hoi tAte bhAvArtha:- eka jAni tIsa dinahI mAsake grahaNa kIe / tahAM yugavi. dakSiNAyanavirSe prathama zrAvaNa mAsavirSe kRSNa pakSake paMdraha zuklake paMdraha kRSNakA eka dusarevi kRSNake tIna zukla ke paMdraha kRSNake teraha, tIsarevirSe zuklake chaha kRSNake paMdraha zuklake daza, cauthevirSe kRSNake nava zuklake paMdraha ruSNake sAta, pAMcavAM virSe zuklake bAraha kRSNake paMdraha zuklake cyAri dina bahuri uttarAyaNavirSe prathama mASavirSe kRSNa pakSake sAta, dUsarevikheM zukla ke bAraha kRSNake paMdraha kRSNake eka cauthevirSe kRSNake tIna zukla ke paMdraha kRSNake teraha, pAMcavAM mAghavirSe zuklake chaha kRSNake paMdraha zuklake daza dina hohai / bahuri dakSiNAyanavi vIci je bhAdrapadAdika mAsa ara uttarAyaNavirSe vIci phAlguna Adi mAsa tinavirSe bhAdivi eka eka ghaTatA para aMtavipaiM eka eka badhatA dina sthApana karie aise eka eka mAsaviSai ikatIsa tithI sthApana kie tIha mAsavirSe vA tIha tIha mayanaviSai adhika dina Ate haiN| ___ bhAvArtha:--prathama bhAvaNaviSai vadi ekaise lagAya paMdraha tithI kRSNa pakSakI ara paMdraha zukla pakSakI para eka bhAdrapadakA kRSNakI milI ekatIsa tithi hoI / vahari bhAdrapadavirSe paMdraha tithi kahI thI tAmeM eka ghaTAeM doya azvinake kRSNa pakSakI milAeM ikatIsa tithi ho hai| bahuri azvinIvirSe mAdimeM eka ghaTAeM teraha kRSNa Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) pakSakI paMdraha zukla pakSakI aMtavikheM eka vadhAeM tIna kArtika kRSNa pakSakI milAeM ikatIsa tithI ho haiM / aise hI kArtikavi bAraha kRSNakI paMdraha zuklakI cyAri kRSNakI mArgazIrpa viSa gyAraha kRSNakI paMdraha zuklakI pAMca kRSNakI pauSavirSe daza kRSNakI paMdraha zuklakI chaha kRSNakI tithi mile ikatIsa tithi hoii| . - bahuri uttarAyaNavirSe mAghavadI sAta te nava kRSNakI ityAdi racanA kie bahuri dakSiNAyanavirSe dvitIya zrAvaNamAsa vi zrAvaNa vadI trayodazIta lagAya tIna kRSNakI paMdraha zuklakI teraha kRSNakI tithi ho haiN| bahuri bhAdrapadAdikavi racanA karAnI / aiseM racanA kieM mAsaviSa ayanavi adhika dina Avai hai| isa kramakari paMcavarSAtmaka yugaviya doya adhika mAsa ho haiN| // 418 // ____ArauM dakSiNAyana aura uttarAyaNake prAraMbha virSe nakSatra lyAvakA vidhAna kahaiM haiN| rUUNAudviguNaM igisIdisadaM tu sahida igivIsaM / / - tighaNahide avasesA assiNi pahudINi rikkhANi 1419 // rUponAvRttiguNaM ekAzItizataM tu sahitaM ekaviMzatyA // * nidhanahate avazeSANi AzvinI prabhRtIni RkSANi / 419 / ... marthaH-rUponAvRtti kahie jethavI AvRtti hoi tAmeM eka ghaTAeM jo pramANa hoi tihakari guNyA huvA ekasau ikyAsI tAmeM ikaIsa noDie ara tAkauM tInakA dhana jo sattAIsa tAkA bhAga dieM netA avazeSa rahai tethavA nakSatra azvinI Aditai nAnanAM / udAharaNa-jaise vivakSita AvRtti prathama tAmaiM eka ghaTAeM zunya avazeSa rahai tIhakari ekasau-ikyAsIko guNie so zUnya kari guNyA huvA aMka zUnya hI hoi tAtai guNa bhI zUnya hI paayaa| tIha bidivirSe ikaIsa jo. ikaIsa hI bhae / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 135 ) bahuri ihAM sacAIsa taiM adhika hotA tau sattaisakA bhAga dete tAteM ikaIsa hI rahe so azvinI bharaNI kRttikA Adi anukramateM gineM azvinI teM lagAya jo IkaIsavAM nakSatra hoi soI prathama AvRttiviSai nakSatra hoi so azvinIteM lagAya Feed nakSatra uttarASADhA hai / paraMtu ihAM abhijitakA grahaNa karanA / kAhe so kahie haiM / yadyapi nakSatra aThThAisa hai / tathApi nahIM nakSatranikI gaNanAdika karie haiM tahAM sattAIsa nakSatra nihIkA grahaNa kIjie haiM / abhijita nakSatrakA grahaNa na kIjie haiM jAteM yAkA sAghana sUkSma hai tAteM ihAM prathama AvRttiviSai sthUlaparne sAdhana kie uttarASADha bhAvai paraMtu sUkSmaparne sAdhana kie abhijita nakSatra jAnanAM / AgeMmI azvinI Adikarte vA kArtika AdikateM nakSatra gaNanA viSai abhijita nakSatrakA grahaNa karanA nAhIM / * yA prakAra dakSiNAyanakA prAraMbhaviSai prathama zrAvaNa mAsaviSai nakSatra lyAvanaikA vidhAna hyA / aba dUsarA udAharaNa kahie haiM / vivakSita dUsarI AvRtti tAmaiM eka ghaTAeM eka rakSA tIha kari ekasau ikyAsI