Book Title: Bhav Tribhangi
Author(s): Shrutmuni, Vinod Jain, Anil Jain
Publisher: Gangwal Dharmik Trust Raipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002685/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva tribha tribhaGgI Estication International ArcAya zrI zrutamuni Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI zrutamuni viracita bhAva tribhaGgI anuvAda / saMpAdana bra. vinoda kumAra jaina, zAstrI bra. anila kumAra jaina, zAstrI zrI varNI diga. jaina gurukula zrI varNI diga. jaina gurukula pisanahArI mar3hiyAjI pisanahArI mar3hiyA jI jabalapura jabalapura prakAzaka gaMgavAla dhArmika TrasTa nayApArA, rAyapura (ma.pra.) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 kRti - bhAva tribhaGgI praNetA - AcArya zrI zrutamuni 0 anuvAda /saMpAdana bra.vinoda jaina bra.anila jaina 0 prathama saMskaraNa maI 2000 - 1100 pratiyA~ 0 sahayoga rAzi . 25/- mAtra prApti sthAna - (1) zrI kesarI lAla kastUracaMda gaMgavAla nayApArA, rAyapura (ma.pra.) (2) bra. jineza jaina saMcAlaka - zrI varNI diga. jaina gurukula pisanahArImar3hiyA, jabalapura (ma.pra.) (3) bra.vinoda jaina zrI diga. jaina atizaya kSetra papaurAjI, jilATIkamagar3ha (ma.pra.) phona - 07683-32378 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya bra. vinoda jI, kA rAyapura AnA parva meM huA thA / ApakI sAragarbhita vANI se maiM atyadhika prabhAvita huaa| maiM prativarSa dhArmika kAryoM meM vArSika - vyaya karatA rahatA huuN| isa bAra maine brahmacArI jI se kisI upayogI kArya hetu dAna dene bAvata pUchA to Apane "bhAva tribhaGgI' nAmaka grantha kI carcA kii| maiMne saharSa svIkRti pradAna kara dii| isa grantha kA prakAzana pUjya pitA zrI kastUracaMda jI gaMgavAla evaM mAtA zrIgulAba bAIgaMgavAla kI smRti meM unakI putravadhu zrImatI urmilA gaMgavAla kara rahI haiN| zrImatI urmilA jI pitA zrI kastUracaMda evaM mAtAzrI gulAba bAI ke prati pUrNa samarpita haiN| zrI kastUracaMda evaM gulAba bAI jI ke bAre meM kyA kahA jaaye| Apa donoM hI sarala evaM udAra hRdaya vyakti the| Apa donoM kI dharma meM agAr3ha zraddhA thii| nirantara jIvana meM karttavyapatha ke sAtha-sAtha jIvana ke antima lakSya mokSa kI tarapha apakA sadaiva dhyAna banA rahatA thaa| zrAvaka ke SaT - Avazyaka karttavyoM kA nirdoSa aura samIcIna rIti se pAlana karate the| tIrtha vandanA meM ApakI atyadhika ruci thii| yahI kAraNa thA ki Apa donoM ne samasta tIrthoM kI zraddhA se pUrNa vandanA kI thii| nirantara dharma meM samaya vyatIta ho aisI bhAvanA ke kAraNa Apa laghu zAnti vidhAna se lekara siddhacakra vidhAna yathA kAla sampanna karavAte rahate the| ApakI dRSTi guNagrAhI thii| sajjanoM kA sammAna tathA durjanoM ke prati madhyastha bhAva ye donoM bhAva Apa donoM ke vyaktitva meM pUrNataH samAye huye the| sAdhu-santoM ke prati pUrNa sarmapaNa thaa| ina sabhI guNoM ke kAraNa Aja hama loga bhI dharma meM pUrNa AsthAvAn haiN| isa kRti kA sAdhu-samAja meM pUrNarUpeNa upayoga ho aisI manobhAvanA hai| prakAzaka gaMgavAla dhArmika TrasTa nayApArA, rAyapura (ma.pra.) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purovAk zrI brahmacArI vinoda kumAra jI evaM bra. anila kumAra jI nirantara svAdhyAya meM lIna rahate haiN| zrI varNI diga. jaina gurukula ke uccatama snAtaka haiN| aneka varSoM taka yahA~ adhyayana kara Apa donoM ne cAroM anuyogoM kA acchA jJAna prApta kiyA hai| usake phalasvarUpa Apake dvArA anUdita / sampAdita prakRtiparicaya, siddhAnta - sAra, dhyAnopadeza-koSa prakAzita ho cuke haiN| jinheM vidvat - samAja ne sammAnita kiyA hai| donoM hI brahmacArI pragatizIla haiM aba Apake dvArA "bhAva tribhaGgI" AcArya zrI zrutamuni viracita prakAza meM A rahI hai| isakA prakAzana gaMgavAla dhArmika TrasTa, nayApArA, rAyapura kI ora se ho rahA hai| donoM brahmacArI vidvAn isI taraha apane adhyayana kA madhuraphala samAja ko pradAna karate raheM aisI manobhAvanA hai| vinIta DA. paM. pannA lAla jaina sAhityAcArya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRdayodgAra bhAratIya darzanoM meM prAyaH karake sabhI darzanakAroM ne karma ke astitva ko svIkAra kiyA hai| usake viSaya meM jo vivecanAyeM prApta hotI haiM - usameM sarvAdhika sUkSma vyAkhyA jaina darzana kI prApta hotI hai| yahI kAraNa hai ki jaina sampradAya meM karma siddhAnta viSayaka vipula prAcIna sAhitya prApta hotA hai| jIva ke dvArA jo bhI karma kiyA jAtA hai - usakA phala kiMmAtmaka hotA hai ? aura usakA phala kitane kAla taka jIva ko bhoganA par3atA hai ? isakA vizada nirUpaNa karmakANDAdi granthoM meM dekhane ko prApta hotA hai| bhAva, pariNAma ekArthaka zabda haiN| jIva ke pA~ca asAdhAraNa bhAva hote haiM aura unhIM bhAvoM ke uttara bheda 53 ho jAte haiM / ye sabhI 53 bhAva guNasthAna evaM mArgaNAoM meM sadbhAva, abhAva aura vyucchitti rUpa se dekhe jAte haiN| unakA vizada nirUpaNa karane vAlA eka mAtra AcArya zrI zrutamuni viracita grantha bhAva tribhaGgI hai| jisakA pracAra-prasAra adhika nahIM huA hai| zrIvarNI diga. jaina gurukula ke sudhI brahmacArI dvaya zrI vinoda jI evaM zrI anilajI, ne isa grantha meM dI gaI saMdRSTiyA~ vizeSa rUpa se nirUpita karake grantha ko sAmAnya jana ke liye sulabha banA diyA hai| Apa donoM hI bhAIyoM kA adhikAdhika samaya zrutArAdhanA meM vyatIta hotA hai| " paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja ke AzIrvAda evaM preraNA se navIna pariveSa meM sthApita gurukula nirantara pragatizIla hai| gurukulavAsI brahmacArIgaNa samAjopayogI kArya ke sAtha-sAtha svahita meM bhI saMlagna hai| yaha saba kucha AcArya zrI jI evaM zrI DA.paM. pannAlAla jI kI hI kRpA kA phala hai| donoM brahmacArI bhAI gurukula meM adhyayana - adhyApana ke sAthasAtha aprakAzita mahatvapUrNa granthoM kIkhojakara anuvAda/saMpAdana kA kArya kara rahe haiN| yaha kArya stutya hai| isI prakAra zrutArAdhanA meM saMlagna rahe aisI merI manobhAvanA hai| bra. jineza jaina Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya papaurA jI sarasvatI bhavana ke avalokana ke daurAna "bhAva saMgrahAdi" nAmaka grantha prApta huA thA / bhAva tribhaGgI AcArya zrI zrutamuni dvArA viracita usI ke pRSTha bhAga meM prakAzita huI hai| graMtha kA pUrNa avalokana karane ke uparAnta aisA ahasAsa huA ki yaha graMtha mokSa sAdhakoM ke lie atyadhika upayogI siddha ho sakatA hai| saMyogase AryikA dRr3hamatImAtAjI kA varSAkAla mar3hiyA jI meM ho rahA thA / mAtAjI ko jaba vaha graMtha dikhAyA mAtAjI ko yaha graMtha atyadhika upayogI pratIta huA hamalogoM ne grantha kI upayogitA jAnakara graMtha kA anuvAda karanA prArambha kara diyaa| anuvAda pUrNa hone para pUjya AryikAzrI dRDhamati mAtAjI se mUlAnugAmI anvayArtha ke sAtha saMdRSTiyoM ko spaSTIkaraNArtha hama logoM ne samaya cAhA / mAtAjI se prAtaHkAla kA samaya mila gayA / mAtAjI dvArA anvayArtha, saMdRSTiyA~ tathA Avazyaka bhAvArtha eka bAra sarasarI dRSTi se avalokana kara liye gye| hamalogoM ko Antarika saMtuSTi huii| graMthapUrNa hone uparAnta vyavasthita kampyUTara kampojiMga ke lie de diyA gayA |kuch dinoM ke pazcAt yaha jJAta huA ki AryikA ratna zrI jJAnamati mAtAjI dvArA isa grantha kA anuvAda, pUrva meM kiyA jA cukA hai tathA vaha di. jaina triloka zodhasaMsthAna, meraTha se prakAzita bhI huA hai| prayAsa karane para mAtAjI dvArA anuvAdita prati bhI upalabdha ho gaI / mAtAjI kI prati mukhyatA se prabuddha sAdhakoM ke lie upayogI jAna par3I kintu saMdRSTiyoM kA vizeSa khulAsA hone kI dRSTi se hamalogoMne jo kArya kiyAthAvaha upayogIjAna pdd'aa| ataH isake prakAzana kA vicAra kiyA phalataH yaha kRti Apake sammukha hai| isa prakAra graMtha kA prakAzana saMbhava ho rahA hai| phira bhI kucha truTiyA~ saMbhava haiM - AzA hai ki vivakSita -viSayajJa truTiyoM kI jAnakArI avazya hI preSita kreNge| grantha meM pratipAdya viSaya - AcArya zrI zrutamuni ne paMcaparameSThI ko namaskAra kara, svarUpa kI siddhi ke lie bhavya jIvoM ko sUtrakathita mUlottara bhAvoM kA svarUpa pratipAdana karU~gA aisI, pratijJA kara, bhAvoM ke bheda-prabhedoM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA ullekha kara, guNasthAnoM aura mArgaNAoM meM saMbhava bhAvoM kA kramazaH nirUpaNa kiyA hai / grantha ke anta meM saMdRSTiyA~ prastuta kI hai| una saMdRSTiyoM meM prathama vivakSita guNasthAna athavA mArgaNA meM hone vAlI bhAva vyucchitti, pazcAt bhAva sadbhAva aura aMta meM abhAva svarUpa bhAvoM kA kathana kiyA hai| grantha meM vizeSatAe~ - prAyaH graMthakAra graMtha ke Adi meM maMgalAcaraNa karate haiM athavA Adi aura aMta meM karate haiM kintu zrI zrutamuni ne graMtha meM tIna bAra Adi, madhya aura aMta meM maMgalAcaraNa prastuta kiyA hai| bhAvoM kA svarUpa batalAte hue gAthA 22 meM kSayopazama bhAva kI paribhASA karate huye kahA hai ki - "udayo jIvassa guNo rakhaovasamio have bhAvo ||22|| arthAt jIva ke guNoM kA udaya kSayopazama bhAva hai / kSayopazama bhAva kI yaha paribhASA zabda saMjoyanA kI apekSA se navInatA prakaTa karatI hai ThIka isI prakAra audayika bhAva kI paribhASA kAyama karate huye kahA hai - "kammudayajakammuguNo odayiyo hodi bhAvo hu' ||23|| arthAt karmoM ke udaya se utpanna hone vAle karmaguNa - audayika kahalAte haiM / yaha paribhASA zabda - saMyojanA apekSA viziSTatA rakhatI hai / - zrI zrutamuni ne aupazamika cAritra kA sadbhAva 11 veM guNasthAna meM, kSAyika cAritra kA astitva 12 veM guNasthAna se 14veM guNasthAna taka tathA sarAga cAritra ko 6-10 taka svIkAra kiyA hai| karmakANDa graMtharAja meM bhAvoM kA kathana guNasthAnoM meM vivecita kiyA gayA kintu mArgaNAoM meM 53 bhAvoM kI saMyojanA karane vAlA yaha eka mAtra anupama graMtha hai| grantha meM vicAraNIya bindu - mizra guNasthAna meM AcArya zrI ne avadhidarzana kA sadbhAva svIkAra kiyA hai| jabaki dhavalAkAra ne mizra guNasthAna meM cakSu, acakSu darzana kA hI ullekha kiyA hai| tathA anya karma granthoM meM bhI do darzanoM kA sadbhAva dekhane ko milatA hai / vaikriyika mizra kAyayoga meM caturtha guNasthAna meM strIliMga ko svIkAra kiyA gayA kyoMki yahA~ 32 bhAvoM kA sadbhAva kahA gayA hai| vaikriyika mizrakAya yoga caturtha guNasthAna meM strIliMga kA sadbhAva yaha vicAraNIya viSaya hai| AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga kI saMdRSTi meM 6 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvoM kI vyucchitti darzAyI gayI hai| 6 bhAvoM kI vyucchitti kisa prakAra saMbhava hai yaha vicAraNIya hai / gAthA 64 meM bhAvastrI meM sarAgacAritra aura kSAyika samyaktva kA niSedha Apattijanaka hai / krodha, mAna, mAyA kI saMdRSTi meM sadbhAva svarUpa 40 bhAva varNita kiye gaye haiM jabaki vahA~ para 41 bhAvoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai / bhavya mArgaNA meM sabhI bhAvoM kA sadbhAva gAthA 107 meM batalAyA hai| jabaki vahA~ para abhavya bhAva kaise saMbhava yaha vicAraNIya hai ? tathA ThIka usI prakAra abhavya meM mithyAdarzana guNasthAna meM 34 bhAvoM kA sadbhAva svIkAra kiyA hai jabaki yahA~ bhavyatva bhAva ko kama karake 33 bhAva hI saMbhava haiM / AhAra mArgaNA ke anAhAraka saMdRSTi meM 1, 2, 4, 13 ye cAra guNasthAna svIkAra kiye haiM jabaki vahA~ 1, 2, 4, 13, 14, ina pA~ca guNasthAnoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai / isa grantha para kArya karanA guruoM kI kRpA se saMbhava ho sakA hai| pUjanIyA AryikA zrI dRDhamatI jI siddhAntajJa, sarala, udAra hone ke sAtha-sAtha abhIkSNajJAnopayogI hai| Apake jIvana kA pratyeka kSaNa zrutArAdhanA meM vyatIta hotA hai| Apake AzISa se hama loga bhI yahI kAmanA karate haiM ki hama logoM kA samaya bhI zrutArAdhanA meM vyatIta ho / isa grantha ke saMpAdana kArya meM varNI gurukula ke saMcAlaka zrI bra. jineza kA atyadhika sahayoga rahA hai| jaba jisa sAmagrI kI AvazyakatA par3I vaha samaya para prApta ho gii| hama donoM ApakA atyadhika AbhAra vyakta karate haiM / AzA hai ki vidvatjana ke sAtha-sAtha sAmAnya jana loga isa kRti se lAbha prApta kara sakeMge / vijaya dazamIM 20.10.99 bra. vinoda jaina bra. anila jaina Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakartA kA paricaya __ AcAryazrutamuni zrIDaoN. jyotiprasAdajI ne 17 zrutamuniyoM kA nirdeza kiyA hai| para hamAre abhISTa AcArya zrutamuni paramAgamasAra, bhAva, Asava, tribhaMgI, Adi granthoM ke racayitA haiM / ye zrutamuni mUlasaMgha dezIgaNa pustakagaccha aura kundakunda AmnAyake AcArya haiN| inake aNuvrataguru bAlenduyA bAlacandra the| mahAvrataguru abhayacandra siddhAntadeva evaM zAstraguru abhayasUri aura prabhAcandra the| AsravatribhaMgI ke anta meM apane guru bAlacandra kA jayaghoSa nimna prakAra kiyA hai - idi maggaNAsu jogo paccayabhedo mayA samAseNa / kahido sudamuNiNA jo bhAvai so jAi appasuhaM // payakamalajuyalaviNamiyaviNeya jaNakyasu pUyamAhappo / NijjiyamayaNapahAvo so bAliMdo ciraM jayaU / ArA jaina siddhAnta bhavana meM bhAvatribhaMgI kI eka tAr3apatrIya prAcIna prati hai, jisameM mudrita prati kI apekSA nimnalikhita sAta gAthAe~ adhika milatI haiN| ina gAthAoM para se grantha racayitA ke samaya ke sambandha meM jAnakArI prApta hotI hai - "aNuvadagurubAlendu mahanvade abhayacaM kasiddhaM ti / satthe'bhayasUri-pahAcaMdA khalu suyamuNisya guru // sirimUlasaMghadesiya putthayagaccha koDa kuMdamuNiNAhaM (?) / paramaNNa iMgalesabalammijAdamuNipahada (hANa) ssa // siddhatAhayacaMdassa ya sisso bAlacaMdamuNivaparo / so bhaviyakuvalayANaM ANaMdakaro sayA jayaU // saddAgama - paramAgama - takkAgama-niravasesavedI hu / vijiMdasayalaNNavAdI jayaU ciraM abhayasUrisiddhaM ti / / NayaNikkhevapamANaM jANittA vijidasayalaparasamao | varaNivaiNivahavaM diyapayapammo cArukittimuNI // NAdaNikhilatthasattho sayalaNariMdehiM pUjio vimlo| jiNamaggagamaNasUro jayau ciraM cArukittimuNI // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA kra. viSaya 1. maMgalAcaraNa evaM pratijJA vacana 2. matijJAnAdi bhAvoM kI utpatti vyavasthA 3. bhAvoM ke mUla va uttara bheda 4. caudaha guNasthAnoM meM mUlabhAva 5. mithyAtva guNasthAna meM cauMtIsa bhAva 6. caudaha guNasthAnoM meM bhAva vyucchitti 7. guNasthAnoM meM sadbhAva rUpa bhAva 8. guNasthAnoM meM abhAva bhAvoM kA kathana 9. caudaha guNasthAnoM meM bhAva tribhaGgI evaM saMdRSTi (1) 10. madhya maMgalAcaraNa va pratijJA vacana 11. tIna samyaktvoM kA sadbhAva 12. narakagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (2-11 ) 13. tiyaMcagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (12-18 ) 14. manuSyagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (19-27 ) 15. devagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA gAthA sa. pRSTha saM. 1-2 1 3-20 2-10 21-28 10-12 29-33 13-15 34 15 35-41 16-20 20-21 21 235 42 43 44 45-48 49-52 53-60 61-70 71-77 evaM saMdRSTi yA~ ( 28-42 ) 16. indriya evaM kAya mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (43-47) 17. yoga mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (48-55 ) 18. veda mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (56-58) 19. kaSAya mArgaNA evaM ajJAnatraya meM bhAva tribhaGgI 92-93 vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (59-61) 78-80 80-89 90-91 22-29 29 30-32 32-35 35-45 45-57 46-58 58-74 59-74 74-86 76-86 87-88 87-90 88-102 91-103 104 104-107 107-108 108-111 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94-97 111-115 8-102 112-116 116-120 117-121 103-104 122 105-106 20. jJAna mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (62-64) 21. saMyama mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (65-70) 22. darzana mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (71-73) 23. lezyA mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (74-76) 24. bhavya evaM samyaktva mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (77-84) 25. saMjJI mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (85-86) 26. AhAraka mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (87-88) 27. aMtima maGgalAcaraNa evaM laghutA pradarzana 107-109 122-125 125-127 126-129 129-132 131-137 133 139-141 140 141-142 143-144 110-111 112-114 115-116 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 1-14 bhAva __ "bhAvo NAma davva pariNAmo" dravya ke pariNAma ko bhAva kahate haiN| jIva dravya meM pA~ca mukhya bhAva pAye jAte haiN| aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, audayika aura paarinnaamik| ye pA~coM bhAva jIva ke svatattva aura asAdhAraNa bhAva kahe gaye haiN| kAraNa hai ki ye bhAva jIva ke alAvA anya dravyoM meM nahIM dekhe jAte haiN| ina bhAvoM ke bheda -prabheda tathA guNasthAnoM meM inakA sadbhAva nimna prakAra se hai - kra.bhAva guNasthAna kra.bhAva guNasthAna 1. aupazamika bhAva 2 bheda 27. kSAyo. samyaktva 4-12 1. aupazamika samyaktva 4-11 28. kSAyo. cAritra (sa.cA.) 6-10 2. aupazamika cAritra 29. saMyamAsaMyama 2. kSAyika bhAva 9 bheda 4. audayika bhAva 21 bheda 3. kSAyika jJAna 13-14 30. narakagati 1-4 4. kSAyika darzana 13-14 31. tiryaMcagati 1-5 5. kSAyika dAna 13-14_32. manuSyagati 6. kSAyika lAbha 13-14 33. devagati 1-4 7. kSAyika bhoga 13-14 34. krodha kaSAya 1-9 8. kSAyika upabhoga 13-14 35. mAnakaSAya 1-9 9. kSAyika vIrya 13-14 36. mAyA kaSAya 1-9 10. kSAyika samyaktva 4-14 37. lobha kaSAya 1-10 11. kSAyika cAritra 12-14 38. strIveda 3. kSAyopazamika bhAva 18 bheda 39. puruSa veda 1-9 12. mati jJAna 4-12 40. napuMsaka veda 1-9 13. zruta jJAna 4-12 41. mithyAtva 14. avadhi jJAna 4-12 42. ajJAna 1-12 15. manaHparyaya jJAna 4-12 43 asaMyama 1-4 16. kumati jJAna 1-2 44. asiddhatva 1-14 17. kuzruta jJAna 1-2 45. kRSNalezyA 1-4 18. kuavadhi jJAna 1- 2 46. nIlalezyA 1-4 19. cakSudarzana 1-12 47. kApota lezyA 1-4 20. acakSu darzana 1-12 48. pItalezyA 1-7 21. avadhi darzana * 4-12 49. padma lezyA 1-7 22 kSAyo. dAna 1-12 50. zukla lezyA 1-13 23. kSAyo. lAbha 1-12 5. pAriNAmika bhAva 3 bheda 24. kSAyo. bhoga 1-12 51. jIvatva 1-14 25. kSAyo. upabhoga 1-12 52. bhavyatva 1-14 26. kSAyo. vIrya 1-12 53. abhavyatva 1-9 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI-zrutamuni-viracitA bhAva-tribhaGgI bhaavsNgrhaaprnaamaa| (saMdaSTi-sahitA) khavidaghaNaghAikamme arahate suvididatthaNivahe ya / siddhadvaguNe siddhe rayaNattayasAhage thuve sAhU // 1 // kSapitaghanaghAtikarmaNo'rhataH suviditArthanivahAMzca / siddhASTaguNAn siddhAn ratnatrayasAdhakAn staumi sAdhUn / / anvayArthaH- (khavidaghaNaghAikamme) ghAtiyAkarmo ke samUha ko jinhoMne naSTa kara diyA hai (ya) aura (suvididatthaNivahe) padArthoM ke samUha ko acchI taraha jAna liyA hai aise (arahate) arahaMtoM kI (sidbhaTThaguNe) prApta kiyA hai ATha guNoM ko jinhoMne aise siddhe) siddhoM kI (rayaNattayasAhage) ratnatraya ke sAdhaka (sAhU) sAdhuoM kI (thuve) maiM stuti karatA hU~ arthAt unakI vaMdanA karatA huuN| idi vaMdiya paMcaguru saruvasiddhattha bhviybohtthN| suttuttaM mUluttarabhAvasarUvaM pavakkhAmi // 2 // iti vanditvA paMcagurun svarUpasiddhArtha bhavikabodhArthaM / sUtroktaM mUlottarabhAvasvarUpaM pravakSyAmi // anvayArtha:- (idi) isa prakAra (paMcagurU) paMca parameSThiyoM ko(vaMdiya) namaskAra karake (sarUvasiddhattha) svarUpa kI siddhi ke lie aura (maviyabohatthaM) bhavya jIvoM ke jJAna ke lie (suttuttaM) sUtra meM kahe gaye (mUluttarabhAvasarUva) mUla uttara bhAvoM ke svarUpako (pavakkhAmi) khuuNgaa| bhAvArtha :- isa gAthA kA prathama pada "idi paMcagurU vaMdiya" pUrva kI maGgalAcaraNa rUpagAthA sUtra se sambandha rakhatA hai pazcAt AcArya mahArAja ne graMtha karane ke hetukA pratipAdana kiyA hai kahA hai ki maiM jo bhAvoM ke svarUpa kA kathana kruuNgaa| vaha nija zuddhAtmA ke svarUpa siddhi meM tathA jo bhavya mokSecchuka hai. unheM bhAvoM ke yathArtha svarUpa ke bodha meM kAraNa hogA tathA (1) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- Page #16 -------------------------------------------------------------------------- Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAna kahate haiN| dasaNavaraNakkhayado kevaladasaNa suNAmabhAvo hu| cakkhuiMsaNapamuhAvaraNIyakhaovasamado ya / / 5 / / darzanAvaraNakSayataH ke valadarzanaM sunAmabhAvo hi / cakSurdarzanapramukhAvaraNIyakSayopazamatazca // cakkhuacakkhUohIdaMsaNabhAvA havaMti NiyameNa / paNavigghakkhayajAdA khAiyadANAdipaNabhAvA / / 6 / / cakSuracakSuravadhidarzanabhAvA bhavanti niyamena / paMcavighnakSayajAtAH kSAyika dAnAdipaMcabhAvAH // anvayArtha 5-6 (daMsaNavaraNakkhayado) darzanAvaraNIya ke kSaya se (suNAmabhAvo) sArthaka nAmavAlA (kevaladasaNa) kevala darzana hotA hai (ya) aura (cakkhuddasaNapamuhAvaraNIya) cakSudarzana hai prathama jisameM arthAt cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa aura avadhidarzanAvaraNa ke (khaovasamado) kSayopazama se (NiyameNa) niyama se (cakkhuacakkhU ohIdasaNabhAvA) cakSu, acakSu aura avadhi darzana ye tIna bhAva hote haiN| (paNavigghakkhayajAdA) pA~ca vighna arthAt antarAya karma ke kSaya se (khAiyadANAdipaNabhAvA) kSAyika dAna Adi kSAyika pA~ca bhAva pragaTa hote haiN| vizeSa - kSAyika bhAva kise kahate haiM ? / karmoM ke kSaya hone para utpanna hone vAlA bhAva kSAyika hai, tathA karmoM ke kSaya ke lie utpanna huA bhAva kSAyika hai, aisI do prakAra kIzabda vyutpatti grahaNa karanA caahie| khAovasamiyabhAvo dANaM lAhaM ca bhogamuvabhogaM / vIriyamede NeyA paNavigghakhaovasamajAdA // 7 // kSAyopazamikabhAvo dAnaM lAbhazca bhoga upabhogaH / vIryamete jJeyA paMcavighnakSayopazamajAtAH // anvayArtha 7- (paNavigghakhaovasama) pA~coM antarAya karmoM ke kSayopazama se (khAovasamiyabhAvo) kSAyopazamika bhAva rUpa (dANaM) (4) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazama se (uvasamaM caraNa) upazama cAritra (khayado khaiyaM) kSaya se kSAyika cAritra (khaovasamado) kSayomazama se (sarAgacArittaM) sarAga cAritra arthAt kSAyopazamika cAritra (hodi) hotA hai| bhAvArtha - mohanIya karma kI 28 prakRtiyA~ hotI haiN| jinameM se cAritra mohanIya kI 21 prakRtiyoM arthAt apratyAkhyAna-krodha, mAna, mAyA, lobha, pratyAkhyAna - krodha, mAna, mAyA, lobha, saMjvalana- krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda tathA napuMsaka veda ina prakRtiyoM ke upazama se upazama cAritra pragaTa hotA hai| yaha cAritra gyArahaveMguNasthAna arthAt upazAnta moha nAmaka guNasthAna meM pAyA jAtA hai tathA cAritra mohanIya kI 21 prakRtiyoM ke kSaya se jo cAritra pragaTa hotA hai use kSAyika cAritra kahate haiM yaha cAritra kSINa moha arthAt vArahaveM guNasthAna se prAraMbha hokara ayoga kevalI tathA siddhoM ke bhI pAyA jAtA hai| cAritra mohanIya kI 21 prakRtiyoM ke kSayopazama se sarAga cAritra arthAt kSAyopazamika cAritra hotA hai yaha cAritrachaTaveMguNasthAna se dasaveMguNasthAna taka pAyA jAtA hai aisA AcArya mahArAja kA abhimata hai| AdimakasAyabArasakhaovasama sNjlnnnnoksaayaannN| udayeNa (ya) jaM caraNaM sarAgacAritta taM jANa ||1|| AdimakaSAyadvAdazakSayopazamena sNjvlnnokssaayaannaaN| udayena 'ca' yaccaraNaM sarAgacAritraM tajjAnIhi / / . anvayArtha - (AdimakasAyabArasakhaovasama) Adi kI bAraha kaSAya ke kSayopazama se aura (saMjalaNaNokasAyANaM) saMjvalana kaSAya aura nava nokaSAya ke udaya se(jaM caraNaM) jo cAritra hotA hai (taM) usako (sarAgacArittaM) sarAgacAritra arthAt kSAyopazamika cAritra (jANa) jAnanA caahie| bhAvArtha - anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAna, pratyAkhyAna, krodha, mAna, mAyA aura lobha ina bAraha kaSAyoM ke kSayopazama tathA saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha aura navano kaSAya ke udaya seto cAritra hotA hai usako sarAga cAritra kahate haiN| (6) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majjhimakasAyaaDa uvasame hu saMjalaNaNokasAyANaM / khaiuvasamado hodi hu taM caiva sarAgacArittaM // 12 // madhyamaka SAyASTopazame hi saMjvalananokaSAyANAM / kSayopazamato bhavati hi taccaiva sarAgacAritraM // anvayArtha - ( majjhimakasAya aDa uvasame ) madhya kI ATha arthAt apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAyoM kA upazama hone para (ca) tathA (saMjalaNaNokasAyANaM) saMjvalana kaSAya aura no nava kaSAyoM ke (khaiuvasamado) kSayopazama se jo cAritra ( hodi) hotA hai, (taM eva) vahI (sarAgacAritraM) sarAgacAritra hai / jIvadi jIvissadi jo hi jIvido bAhirehiM pANehiM / abbhaMtarehiM NiyamA so jIvo tassa pariNAmo // 13 // jIvati jIviSyati yo hi jIvitaH bAhyaiH prANaiH / abhyantaraiH niyamAt sa jIvastasya pariNAmaH || anvayArtha - (jo ) jo (bAhire hiM) indriya, bala, Ayu, zvAsocchavAsa rUpa bAhya tathA (abbhaMtarehiM) jJAna darzana rUpa abhyantara (pANehiM) prANoM se (jIvadi) jItA hai, ( jIvissadi ) jIvegA aura (jIvido ) jItA thA (so NiyamA) vaha niyama se (jIvo) jIva hai (tassa) usa jIva kA (pariNAmo) pariNAma jIvatva bhAva hai / bhAvArtha- jo pA~ca indriya- sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra tIna bala - manabala, vacana bala aura kAya bala, Ayu aura zvAsocchavAsa ina dasa bAhya prANoM se tathA jJAna, darzana rUpa abhyantara prANoM se jItA hai, jItA thA tathA jIvegA vaha jIva hai / abhyantara prANa se tAtparya jIva kA jJAna darzana rUpa upayogAtmaka pariNAma hai / yahA~ para " tassa pariNAmoM " zabda se jIva ke pAriNAmika bhAvoM meM se jIva ke jIvatva bhAva kA grahaNa kiyA gayA hai kyoMki AgAmI gAthA meM bhavyatva aura abhavyatva ke svarUpa kA kathana karate hu do pAriNAmika bhAva kahe gaye hai ataH uparyukta gAthA meM tIsare jIvatva rUpa pAriNAmika bhAva ko grahaNa karanA cAhie / (7) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rayaNattayasiddhIe'NaMtacauTTa yasaruvago bhaviduM / juggo jIvo bhavvo tavivarIo abhabvo du / / 14 / / ratnatrayasidvayA'nantacatuSTa yasvarUpako bhavituM / yogyo jIvo bhavyaH tadviparIto'bhavyastu / anvayArtha 14- (rayaNattaya siddhIe) ratnatraya kI siddhi se (aNaMtacauTTayasarUvago)ananta catuSTaya svarUpa(bhavituM juggo) hone ke yogya (mavvo) bhavya hai (tanvivarIo) isake viparIta (jIvo) jIva (abhavvo du) abhavya hai| bhAvArtha- samyagdarzana, samyagjJAna, samyaJcAritrarUparatnatraya kI siddhi aura ananta darzana, jJAna, sukha tathA anantavIrya rUpa ananta catuSTaya ko prApta karane kI kSamatA vAlA jIva bhavya hai| jo samyagdarzana Adi guNoM kI pragaTa karane kI yogyatA se rahita hai vaha abhavya hai| jIvANaM micchu dayA aNaudayAdo ataccasaddhANaM / havadi hutaM micchattaM aNaMtasaMsArakAraNaM jANe // 15 // jIvAnAM mithyAtvodayAdanodayato'tattvazraddhAnaM / bhavati hi tanmithyAtvaM anaMtasaMsArakAraNaM jAnIhi // anvayArtha - (jIvANaM) jIvoM ke (micchu dayA) mithyAtva ke udaya se aura (aNaudayAdo) anantAnubaMdhI ke udaya se jo (ataccasaddhANaM) atattva zraddhAna (havadi) hotA hai (taM) usa (micchatta) mithyAtva kahate haiN| (hu) nizcaya se (aNaMtasaMsArakAraNaM) usako ananta saMsAra kA kAraNa (jANe) jaano| apacakkhANudayAdo asaMjamo paDhamacaUguNaTThANe / paccakkhANudayAdo desajamo hodi desaguNe / / 16 / / apratyAkhyAnodayAt asaMyamaH prathamacaturguNasthAne / pratyAkhyAnodayAddezayamo bhavati dezaguNe // anvayArtha - (paDha macaUguNaTThANe) prathama cAra guNasthAnoM meM (apacakkhANudayAdo) apratyAkhyAna ke udaya se (asaMjamo) asaMyama hotA hai evaM (desaguNe) dezavirata guNasthAna meM (paccakhANudayAdo) (8) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyAkhyAna ke udaya se (desajamo) deza saMyama (hodi) hotA hai| gadiNAmudayAdo (cau) gadiNAmA vedtidyudyaado| liMgattayabhAva (vo) puNa ksaayjogppvittidolessaa||17|| gatinAmodayAt gatinAmA vedatrikodayAt / liMgatrayabhAvaH punaH kaSAyayogapravRttito lezyAH // anvayArtha -(gadiNAmudayAdo) gatinAma karma ke udaya se(gadiNAmA) naraka gati Adi cAra gati hotI hai / (vedatidayaudayAdo) tIna vedoM arthAt strIveda, puruSavedaevaM napuMsakaveda ke udaya se(liMgattayabhAva) tIna liMga rUpa bhAva hote haiM (puNa) tathA (kasAya jogappavittido) kaSAya se yukta yoga kI pravRtti ko(lessA) lezyA kahate haiN| jAva du kevalaNANassudao Na havedi tAva aNNANaM / kammANa vippamukko jAva Na tAvadu asiddhattaM // 18 // yAvattu ke valajJAnasyodayo na bhavati tAvadajJAnaM / karmaNAM vipramokSo yAvanna tAvattu asidvatvaM // anvayArtha 18- (jAva du) jaba taka (kevalaNANassudao) kevala jJAna kA udaya (Na havedi) nahIM hotA hai (tAva du) taba taka (aNNANa) ajJAna hai (jAva) jabataka (kammANa vippamukko Na) karmoM se rahita nahIM hotA hai (tAva) taba taka (asiddhatva) asiddhatva rUpa audayika bhAva (havedi) hotA hai| kohAdINudayAdo jIvANaM hoti caukasAyA hu / idi savvuttarabhAvuppattisarUvaM viyANAhi // 19 // krodhAdInAmudayAt jIvAnAM bhavanti catuSkaSAyA hi / iti sarvottarabhAvotpattisvarUpaM vijAnIhi // anvayArtha - (kohAdINudayAdo) krodhAdi ke udaya se (jIvANaM) jIvoM ke (hu) nizcaya se (caukasAyA) cAra kaSAyeM (hoti) hotI hai| (idi) isI prakAra (savvuttarabhAvuppattisarUva) sabhI uttara bhAvoM kI utpatti ke svarUpa ko (viyANAhi) jAnanA caahie| (9) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasamasarAgacariyaM khaiyA bhAvAyaNavayamaNapajjaM / rayaNattayasaMpattesuttamamaNuvesu hoti khalu // 20 // upazamasarAgacAritraM kSAyikA bhAvAzca nava ca manaHparyayaH / ratnatrayasamprApteSu manuSyeSu bhavanti khalu // anvayArtha - (khalu) nizcaya se (uvasamasarAgacariyaM) upazama cAritra, sarAgacAritra (ya) aura (Nava) nau (bhAvA) bhAva (khaiyA) kSAyika (ya) aura (maNapajjaM) manaHparyayajJAna ye sabhI bhAva (rayaNattayasaMpattesuttamamaNuvesu) ratnatraya se sahita uttama manuSyoM (munigaNoM) meM (hoti) hote haiN| iti pIThikA - vicAraNaM / bhAvA khaiyo uvasama misso puNa paarinnaamiodio| edesaM (siM) bhedANavaduga aDadasatiNNi igiviisN||21|| bhAvAH kSAyika aupazamiko mizraH punaH pAriNAmika audaayikH| eteSAM bhedA nava dvau aSTAdaza traya ekaviMzatiH // anvayArtha - (khaiyo) kSAyika (uvasama) aupazamika (misso) mizra