kauM guNa ekasau ikyAsIst huvA inameM ikaIsa milAeM doyasai doya bhae inako satAIsakA bhAga dieM avazeSa teraha rahe so azvinI nakSatrata teranhIM nakSatra hasta so uttarAyaNakA prAraMbhaviSai prathama mAgha mAsaviSai hasta nakSatra pAIe haiN| aisehI tIsarI pAMcavI sAtavI navamIM AvRttiviSai dakSiNAyanakA prAraMbha zrAvaNa mAsaviSai hohai / tahAM ara cauthI chaThI AThavI dazava AvRttivi uttarAyaNakA prAraMbha mAgha mAsavipaiM ho haiM / tahAM nakSatra sAdhana karanAM // / 419 // 1 - Age dakSiNAyana uttarAyaNakai parva vA tithi lyAvanaivipaiM sUtra kahe haiM - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vegAudviguNa tesIdisadaM sahida tiguNaguNarUve // .: paNNaramajide pavvA sesA tihimANamayaNassa // 42. // vyekAvRttiguNaM tryazItizataM sahitaM triguNaguNarUpeNa / / paMcadazabhakta parvANi zeSa tithimAnaM ayanasya / / 420 // 'arthaH-vyekA vRtti kahie jethavI vivakSita AvRtti hoi tAmeM eka ghaTAeM jo pramANa rahai tihakari eka sau tiyAsIko guNie, bahuri jitaneM guNakAraka ekasauM tiyAsIkauM guNakari tAkauM tiguNAkari tAmeM joDieM / vahuri eka aura joDie jo pramAga hoi tAko paMdrahakA bhAga dojie jo labdha pramANa bhAve titane to parva jAnaneM avazeSa rahe so tithi pramANa nAnanAM / dakSiNAyana vA uttarAyaNakA aisahI jAnanAM udAharaNa vivakSita AvRtti prathama tAmaiM eka ghaTAeM vidIhI tihakari ekasau tiyAsIkoM guNoM hiMdI kari guNe biMdIhI hoi isa nyAyakari vidIhI bhaaii| ... bahuri ihAM guNakAra viMdI tAko tiguNAM kiebhI biMdIviSa biMdI jo. biMdI hI bhaI / bahari tAmaiM eka no. eka bhayA yoko paMdrahakA bhAga lAgai nahIM tAtai parvakA to abhAva jAnanAM / ara avazeSa eka rahyA sau tithikA pramANa jAnanA aise prathama mAvRti dakSiNAyanakA prAraMbhavirSe prathama zrAvaNa mAsavi, parvakA to abhAva AyA pakSakI pUrNatAbhaeM pUrNamA vA amAvasthA jo hoi tAkA nAma parva hai / so yugakA AraMbha bhaeM pIche jete parva vyatIta hoi soI . ihAM parvanikI saMkhyA nAnanI / so prathama AvRttivirSe koU bhI parva-vyatIta bhayA tAtai parvakA abhAva jAnanAM / ara tithikA. pramANa eka jAnanAM / bahuri dUsarA udAharaNa vivakSita AvRtti dUsarI tAmaiM eka ghaTAeM eka rayA tIhakari ekasau tiyAsIkauM guNe ekasau tiyAsI bhae / bahuri guNakArako pramANa eka tAko tiguNA kie tInasau milAya ephaisau chiyAsI bhaye / bahuri tAmaiM eka aura joDeM ekasau sityAsI bhae / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (137) - - bahuri tAmaiM eka aura joDe ekasau sityAsI bhae / inako paMdrahakA bhAga dieM bAraha pAeM so bAraha tau parvako pramANa bhayA / yugakA prAraMbha vAraha parva vyatIta bhaeM pIche dUsarI AvRtti ho hai| bhara avazeSa sAta rahe so sAta tithi jAnanI / aiseM dUsarI AvRtti uttarAyaNakA prAraMbha hote prathama mAghamAsavi hoI tahAM yugake AraMbha bAraha tau parva vyatIta bhae jAnane bhara sAtai tithi jAnanI / yAhI prakAra anya AvRttinivirSe bhI parva vA tithIkA pramANa lyAvanAM // 420 // Agai dina vA rAtrikA pramANa nihikAlavi samAna hoi tAkA nAma vipupa haiM tiha vipupavik parva vA tithi vA nakSatrAnikauM chaha gAthAnikari yugake daza ayanivi kahe haiM: chammAsaddhagayANa joisayANa samANadiNarattI // taM isupaM paDhamaM chasu pantrasu tIdekheM tadiya rohiNie / / 420 // paNmAsArdhagatAnAM jyotipkANAM samAnadinarAtrI / tat viSuvaM prathamaM SaTsu parvasu atIteSu tRtIyA rohipyAm // arthaH-chaha mAsakA arddha jyotiSInika bhaeM samAna rAtri ho hai soI viSupa hai| bhAvArtha:--eka ayana chaha mAsakA ho hai| tahAM AdhA ayana bhaeM dina bhara rAtrikA pramANa samAna ho hai|' so jisa kAlavirSe dina rAtri hoI tAkA nAma vipupa hai / sau paMce varSa pramANa yugavi daza vipupa ho haiN| pAMca tau dakSiNAyanakA arddhakAlavirSe para pAMca uttarAyaNakA arddhakAlavirSe ho hai tahAM pahalA viSupa dakSiNAyanakA ardhakAlavirSe dUsarI uttarAyaNakA akolaMvi aisai kramata jAnaneM / tahAM prathama vipupa mRgake AraMbhaH chaha parva vyatIta bhaeM tRtIya tithivirSe rohiNI bhakti caMdramAkai hota hota so ho sate ho hai // 421 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 138 ) viguNaNavapavvatIde NavamIe vidiyagaM dhaNihAe // igitIsagade tadiyaM sAdIe paNNarasamahi // 422 // dviguNanavaparyAtIteSu navabhyAM dvitIyakaM dhaniSTAyAm || ekatriMzagte tRtIyaM svAtau paMcadazAm // 422 // artha :-- duguNa nava jo yuga ke AraMbha pIche aThAraha parva vyatItamaeM navamI tithiviSai ghaniSThA nakSatrakA yoga caMdramA hoteM dutIya vipuSa ho / bahuri ikatIsa parva vyatIta bhaeM tIsarA vipupa svAti nakSatra santai paMcadazI tithivipa ho / so kRSNapakSa pakSa panetai bharthateM amAvAsyA viSaya ho hai || 422 // vedAlagade turiyaM chaDipuNanvasugayaM tu paMcamayaM // paNavaNNapavvatIde vArasie uttarAbhadde || 423 // tricatvAriMzadgateSu turIyaM SaSThIpunarvasugataM tu paMcamayaM // paMcapaMcAzatparvAtIteSu dvAdazyAM uttarAbhAdre // 423 // arthaH-- tiyAlIsa parva vyatIta bhae cauthA vipupa paSThIviSai punarnasu nakSatrakauM prApta bhaeM ho hai / bahuri pAMcavAM viSaya paJcAvana parva vyatIta bhaeM dvAdazI tithiviSai uttarA bhAdrapada nakSatra hota saMtai ho hai // 423 // asahigade tadie mitte chahe asIdipavgade || vamidhA sattamamiha teNaudigade da anupayaM // 424 // du aSTaSaSThigateSu tRtIyAyAM maitre paSThaM azItiparvagateSu // navamImaghAyAM saptamaM iha trinavatigateSu tu aSTamam // 424 // arthaH- aDasaThi parva gaeM tRtIya tithidipaiM maitra jo anurAdhA nakSatra tAka hota saMtaiM chaThA viSupa ho hai / bahuri asI parva gaeM navamI tithivi maghA nakSatra hote sAtavAM viSupa ho hai / bahuri ihAM teraNace parva gaeM AThavAM viSupa ho hai // 124 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (139 ) assiNi puNNe pavve Navama puNa paMcajuda sae pavve / / tIte chaTTi tihIe Nakkhatte uttarAsADhe // 425 // azvinI pUrNe parvaNi navamaM punaH paMcayuta zatepu parveSu / / atitepu SaSTI tithI nakSatre uttarApADhe // 425 / / . artha:--so AThavAM vipupa azvinI nakSatra hote pUrNa jo amAvasyA tiDavirSe ho hai / bahuri navamAM vipupa ekasau pAMca varSa vyatIta bhaeM SaSThI tithici uttarApADha nakSatra hote ho haiM // 425 // carimaM dasama visupaM sattarahasuttara saesu pavvesu // tIdesu bArasIe jAiti uttaragaphagguNie // 426 / / carama dazamaM vipurva saptadazottara zateSu parveSu // : atIteSu dvAdazyAM jAyate uttarAphAlgunyAm // 426 // marthaH- aMtakA dazavAM vipupa ekasau sataraha parva vyatIta bhaeM dvAdazI tithivirSe uttara phAlgunI nakSatra hote ho hai // 426 // AgeM vipupavirSe parva vA tithi sthApanakauM sUtra kahe hai|vigunne sagiisupe rUUNe chagguNe have pavvaM / / tappabadalaM tu tithI pavaTTamANassa isupassa / / 427 // dviguNe svakeTavipupe rUpone paDguNe bhavet parva // tatpavadalaM tu tithi: pravartamAnasya vipuvasya // 427 // arthaH-- apanA iSTa vipupa nethavA hoi tIha pramANako duNAkarieM tAmaiM eka ghaTAie bahuri avazeSakoM chai guNA kieM parvanikA pramANa Avai hai / bahuri tisa parva pramANakA AdhA so pravartamAna vivakSita vipupakA tithi pramANa ho hai / tIha parvakA AdhA pramANa paMdrahata adhika hoi to paMdrahakA bhAga dieM jo labdha pramANa hoi so to parva saMkhyAvirSe jolie ara avazeSa rahai so tithikA pramANa ho hai / ihAM udAharaNa iSTa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) viSupa pahalA tArko durgAM kie doya tAmaiM eka ghaTAeM abazeSa eka tAka chaha guNAM kieM chaiso prathama vipupaviSai yuga AraMbhateM vyatIta parvanikA pramANa chaha hai / bahuri tIha pUrva pramANakA AdhA tInaso prathama vipupaviSai tithi tRtIyA hai / dUsarA udAharaNa - iSTa vipupa dazavAM tAka dUNA kieM vIsa tAmeM eka ghaTAeM ugaNIsa tAka chaha guNA kieM eka sau caudaha so parva pramANa tAkA AdhA sattAvana tAka paMdrahakA bhAga bhAga dieM tIna pAe sA parva saMkhyAviSai milAeM aMta vipupaviSai ekasau sattaraha tau parvanikA pramANa hai / ara avazeSa bAraha rahe so tithi dvAdazI / aiseM anya vipupaniviSai bhI jAnanAM // 427 // AgaiM AvRtti ara vipupaviSai tithi saMkhyAko kaheM haiM, --- vegapada chagguNaM igitijuda Auhi supatihisaMkhA || visamatihIe ki ho samatithimANo have sukko // 428 // vyekapadaM