arthAt kSAyopazamika (pAriNAmiodaio) pAriNAmika aura audayika ye pA~ca (bhAvA) bhAva hai (edesaM bhedA) ina bhAvoM ke bheda kramazaH (Nava) nau (duga) do (aDadasa) aThAraha (tiNNi) tIna aura (igivIsaM) ikkIsa haiN| bhAvArtha - kSAyika, aupazamika, kSAyopazamika audayika aura pAriNAmika ye pA~ca bhAva haiN| kSAyika bhAva ke no bheda, aupazamika bhAva ke do bheda, kSAyopazamika bhAva ke aThAraha bheda audayika bhAva ke ikkIsabheda tathA pAriNAmika bhAva ke tIna bheda hote haiN| ina bhedoM ke nAma Age kI gAthAoM se jAnanA caahie| kammakkhae hu khaio bhAvo kammuvasamammi uvsmiyo| udayo jIvassa guNo khaovasamio have bhAvo // 22 // karmakSaye hi kSayo bhAvaH karmopazame upazamakaH / udayo jIvasya guNaH kSayopazamako bhavet bhAvaH // (10) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNaNiravekkhabhavo sahAviyo pAriNAmio bhaavo|| kammudayajakammuguNo odayiyo hodi bhAvo hu / / 23 / / kAraNanirapekSabhavaH svAbhAvikaH pAriNAmiko bhaavH| karmodayajakarmaguNaH audayiko bhavati bhAvo hi // anvayArtha - (kammakkhae) karmoM ke kSaya se(khaio bhAvo) kSAyika bhAva (kammuvasamammi) karmoM kA upazama hone para (uvasamiyo) aupazamika bhAva (jIvasya guNo udayo) jIva ke guNoM kA udaya athavA kSayopazama rUpa bhAva se (khaovasamio) kSAyopazamika (bhAvo have) bhAva hotA hai| (kAraNaNiravekkhabhavo) kAraNoM kI apekSAse rahita hone vAlA arthAt karmoM ke udaya, upazama AdikI apekSAserahita(sahAviyo) svabhAvika (pAriNAmio) pAriNAmika (bhAvo) bhAva hotA hai / (kammudayajakammuguNo) kake udayase utpanna hone vAle karmake guNabhAva (odayiyo) audayika (bhAvo) bhAva (hodi) kahalAte haiN| bhAvArtha- karmoM ke kSaya se kSAyika, upazama se aupazamika bhAva hote haiM tathA kSAyopazamika bhAva kI paribhASA karate huye AcArya mahArAja kahate haiM ki jIva ke guNoM kA udaya kSAyopazamika bhAva hai arthAt yahA~ isa bhAva meM jIva ke kucha guNa prakaTa rahate haiM isa prakAra jAnanA cAhiye / kAraNoM se nirapekSa arthAt karmoM ke udaya, upazama Adi kI apekSA rahita pAriNAmika bhAva kahalAte haiM tathA karmoM ke udaya se utpanna hone vAle karmabhAva audayika bhAva kahe jAte haiM, arthAt karmoM ke udaya meM hone vAle bhAva audayika bhAva jAnanA caahie| kevalaNANaM daMsaNa samma cariyaM ca dANa lAhaM ca / bhoguvabhogavIriyamede Nava khAiyA bhAvA // 24 / / kevalajJAnaM darzanaM samyaktvaM cAritraM ca dAnaM lAbhazca / bhogopabhogavIrya ete nava kSAyikA bhAvAH / / anvayArtha - (kevalaNArNa) kevalajJAna (dasaNa) kevaladarzana (samma) samyaktva (cariya) cAritra (dANaM) dAna (lAha) lAbha (bhoguvabhogavIriyamede ca) bhoga, upabhoga aura vIrya ye (Nava) nava (khAiyA bhAva) (11) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- Page #26 -------------------------------------------------------------------------- Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlabhAva (visuddhe) vizuddhi kI apekSA (NAyavvA) jAnanA caahie| bhAvArtha - mithyAtva, sAsAdana aura mizra ina tIna guNasthAnoM meM audayika, kSAyopazamika, pAriNAmika ye tIna bhAva, asaMyata, dezasaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata ina cAra guNasthAnoM meM pA~coMbhAva, upazama zreNI ke cAra guNasthAnoM meM pA~coM bhAva, kSapaka zreNI meM audayika, kSAyopazamika, kSAyika aura pAriNAmika ye cAra bhAva tathA sayoga, ayoga kevalI ke kSAyika, audayika aura pAriNAmika tIna bhaav| isa prakAra guNasthAnoM meM mUla bhAvoM kI saMyojanA jAnanA caahie| khayigo hu pAriNAmiyabhAvo siddhe havaMti nniymenn| itto uttarabhAvo kahiyaM jANaM guNaTThANe / / 31 / / kSAyiko hi pAriNAmikabhAvaH siddhe bhavataH niyamena / ita uttarabhAvaM kathitaM jAnIhi guNasthAne // anvayArtha -(siddhe) siddhoM meM (NiyameNa) niyama se (khayigo) kSAyika aura (pAriNAmiyabhAvo) pAriNAmika bhAva (havaMti) hote hai (itto) isake Age (guNaThANe) guNasthAnoM meM (uttarabhAvo) uttara bhAvoM ko (kahiyaM) kahate haiM so (jANaM) jaano| ayadAdisu sammattati-saNNANatigohidasaNaM dese / desajamo chtttthaadisusraagcriyNcmnnpjjo|| 32 / / ayadAdiSu samyaktvatrisajjJAnatrikAvadhidarzanaM deze / dezayamaH SaSThAdiSu sarAgacAritraM ca manaHparyayaH // anvayArtha - (ayadAdisu) caturtha Adi guNasthAnoM meM (sammattati) tIna samyaktva (saNNANatiga) tIna samyagjJAna (ohidasaNaM) avadhi darzana (dese) dezavrata arthAt paMcama guNasthAna meM (desajamo) dezasaMyama (chaTThAdisu)chaThave Adi guNasthAnoM meM sarAgacariyaM) sarAgacAritra (ca) aura (maNapajjo) manaHparyayajJAna hotA hai| bhAvArtha- cauthe guNasthAnase bArahaveM guNasthAna taka upazama samyaktva, cauthesesAtaveMguNasthAna taka vedakasamyaktvaevaM cauthesecaudahaveMguNasthAna taka kSAyika samyaktvA isa prakAra caturtha guNasthAna se caudahaveM guNasthAna (14) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taka tInoM samyaktvoM kA uparokta prakAra se kathana jAnanA caahiye| cauthe se bArahaveM taka mati, zruta, avadhi ye tIna samyagjJAna aura avadhidarzana pAye jAte haiN| paMcama guNasthAna meM dezasaMyama, chaThe se dasaveM taka sarAgacAritra aura chaThe se lekara bArahaveM taka manaH paryayajJAna hotA hai| saMte uvasamacariyaM khINe khAiyacaritta jiNa siddhe| khAiyabhAvA bhaNiyA sesaM jANehi gunntthaanne|| 33 / / zAnte upazamacaritaM kSINe kSAyikacaritaM jine siddhe / kSAyika bhAvA bhaNitAH zeSaM jAnIhi guNasthAne / anvayArtha - (saMte) upazAnta moha guNasthAna meM (uvasamacariyaM) upazama cAritra (khINe) kSINamoha guNasthAna meM (khAiyacaritta) kSAyika cAritra evaM (jiNa) jina arthAt terahaveM aura caudahaveM guNasthAna meM tathA (siddhe) siddhoM meM (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (bhaNiyA) kahe gaye / (sesa) tathA zeSa bhAvoM ko (guNaThANe) guNasthAnoM meM (jANehi) jAnanA caahiye| odaiyA cakkhudugaM'NNANati dANAdipaMca pariNAmA / tiNNeva savva milidA micchaM cautIsabhAvAhu / / 34 / / audayikAH cakSurdvikaM ajJAnatrikaM dAnAdipaMca pariNAmAH / traya eva sarve militA mithyAtve catustriMzadbhAvAH sphuTaM // anvayArtha -(odaiyA) ikkIsa audayika bhAva (cakkhudurga) cakSu, acakSu darzana (aNNANati) ajJAna tIna (dANAdipaMca) dAnAdi pA~ca labdhiyA~ (pariNAmA tiNNeva) tInoM pAriNAmika bhAva ye (savva) sabhI (milidA) milakara (cautIsabhAvA) cautIsa bhAva (micchaM) mithyAtva guNasthAna meM hote haiN| bhAvArtha - gati 4, kaSAya 4, liMga 3, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, lezyA 6, asiddhatvaye audayika bhAva ke 21 bheda, cakSudarzana, acakSudarzana, kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, dAna, lAbha bhoga, upabhoga, vIrya, jIvatva, bhavyatva aura abhavyatva isa prakAra sabhI saMyukta karane para cautIsa bhAva mithyAtva guNasthAna meM jAnanA caahie| (15) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dubhi ti bha viga-tti duga duNNiteraM ca / igi aDa che do bhAvassa'jogiaMtesu ThANesu // 35 | dvika- trika- namaH SaT - dvika nabhaH - tri-namaH - dvitrika - dvikA - dvau trayodaza ca / aSTau chedaH bhAvasyAyogyanteSu sthAneSu - ekaH || anvayArtha - (duga) do (tiga) tIna (Nabha) zUnya (cha) chaha (duga) do (bha) zUnya (ti) tIna (Nabha) zUnya (viga tti) do guNasthAnoM meM tIna-tIna (duga) do (duNNi) do (teraM) teraha (igi) eka (ca) aura (aDa) ATha (bhAvassa ) bhAva kI (ajogiaMtesu ThANesu) ayoga kevala guNasthAna paryanta kramazaH (che do) vyucchitti hotI hai| bhAvArtha - isa gAthA meM prathama guNasthAna se ayoga kevalI guNasthAna taka bhAvoM kI vyucchitti kA krama kA nirUpaNa kiyA gayA hai| prathama guNasthAna do bhAvoM kI dUsare sAsAdana meM tIna bhAvoM kI, tIsare guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM hotI hai / cauthe guNasthAna meM chaha bhAvoM kI, pA~cave guNasthAna meM do bhAvoM kI, chaThaveM pramatta saMyata guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM hotI hai| sAtaveM meM tIna bhAvoM kI, AThaveM meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM, navameM meM chaha arthAt saveda bhAga ke anta meM tInoM vedoM kI evaM aveda bhAga ke anta meM krodha, mAna, mAyA kI vyucchitti hotI hai| dasaveM meM do, gyArahaveM meM do, bArahaveM meM teraha, terahaveM meM eka aura caudahaveM meM ATha bhAvoM kI vyucchitti hotI hai / vizeSa - jo bhAva jisa guNasthAna taka pAyA jAtA hai Age ke guNasthAna meM usakA abhAva ho jAtA hai usa bhAva kI usI guNasthAna ke anta meM vyucchitti samajhanA cAhiye / yathA - mithyAtva bhAva mithyAtva guNasthAna taka hI rahatA hai Age dUsare sAsAdana meM iMsakA abhAva hai, ataH prathama guNasthAna meM mithyAtva kI vyucchitti ho jAtI hai / micche miccha mabhavvaM sANe aNNANatidayamayadamhi / kiNhAditiNi lessA asaMjamasuraNirayagadicche do // 36 | (16) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtve mithyAtvamabhavyatvaM sANe'jJAnatritayamayate / kRSNAditisro lezyAH asaMyamasuranarakagaticche daH // anvayArtha - (micche) mithyAtva guNasthAna meM (miccha mabhavvaM) mithyAtva, abhavyatva (sANe) sAsAdana guNasthAna meM (aNNANatidayaM) tIna ajJAna (ayadamhi) asaMyataguNasthAna meM (kiNhAditiNNi) kRSNAdi tIna (lessA) lezyAyoM kI (asaMja) asaMyama, (asuraNirayagadi) devagati aura naraka gati kI (che do)vyucchitti hotI hai| . bhAvArtha - mithyAtva guNasthAna meM mithyAtva aura abhavyatva ina do bhAvoM kA vyuccheda hotA hai| sAsAdana guNasthAna meM tIna ajJAna-kumati, kuzruta aura vibhaGgAvadhi ina tIna kSAyopazAmika bhAvoM kAvyucchedahojAtA hai| tIsare guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM hotI hai, tathA avirata guNasthAna meM kRSNAdi tIna azubha lezyA, asaMyama, devagati aura narakagati ina chaha audayika bhAvoM kA viccheda ho jAtA hai| desaguNe desajamo tiriyagadI appamattaguNaThANe / teUpammAlessA vedagasammattamidi jANe / / 37 / / dezaguNe dezayamastiryaggatiH apramattaguNasthAne / tejaHpadmalezye vedaka samyaktvamiti jAnIhi // anvayArtha 37- (dezaguNe) dezavrata guNasthAna meM (desajamo) dezasaMyama aura (tiriyagadI) tiryaMca gati (appamattaguNaThANe) apramattaguNasthAna meM (teU pammAlessA) pIta, padmalezyA tathA (vedagasammattamidi) vedaka samyaktva kI vyucchitti hotI hai| isa prakAra (jANe) jAnanA caahie| bhAvArtha - pA~caveM guNasthAna meM saMyamAsaMyama aura tiryaMcagati ina do kI vyucchitti; pramatta.saMyata guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM evaM sAtaveM guNasthAna meM pIta lezyA, padma lezyA aura vedaka samyaktva ina tIna bhAvoM kI vyucchitti ho jAtI hai| aNiyaTTidugadubhAge vedatiyaM koha mANa mAyaM ca / suhamesarAgacariyaM lohosNteduuvsmaabhaavaa||38|| (17) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anivRttidvidvibhAge vedatrikaM krodho mAno mAyA ca / sUkSme sarAgacAritraM lobhaH zAnte tu upazamau bhAvau // anvayArtha - (aNiyaTTi dugadubhAge) anivRttikaraNa guNasthAna ke do bhAgoM meM arthAt saveda bhAga aura aveda bhAga meM kramazaH (vedatiyaM) tIna veda (ca) aura (koha mANa mAyaM) krodha, mAna, mAyA (suhame) evaM sUkSmasAmparAya guNasthAna meM (sarAgacariyaM) sarAgacAritra (loho) aura lobha (saMte) tathA upazAMta moha guNasthAna meM (uvasamA bhAvA) aupazamika bhAvoM kI vyucchitti hotI hai / bhAvArtha- AThaveM apUrvakaraNa guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM hotI hai nauveM anivRttikaraNa guNasthAna ke do bhAga haiM - veda sahita aura vedarahita / vedasahita - saveda bhAga meM puMveda, strIveda aura napuMsaka ina tIna vedoM kI tathA vedarahita bhAga ke anta meM krodha, mAna, mAyA ina kaSAyoM kI, isa prakAra isa guNasthAna meM chaha bhAvoM kI vyucchitti hotI hai / dasaveM guNasthAna meM sarAgacAritra aura lobha kaSAya ina do bhAvoM kI vyucchitti hotI hai evaM upazAnta moha guNasthAna meM aupazamika samyaktva (dvitIyopazama samyakatva) aura aupazamika cAritra ina bhAvoM kI vyucchiti ho jAtI hai / khINakasAe NANacaukkaM daMsaNatiyaM ca aNNANaM / paNa dANAdi sajoge sukkalese gavo che do ||39|| kSINakaSAe jJAnacatuSkaM darzanatrikaM cAjJAnaM / paMca dAnAdayaH sayoge zuklalezyAyA gataH chedaH // anvayArtha - ( khINakasAe) kSINakaSAya guNasthAna meM (NANacaukkaM ) cArajJAna (daMsaNatiyaM) tIna darzana (aNNANaM) ajJAna (ca) aura (dANAdi) kSAyopazamika dAnAdi (paNa) pA~ca kI labdhiyoM aura (sajoge) sayoga kevala guNasthAna meM (sukkalese) zuklalezyA kA ( gavo che do) abhAva arthAt vyucchitti ho jAtI hai / bhAvArtha - bArahaveM guNasthAna meM mati, zruta, avadhi aura manaHparyaya jJAna, cakSu, acakSu, avadhidarzana, ajJAna, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya pA~ca kSAyopazamika lbdhiyaaN| isa prakAra kula 13 bhAvoM kI vyucchitti 12 veM (18) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna meM jAnanA cAhie tathA sayoga kevalI guNasthAna meM zukla lezyA mAtra kI vyucchitti jAnanA caahiye| dANAdicaU bhavvamasiddhattaM maNuyagadi jahakkhAdaM / cArittamajogijiNe vucche do hoti bhAve do // 401 dAnAdicatuH bhavyatvamasiddhatvaM manuSyagatiH yathAkhyAtaM / cAritramayogijine vyucchedaH bhavataH bhAvau dvau / / anvayArtha - (ajogijiNe) ayoga kevalI guNasthAna meM (dANAdicaU) dAnAdi cAra arthAt dAna, lAbha, bhoga, upabhoga (bhavvamasiddhattaM) bhavyatva, asiddhatva (maNuyagadi) manuSyagati (jaha-kkhAdaM cArittaM) yathAkhyAta cAritra ina ATha bhAvoM kI (vucche do) vyucchitti (hoti) hotI hai| (bhAve do) mAtra do bhAva pAye jAte haiN| yahA~ do bhAva se kSAyika aura pAriNAmika bhAva grahaNa karanA caahiye| aisA yahA~ AcArya mahArAja kA abhiprAya jJAta hotA hai| bhAvArtha - ayogakevalI guNasthAna meM kSAyika dAna, kSAyika lAbha, kSAyika bhoga, kSAyika upabhoga ye cAra bhAva evaM bhavyatva, asiddhatva, manuSyagati aura yathAkhyAta cAritra ina ATha bhAvoM kI vyucchitti ho jAtI hai| ayogakevalI ke kSAyika dAnAdi kI vyucchitti kaise ghaTita hotI hai to isakA samAdhAna isa prakAra hai ki abhayadAna Adi ke lie zarIra nAmakarma aura tIrthakara nAmakarma ke udaya kI apekSA rahatI hai| jabaki siddha parameSThiyoM meM zarIra nAmakarma aura tIrthaMkara nAmakarma kA abhAva hai| kintu siddha parameSThI ke kSAyika dAnAdilabdhiyoM kA sadbhAva Agama meM kahA gayA hai| isa viSaya meM sarvArtha siddhi meM Agata zaMkA samAdhAna dRSTavya hai| zaMkA - yadikSAyika dAna Adi bhAvoM ke nimitta se abhayadAna Adi kArya hote haiM to siddhoM meM bhI unakA prasaMga prApta hotA hai ? samAdhAna -yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki ina abhayadAna Adi ke hone meM zarIra nAmakarma aura tIrthaMkara nAmakarma ke udaya kI apekSA rahatI hai| parantu siddhoM ke zarIra nAmakarma aura tIrthakara nAmakarma nahIM hote, ataH unake abhayadAna Adi prApta nahIM hote| (19) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA - to siddhoM ke kSAyika dAna AdibhAvoMkAsadbhAva kaisemAnA jAya? samAdhAna- jisa prakAra siddhoM ke kevalajJAna rUpa se anantavIrya kA sadbhAva mAnA gayA hai usI prakAra paramAnanda aura avyAbAdha rUpase hI unakA siddhoM