paDguNaM ekatriyutaM AvRttivipupatithisaMkhyA // vipamatithau kRSNaH samatithimAno bhavet zuklaH // 428 // arthaH - iSTa bhUtaM jethavIM AvRtti hoi tisa AvRtti sthAnaka - maisyoM eka ghaThAie avazeSa - chaha guNAkari doya jAyagA sthApie tahAM eka jAyagA eka aura milAie eka jAyagA tIna aura milA kramateM AvRtti para vipupaviSai tithiko saMkhyA ho hai tiniviSai jo eka tRtIyA paMcamI Adi viSama gaNanArUpa tithi hoi tau tahA~ kRSNa pakSa hai / bahuri dvitIyA caturthI SaSThI Adi samatithi haiM to vahAM zukla pakSa hai / udAharaNa iSTa AvRtti prathama tAmaiM eka ghaTAeM zUnya tAkauM chaha guNA kieM bhI zUnya hoi tAkauM doya jAyagA sthApi tAtaiM eka jAyagA eka jor3eM eka hoi so prathama AvRtti viSai tithi eka hai so yaha viSama tithi hai tAteM ihAM kRSNa pakSa jAnanAM / bahuri dUsarI jAyagA tIna joDai tIna hoi so pramath yAvRtti saMbaMdhI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vipupavirSe tithikA tRtIyA hai / yahubhI viSama tithi hai tAtai ihAM bhI ruSNa pakSa hI jAnanAM / bahuri dUsarA udAharaNa-iSTa bhAvRtti dazamI tAmai eka ghaTAe nava tAkauM chaha guNA kie cauvana tinako doya nAyagA sthApi eka jAyagA eka aura milAeM pacAvana hoI tAkauM paMdrahakA bhAga dieM avazeSa daza rahe soI dazavIM bhAvRttiviSa dazamI tithi hai| ihAM zukla pakSa jAnanAM / bahuri dUsarI jAyagA tIna aura milAeM sattAvana hoi tAko paMdrahakA bhAga dieM avazeSa bAraha rahe soI dazavAM viSupaviSai tithi dvAdazI hai / yaha bhI sama tithi haiM / tAtai ihAM bhI zukla pakSa nAnanAM / aisehI anya AvRtti vA vipupaviSa sAdhana karanA // 428 // ___AgeM vipupavi nakSatranikA vA sarva tithi lyAvanaikA vidhAna AuhiladdharikkhaM dahajuda chahadasamageNUNam // . ipupe rikkhA paNNaraguNapavvAjudatihI divasA / / 429 / / AvRttilabdhaRkSaM dazayutaM paSThATadazamake ekonaM // vipuve RkSANi paMcadazaguNaparvayutatithayaH divasAni // 429 arthaH-AvRttivirSe jo nakSatra pAyA tAkA mAgalA nakSatrasauM lagAya jo dazabA nakSatra hoi so tIha AvRtti saMbaMdhI nakSatra jAnanAM / tahAM chaThA AThavAM dazavAM viSupaviSa eka ghaTAvanAM jo navamAM hI nakSatra hoi so tIha viSupaviSa jAnanAM / udAharaNa-dUsarI bhAvRtti virSe hasta nakSatra hai / tAta mAgeM citrAta lagAya dazAM nakSatra dhaniSThA hai| soI dUsarA viSupavi. nakSana jAnanAM / bahuri dUsarA udAharaNa chaThI AvRttiviSa puSya nakSatra hai| tAtai pagilA AzleSAta lagAya navamA nakSatra rohiNI hai soI chaTA vipupavirSe nakSatra jAnanA ihAM chaTA bhAvavA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) dazavAvi eka ghATi kahA hai / tAtai navamAM nakSatra hI grahaNa kiyaa| ihAM gaNanAMvirSe abhijitakA grahaNa karanA / aise hI anya vipupaniviSa nakSatra sAdhana karanA / bahuri AvRtti vA vipupavik parva pramANakoM paMdraha guNAM kari tAma tithipramANa milAeM samasta dinanikA pramANa ho hai| ___ udAharaNa dUsarI AvRttivirSe parvapramANa vAraha tinakoM paMdraha guNAM kieM ekasau asI bhaeM, tahAM tithi pramANa sAta milAeM ekasau sityAsI bhae soI yugake bhAraMbha ekaso sityAsI dina vyatIta bhaeM dUsarI AvRtti ho hai| ihAM ekasau tiyAsI dina vyatIta bhae hI dUsarI bhAvRtti ho hai tathApi ghaTatI tithiphI vivakSA na kari pakSake paMdraha dina giNi aisA kathana kiyA hai| aise hI anya AvRtti kA vipupanivi sAdhana karanA // 429 // Aga vipupavirSe nakSatrakA tyApanA anya prakArakI doya gAthAnikari kahai haiM--- AuTTirikkhamassiNipahudIdo gaNiya tattha ajude // isupesu hoti rikkhA iha gaNanA vittiyAdIdo // 430 // AvRttiRkSaM azvinIprabhRtitaH gaNayitvA tatra aSTyute // vipupeyu bhavanti RkSANi iha gaNanA kRttikAditaH // 430 artha-AvRtikA nakSatrakoM azvinI nakSatrateM lagAya giNie jethavA hoi tihavirSe ATha milAeM jo pramANa hoi tihavirSe ATha milAe jo pramANa hoI tethavA nakSatra viSupavi5 jAnanAM ihAM gaNanA kRttikA / Aditai karanI / udAharaNa-vivakSita tIsarI AvRttikA nakSatra mRgazIrSA so azvinI mRgazIrSa nakSatra pAMcavo hai / bahuri pAMcavirSe ATha milAe "teraha hoI to kRttikA nakSatra terahavAM nakSatra svAti hai| soI gaNanA kie tIsarA viSupaMviSa svAti nakSatra jAnanAM / / 130 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (143 ) Agai AvRtti nakSatrakA pramANavirSe ATha milAe nakSatra pramANate rAzi adhika hoi tau kahA karie so kahe haiM yahiyaMkAdaDavIsaM chaMDejjo vidiyapaMcamaThANe / / eka NirikhavachaThe dasamevi ya ekamavANijjo // 431 / / adhikAMkAdaSTaviMzaM tyAjyAH dvitIyapaMcamasthAne / eka nikSipaSaSThe dazame'pica ekamapaneyam // 431 // artha-AvRtti nakSatrakoM azvinI ginaiM nethavA hoi tAmaiM ATha milAe jo aTThAIsate adhika rAzi hoi tau tihamaiMyauM aThAisa ghaTAe / ara dUsarA pAMcavAM AvRttisthAnavirSe ATha milAe jo rAzi hoi tAmaiM eka aura ghaTAie / ara chaTA dazavAM bhAvRtti sthAnameMsyauM eka ghaTAie inakA udAharaNa cauthI pAvRttivirSe zatabhiSaka nakSatra hai so azvinIta pacIsavAM hai / tAmeM ATha milAe tettIsa hoi tinameM soM aThAisa ghaTAe pAMca rahe so kRttikAta pAMcavAM nakSatra punarvasu haiM / soi cauthA viSupavirSe jAnanAM aise anyatra bhI jAnanAM / bahuri dusarI AvRttivirSe hasta nakSatra hai so azvinIta terahavAM hai tAmaiM ATha milAeM ikaIsa hoI eka aura milAe bAIsa hoi so kRttikAta vAIsavAM dhaniSThA hai soI dUsarA viSupaviSa jAnanAM / aise pAMcavAM sthAnavipaiM jAni lenA / bahuri chaTThI AvRttiviSa puSya nakSatra hai so azvinIte AThavAM hai / tAmaiM ATha milAe solaha hoI tAmaiM eka ghaTAe paMdraha raheM so kRttikAtai paMdrahavAM nakSatra anurAdhA hai| soI pAMcavAM vipupavirSe nakSatra haiN| aise dahavAM sthAnavipaiM bhI jAni lenAM / ihA aTThAIsa nakSatrakI vivakSA hai tAtai gaNanAvirSe abhijitakA bhI grahaNa karanAM / / 431 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144 ) - mAge nakSatranike nAma anukramateM kahaiM haiN|kittiy rohiNI miyasira addapuNavvasu sapussa asilessA mahapuvvuttara hatthA cittA sAdI visAha apurAhA // 432 // kRttikA rohiNI mRgAzIrSA AdrA punarvasuH sapuSyaH aashlepaa| maghAM pUrvA uttarAM hastaH citrA svAtiH vizAkhA anurAdhA // artha:-kRttikA, rohiNI, mRgazIrSA, AdrA, punarvasu, puSya, AzleSA, maghA, pUrvAphAlgunI, uttarAphAlgunI, hasta, citrA, svAti, vizAkhA, anurAdhA / / 432 // jehA mula puvuttara AsADhA abhijisavaNa sadhaNiSThA / to sadamisa puvvuttara bhaddapadA revassiNI bharaNI // 433 // jyeSThA mulaM pUrvottarI ApADhau abhijita zravaNaH sadhaniSThA / tataH zatabhipA pUrvottara bhAdrapadA revatI azvinI bharaNI // artha:-- jyeSThA, mUla, pUrvASADha, uttarApADha, abhijita, zravaNa, . dhaniSThA, zatabhiSaka, pUrvAbhAdrapadA, uttarAbhAdrapadA,. revatI, azvinI, bharaNI, e aTThAIsa nakSatranike nAma haiN| gaNanAvirSe isa kramate ginana~ / 433 / . Agai nakSatranike adhidevatAnikauM doya gAthAnikari kahaiM haiM / - aggi payAvadi somo ruddoditi devamaMti sappo ya // pidubhaga ariyamadiNayara tohaNiliMdaggimittidA // 434 // agniH prajApatiH somaH ruddhaH aditiH devamaMtrI sarpazca / / "pitAbhagaH aryamAdinakaraH tvaSTA anilaMdrAgnimitraMdrAH // 134 // arthaH-- agni, prajApati, soma, rudra, diti, devamaMtrI, sarpa, pitA. bhaga, paryamA; dinakaraH tvaSTA, anila, iMdrani, mitra, iMdra // 434 / / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - to Neridi jala visso bamhA viSha vasUya varuNa anaa|| ahivaDipasaNa assA jamovi bhahidevadA kamaso // 435 // tataH naitiH jala vizvaH bramhA viSNuH vasutha varuNaH ajaH // abhivRddhiH pUSA bhavaH yamo'pi bhadhidevatAH kramazaH // 435 // artha:--tahAM pIche naiRti, nala, vizva, bramA, viSNu, basu, baruNa bhaja, abhivRddhi, pUSA, mazva, yama, e kRttikA mAdi nakSatranike anukramakari maSidevatA / nakSatrarUpa tArAMnike svAmI je devaM tinake e nAma jAnaneM / / 135 // bhAgeM nakSatranikI sthitivizeSakA vidhAna kahaiM haiN|kittiypddNtismye ahamamaparikkhamedimajjhaNhaM // .. bhArAhArikkhudao evaM sese vi mAsijjo // 436 / / kRttikApatanasamaye aSTamaM mahAbhakSaM eti madhyAham / / anurAdhAmakSodayaH evaM zeSeSu api bhASaNIyaM // 436 / / martha:-kRttikA nakSatrakA patana samaya kahiye masta hone kA kAla tihavirSe isa kRttikAta mAThavAM maSA nakSatra so