ke sadbhAva hai| (sa.si. 2/4). kevalaNANaM daMsaNamaNaMtaviriyaM ca khaiyasammaM ca / jIvattaM cede paNa bhAvA siddhe havaMti phuDa // 41 / / kevalajJAnaM darzanamanantavIryaM ca kSAyikasamyaktvaM ca / jIvatvaM caite paMca bhAvA siddhe bhavanti sphuTa / anvayArtha - (siddhe) siddhoM meM (phuDa) nizcaya se (kevalaNANaM) kevalajJAna (dasaNamaNaMtaviriyaM) kevaladarzana anantavIrya (khaiyasamma) kSAyika samyaktva (ca) aura (jIvattaM) jIvatva (ede) ye (paNa) pA~ca (bhAvA) bhAva (havaMti) hote haiN| cadutigadgachattIsaM tisuigitIsaMca addddpnnviisN| dugaigivIsaM vIsaM cauddasa terasa bhAvA hu / / 42|| catustrikadvikaSatriMzat triSu ekatriMzacca assttaassttpNcvishti| dvikaikaviMzatiH viMzatiH caturdaza trayodaza bhAvA hi // anvayArtha - mithyAtva Adi guNasthAnoM meM kramazaH (cadudugatigachattIsa) cautIsa bhAva, battIsa bhAva, tetIsa bhAva, chattIsa bhAva(tisu) aura tIna guNasthAnoM meM 5veM, 637veMguNasthAna meM (igitIsaM) ikatIsaikatIsa bhAva, (aDaDa paNavIsaM) aTThAisa-aTThAisa, paccIsa bhAva (dugaigivIsaM) vAIsa bhAva, ikkIsa bhAva (bIsaM) bIsa bhAva (cauddasa) caudaha bhAva (ca) aura (terasa bhAvA hu) teraha bhAva hote haiN| bhAvArtha - prathama guNasthAna meM cauMtIsa bhAva hote haiM, dUsare sAsAdana guNasthAna meM battIsa, tIsare meM tetIsa. cauthe guNasthAna meM chattIsa, pA~caveM, chaThaveM, sAtaveM guNasthAnoM meM ikatIsa -ikatIsa, apUrvakaraNa nAmaka AThaveM guNasthAna meM aTThAIsa navameM ke savedabhAga meM aTThAIsa, avedabhAga meM paccIsa, dasaveM meM bAbIsa, gyArahaveM meM ikkIsa, bArahaveM meM bIsa, terahaveM meM caudaha aura caudahaveM guNasthAna meM teraha bhAva hote haiN| (20) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa - gAthA meM prathama caraNa 'cadutigadugachattIsaM tisu' isameM tiga ke sthAna para duga aura duga ke sthAna tiga pATha kara diyA hai - karmakANDa grantha ke AdhAra pr| uNaigivIsaM vIsaM sattarasaM tisu ya hoti vAvIsaM / paNapaNa aTThAvIsaM igdugtignnvytiistaalsmbhaavaa||43|| ekAnnaikaviMzatiH viMzatiH saptadaza triSu ca bhavanti dvA viMzatiH / paMcapaMcASTAviMzatiH ekadvikatrikanavakatriMzaccatvAriMzadbhAvAH // anvayArtha - mithyAtvAdi cAra guNasthAnoM meM kramazaH (uNaigivIsaM) unnIsa bhAva ikkIsa bhAva (vIsaM) vIsa bhAva (sattarasaM) sattaraha bhAva (tisu) tathA tIna guNasthAnoM meM arthAt 5veM, 6veM aura 7 veM guNasthAna meM (vAvIsaM) vAIsa -vAIsa , (paNapaNaaTThAvIsaM) paccIsa bhAva, paccIsa, aTThAIsa (iga dugatigajaNavayatIsa) ikatIsa , unatAlIsa aura (tAlasamabhAvA) cAlIsa bhAva kramazaH abhAva rUpa hote haiN| bhAvArtha - prathama guNasthAna meM unnIsa bhAvoM kA abhAva, dUsare guNasthAna meM ikatIsa, tIsare meM bIsa, cauthe meM sattaraha, pA~caveM, chaThaveM, sAtaveM meM bAIsabAIsa, AThaveM guNasthAna meM evaM navameM guNasthAna ke savedabhAga meM paccIsapaccIsa, navameM guNasthAna ke avedabhAga meM aTThAIsa, dasaveM meM ikatIsa, gyArahaveM meM battIsa, bArahaveM meM tetIsa, terahaveM meM unatAlIsa aura caudahaveM guNasthAna meM cAlIsa bhAva abhAvarUpa hote haiN| guNasthAnatribhaGgI samApsA (21) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.1 guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva | 34 [cakSu darzana, | 19 [aupazamika, abhavyatva) acakSudarzana, kumati, samyaktva, aupazamika, kuzruta,kuavadhi jJAna cAritra, kSAyika pAMca kSAyopazamika pAMca labdhi- dAna, lAbha, labdhi, (dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, bhoga, upabhoga, vIrya) kevalajJAna, cAra gati ,manuSyagati, kevaladarzana,kSAyika tithaMca gati, deva gati, samyaktva, kSAyika naraka gati) (kRSNa, cAritra, matijJAna, zruta nIla, kApota, pIta, jJAna, avadhijJAna, manaH padma, zukla lezyA, paryaya jJAna,avadhidarzana, strI liMga, pulliMga, 'kSAyopazamika napuMsaka liMga) cAra samyaktva, sarAga kaSAya (krodha, mAna, cAritra, saMyamAsaMyama] mAyA, lobha) ajJAna asiddhatva,asaMyama, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 (jIvatva, bhavyatva, abhavyatva)] sAsAdana 3 (kumati, | 32 ( cakSudarzana, aupazamika, kuzruta, | acakSudarzana, kumati, | samyakatva, aupazamika kuavadhi, kuzruta, kuavadhi jJAna cAritra, kSAyika pAMca jJAna) kSAyopazamika pA~ca labdhi, kevalajJAna, kevala labdhi, cAra gati, darzana, kSAyika samyaktva, lezyA 6, tIna liMga, kSAyika cAritra, mati, cAra kaSAya, ajJAna zruta, avadhi, manaH paryaya asiddhatva, asaMyama, jJAna, avadhi-darzana, jIvatva, bhavyatva] kSAyopazamika samyaktva,sarAga cAritra, saMyamAsaMyama,mithyAtva, abhavyatva (22) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 3. mizra (33) [cakSudarzana, | (20) aupazamika acakSudarzana, samyaktva, aupazamika avadhidarzana, cAritra, kSAyika pA~ca kSAyopazamika pA~ca labdhi, kevala jJAna,kevala labdhi , cAra gati, |darzana, kSAyika samyaktva, lezyA 6, tIna liMga, kSAyika cAritra, mati zruta cAra kaSAya, ajJAna avadhi manaH paryaya jJAna, asiddhatva asaMyama kSAyopazamika samyaktva jIvatva, bhavyatva, mati-sarAga cAritra, kumati zruta -kuzruta, saMyamAMsaMyama mithyAtva avadhi kuavadhi mizra | abhavyatva + kujJAna 3 tIna jJAna] | mizrajJAna 3] 4. avirata 6 [naraka gati, (36) [aupazamika 17[aupazamika cAritra, devagati, samyaktva, kSAyika kSAyika pA~ca labdhi, kRSNa, nIla | samyaktva,mati zruta, kevalajJAna, kevaladarzana, kApota | avadhijJAna cakSudarzana, kSAyika cAritra lezyAye, acakSudarzana, |manaH paryaya jJAna, kumati asaMyama] | avadhidarzana, kSAyopa |kuzruta,kuavadhi jJAna zamika pA~ca labdhi sarAga cAritra, kSAyopazamika saMyamAsaMyama, mithyAtva, samyaktva, cAra gati, abhavyatva lezyA 6, tIna liMga, cAra kaSAya,ajJAna, asiddhatva asaMyama jIvatva, bhavyatva (23) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 5. 2 31 [aupazamika 22 [aupazamika cAritra dezavirata ||saMyamAsaMyama, samyaktva, kSAyika / kSAyika paoNca labdhi, tiryaJca gati] samyaktva, mati, zruta, | kevalajJAna, kevaladarzana, avadhi jJAna, cakSudarzana kSAyika cAritra, manaH acakSudarzana, avadhi | paryaya jJAna, kumati, darzana, kSAyopazamika kuzruta, kuavadhi jJAna, paoNca labdhi, sarAga cAritra, naraka gati, kSAyopazamika deva gati, kRSNa, nIla samyaktva, saMyamAsaMyama | kApota lezyA, asaMyama, manuSya gati,tiryaJca | mithyAtva, abhavyatva gati, pIta,padma zukla lezyA,tIna liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva] 6. pramatta ko) saMyata (31) [aupazamika | 22 [aupazamika cAritra samyaktva, kSAyika kSAyika paoNca labdhi samyaktva, mati zruta, kevalajJAna, kevala darzana, avadhi, manaH paryaya kSAyika cAritra kumati, jJAna, cakSu darzana, kuzruta, kuavadhi jJAna, acakSudarzana, avadhi saMyamAsaMyama, tiryazcagati darzana, kSAyopazamika narakagati, devagati, pA~ca landhi, kRSNa, nIla, kApota kSAyopazamika lezyA, asaMyama, samyaktva, sarAga mithyAtva, abhavyatva] cAritra manuSyagati, pIta, padma, zukla lezyA, tIna liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatvajIvatva bhavyatva (24) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva pIta padama |(31) [aupazamika 1(22) (aupazamika apramatta samyaktva, cAritra, kSAyika pA~ca saMyata kSAyopazamika / kSAyikasamyaktva mAta, labdhi kevalajJAna, samyaktva] zruta, avadhi, manaHparyaya kevaladarzana kSAyika jJAna, cakSudarzana, cAritra, kumati kuzruta acakSudarzana, avadhidarzana, kuavadhi jJAna kSAyopazamika pA~ca saMyamAsaMyama ,tiryaJca gati labdhi, kSAyopazamika, naraka gati, deva gati, kR samyaktva, sarAga SNa, nIla, kApota lezyA, cAritra, manuSyagati, asaMyama mithyAtva, pIta, padma zukla abhavyatva] lezyA, 3 liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva 8. apUrva-10) karaNa (28) aupazamika (25) (aupazamika cAritra samyaktva, kSAyika kSAyika paoNca labdhi, samyaktva, mati, zruta, kevalajJAna, kevaladarzana, avadhi, manaH paryaya |kSAyika cAritra, kumati, kuzruta, kuavadhijJAna, jJAna, cakSu, acakSu, kSAyopazamika samyaktva avadhi darzana, saMyamAsaMyama, tiryazca, thAyopazamika pA~ca naraka, devagati, kRSNa labdhi, sarAga cAritra, nIla, kApota pIta, padma manuSya gati, zukla lezyA, asaMyama mithyAtva, lezyA, tIna liMga, abhavyatva) cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatvajIvatva, bhavyatva (25) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 9. (3) (pulliMga, |(28) [aupazamika (25) (aupazamika cAritra, anivRtti-strIliMga, samyaktva, kSAyika paoNca kSAyika labdhi karaNa napuMsakaliMga] samyaktva, mati, zruta, kevalajJAna, kevaladarzana saveda avadhi, manaHparyaya jJAna kSAyika cAritra, kumati cakSu, acakSu, avadhi kuzruta, kuavadhi jJAna, darzana, kSAyopazamika kSAyopazamika samyaktva paoNca labdhi, sarAga saMyamAsaMyama, tiryaJca, cAritra, manuSyagati, naraka, deva gati, kRSNa, zukla lezyA, tIna nIla, kApota, pIta, padma liMga, cAra kaSAya, lezyA asaMyama, mithyAtva ajJAna asiddhatva, abhavyatva) jIvatva, bhavyatva 9. (3) anivRtti-krodha, mAna, karaNa mAyA kaSAya) aveda (25) [aupazamika (28) [aupazanika cAritra samyaktva, kSAyika | pA~ca kSAyika labthi, samyaktva, mati, zruta, kevala jJAna, kevaladarzana, avadhi, manaHparyaya jJAna kSAyika cAritra, kumati cakSu, acakSu, avadhi | kuzruta, kuavadhi jJAna darzana kSAyopazamika kSAyopazamika samyaktva, pA~ca labdhi, sarAga saMyamAsaMyama, tiryazca, cAritra, manuSyagati naraka, deva gati kRSNa, zukla lezyA, cAra nIla, kApota, pIta, padma kaSAya, ajJAna, lezyA, tIna liMga, asiddhatva, jIvatva, asaMyama mithyAtva, bhavyatva) abhavyatva (26) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 10 sUkSma (2) [sarAga |(22) (aupazamika (31) [aupazamika sAMparAya cAritra, lobha |samyaktva, kSAyika cAritra, kSAyika pA~ca kaSAya samyaktva, mati, zruta labdhi, kevalajJAna kevala avadhi, manaHparyaya jJAna darzana, kSAyika cAritra, cakSu, acakSu, kumati, kuzruta, kuavadhi avadhidarzana, jJAna, kSAyopazamika kSAyopazamika pA~ca samyaktva, saMyamAsaMyama, labdhi, sarAga cAritra tiryaJca, naraka, deva gati manuSyagati, zukla kRSNa, nIla kApota, pIta, lezyA, lobha kaSAya, padma lezyA tIna liMga, ajJAna, asiddhatva, krodha, mAna, mAyA kaSAya, jIvatva, bhavyatva asaMyama mithyAtva,abhavyatva 11. 2) upazAMta {aupazamika moha samyaktva, aupazamika cAritra) (21) {aupazamika (32) {kSAyika pAMca |samyaktva, aupazamika | labdhi, kevalajJAna kevala cAritra,kSAyika darzana, kSAyika cAritra, samyaktva,mati, zruta kumati, kuzruta, kuavadhi avadhi, manaH paryaya jJAna, kSAyopazamika jJAna, cakSu, acakSu | samyaktva, sarAga cAritra, avadhi darzana, saMyamAsaMyama, tiryaMca, kSAyopazamika pA~ca naraka, deva gati, kRSNa, labdhi, manuSya gati, nIla, kApota, pIta, padma zukla lezyA, ajJAna | lezyA, tIna liMga cAra asiddhatva, jIvatva kaSAya, asaMyama mithyAtva, bhavyatva) abhavyatva (27) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 12. kSINa |(13) [cAra |(20) {kSAyika (33) {aupazamika moha jJAna, tIna samyaktva, kSAyika samyaktva, aupazamika darzana, cAritra, mati, zruta, |cAritra, kSAyika pA~ca kSAyopazamika, avadhi, manaH paryaya jJAna labdhi, kevalajJAna, pA~ca labdhi, cakSu, acakSu, avadhi / kevaladarzana, kumati, ajJAna}]] darzana, kSAyopazamika' | kuzruta, kuavadhi jJAna, pA~ca labdhi, kSAyopazamika samyaktva, manuSyagati, sarAga cAritra, saMyamAzuklalezyA, ajJAna saMyama, tiryaJca, naraka, asiddhatva, jIvatva, deva gati, kRSNa, nIla, bhavyatva) kApota, pIta, padma lezyA, tIna liMga, cAra kaSAya, asaMyama mithyAtva, abhavyatva) 13. sayoga (1) (14) {kSAyika (39) {aupazamika kevalI (zukla lezyA) samyaktva, kSAyika samyaktva, aupazamika cAritra, kSAyika pA~ca cAritra, mati AdicAra labdhi, kevalajJAna, jJAna, tIna darzana, kevaladarzana, manuSya kSAyopazamika pA~ca gati, asiddhatva, zukla | labdhi, tInakujJAna, lezyA,jIvatva, bhavyatva}| kSAyopazamika samyaktva, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, tiryaJca, naraka, deva gati kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma lezyA, tIna liMga, cAra kaSAya, ajJAna, mithyAtva, asaMyama, abhavyatva) (28) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3DvibhibhAva - - guNasthAna bhAva vyucchitti 14. ayoga (8) . (13) {kSAyika kevalI {kSAyika pA~ca labdhi, dAnAdi, cAra kSAyika samyaktva, labdhi, kSAyika kevalajJAna, cAritra, manuSya kevaladarzana,manuSya gati, gati, asiddhatva, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) bhavyatva) abhAva 1(40) aupazamika samyaktva aupazamika cAritra, mati Adi cAra jJAna, 3 kujJAna, tIna darzana kSAyopazamika pA~ca labdhi, kSAyopazamika samyaktva, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, lezyA 6, tIna liMga, cAra kaSAya,3 gati, mithyAtva, asaMyama ajJAna, abhavyatva) suyamuNiviNamiyacalaNaM aNaMtasaMsArajalahimuttiNha / NamiUNa vaDDamANaM bhAve vocchAmi vitthAre // 44 / / zrutamunivinatacaraNaM anantasaMsArajaladhimuttIrNaM / natvA bardhamAnaM bhAvAn vakSyAmi vistAre // anvayArtha - (aNaMtasaMsArajalahiMmuttiNha) ananta saMsAra rUpI samudra ko pAra kara liyA hai aise (vaDamANaM) vardhamAna svAmI ke (calaNaM) caraNoM ko (suyamuNiviNamiya) maiM zrutamuni namratApUrvaka (NamiUNa) namaskAra karake (vitthAre) vistAra se (bhAvo) bhAvoM ko (vocchAmi) khuuNgaa| bhAvArtha - zrI zrutamuni ne grantha ke madhya meM maGgalAcaraNa karake vardhamAna svAmI ko namaskAra karake Age gati Adi 14 mArgaNAoM meM bhAvoM ko kahU~gA isa prakAra pratijJAvacana isa gAthA meM prastuta kiyA hai| vizeSa -pUrva kAlIna AcAryoM ne jo zAstroM ke Adi meM maGgalAcaraNa kA ullekha kiyA hai| usa maMgalAcaraNa ko niyama se zAstroM ke Adi, madhya aura anta meM karanA caahie| zAstra ke Adi meM maGgala ke par3hane para ziSya logazAstra ke pAragAmI hote haiM, madhya meM maGgala ke karane para nirvighna vidyA kI prApti hotI hai aura anta meM maGgala ke karane para vidyA kA phala prApta hotA hai| (29) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdimaNirae bhogajatirie maNuvesu saggadevesu / vedagakhAiyasammaM pajjattApajjattagANameva have ||45|| Adimanarake bhogajatirazci manujeSu svargadeveSu / 'vedaka kSAyika samyaktvaM paryAptAparyAptakAnAmeva bhavet // anvayArtha - (AdimaNirae) prathama naraka meM (bhogajatirie maNuvesu) bhogabhUmi ke tiryaJca va manuSyoM ke (saggadevesu) svarga ke devoM ke arthAt saudharmAdi svarga ke devoM meM (pajjattApajjattagANameva ) paryApta, aparyApta avasthA meM (vedagakhAiyasammaM ) vedaka aura kSAyika samyaktva (have) hotA hai / bhAvArtha- mohanIya karma kI 28 prakRtiyoM meM se mithyAtva, samyagmithyAtva, samyak prakRti evaM anantAnubandhI krodhAdi cAra ina sAta prakRtiyoM ke kSaya se jo samyagdarzana hotA hai use kSAyika samyaktva kahate haiM tathA inhIM sAta prakRtiyoM ke kSAyopazama se jo samyagdarzana hotA hai use kSAyopazama samyagdarzana kahate haiM / ye donoM samyagdarzana prathama naraka ke nArakiyoM ke bhoga bhUmija tiryaMca, manuSyoM ke tathA saudharmAdi svarga ke devoM ke paryApta aura aparyApta donoM avasthAoM meM pAye jAte haiM vizeSatA yaha hai ki prathama naraka meM bhoga bhUmija tiryaMca evaM manuSyoM ke jo vedaka samyagdarzana kahA gayA hai usase kRtakRtya vedaka samyagdarzana samajhanA caahie| yaha kRtakRtyavedaka samyagdarzana cauthe guNasthAna se sAtaveM guNasthAna taka pAyA hai| paDha muvamasammattaM pajjate hodi cAdugadigANaM / vidiuvasamasammattaM Narapajjatte suraapajnatte ||4611 prathamopazamasamyaktvaM paryAse bhavati cAturgatikAnAM / dvitIyopazamasamyaktvaM naraparyApte surAparyApte || anvayArtha - ( paDha muvasamasammattaM) prathamopazama samyaktva (cAdugadigANaM) cAroM gatiyoM ke jIvoM kI (pajjate ) paryApta avasthA meM hI hotA hai / (vidiuvasamasammattaM) dvitIyopazama samyaktva ( Narapajjate) manuSyoM ke paryApta avasthA meM (suraapajjate) evaM devoM kI aparyApta avasthA meM (hodi) hotA hai / (30) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - anantAnubandhI cAra aura darzanamohanIya karma kI tIna prakRtiyoM upazama se jo samyagdarzana hotA hai vaha aupazamika samyagdarzana kahalAtA hai / isa samyagdarzana ke do bhedoM kA kathana arthAt prathamopazama samyagdarzana aura dvitIyopazama samyagdarzana kA prApta hotA hai / usameM prathamopazama samyagdarzana ko prApta karane vAlA jIva paJcendriya, saMjJI, mithyAdRSTi, garbhaja, paryApta aura sarva vizuddha jAnanA cAhie / yaha samyagdarzana cAroM gatiyoM ke jIvoM ke paryApta avasthA meM hotA hai tathA caturtha guNasthAna se sAtaveM guNasthAna taka pAyA jAtA hai| tathA upazama zreNI car3hate samaya kSayopazama samyagdarzana se jo upazama samyaktva hotA hai use dvitIyopazama samyaktva kahate haiM / dvitIyopazama samyaktva paryApta manuSya va nirvRtyaparyApta vaimAnika devoM meM hI hotA hai| dvitIyopazama samyaktva asaMyatAdi se upazAntakaSAya guNasthAna paryanta pAyA jAtA hai| apramatta guNasthAna meM utpanna karake, Upara upazAntakaSAya guNasthAna taka jAkara phira nIce utarate hue asaMyata guNasthAna taka bhI sambhava hai / jina jIvoM ke zreNI ke utarate samaya maraNa ho jAtA hai aise jIvoM ke hI deva gati kI nirvRtyaparyApta avasthA meM dvitIyopazama samyaktva sambhava hai| tathA nirvRtya paryApta avasthA ke pUrNa hote hI dvitIyopazama kA sadbhAva paryApta avasthA meM nahIM pAyA jAtA hai / sakkarapahudINaraye 1 vaNajoisabhavaNadevadevINaM sesatthINaM pajjattesuvasammaM vedagaM hoi ||47|| zarkarAprabhRtinarake vANajyotiSka bhavanadevadevInAM / zeSastrINAM paryApteSu upazamaM vedakaM bhavati // anvayArtha - (sakkarapahudINaraye) zarkarA Adi pRthvI ke nArakiyoM meM arthAt dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI ke naraka ke nArakiyoM ke tathA (vaNajoisabhavaNadevadevINaM ) vyaMtara, jyotiSka vAsI aura bhavanavAsI deva deviyoM ke aura (sesatthINaM) zeSa sabhI striyoM ke (pajjattesuvasammaM) paryApta avasthA meM hI upazama samyaktva tathA (vedagaM) vedaka samyaktva (hoi) hotA hai / (31) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha- dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka bhavanabAsI, vyaMtara, jyotiSkavAsI deva deviyoM tathA zeSa striyoM ke arthAt kalpavAsI deviyoM, manuSyaniyoM tiryaMcaniyoM ke paryApta avasthA meM hI upazama tathA vedaka samyaktva hotA hai| aparyApta avasthA meM nahIM, kyoMki ina sthAnoM meM koI bhI jIva samyaktva sahita utpanna nahIM hotA hai tathA bhavanatrika, devadevI, kalpavAsI deviyoM meM utpanna hone vAlA jIva pUrva paryAya meM samyaktva ke sAtha maraNa nahIM karatA hai / kammabhUmijatirikkhe vedagasammattamuvasamaM ca have / savvesi saNNINaM apajatte Natthi vebhaMgo ||48 || karmabhUmijaMtirazci vedaka samyaktvamupazamaM ca bhavet / sarveSAM saMjJinAM aparyApte nAsti vibhaMgaH // anvayArtha - (kammabhUmijatirikkhe) karma bhUmija tiryaJcoM ke (vedagasammattamuvasamaM ca) vedaka samyaktva aura upazama samyaktva (have) hotA hai / (savvesiM) sabhI (saNNINaM) saMjJI jIvoM ke (apajatte) aparyApta avasthA meM (vebhaMgo) vibhaMgAvadhi jJAna ( Natthi ) nahIM hotA hai / 111 bhAvArtha - karma bhUmija tiryaMcoM ke paryApta avasthA meM hI samyaktva hotA hai aparyApta avasthA meM koI bhI samyaktva nahIM hotA hai paryApta avasthA meM vedaka tathA prathamopazama samyaktva hI hotA hai anya nahIM / saMjJI jIvoM ke aparyApta avasthA meM vibhaMgAvadhi jJAna nahIM hotA hai kyoMki vibhaMgAvadhi. jJAna paryApta avasthA meM hI hotA hai / riye iyaragadI suhale satithIpuMsarAgadesajamaM / maNapajnavasamacariyaM khAiyasammUNakhAiyA Na have ||49|| narake itaragatayaH zubhalezyAtrayastrIpuM sasarAgadezayamaM / mana:paryayazamacAritraM kSAyikasamyaktvonakSAyikA na bhavanti // anvayArtha - (Niraye) naraka gati meM (iyaragadI) narakagati ko chor3akara anya tIna gati (suhalesati) tIna zubha lezyA arthAt pIta, padma aura zukla lezyA ( thI) strI veda (puM) puruSa veda (sarAga) sarAga cAritra (desajamaM) dezasaMyama (maNapajjavasamacariyaM) manaH paryaya jJAna upazama (32) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra (khAiyasammUNakhAiyA) kSAyika samyaktva ko chor3akara zeSa kSAyika bhAva (Na have) nahIM hote haiN| bhAvArtha - naraka gati meM tiryaJca gati, manuSyagati, devagati, tIna zubha lezyA, strIveda, puruSaveda, sarAga cAritra, dezasaMyama, manaHparyayajJAna, upazama cAritra, kSAyika cAritra, kSAyika dAnAdipA~ca labdhiyA~, kevalajJAna aura kevala darzana ye bIsa bhAva nahIM hote haiN| zeSa tetIsa bhAva hote haiM ve tetIsa bhAva isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyopazama labdhi 5, kSAyopazamika samyaktva, narakagati, krodhAdi kaSAya 4, napuMsakaveda, azubha lezyA 3, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / paDhamaduge kAvodA tadie kAvodanIla turiya ainiilaa| paMcamaNiraye nIlA kiNNA ya sesage kiNhA ||50 // prathamadvike kApotA tRtIye kApotanIle turye'tiniilaa| paMcamanarake nIlA kRSNA ca zeSake kRSNA // anvayArtha - (paDha maduge)prathama aura dUsare naraka meM (kAvodA) kApota lezyA (tadie) tIsare naraka meM (kAvodanIla) kApota aura nIla lezyA (turiya) cauthe naraka meM (ainIlA) utkRSTa nIla lezyA (paMcamaNiraye) pA~caveM naraka meM (nIlA kiNNA) nIla kRSNa lezyA (ya) aura (sesage) zeSa narakoM meM arthAt chaThaveM sAtaveM naraka meM(kiNhA) kRSNa lezyA hotI hai| bhAvArtha -pahalI pRthvI meM kApota lezyA kA jaghanya aMza, dUsarI pRthvI meM kApota kA madhyama aMza, tIsarI pRthvI meM kApota kA utkRSTa aMza aura nIlalezyA kA jaghanya aMza, cauthI meM nIla kA madhyama aMza, pA~cavIM meM nIla kA utkRSTa aMzaevaM kRSNalezyA kAjaghanya aMza, chaThI meM kRSNalezyA kA madhyama aMza evaM sAtavIM meM kRSNa lezyA kA utkRSTa aMza pAyA jAtA hai| isameM vizeSatA yaha hai ki utkRSTa nIla lezyA paMcama naraka meM hI hotI hai cauthe naraka meM madhyama nIla lezyA hotI hai kintu cauthI pRthvI meM jo ati (33) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIla zabda kA prayoga huA hai / yahA~ yaha abhiprAya jJAta hotA hai ki cauthI pRthvI meM tIsarI pRthvI kI apekSA adhika saMkleza rUpa pariNAma hote haiM - isa apekSA se AcArya mahArAja ne yahA~ para "ati nIla" zabda prayoga kiyA hai| anyathA anya AcAryoM praNIta granthoM semata-bhinna hone kI saMbhAvanA utpanna hotI hai| vidiyAdisu cha su puDha visu evaM Navari asaMjadaTThANe / khAiyasamma Natthi hu sesaM jANAhi puvvaM va // 51|| dvitIyAdiSu SaTsu pRthivISu evaM Navari asaMyatasthAne / kSAyikasamyaktvaM nAsti hi zeSa jAnIhi pUrvavat // anvayArtha - (evaM) isa prakAra (vidiyAdisu) dUsarI Adi (chasu) chaha(puDha visu)pRthviyoM meM (Navari) vizeSatA yaha hai ki (asaMjadANe) asaMyata guNasthAna meM (khAiyasamma) kSAyika samyaktva (Natthi) nahIM hotA hai| (sesa) zeSa kathana (puvvaM va jANAhi) pUrvavat arthAt prathama naraka ke samAna jAnanA caahie| bhAvArtha - dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka ke nArakiyoM ke asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM kSAyika samyaktva nahIM hotA kyoMki jisane pUrva meM naraka Ayu kA baMdha kara liyA aise baddhAyuSyakajIva kA kSAyika samyaktva hone para prathama naraka se Age janma nahIM hotA hai ataH kSAyika samyaktva kA sadbhAva dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka saMbhava nahIM hai| dUsarIse sAtavIM pRthvI taka paryApta avasthA meM upazama evaM vedaka samyaktva ho sakatA hai| sAmaNNaNArayANamapuNANaM ghammaNArayANaM ca / vebhaMguvasamasammaMNa hisesaapuNNagedupaDhamaguNaM / / 52 / / sAmAnyanArakANAmapUrNAnAM ghammAnArakANAM ca / vebhaMgopazamasamyaktvaM na hi zeSApUrNake tu prathamaguNasthAnaM / anvayArtha - (sAmaNNaNArayANamapuNANaM) sAmAnya se nArakiyoM ke aparyApta avasthA meM (ca) tathA (ghammaNArayANaM) prathama naraka ke nArakiyoM ke aparyApta avasthA meM (vebhaMguvasamasamma) vibhaMgAvadhi aura upazama samyaktva (Na hi) nahIM hotA hai (sesaapuNNage) zeSa arthAt dUsarI Adi (34) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI ke nArakiyoM kI aparyApta avasthA meM (paDhamaguNa)prathama guNasthAna hI hotA hai| bhAvArtha- sabhI nArakiyoM ke aparyApta avasthA meM vibhaMgAvadhi jJAna evaM upazama samyaktva nahIM hotA hai| prathama naraka ke nArakiyoM kI aparyApta avasthA meM pahalA aura cauthA ye do guNasthAna tathA zeSa dUsarI Adi sabhI pRthviyoM meM aparyApta avasthA meM pahalA mithyAtva guNasthAna hI hotA hai| iti naraka-racanA saMdRSTi naM.2 sAmAnya naraka racanA {33 bhAva) naraka gati meM paryAsa avasthA meM 33 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3; kSAyopazamika labdhi 5, kSAyopazamika samyaktva, narakagati, kaSAya 4, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke cAra hote haiM guNasthAnoM meM bhAva Adi kA kathana isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva {26} {cakSudarzana, I7) {aupazamika mithyAtva (mithyAtva, acakSu darzana, kumati, | samyaktva, kSAyika abhavyatva kuzruta, kuavadhi jJAna, samyaktva, mati, zruta kSAyopazamika pA~ca / avadhi jJAna, labdhi, naraka gati, kSayopazamika kRSNa, nIla, kApota | samyaktva, avadhi lezyA, napuMsaka liMga darzana} ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, asaMyama, cAra kaSAya, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva (2) (35) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti {3} sAsAdana {kumati, 2. ku zruta, ku avadhi jJAna} 3. mizra {0} 4. avirata {5} { narakagati, kRSNa, nIla, kApota lezyA asaMyama } bhAva {24} {cakSu, acakSu, darzana, kumati, kuzruta, ku avadhi jJAna, kSAyopazamika pA~ca labdhi, narakagati, kRSNa, nIla, kApota lezyA, napuMsaka liMga ajJAna, asiddhatva asaMyama, cAra kaSAya, | jIvatva, bhavyatva } {25} {cakSu acakSu avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, naraka gati, kRSNa, nIla, kApota lezyA, napuMsaka liMga, ajJAna, asiddhatva asaMyama, cAra kaSAya, jIvatva, bhavyatva, mati kumati, zruta-kuzruta, avadhi - ku avadhi } tIna mizra jJAna {28} {aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, | kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, narakagati, kRSNa, nIla, kapota lezyA, napuMsaka liMga, ajJAna, asiddhatva asaMyama, cAra kaSAya, jIvatva, bhavyatva } abhAva {9} {aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, kSayopazama samyaktva, avadhi darzana, mithyAtva, abhavyatva } (8) {aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, samyaktva, mithyAtva, abhavyatva + kujJAna 3 - mizrajJAna 3 } kSayopazamika (5) {kumati, kuzruta kuavadhi jJAna, mithyAtva, abhavyatna} (36) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 3 sAmAnyanaraka aparyApta bhAva {31} naraka gati meM aparyApta avasthA meM 31 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- kSAyika samyaktva, kujJAna2, jJAna3, darzana 3, labdhi 5, vedaka samyaktva, narakagati, kaSAya 4, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtva asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / mithyAtva aura asaMyata ye guNasthAna do hote haiM / bhAva Adi kA kathana naraka gati kI paryApta avasthA vat jAnanA caahie| vizeSatA yaha hai ki aparyApta avasthA meM vibhaMgAvadhi jJAna na hone se mithyAtva guNasthAna meM 25 bhAva hote haiM tathA mithyAtva guNasthAna meM hI kRSNa nIla lezyA kI vyucchiti ho jAne se evaM upazama samyaktva kA abhAva hone se cauthe guNasthAna meM 25 bhAva hote haiM / guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 1. (6) {mithyAtva {25} {cakSu acakSu darzana, kumati, kuzruta kSAyopazamika jJAna, pA~ca labdhi, narakagati, kRSNa, nIla kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, asaMyama, jIvatva bhavyatva abhavyatva) mithyAtva abhavyatva, kRSNa, nIla lezyA, kumati kuzruta jJAna } 4. avirata {3} { naraka gati, kApota lezyA, asaMyama} {25} {kSAyika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, cakSu | acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, kSAyopazamika samyaktva, naraka gati, kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, asaMyama, jIvatva bhavyatva } (37) (6) ( kSAyika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, kSayopazamika samyaktva, avadhidarzana } (6) (kumati kuzruta jJAna, kRSNa, nIla lezyA, mithyAtva, abhavyatva } Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 4 ghammA pRthvI {31 bhAva) sAmAnya naraka meM kahe gaye 33 bhAvoM meM se kRSNa, nIla, lezyA kama karane para prathama naraka meM 31 bhAva hote haiM kyoMki yahAM kRSNa, nIla, lezyA kA abhAva rahatA hai / ghammA pRthvI meM Adi ke cAra guNa sthAna hI hote haiN| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 1. 2} {mithyAtva, |{24} {cakSu acamu.. |(1) {aupazamika mithyAtva abhavyatva |darzana, kumati, zruta, samyaktva, kSAyika kuavadhi jJAna, samyaktva, mati, zruta kSAyopazamika pA~ca avadhijJAna, avadhi labdhi, darzana,kSAyopazamika narakagati,kApota samyaktva) lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, mithyAtva, jIvatva bhavyatva, abhavyatva 2. {3} {kumati, I (22} {cakSu, acakSu |(9) {aupazamika sAsAdana kuzruta, darzana, kumati, kuzruta, samyaktva , kSAyika kuavadhi jJAna}| kuavadhi jJAna samyaktva,mati, zruta kSAyopazamika pA~ca |avadhijJAna, avadhi labdhi , |darzana,kSAyopazamika narakagati,kApota samyaktva, mithyAtva, lezyA, napuMsaka liMga, abhavyatva) cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatva) (38) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - guNasthAna | bhAva vyucchitti bhAva . / abhAva 3. mizra {0} {23} {cakSu acakSu (8) {aupazamika avadhi darzana, samyaktva, kSAyika kSAyopazamika pA~ca . samyaktva, mati, zruta labdhi , avadhi jJAna, narakagati,kApota kSAyopazamika samyaktva, lezyA, napuMsaka liMga, mithyAtva, abhavyatva+ cAra kaSAya, ajJAna kujJAna - 3 mizrajJAna} asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatva, mati kumati, zruta kuzruta avadhi kuavadhi tIna mizra jJAna 4. avirata {3} [naraka 26} {aupazamika {5}{kumati kuzruta gati, kApota samyaktva, kSAyika kuavadhi jJAna, mithyAtva lezyA, samyaktva, mati, zruta abhavyatva) asaMyama] avadhijJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana,kSAyopazamika samyaktva,kSAyopazamika pA~ca labdhi, narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, jIvatva bhavyatva - (39) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.5 dhammA aparyApta (29 bhAva) sAmAnya naraka racanA meM kahe 3 bhAvoM meM se upazama samyaktva,kuavadhi jJAna,kRSNa nIla lezyA ke abhAva meM 29 bhAva hI hote haiN| guNasthAna mithyAtva aura avirata do hI hote haiN| guNasthAna bhAva vyucchitti abhAva - bhAva - 1. 