madhyAnha kahie vISi prApta ho hai / bahuri tIha maghAta bhAThavAM anurAdhA nakSatra so udaya hoya hai| aise hI rohiNI Adi nakSatranivirSe jo nakSatra asta hoi tIha samaya tIha nakSatrasauM bhAThavAM nakSatra madhyAnhakoM prApta ho / bhara tIhasauM bhAThavAM nakSatra udayako prApta hoi aisA karanA // 436 / / mAgeM caMdramAke paMdraha mArga haiM linavirSe isa mArgavi . e . nakSatra ti hai| aisA tIna gAthAnikari kaheM haiN| abhijiNavasAdi puvuttarA ya caMdassa paDhamamaggammi // khadiemaSApuNavasusasamie rohiNI cittA // 13 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : abhijinnavasvAtiH pUrvottarA ca caMdrasya prathamamArge | - tRtIye maghA punarvasu saptame rohiNI citrAH // 437 // . arthaH- abhijita Adi nava so abhijita, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSA, pUrvA bhAdrapadA, uttarAbhAdrapadA, revatI, azvinI, bharaNI, ara e maMtra svAti, pUrvAphAguni, uttarAphAlguni e bAraha to caMdramAke prathama mArga virSe vicare haiM / caMdramAkA prathama abhyaMtara vIthIrUpa paridhi tIhaMvirSe bhUSaNa kare haiN| aise hI tIsarA mArgavi maghA punarvasu e doya nakSatra vicarai haiM / sAtavAM mArgavi rohiNI citrA eM doya nakSatra vicareM . . chahamadasameyArasame kittiya: visAha aNurAhA: jeSTA kameNa sesA paNNArasamamhi aheva / / 438 // . pRSThATamadazamaikAdaze kRttikA: vizAkhA anurAdhA / / jyeSThA- krameNa zeSANi paMcadaze aSTaiva / / -438 // arthaH- chaTTA mArgaviSai kRttikA AThavAMviSa vizAkhA dazavAMvirSe anurAdhA gyAravAMvirSe jyeSThA kramakari vicara haiN| avazeSa ATha . nakSatra paMdrahavAM aMtakA mArgake Upari vicara haiM // 438 // te zeSa pATha nakSatra kauna so kahaiM haiM:-- ..... / hatthaM mUlatiyaM viya miyasiraduga pussadoNi avg| aMThapaheNakhattA tihatihu vArasAdIyA // 439ko hasta mUlatrayaM aSi-mRgazIpAdikaM puSyadvayaM aSTaiva . aSTapathe nakSatrANi tiSThati hi dvAdazAdIni // .439 / arthaH hasta, mUla traya kahie-mUla pUrvASADha, uttarASADhA, mRgazIrSA dvika kahie-mRgazIrSA, ArhA, puSyadvayaM kahie-puSya, AzleSA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.17). e.mATha avazeSa jAnaneM / aiseM prathamAdika pathanivi Adi nakSatra caMdramAke mATha pathanikai Upari tiThe haiM // 439 // . . mAgeM nazatranike tArAnikI saMkhyA doya gAthAnikari kahai haiN|kittiy pahudisu tArA chappaNatiyaekachattichakkacaU // do do paMcekekaM cauchattiyaNavacaukacaU // 140 // . kRttikA prabhRtiSu tArAH SaTpaMcatisraH ekapatripaTcatu // dve dve paMca ekaikA catuH patrikanavacatuSkAH catasaH // 440 // artha:-kRttakA Adi nakSatranike tAre anukramakari chaha pAMca tIna eka chaha tIna ch| cyAri doya doya pAMca eka eka cyAri chaha tIna nava cyAri cyAri // 440 // . tiya tiya paMcekkArahiyasa ya do do kameNa battIsA // paMca ya tiNNi ya tArA ahAvIsANa rikkhANaM / / 441 // tisaH tisraH paMcakAdazAdhikazataMdve dve krameNa dvAtriMzat // '.. paMca ca tisraH ca tArA aSTAviMzAnAM RkSANAM / / 441 / / marthaH-tIna tIna pAMca gyAraha adhika eka sau doya doya battIsa pAMca tIna aise e tArA kramakari aTThAIsa nakSatranike haiM / / 441 / / mArge tina tArAnikA AkAra vizeSakoM tIna gAthAnikari kahaiM haiM:.vIyaNasaaluddhIe miyasiradIve ya toraNa chatte // pamhiyagomutte viya sarajugahanthuppale dIve // 44.2 // . vIjanazakaTI ddhikA mRgazidIpe ca ta raNe chane / valmIkagomUtra api zarayugahastAtpale daMpe // 442 // artha:- 'trakA nakSatrake chaha tAre haiM tinakA AkAra va janA dRza hai| aisehI rohiNI Adi nakSatrake tArAnikA AkAra. kramate gADekI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) addhikA, hiraNakA mastaka, dIpaka, toraNa, chatra, baMbaI, gaUkA mUtra, zaraphAyugala, hAtha, kamaLa, dIpaka // 442 // adhiyaraNe varahAre vINAsiMge ya vicchie sarisA / / dukkayavAvIharigajakuMbhe murave pataMtapakkhIe // adhikaraNe varahAre vINAzrRMge ca vRzcikena sadRzAH // duSkRtavApIharigajakumbhena murajena.patatpakSiNA // 443 // marthaH- pahiriNI, utkRSTahAra, vINAkA zRMga, vIchU jIrNA vAvaDI, siMhakA kuMbhasthala, mRdaMga, paDatApaMkhI // 