14} {mithyAtva |(23} {cakSu, acakSu (6){kSAyika samyaktva, mithyAtva abhavyatva, darzana, kumati, kuzruta mati, zruta avadhi jJAna, kumati, kuzruta jJAna, kSAyopazamika avadhidarzana, jJAna} pAMca labdhi, kSAyopazamika samyaktva} narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, mithyAtva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva 2. avirata {3} {naraka gati, kApota lezyA, asaMyama} |{25} {kSAyika (4) {kumati, kuzruta jJAna, |samyaktva, mati, zruta |mithyAtva, abhavyatva} avadhi jJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana,kSayopazama samyaktva, kSAyopazamika pA~ca labdhi , narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatva} (40) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 6 vaMzA pRthvI bhAva {30} noTa-dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka paryApta aura aparyApta avasthA meM kSAyika samyagdarzana nahIM hotA hai tathA aparyApta avasthA meM pahalA guNasthAna hI hotA hai| vaMzA - vaMzA pRthvI meM dhammA pRthvI meM kahe gaye 31 bhAvoM meM se kSAyika samyaktva kama karane para 30 bhAva hote haiM ve isa prakAra haiM - aupazamika samyaktva, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, kSAyopazamika samyaktva, narakagati, kaSAya 4, napuMsaka liMga, kApota lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asidatva, pAriNAmika 3 bhAva | isa pRthvI meM kevala kSAyika samyaktva mAtra kA abhAva hotA hai| zeSa kathana dhammA pRthvI ke samAna hI jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva K2} {mithyAtva, [{24} {cakSu acakSu |6) {aupazamika mithyAtva abhavyatva) darzana, kumati, kuzruta, samyaktva , mati, zruta kuavadhi jJAna, avadhi jJAna, avadhi kSAyopazamika pA~ca darzana,kSayopazamika labdhi , samyaktva} narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, mithyAtva, jIvatva bhavyatva, abhavyatva 2. 1{3} {kumati, sAsAdana kuzruta , kuavadhi jJAna} (22} {cakSu acakSu |(8) {aupazamika darzana, kumati, kuzruta, samyaktva, mati, zruta kuavadhi jJAna, avadhi jJAna, avadhi kSAyopazamika pA~ca darzana,kSayopazama labdhi , samyaktva, mithyAtva, narakagati,kApota abhavyatva) lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatva (41) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti 3. mizra {0} 4. avirata {3} {naraka gati, kApota lezyA, asaMyama } bhAva {23} {cakSu acakSu avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, narakagati, kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatva, mati - kumati, zrutakuzruta avadhi - ku avadhi tIna mizra jJAna } {25} {aupazamika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, cakSu, acakSu, avadhidarzana, kSayopazamika samyaktva, kSAyopazamika pA~ca labdhi, narakagati, kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatva } (42) abhAva (7) aupazamika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, | kSAyopazamika samyaktva, mithyAtva, abhavyatva + kujJAna 3 - 3 mizrajJAna} (5) [kumati, kuzruta kuavadhi jJAna, abhavyatva ] mithyAtva Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadRSTi naM.7 meghA pRthvI bhAva {31} meghA - meghA pRthvI kA kathana vaMzA pRthvI ke hI samAna hI jAnanA cAhie kevala vaMzA pRthvI meM kathita 30 bhAvoM meM yahAM nIla lezyA aura jor3a dene para 31 bhAva hote haiM / isa pRthvI meM Adi ke cAra guNasthAnoM kA sadbhAva jAnanA caahie| inakI saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva - mithyAtva sAsAdana mizra avirata saMdRSTi naM.8 aMjanA pRthvI bhAva {30 } aMjanA - aMjanA pRthvI kA kathana vaMzA pRthvI ke hI samAna jAnanA caahie| vaMzA pRthvI meM grahIta kApota lezyAke sthAna para yahAM aMjanA pRthvI meM nIla lezyA kA grahaNa krnaaaachie|shess samasta bhAva praNAlIvazAsadRza jAnanA caahie| guNasthAna Adi ke cAra jAnanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva sAsAdana mizra avirata (43) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.9 ariSTA bhAva{31} ariSTA - ariSTa / pRthvI kA kathana vaMzA pRthvI ke hI samAna hai| kevala yahAM para kApota lezyA ke sthAna para nIla lezyA evaM kRSNa lezyA grahaNa karanA caahie| isameM 31 bhAva hote haiM isa pRthvI meM Adi ke cAra guNasthAnoM kA sadbhAva jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchittiA bhAva abhAva - mithyAtva sAsAdana mizra avirata saMdRSTi naM. 10 maghavA-maghavI bhAva (30) maghavI-mAdhavI - ina donoM pRthviyoM kA kathana bhI vaMzA pRthvI ke hI samAna hai mAtra kApota lezyA ke sthAna para kRSNa lezyA grahaNa karanA caahie| bhAva 30 hote haiN| isa pRthvI meM Adi ke cAra guNasthAnoM kA sadbhAva jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva sAsAdana / mizra avirata (44) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 11 SaNNArakAparyApta (2-7 pRthvI kI aparyApta avasthA) bhAva {23} dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka aparyApta avasthA meM 23 bhAva hote haiM / guNasthAna eka mithyAtva hotA hai / 23 bhAva isa prakAra haiM - kuzAna2, darzana 2, kSAyopazamika labdhi 5, narakagati, kaSAya 4, napuMsakaliMga, vivakSita koI eka lezyA ( kRSNa, nIla kApota meM se), mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3, saMdRSTi isa prakAra hai| guNasthAna bhAva vyucchitti| mithyAtva 23 (uparyukta) bhAva abhAva sAsaNaThia'NANadugaM asNjdtthiykinnhniillesdug| micchamabhavvaM ca tahA micchAiTThimmi vucche do||53|| sAsAdanasthitAjJAnadvikaM asaMyatasthitakRSNanIlalezyAdvikaM / mithyAtvamabhavyatvaM ca tathA mithyAdRSTau vyucchedaH // anvayArtha - nirvRtyaparyApta avasthA meM bhogabhUmija tiryaMca ke (sAsaNaThi a'NANadurga) sAsAdana guNasthAna meM do ajJAna arthAt kumati jJAna, kuzruta jJAna (asaMjadaThiyakiNhanIlalesadugaM)tathA cauthe guNasthAna meM sthita kRSNa nIla lezyAyoM kI sAsAdana guNasthAna meM vyucchitti ho jAtI hai (micchAidimmi) mithyAtva guNasthAna meM (miccha mabhavvaM ca) mithyAtva aura abhavyatva kI (vucche do)vyucchitti hotI hai| bhAvArtha-nirvRtyaparyApta avasthA meM bhogabhUmija tiryaMca ke 31 bhAva hote haiM guNasthAna prathama, dvitIya aura caturtha ye tIna hote haiN| ina 31 bhAvoM meM se prathama guNasthAna meM mithyAtva aura abhavyatva ina do bhAvoM kI, dUsare guNasthAna meM kumatijJAna, kuzruta jJAna, kRSNa lezyA evaM nIla lezyA ina cAra bhAvoM kI vyucchiti ho jAtI hai - kAraNa yaha hai ki nivRrtyaparyAptaka caturtha guNasthAnavartI bhoga bhUmija tiryaMca ke kRSNa, nIla lezyA kAsadbhAva nahIM pAyA jAtA hai - vahA~ kApota lezyA kA jaghanya aMza pAyA jAtA hai kintu paryApta hote hI zubha lezyAye ho jAtI haiM tathA cauthe guNasthAna meM (45) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kApota lezyA, asaMyama evaM tiryaMcagati ina tInakIvyucchitti ho jAtI hai| TippaNa - 1. bhogabhUmijatiryanirvRtyaparyAptasya sAsAdanaguNe tatrasthamatizrutAjJAna dvayasya asaMyatasthita kRSNanIlalezyAdvikasya ca vyucchedH| ityasyAH pUrvArdhagAthAyA bhaavH| kammabhUmijatirikkhe aNNagadItidayakhAiyA bhaavaa| maNapajjavasamacaraNaM sarAgacariyaM ca Nevatthi |541 karmabhUmijatirazci anyagatitritayakSAyikA bhAvAH / ... manaHparyayazamacaraNaM sarAgacAritraM ca naivAsti / / anvayArtha - (kammabhUmijatirikkhe) karma bhUmija tiryaJcoM meM (aNNagadItidayakhAiyA bhAvA) tiryaJca gati ko chor3akara anyatIna gatiyA~, kSAyika bhAva, (maNapajjavasamacaraNaM) manaH paryayajJAna, upazamacAritra (ca) aura (sarAgacariyaM) sarAgacAritra (Nevatthi) nahIM hotA hai| saMdRSTi naM. 12 karma bhUmija tiryaJca paryApta (38 bhAva) karma bhUmija tiryacoM ke paryApta avasthA meM 38 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, kSAyopazamika samyaktva, kSAyopazamika pAMca labdhi, saMyamAsaMyama, tiryaJca gati, krodha, mAna, mAyA lobha, kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma, zukla lezyA, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, cakSu darzana acakSu darzana, avadhidarzana, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, bhavyatva, abhavyatva, jIvatva, guNasthAna Adi ke pA~ca hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai| guNasthAna bhAva vyucchittiA bhAva / abhAva mithyAtva | {2} (mithyAtva |{31} {cakSu acakSu (1)aupazamika abhavyatva) darzana, kumati, samyaktva, mati, zruta kuzruta, kuavadhi . avadhi jJAna, avadhi jJAna, kSAyopazamika pA~ca labdhi, darzana,kSayopazamika tiryaJcagati, krodha, samyaktva, saMyamAsaMyama} mAna, mAyA, lobha, kRSNa nIla kapota, pIta, padma, zukla lezyA, mithyAtva, (46) - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti | bhAva abhAva liMga tIna,asiddhatva, asaMyama, ajJAna, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva) sAsAdana {3}{kumati, // | {29} {kumati, |7) {aupazamika, | kuzruta, kuzruta, kuavadhi samyaktva, kSAyopazamika kuavadhi jJAna} jJAna, cakSu acakSu samyaktva, mati, zruta, darzana, kSAyopazamika avadhijJAna, avadhidarzana, pA~ca labdhi, saMyamAsaMyama, mithyAtva, tiryazati, krodha, | abhavyatva) mAna, mAyA lobha, 3 liMga kRSNa,nIla, kApota, pIta, padma zukla lezyA, asiddhatva, asaMyama, ajJAna, jIvatva, bhavyatva mizra 10} {30} (tIna mizra - 168) {aupazamika jJAna, cakSudarzana, samyaktva , kSAyopazamika acakSudarzana samyaktva, mati, zruta avadhidarzana, . avadhi jJAna, kSAyopazamika pA~ca saMyamAsaMyama,mithyAtva, labdhi, tithaMca gati, abhavyatva) krodha, mAna, mAyA, lobha, 3 liMga, kRSNa nIla kApota pIta padma, zukla lezyA, asiddhatva, asaMyama, ajJAna, jIvatva bhavyatva (47) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti avirata {4} {kRSNa, nIla, kApota, lezyA, asaMyama } dezavirata |{2} (saMyamAsaMyama, tiryaMca gati) bhAva {32} {aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta, avadhijJAna, cakSu, acakSu, avadhidarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaJcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha, tIna liMga, zyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva {29} {aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta, avadhi jJAna cakSu, acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, saMyamAsaMyama, tiryaMca gati, krodha, mAna mAyA lobha, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, pIta padma, zukla lezyA asaMyama, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva } (48) abhAva (6) {kumati, kuzruta ku avadhi jJAna, saMyamAsaMyama, mithyAtva, abhavyatva} (1) (kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, kRSNa, nIla kApota, lezyA asaMyama, mithyAtva, abhavyatva} Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tesimapajjattANaM saNNANatigohidaMsaNaM ca vebhaMgaM / vedagamuvasamasamma desacarittaM ca Nevatthi / / 55 / / teSAmaparyAptAnAM sajjJAnatrikAvadhidarzanaM vibhaMgaH / vedakamupazamasamyaktvaM dezacAritraM naivAsti / / anvayArtha - (tesimapajjattANaM) unhIM kI arthAt karmabhUmija tiryaJcoM kI aparyApta avasthA meM (saNNANatigohidaMsaNaM) tIna samyagjJAna avadhidarzana (ca) aura (vebhaMgaM) vibhaMgAvadhi jJAna (vedagamuvasamasamma) vedaka samyaktva, upazamasamyaktva (ca) aura (desacarittaM) deza cAritra (Nevatthi) nahIM hotA hai| bhAvArtha -karmabhUmija tiryaMca kI aparyApta avasthA meM tIna samyagjJAna, vibhaMgAvadhi jJAna, avadhidarzana, vedaka samyaktva, deza saMyama, upazama samyaktva nahIM hotA kyoMki aparyApta avasthA meM samyagdarzana ke sAtha tiryaMca gati meM utpanna hone kA abhAva hai| saMdRSTi naM. 13 karmabhUmija aparyApta tiryaJca bhAva (30) aparyApta karma bhUmija tiryaJca ke 30 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - kumati, kuzruta jJAna, cakSudarzana, acakSudarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, tithaMca gati, kodha, mAna, mAyA, lobha, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, kRSNa, nIla, kApota, pIta padma, zuklalezyA, mithyAdarzana, asaMyama ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva / guNasthAna Adi ke do hote haiM saMdRSTi nimna prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva - - mithyAtva |{2} mithyAtva | {30} uparyukta kahe gaye (0) abhavyatva samasta bhAva jAnanA caahie| (49) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva - - sAsAdana |{2} {kumati, |{28} {kumati, kuzruta |(2){mithyAtva, abhavyatva) jJAna, kuzruta jJAna cakSu, acakSu darzana, jJAna} kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaJcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, kRSNa nIla, kApota, pIta padma zukla lezyA asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva bhavyatva evaM bhogajatirie puNNe kiNhatilessadesajamaM / thIsaMDha Na hi tesiM khAiyasammattamatthitti / / 56 / / - evaM bhogajatirazci pUrNe kRSNatrilezyAdezasaMyamaM / strISaNDaM na hi teSAM kSAyika samyaktvamastIti / / anvayArtha - (evaM) isI prakAra (bhogajatirie) bhogabhUmija tiryaJcoM ke (puNNe) paryApta avasthA meM (kiNhatilessa) kRSNAditIna lezyAe~, (desajama) dezasaMyama, (thIsaMda) strIveda, napusaMkada (Na hi) nahIM hotA hai (tesiM) unake (khAiyasammattamatthitti) kSAyika samyaktva hotA hai| bhAvArtha - bhoga bhUmija puruSavedI tiryaMca ke paryApta avasthA meM kRSNAdi tIna lezyAeM, deza saMyama, strIveda, napuMsaka veda nahIM hotA hai tathA unake kSAyika samyaktva hotA hai| isa kathana kA khulAsA isa prakAra hai bhoga bhUmi meM paryApta avasthA meM tIna zubha lezyAe~ hI hotI haiM ataH kRSNAdilezyAoM kA abhAva kahA gayA hai| jisa manuSya ne pahale azubha pariNAmoM ke nimitta se tiryaMca Ayu kA baMdha kara liyA hai bAda meM usane kevalI yA zrutakevalI ke pAdamUla meM kSAyika samyaktva prApta kiyA to vaha jIva marakara bhoga bhUmi ke (50) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca meM utpanna hogaa| ataH isa prakAra bhoga bhUmi ke tiryaMcoM ke kSAyika samyagdarzana kA sadbhAva pAyA jAtA hai / saMdRSTi naM. 14 paryApta bhogabhUmija tiryaJca bhAva ( 33 ) paryApta bhoga bhUmija tiryaJca ke 33 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- kSAyika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, aupazamika