443 // seNAgayapuvvAvaragatte NAvAhayassa sirasarisA // . cullIpAsANaNimA kittiya AdINi rikkhANi // 4 // senAgajapUrvAvaragAne nAvAhayasya zirasAH sadRzAH // 'cullIpASANanimAH kRttikAdIni RkSANi // 14 // martha:-senA, hastIkA mAgilA zarIra, hastIkA pAchilA zarIra, nASa, ghoDekA mastaka, culhAko pASANa samAna kArakoM dharai haiM tAre jinake aise kRttikAdi nakSatra jAnane // 444 // . . . bhAga kRttikAdi nakSatranike parivArarUpa tArAnikoM kahaiM haiMekArasayasahassaM sagasagatArApamANasaMguNidaM // parivAratArasaMkhA kittiyaNakkhattapahudINaM // 445 // ekAdazazatasahasra svakasvakatArApramANasaMguNitam / / parivAratArA saMkhyA kRttikA nakSatraprabhRtInAm // 445 // ' artha:--gyAraha adhika-ekasau sahita eka hajArakauM apane apane tArAnikA pramANakari guNe jo pramANa hoi so kRtikA nakSatra mAdi nakSatraniko parivArarUpa tArenikI saMkhyA jaannii| ' ' . . Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . udAharaNa----kRtikA nakSatrake mulatAre chaha haiM inikauM gyArahasa gyArahakari guNe chaha hajAra chaisai chAsaThi tAre kattikA nakSatrake parivAra ke haiN| aise hI rohiNI bhAdika bhI jAnane nakSatranike je bhASidevatA tinike anusArI inivirSe vasai hai // 445 // .. . . AgeM paMca prakAra jyotiSI devanikI Ayu pramANa kahaiM haiM. iMdiNasukaguriMdarelakkhasahassAsayaM ca sahapallaM // palaMdala tu tAre varAvaraM pAdapAdaddhaM // 446 // . :. iMdvinazukragurvitarepulakSale sahasrazataM ca sahapalyam // palyadalaM tu tArA suvaramavaraM pAdapAdArdham // 446 // : . arthaH-caMdramA sUrya zukra bRhaspati itara inavirSe kramate lAkha hanArasau varSasahita palya arddhapalya pramANa Ayu hai / bhAvArtha:-caMdramAkA Ayu lAkha varSa sahita palya pramANa hai| sUryakA Ayu' hajAra varSasahita palya pramANa hai / zukrakA Ayu sau varSasahita palya pramANa hai . bRhaspatikA mAyu palya pramANa hai / itara budha maMgala zanaizvarAdikakA bhAyu.mAdha palya pramANa hai / bahuri tAre kahie tArA bhara nakSatra inakA Ayu utkRSTa to pAda kAhie patyakA cauthA bhAga pramANa hai| bhara japanya. padArtha. kahie patyakA bAThavAM bhAga pramANa hai // 146 // .. AgeM caMdramA sUryanikI devAMganAnikauM doya gAthAnikari kahai haiM caMdAmA ya susImApahaMkarA acimAliNI caMdeM / suredudimurapahApahaMkarAacimAliNI devI // 147 // caMdrAmA ca susImApramaMkarA arcimAlinI caMdre // sUrye dhutiH sUryaprabhA prabhaMkarA arcimAlinI devyaH / / 447, - artha-caMdrAbhA, susImA, prabhaMkarA, arcimAliMnI e cyAri caMdramAkai paTTa devAMganA hai| bahuri sUryake dhuti, sUryaprabhA, prabhaMkarA, arcimAlinI e cyAri- paTTadevI haiM // 447 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) - jehA tAoM puha puha parivAracaMdussahassadevINa // : parivAradevisarisaM patteyamimA viuvyantiH // 448 // jyeSThAtA pRthak pRthak parivAracatuH sahasradevInAm / / parivAradevIsadRzaM 'pratyekamimAH vikurvanti // 448 // artha-te jyeSTha kahie paTTa devI pRthak pRthak cyAri hajAra parivAra devanikI haiN| bhAvArtha:-cyAri cyAri hajAra parivAra devAMganAnikI eka eka paTTa devAMganA hai| bahuri isa parivAra devI samAna saMkhyAkoM pratyeka vikriyA karai haiM / spaSTIkaraNa:- eka eka paTTadevAMganA. vikriyA karai tau cyAri hajAra ho haiM / / 4 48 // . thAjyotiSka devAMganAnika Ayu pramANa kahai haiMjoisadevINAU sagasagadevANamaya hodi // savvaNigisurANAM battIsA hoMti devIo // 449 / / jyotiSkadevInAmAyuH svakasvakadevAmadhaM bhavati // sarvanikRSTasurANAM dvAtriMzat bhavaMti devyaH // 449 // - artha-jyotiSka devAMganAkA, Ayu * apane apane bhAra devanikA Ayutai arghapramANa jAnanAM / bahuri ihAM sarvate nikRSTa hIna punyavAna devatinakai battIsa devAMganA ho haiN| madhyavirSe yathAyogya devAMganAnikI saMkhyA jAnanI // 419 // ArauM bhavanatrikavirSe je jIva upajeM hai tinakauM kahaiM haiM., . ummaggacArisaNidANaNalAdi mudA akAmaNijjariNo // - kudavA sabalacArittA bhavaNatiyaM jaMti te jIvA / 450 // : unmArgacAriNaH sanidAnA: analAdimRtA akAmanirjariNaH / / kRtapasaH zabalacAritrA bhavanatraye yAMti te jIvAH // 45. // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 151 ) martha-" mArgacArI // kahie jinamatatai viparIta dharmake bhAcaranavAle, bahuri " sanidAnAH " kahie nidAnajinaneM kiyA hoi / bahuri " analAdimRtA" kahie ami jala jhaMpApAta Adikatai mUe, bahuri " akAmaniriNaH " kahie vinA abhilASa baMdhAdikake nimita parISaha sahanAdi kari jinakai nirjarAbhaI bahuri " kutapasaH" kahie paMcAgni Adi khoTe tapake karanevAle bahuri "zavala cAritrAH " kahie sadoSa cAritrake dharanahAre je jIva haiM te bhavatraya jo bhavanavAsI vyaMtara jyotiSI tinavirSe jAya upajai haiM / / 450 // aiseM jyotirlokakA adhikAra samApta bhyaa| iti zrI nemicaMdrAcArya viracita trilokasArameM cauthA jyotirlokakA adhikAra samApta bhayA // 4 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmAlyasaMbaMdhI dhyAnameM rakhaneyogya zloka. puttakalattavihINo dArido pNgumuukbhirNsso| cANDAlAikujAdo pajAdANAi davvaharo // 32 // . (kuMdakuMdAcAryakRta rayaNasAra ) . " devatAnivedyAnivedyagrahaNam // (zrIakalaMkAcAryakRta rAnajAtika) pramAdAddevatAdattanaivedyagrahaNa tathA // .. ++ + ityevamatarAyasya bhavantyAsrabahetavaH / / (zrImabhRtacaMdrasarikRta tatvArthasAra) devazAstragurUNAM bho nirmAlyaM svIkaroti yH|| vaMzaccheda pariprApya sa pazcAdurgatiM vrajet // 63 // (zrIsakalakIrtikRta subhASitAvali) ityAdivarNanopeta narake nissedhkaaH| labhate ca mahAduHkhaM pUjAdravyApahAriNaH // 80 // nirmAlyabhakSakA ye ca mAnavA mdmohitaaH| te'pi tatra mahAduHkhabhAjinaH syuna saMzayaH // 83 // (zrIsakalabhUSaNakRta-upadezaratnamAlA) devArcakazca nirmAlyabhoktA jIvavinAzakaH // . . * * * ityAdiduSTasaMsagai satyajetpaktibhojane // . ' (paM0 somasenakRta trivarNAcAra) parastrIgamane nUnaM devadravyasya bhakSaNe / saptamaM narakaM yAnti prANino nAtra sNshyH|| somakIrtirikata-padyumnacaritra) jo Na ya bhakkhedi sayaM tassaNa aNNassa jujjade dAduM / / bhuttassa.bhojitasahi Nasthi viseso tadoM kovi // 79 / / ... ( svAmikArtikeyAnupekSA) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ho ? tuhyAsa jara jainadharmAcaM khareM rahasya samajUna ghyAvayAca asela tara hIM pustakeM mAgaviNyAsa visarU nakA. avazya mAgavA. zAsana devatA pUjanacarcA, nirmAlyadravyacarcA, bhUmizayanacarcA azaucanirNaya, kharIpUjA - DolI pUjA - bhADotrI pUjA vagaire mahatvAcyA viSayAMvara jyAmadhye zAstrIya pramANe ca moThamoThayA vidvAna lokAMce abhiprAya deUna nibhIDapaNAne carcA kelI Ahe azI hiMdI va marAThI pustakeM avazya mAgavA. zAsanadevatApUjanacarcA marAThI | kArtikeyAnuprekSAtIla gRhasthadharma -+mizra vivAha carcA bhAga pahilA hiMdI bhAga dusarA $1 zAsanadevatApUjana va ratnakaraMDa TIkAkAra prabhAcaMdra 6 - zAsanadevatA va sahA ANe aMtara zAsanadevatA gharIM bhAlyAveLIM satkAra karUM naye yAgama - pramANatA meM zAstrArtha 1 -11- vezyAnRtya karavilyAmuLe terApaMthI paNAsa bAdhA yeIla kAya ? 8azauca nirNaya 4. nirmAlya dravyacarcA pariziSTa sacitra samyaktvardhaka mAsikAMta Alele bAvIsa lekha 4el *1. 62 bhUmizayana mUlaguNa carcA navadhAbhakticarcA marAThI 6 hiMdI bhAga 2-1paM. pAzAstrI ke lekhakA khaMDana 4samvatvavardhaka patrakA uddeza Adi aneka lekha adRSTa lekha nirmAlyadravyacarcA marAThI bhAga 1 - kharIpUjA, DaulIpUjA, bhADotrIpujA Satate kSepAMce nirasara.4= zAsanadevatA pUjana carcA marAThI NyAcA upAya ratnakaraMDa zrAvakAcAra vacanIkece marAThI bhASAMtara 6 sattAvIsa lekha sahecALIsa lekha 67 pApaNyAMcI kAraNa vyaMtarAMcyA ArAdhanepAsUna nukasAna4proSadha zabdAsaMghAce nAlI graMthakA namunA -1- paMcAmRtAbhiSeka carcA pUrvAcAryAMce utAre puruSArthasiddhayupAya sArtha marAThI -III- gurupAsti kAM hota nAhIM ? nirmAlyAcyA pApApAsUna caca akalaMka pratiSThApAThakI jAMca. tatvArthamUtrAdi paMcathAvakAcAra | sakalakIrti zrAvakAcArAce marAThI bhASAMtara - jaina vaka Depo la ru. 2 - 1 / 112 1 1 // bhAga 2 rA. jainadharmAce prAcInatva (le- baeNrisTara tata iMgzi graMthAce marAThI bhASAMtara) // 12. " 6= - Page #175 -------------------------------------------------------------------------- _