samyaktva, kumati, kuzruta, kuavadhi, mati, zruta, avadhi jJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pAMca labdhi, tiryakca gati, krodha, mAna, mAyA lobha, pulliMga, pIta, padma, zukla lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva | guNasthAna Adi ke cAra hote haiM / saMdRSTi isa prakAra hai - - guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva {2} {mithyAtva, abhavyatva } sAsAdana {3}{kumati, kuzruta, | kuavadhi jJAna} bhAva {26} {kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, cakSu acakSu darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaJcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya, pulliMga, pIta padma zukla lezyA mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva {24} {kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, cakSu, acakSu darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaMca gati, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya, pulliMga, pIta padma zukla lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva bhavyatva } abhAva (7) {kSAyika samyaktva, aupazamika samyaktva, | kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, avadhi darzana } (9) {kSAyika samyaktva, aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta, avadhi jJAna, avadhidarzana, mithyAtva, abhavyatva + ku jJAna 3 mizrajJAna 3 } (51) - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mizra o} | {25} {uparyukta 24 bhAva (8) {uparyukta nau bhAva - + avadhi darzana + tIna avadhi darzana + kujJAna 3 mizra jJAna-tIna kujJAna - mizra jJAna 3} avirata |{2} (asaMyama, | {28} {kSAyika 65) {kumati, kuzruta tiryaJcagati) samyaktva, aupazamika kuavadhi jJAna, mithyAtva, samyaktva, abhavyatva) kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta, avadhi jJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi , tiryacagati,krodha, mAna, mAyA, lobha, kaSAya, pulliMga, pIta padma, zukla lezyA asaMyama, ajJAna asiddhatva,jIvatva bhavyatva) Nivvattiapajjatte avaNiya suhalessa kinnhtihjuttaa| vebhaMguvasamasamma Na hi ayade avarakAvodA / / 57 / / nirvRtyaparyApte apanIya zubhalezyAH kRSNAtrikayuktAH / vibhaMgopazasamyaktvaM na hi ayate avarakApotA / / anvayArtha - bhogabhUmija puruSavedI tiryaJcoM kI (Nivvattiapajjate) nirvatyaparyApta avasthA meM (suhalessa) tIna zubhalezyAe~ (avaNiya) rahita arthAt tIna zubha lezyAeM nahIM hotI haiM (kiNhatihajuttA) kRSNAdi tIna azubha lezyAe~ pAyI jAtI haiM / (vebhaMguvasamasamma) vibhaMgAvadhi aura upazama samyaktva (Na hi) nahIM bhI hotA hai (ayade) cauthe guNasthAna meM (52) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (avarakAvodA) jaghanya kApota lezyA hotI hai| bhAvArtha - bhoga bhUmi ke tiryaMcoM ke paryApta avasthA meM 33 bhAva hote haiN| nirvRtya paryApta avasthA meM tIna zubha lezyAoM kA abhAva hotA hai kyoMki inake nirvRtya paryApta avasthA meM tIna azubhalezyAe~ hI pAyI jAtI haiM ataH 33 bhAvoM meM se tIna zubhalezyAe~ kama karake tIna azubha lezyAeM milA denA caahie| tInoM azubha lezyAe~ prathama evaM dvitIya guNasthAna meM hI saMbhava hai cauthe guNasthAna meM kevala kApota lezyA kA jaghanya aMza pAyA jAtA hai| inake nirvRtya paryApta avasthA meM vibhaMgAvadhi jJAna evaM upazama samyaktva kA bhI abhAva pAyA jAtA hai| saMdRSTi naM. 15 bhogabhUmija tiryaJca aparyApta bhAva (31) aparyApta bhoga bhUmija tiryaMca ke 31 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - paryApta bhogabhUmija tiryaMca ke 33 bhAvoM meM upazama samyaktva evaM kuavadhi jJAna kama karane para 31 bhAva zeSa rahate haiM / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura asaMyata ye tIna hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna| bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva {2} (mithyAtva, |{25} {kuzAna 2, 166){kSAyika samyaktva, abhavyatva) |darzana 2, kSAyopazamika |kSAyopazamika samyaktva, labdhi 5, tiryaMca gati, jJAna 3, avadhidarzana} kaSAya 4, pulliMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3} abhAva sAsAdana|{4}(kumati , {23} {uparyukta 25 - |(8) {uparyukta 6 + kuzruta jJAna, mithyAtva, abhavyatva} | mithyAtva, abhavyatva) kRSNa, nIla lezyA) (53) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saMdRSTi naM. 15 bhogabhUmija tiryaJca aparyApta bhAva (31) aparyApta bhoga bhUmija tiryaca ke 31 bhAva hote hai jo isa prakAra haiM - paryApta bhogabhUmija tiryaMca ke 33 bhAvoM meM upazama samyaktva evaM kuavadhi jJAna kama karane para 31 bhAva zeSa rahate haiM / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura asaMyata ye tIna hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva avirata |{3}(kApota |{25} {samyaktva 2, 6) {kumati, kuzruta lezyA, jJAna 3, darzana 3, jJAna, mithyAtva asaMyama, kSAyopazamika labdhi 5,| abhavyatva, kRSNa, nIla tiryaJca gati) tiryaMcagati, kaSAya4, | lezyA) pulliMga 1, kApota lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) laddhiapuNNatirikkhe vAmaguNaTThANabhAvamajjhammi / thIpuMsidaragadItiga suhatiyalessA Na vebhaMgo / / 5 / / labdhyapUrNatirazci vAmaguNasthAnabhAvamadhye / strIpuMsitaragatitrikaM zubhatrikalezyA na vibhaMgaH // anvayArtha - (laddhiapuNNatirikkhe) labdhyaparyApta tiryaJcoM ke (vAmaguNa ThANabhAvamajjhammi) mithyAtva guNasthAna rUpa bhAva meM (thIpuMsidaragadItiga) strIveda, puruSaveda, tiryaJca gati se anya tIna gatiyA~ (suhatiyalessA) tIna zubha lezyAe~ (vebhaMgo) vibhaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai| vizeSArtha -gAthA meM Agata 'vAma' zabda kA viparIta artha grahaNa karanA caahie| prasaGga meM mithyAtva guNasthAna grahaNa jAnanA caahie| (54) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 16 labdhaparyAptaka tiryaJca (25 bhAva) labdha paryAptaka tiryaJca ke 25 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- kumati, kuzruta jJAna, cakSudarzana, acakSudarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaMcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya napuMsaka liMga, kRSNa, nIla, kApota lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva, - inake mAtra eka mithyAtva guNasthAna hI hotA hai / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva {0} bhAva {25} uparyukta 25 bhAva (0) hI jAnanA cAhie / bhogajatiriitthINaM avaNiya puMvedamitthisaMjuttaM / tAsi vedagasammaM uvasamasammaM ca do ceva ||59|| bhogajatiryakstrINAM apanIya puMvedaM strIsaMyuktaM / tAsAM vedakasamyaktvaM upazamasamyaktvaM ca dve caiva // anvayArtha (bhogajatiriitthINaM) strIvedI bhoga bhUmija tiryaJcoM ke paryApta avasthA meM (puMvedaM avaNiya) puruSaveda ko kama karake arthAt chor3akara (itthisaMjuttaM) strIveda milAkara (tAsiM) unake (vedagasammaM ) vedakasamyaktva (ca) aura (uvasamasammaM) upazama samyaktva (do) ye do (ceva) samyaktva hI hote haiM / bhAvArtha - bhoga bhUmija striyoM meM paryAptaka avasthA meM puruSaveda ke 33 bhAvoM meM se puruSa veda ghaTAkara strIveda milAkara tathA strIvediyoM meM kSAyika samyagdarzana kA abhAva hone se kevala upazama samyaktva evaM vedaka samyaktva hI pAyA jAtA hai / (55) abhAva Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 17 bhogabhUmija tiryaJcinI paryApta (32 bhAva) bhogabhUmija tiryaJcanI paryApta ke bhogabhUmija tiryaJcanI paryApta 32 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, kumati, kuzruta,kuavadhi, mati, zruta, avadhi jJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana, kSayopazamika pA~ca labdhi, tiryaJcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya, strIliMga, pIta, padma, zukla lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva bhavyatva, abhavyatva / guNasthAna Adi ke cAra pAye jAte haiM / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva . mithyAtva (2} {mithyAtva, [26} {kumati, 6){aupazamika abhavyatva} kuzruta, kuavadhi jJAna, samyaktva, kSAyopazamika cakSu acakSu darzana, samyaktva, mati, zruta, avadhijJAna, avadhidarzana) labdhi, tiryaca gati, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya, strIliMga, pIta, padma,zukla lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva) sAsAdana {3}(kumati / 124} {uparyukta bhAvoM (8) {uparyukta 6 bhAvoM meM kuzruta, se mAtra mithyAtva aura | mithyAtva evaM abhavyatva abhavyatva alaga karane jor3ane se 8 bhAva ho jAte para 24 bhAva zeSa rahate mizra |{0} (25} {uparyukta 24 + avadhi darzana + mizrajJAna} (7) {uparyukta 8 - avadhidarzana, 3 mizra jJAna+ 3 kujJAna} (56) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti avirata {2} { tiryaJca gati, asaMyama } bhAva {27} {aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta, avadhi jJAna, | kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaMca gati, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya, strIliMga, pIta, padma, zukla lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva } abhAva (5) {kumati, kuzruta, kuavadhi, mithyAtva, abhavyatva } tAsimapajjattINaM kiNhAtiyalessa havaMti puNa / Na saNNANatigaM ohI daMsaNasammattajugalavebhaMgaM ||60|| tAsAmaparyApsInAM kRSNatrikalezyA bhavantiH punaH / na sajjJAnatrikaM avadhidarzanasamyaktvayugalavibhaMgaM // anvayArtha - (tAsimapannattINaM) unakI arthAt strIvedI bhogabhUmija tiryaJca ke aparyApta avasthA meM (kiNhAtiyalessa) kRSNAdi tIna lezyAeM ( havaMti) hotI hai ( saNNANatigaM) tIna samyagjJAna (ohIdaMsaNa) avadhi darzana (sammattajugalavebhaMga) donoM samyaktva arthAt upazama, vedaka samyaktva vibhaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai / bhAvArtha - strIvedI bhoga bhUmija tiryaMca ke nirvRtya paryApta avasthA meM kRSNAdi tIna lezyAe~ hI hotI haiN| tIna samyagjJAna, avadhi darzana, upazama vedaka samyaktva aura vibhaMgAvadhi jJAna nahIM hotA hai| tathA isa avasthA meM mithyAtva aura sAsAdana ye do guNasthAna hI hote haiM / (57) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 18 bhogabhUmija tiryaJcanI aparyApta (25 bhAva) bhogabhUmija tiryaJcanI nirvRtyaparyApta ke 25 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - kumati, kuzruta jJAna, darzana 2, kSAyopazimaka labdhi 5, tiryacagati, kaSAya 4, strIliMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna Adi ke 2 pAye jAte haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva mithyAtva, |{25} {uparyukta kathita (0) abhavyatva samasta bhAva} bhAva abhAva - sAsAdana ka} kumati |{23} {uparyukta 25 - |(2) {mithyAtva, jJAna, kuzruta mithyAtva, abhavyatva) abhavyatva} jJAna maNuvesidaragadItiyahINA bhAvA havaMti tattheva / Nivvattiapajjatte maNadesuvasamaNadugaM Na vebhaMgaM 161 // manuSyeSvitaragatitrikahInA bhAvA bhavanti tatraiva / nirvRtyaparyAptaM manodezopazamanadvikaM na vibhaMgaM // anvayArtha - (maNuvesidaragadItiyahINA) manuSyagati meM itara tIna gatiyoM se rahita (bhAvA) zeSa sampUrNa 50 bhAva (havaMti) hote haiM (tattheva) usI manuSya gati meM (Nivvattiapajjate) nirvRtyaparyApta avasthA meM (maNadesuvasamaNadurga) manaH paryayajJAna, dezasaMyama, upazama samyaktva, upazamacAritra (vebhaMgaM) vibhaMgAvadhi jJAna ye ATha bhAva(Na) nahIM hote haiN| sANe thIsaMDhacchi dI micche sANe asaMjadapamatte / jogiguNedugacaducadurigivIsaMNavacchidI kmso||2|| sAsAdane strISaMDhacchittiH mithyAtve sAsAdane asaMyatapramatte / yogiguNe dvikacatuHcaturekaviMzatiH navacchi ttiH kramazaH / / anvayArtha - tathA uparyukta nirvRtyaparyAptaka avasthA meM (sANe) sAsAdana (58) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna meM (thIsaMDha cchi dI strIveda, napuMsakaveda kI vyucchitti ho jAtI hai| tathA ukta avasthA meM (micche) mithyAtva guNasthAna meM (duga) do kI (sANe) sAsAdana meM (cadu )cAra kI (asaMjada) cauthe guNasthAna meM (cadu) cAra kI (pamatte) pramattaguNasthAna meM (igivIsaM) ikkIsa kI (jogiguNe) sayogakevalI guNasthAna meM (NavacchidI) nau bhAvoM kI vyucchitti hotI hai| bhAvArtha- isa gAthA kA prathama caraNa gAthA 61 se jur3A huA hai tathA AcArya mahArAja yahAM yaha batalAnA cAhate haiM ki nirvRtyaparyApta avasthA meM karmabhUmi ke manuSyoM ke mithyAtva, sAsAdana, asaMyata, pramatta saMyata aura sayoga kevalI ye pA~ca guNasthAna hote haiN| 1; 2, 4, 6, aura 13 veM guNasthAna meM kramazaH 2, 4, 4, 21,9 bhAvoM kI vyucchittijAnanA caahie| prathama guNasthAna, dvitIya guNasthAna va asaMyata guNasthAna meM janma ke samaya paryAptiyA~ pUrNa hone ke pUrva pramattaguNasthAna meM AhAraka samuddhAta ke samaya evaM sayogakevalI ke kevalI samuddhAta ke samaya nirvRtya paryApta avasthA hotI hai| saMdRSTi naM. 19 karma bhUmija paryApta manuSya bhAva (50) karmabhUmija paryAptaka manuSya ke 50 bhAva hote haiM jo isa prakAra se haiM - aupazamika samyaktva, aupazamika cAritra, kevala jJAna, kevaladarzana, kSAyika dAna Adi pAMca labdhi, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, mati, zruta, avadhi, manaHparyaya jJAna, kumati,kuzruta, kuavadhi jJAna, cakSu, acakSu avadhi darzana, kSAyopazamika paoNca landhi kSAyopazamika samyaktva, kSAyopazamika cAritra (sarAga cAritra), saMyamAsayama, manuSyagati, krodhamAna, mAyA, lobha cAra kaSAya, mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhatva,kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma, zukla lezyA, strIliMga pulliMga napuMsaka liMga, jIvatva, bhavyatva, abhavyatvaprathama guNasthAna se lekara sabhI caudaha guNasthAna pAye jAte haiM saMdRSTi nimna prakAra hai - (59) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva (2) (mithyAtva. (31) (kumati, kuzruta, (19) (aupazamika abhavyatva) kuavadhi jJAna cakSu, samyaktva, aupazamika acakSu darzana, cAritra, kevalajJAna, kevala kSAyopazamika pA~ca darzana, kSAyika pA~ca labdhi, manuSyagati, labdhi, kSAyika samyaktva, krodha, mAna, mAyA, kSAyika cAritra, mati, lobha kaSAya, strIliMga, zruta, avadhi, manaH paryaya pulliMga, napuMsaka jJAna, avadhi darzana, liMga, kRSNa, nIla, kSAyopazamika samyaktva, kApota, pIta, padma, kSAyopazamika cAritra, zukla lezyA, saMyamAsaMyama) mithyAtva, asaMyama asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva) sAsAdana|(3) kujJAna 3 | (29) (uparokta (21) (uparokta 19 bhAvo abhAvoM meM se mithyAtva meM mithyAtva evaM evaM abhavyatva ko kama | abhavyatva ko jor3ane para karane para zeSa 29 bhAva | 21 bhAva ho jAte haiN| rahate haiN| mizra ) (30) (cakSu acakSu avadhi darzana kSayopazamika pA~ca labdhi, manuSya gati, kodha, mAna, mAyA, lobha cAra kaSAya, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma, zukla lezyA, asaMyama, asiddhatva, ajJAna, jIvatva, bhavyatva, 3 mitra jJAna) (60) |(20)(upazama samyaktva , upazama cAritra, kSAyika | pA~ca labdhi, kevala jJAna, kevala darzana, kSAyika samyaktva kSAyika cAritra, mati | zruta, avadhi, manaH paryaya jJAna, kSAyopazamika samyaktva, kSAyo. cAritra, saMyamAsaMyama, mithyAtva - 3 mizra jJAna +3 kujJAna) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva avirata (4) (azubha 23(samyaktva 3, jJAna lezyA 3, 3, darzana 3, asaMyama) kSAyopazamika labdhi 5 manuSya gati, kaSAya 14, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) 17 (aupazamika cAritra, kSAyika 5 labdhi, kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika cAritra, manaHparyaya jJAna, kujJAna 3, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, mithyAtva, abhavyatva) dezasaMyata (1)(saMyamA saMyama) 30 (samyaktva 3, 20 (aupazamika cAritra, jJAna3, darzana3, kSAyo. kSAyika bhAva 8, kujJAna3, labdhi 5, manuSya gati, manaH paryayajJAna, sarAga, kaSAya 4, liMga 3, |cAritra, mithyAtva, azubha zubha lezyA3, |lezyA3, asaMyama saMyamAsaMyama, ajJAna abhavyatva) asiddhatva,jIvatva, bhavyatva) pramatta | 0 saMyata (31) uparokta 30 bhAvoM meM se saMyamAsaMyama kama karake sarAgacAritra aura manaHparyaya jJAna jor3a deveN| | 19 (upazama cAritra, kSAyika bhAvaH, kujJAna, saMyamAsaMyama, mithyAtva, . |azubha lezyA3, asaMyama, abhavyatva) apramatta saMyata chaThaveM guNa. ke samAna | 19 (pUrvokta) 3 (kSAyo. samyakatva, pIta padma lezyA) (61) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti apUrva- 0 karaNa anivRtti 3 ( 3 liMga) karaNa saveda bhAga anivRtti 3 (krodha, mAna mAyA tIna, karaNa aveda kaSAya) bhAga sUkSma 2 (lobha, sAMparAya sarAga cAritra) upazAMta moha samyaktva, aupazamika cAritra) bhAva 28 (uparyukta 31kSAyo. samyakatva pIta padma, lezyA), 28 ( uparyukta) 25 ( uparyukta 28- tIna liMga) 22 (uparyukta 25 krodha, mAna, mAyA) 2. ( aupazamika 21 ( uparyukta 22- sarAga | cAritra, lobha kaSAya + aupazamika cAritra) * (62) abhAva 22 (pUrvokta 19+ pIta, padma lezyA, kSAyopazamika, samyaktva) 22 ( uparyukta ) 25 (uparyukta 25 - 3 veda) 28 (25 pUrvokta + krodha, mAna mAyA) 29 ( kSAyika bhAva 8, kujJAna3, kSAyopazimaka samyaktva, sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, kaSAya cAra, liMga 3, mithyAtva, asaMyama, lezyA 5, abhavyatva) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti kSINa moha 13 ( mati Adi 4 jJAna, cakSu Adi 3 darzana, sayoga kevalI ayoga ke valI kSAyopazamika 5 labdhi, ajJAna) 1 ( zukla lezyA) 8 ( kSAyika dAnAdi cAra labdhi, kSAyika cAritra, manuSyagati, asiddhatva, bhavyatva) bhAva | 20 ( kSAyika samyaktva, kSAyikacAritra, mati Adi 4 jJAna, cakSu Adi 3 darzana, kSAyopazamika 5 labdhi, guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 2 ( mithyAtva, abhavyatva) manuSya gati, zukla lezyA, ajJAna, | asiddhatva, jIvatva, bhavyatva 14 ( kSAyika bhAva 9, manuSya gati, asiddhatva, zukla lezyA, jIvatva, bhavyatva) 13 ( uparyukta 14 - zukla lezyA) saMdRSTi naM. 20 nirvRtya paryApta manuSya bhAva (45) nirvRtyaparyApta manuSya ke 53 bhAvoM meM se narakagati, tiryaJcagati, devagati, upazama samyaktva, upazama cAritra, vibhaMgAvadhijJAna, manaH paryayajJAna, saMyamAsaMyama bhAvo ko chor3akara zeSa 45 bhAva hote hai / guNasthAna- mithyAtva, sAsAdana, asaMyata pramatta virata evaM sayoga ke valI ye pA~ca pAye jAte haiM / saMdRSTi isa prakAra hai abhAva 30 ( uparyukta 29 - kSAyika cAritra + aupazamika samyaktva, aupazamika cAritra ) bhAva 30 ( kujJAna 2, darzana 2, kSAyopazamika labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, (63) 36 (aupazamika bhAva 2, kSAyopazamika bhAva 18, kaSAya 4, mithyAtva, asaMyama, kRSNAdi lezyA 5 ajJAna, abhavyatva, liMga 3) 37 ( uparyukta 36+ zukla lezyA) abhAva 15 ( kSAyika bhAva 9, mati Adi 3 jJAna, avadhi darzana, kSAyo. samyaktva kSayoM, cAritra) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 4 (kujJAna 2, 28 (uparyukta 30- 17 (uparyukta 15 + strI, napuMsaka mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) veda) avirata 4 (asaMyama, 30 (jJAna 3,darzana 3, 15 (kSAyika bhAva 8, azubha lezyA 3) kSAyopazamika labdhi |kuzAna 2, kSayopazamika 5, kSayo. samyaktva cAritra strI napuMsaka veda, kSAyika samyaktva, | mithyAtva, abhavyatva) manuSyagati, kaSAya 4, pulliMga, lezyA 6, asaMyama, ajJAna,asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) pramatta 21 (pIta, padma 27 (jJAna 3, darzana 3, 18 (kSAyika bhAva 8, virata lezyA,kSAyo. kSAyopazamika kuzAna 2, veda 2, samyaktva, puruSa samyaktva, kSAyika mithyAtva, abhavyatva, veda, kaSAya 4, samyaktva, sarAga azubha lezyA 3, cAritra, kSAyo.5 sarAga cAritra, labdhi, manuSya gati, | asaMyama) Adike jJAna 3, kaSAya 4, pulliMga, zubha darzana 3, kSAyo- lezyA 3, ajJAna, pazamika labdhi | asiddhatva, jIvatva, 15, ajJAna) bhavyatva) sayoga (zukla |14 (kSAyika bhAva 9, 31 (jJAna 3, kujJAna 2 kevalI lezyA, Adi manuSya gati, zukla |darzana 3, sarAga cAritra, kI kSAyika 4 | lezyA, asiddhatva, kSayo. labdhi 5 ajJAna, labdhi, bhavyatva, jIvatva, bhavyatva) veda 3, lezyA 5, kaSAya 4, asiddhatva mithyAtva, abhavyatva, manuSyagati, asaMyama, kSayopazama kSAyika cAritra) samyaktva) (64) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laddhiapuNNamaNusse vAmaguNaTThANabhAvamanjhimhi / thIpuMsidaragadItiyasuhatiyalessA Na vebhaMgo // 63 / / labdhyapUrNamanuSye vAmaguNasthAnabhAvamadhye / strIpuMsitaragatitrikazubhatrikalezyA na vibhaMgaM // anvayArtha -(laddhiapuNNamaNusse) labdhyaparyAptaka manuSya ke (vAmaguNaTThANabhAvamajjhimhi) mithyAtva guNasthAna meM hone vAle bhAvoM ke madhya meM (thIpuMsidaragadItiyasuhatiyalessA) strIveda, puruSaveda manuSyagati se anya tIna gatiyA~, tIna zubhalezyAe~, (vebhaMgo) vibhaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai| viSaya spaSTIkaraNa ke lie dekheM saMdRSTi 23 | saMdRSTi naM. 21 labdhyaparyAptaka manuSya bhAva (25) labdhyaparyApta avasthA meM manuSya ke 25 bhAva hote hai jo isa prakAra hai kujJAna 2, darzana 2, kSAyopazamika labdhi 5,manuSyagati, kaSAya 4, napuMsaka veda, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNamika bhAva 31 guNasthAna eka mithyAtva hI hotA hai| guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 25 (uparyukta) - bhAva abhAva maNusuvva davvabhAvitthI puMsaMDha khAiyA bhAvA / uvasamasarAgacaraNaM mnnpjjvnnaannmvinntthi||6|| manuSyavadravyabhAvastrISu puMSaNDha kSAyikA bhAvAH / , upazamasarAgacaraNaM manaHparyayajJAnamapi nAsti // anvayArtha - (maNusuvva) manuSya ke samAna (davvabhAvitthI) dravya aura bhAva strI vedI meM (puMsaMDhakhAiyA bhAvA) puruSa veda, napusaMkaveda, nava kSAyika bhAva (uvasamasarAgacaraNaM) upazama cAritra, sarAga cAritra (maNapajjavaNANamavi) manaH paryaya jJAna (Natthi) nahIM hotA hai| bhAvArtha -sAmAnya manuSya meM jo 50 bhAvoM kA sadbhAva batalAyA gayA hai, vesabhI bhAva dravyastrI evaM bhAvastrI meM jAnanA cAhie kintu vizeSatA yaha hai (65) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki dravya evaM bhAvastrI meM puruSaveda, napuMsakaveda, kSAyika bhAva, upazama cAritra, sarAga cAritra aura manaH paryaya jJAna nahIM pAyA jAtA hai| isa gAthA kA kathana dravya strIveda kI apekSA samajha meM AtA hai kyoMki bhAvastrI vedI ke sarAga cAritra hone kA niSedha nahIM hai tathA bhAvastrI vedI ke kSAyika bhAva ke nau bhedoM meM se kSAyika samyaktva bhI ho sakatA hai| gAthA meM Agata bhAvastrI zabda vicAraNIya hai| tAsimapajjattINaM vebhaMgaM Natthi miccha guNaThANe / sAsAdaNaguNaThANe pavaTTaNaM hodi niyameNa || 65 // tAsAmaparyAptInAM vibhaMgaM nAsti mithyAtvaguNasthAne / sAsAdanaguNasthAMne pravartanaM bhavati niyamena || anvayArtha - (tAsimapajjattINaM) manuSyagati meM striyoM ke aparyApta avasthA meM (vebhaMga) vibhaMgAvadhi jJAna (Natyi) nahIM hotA hai tathA (niyameNa) niyamase (miccha guNaThANe)mithyAtvaguNasthAna meM (sAsAdaNaguNaThANe) evaM sAsAdana guNasthAna meM (pavaTTaNaM)pravartana (hodi) hotA saMdRSTi naM. 22 paryApta strI bhAva (36) paryApta strI ke 36 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - aupazamika, samyaktva, 3 jJAna, 3 kujJAna, 3 darzana, kSAyopazamika labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, kSayopazama samyaktva, strIliMga, lezyA 6, saMyamAsaMyama, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna Adi ke pAMca hotehai / saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva, 129 (kujJAna 3, darzana 2,17 (aupazamika samyaktva, abhavyatva) kSayopazama labdhi 5, mati Adi 3 jJAna, avadhi manuSyagati, kaSAya 4, strIliMga, lezyA 6, darzana,kSAyopazama mithyAdarzana, asaMyama | samyaktva, saMyamAsaMyama) ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) (66) Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti sAsAdana 3 ( kujJAna 3) mizra 0 4. 4 (azubha avirata lezyA 3, asaMyama) bhAva 27 (pUrvokta 29 - mithyAtva, abhavyatva) 28 (mizra rUpa jJAna 3, darzana 3, kSayopazamika labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, strIliMga, lezyA - 6, asaMyama asiddhatva, ajJAna, pAriNAmika bhAva 2) 30 ( aupazamika samyaktva, kSayopazamika samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, manuSya gati, kaSAya 4 strIliMga, lezyA 6, asaMyama ajJAna, asiddhatva, jIvatva bhavyatva) samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, manuSyagati, strIliMga, zubha lezyA 3, saMyamAsaMyama, 5. 27 ( aupazamika 9 (mithyAtva, abhavyatva, dezasaMyama (saMyamAsaMyama) samyaktva, kSayopazamika kujJAna 3, asaMyama, azubha lezyA 3 ) asiddhatva, abhAva 9 (pUrvokta 7 + mithyAtva, abhavyatva) ajJAna, jIvatva bhavyatva) 8 (pUrvokta 9- avadhi darzana) 6 (mithyAtva, abhavyatva, kujJAna 3, saMyamAsaMyama ) (67) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 23 nivRtyaparyApta strI bhAva (28) nirvRtyaparyApta strI ke 28 bhAva hote hai jo isa prakAra hai- kujJAna 2 cakSudarzana, acakSudarzana, kSAyopazamikalabdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, strIveda, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana do hote hai| guNasthAna bhAva vyucchittiA bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, 28 (uparyukta samasta | abhavyatva) bhAva jAnanA caahie| 2 (mithyAtva, abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) |26 (uparyukta 28- mithyAtva, abhavyatva) uvasamakhAiyasammaM tiyapariNAmA khovsmiesu| maNapajjavadesajamaM sarAgacariyA Na sesa have / / 66 / / upazamakSAyikasamyaktvaM trikapariNAmAH kSAyopazamikeSu / manaH paryayadezayamaM sarAgacAritraM na zeSA bhavanti / / odaie thI saMDhe aNNagadItidayamasuhatiyalessaM / avaNiya sesA huMti hu bhogajamaNuvesu puNNesu / / 6 / / audayike strI SaMDhaM anyagatitritayamazubhatrikalezyAH / apanIya zeSA bhavanti hi bhogajamanuSyeSu pUrNeSu / / anvayArtha - (puNNesu) paryApta (bhogajamaNuvesu) bhoga bhUmi ke manuSyoM (puruSavedI) meM (uvasamakhAiyasamma) upazama aura kSAyika samyaktva hote haiN| (khaovasamiesu) kSAyopazamika bhAvoM meM se (maNapajjava) manaH paryayajJAna, (desajamaM) dezasaMyama aura (sarAgacariyA) sarAgacAritra (tiyapariNAmA Na) ina bhAvoM ko chor3akara (sesa) zeSa pandraha bhAva (have) hote haiN| (odaie) tathA audayika bhAvoM meM se (thI (68) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMDha' ) strIveda napuMsaka veda, (aNNagadItidayamasu hatiyale ssaM ) manuSyagati se anya tIna gatiyA~, tIna azubha lezyAe~ (avaNiya) kama karake (sesA) zeSa 13 audayika bhAva (hu~ti hu) hote haiM / bhAvArtha - bhoga bhUmija paryAptaka manuSyoM ke 2 aupazamika bhAvoM meM se upazama samyaktva tathA 9 kSAyika bhAvoM meM se kSAyika samyaktva mAtra hotA hai| 18 kSAyopazamika bhAvoM meM se manaHparyaya jJAna, dezasaMyama aura sarAgacAritra ina tIna bhAvoM ko chor3akara zeSa pandraha bhAva hote haiM / ve pandraha bhAva isa prakAra haiM - tIna samyagjJAna, tIna kujJAna, tIna darzana, pA~ca kSAyopazamika labdhi aura kSAyopazamika samyaktva | 21 audayika bhAvoM meM se strIveda, napuMsaka veda, narakagati, tiryaMcagati, devagati, kRSNa, nIla aura kApota zyA ye ATha bhAva kama karane para zeSa 13 bhAva hote haiM / ve teraha bhAva isa prakAra haiM - puruSa veda, manuSyagati cAra kaSAya, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, asiddhatva tIna zubha lezyAe~ / saMdRSTi naM. 24 bhogabhUmija manuSya paryAptaka bhAva ( 33 ) bhogabhUmija manuSya ke paryAptaka avasthA meM 33 bhAva hote hai / jo isa prakAra hai samyaktva 3, jJAna 3, ku jJAna3, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna mithyAtvAdi 4 hote hai guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 2 ( mithyAtva, abhavyatva) sAsAdana 3 ( kujJAna 3) bhAva 26 ( ku jJAna 3, darzana 2, kSAyo labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3) 24 (uparyukta 26mithyAtva, abhavyatva) (69) abhAva 7 (samyaktva 3, jJAna 3, avadhi darzana ) 9 ( uparyukta 7 + mithyAtva abhavyatva) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva. abhAva mizra 25 (uparyukta 18 (uparyukta 9- avadhi P4+avadhidarzana + 3 darzana) mizrajJAna - kujJAna 3) asaMyata 1 (asaMyama) 28 (samyaktva 3, jJAna 35 (kujJAna 3, mithyAtva, darzana 3, kSAyopazamika abhavyatva) labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva jIvatva aura bhavyatva) taNNivvattiapuNNe asuhatilesseva uvasamaM sammaM / vebhaMgaM Na hi ayade jahaNNakAvodalessA hu / / 68 / / tannirvRtyapUrNe azubhatrilezyA eva, upazamaM samyaktvaM / vibhaMgaM na hi ayate jaghanyakApotalezyA hi // anvayArtha - (taNNivvattiapuNNe) bhoga bhUmija manuSyoM ke nirvRtyaparyApta avasthA meM (asuhatilesseva) tIna azubha lezyAe~ hI hotI haiN| (uvasamaM samma) upazama samyaktva (vibhaMgaM) vibhaMgAvadhi jJAna (Na hi) nahIM hotA hai| (ayade) tathA caturtha guNAsthAna meM (jahaNNakAvodalessA hu) jaghanya kApota lezyA hotI hai| saMdRSTi naM. 25 bhogabhUmija manuSya nirvRtyaparyAsaka (31) bhogabhUmija manuSya ke nirvRtya paryApta avasthA meM 31 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai -kSAyika samyaktva, kRtakRtya vedaka, jJAna 3, kujJAna 2, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, azubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, aura asaMyata ye tIna hI hote hai| (70) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - guNasthAna| bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva abhavyatva) 16 (samyaktva 2, jJAna 3, avadhidarzana) 125 (kujJAna 2, kSAyo. labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, 3 azubha lezyA, ajJAna asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3) 23 (uparyukta 25mithyAtva, abhavyatva) sAsAdana |4(kujJAna 2, kRSNa, nIla lezyA) 8 (uparyukta 6+ mithyAtva, abhavyatva) asaMyata |2 (asaMyama, 125 (vedaka, kSAyika 16 (kujJAna 2, kRSNa, kApota lezyA) samyaktva 2, jJAna 3, | nIla lezyA 2, mithyAtva, darzana 3, kSAyopazamika | abhavyatva) labdhi 5, asaMyama manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, kApota lezyA, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 2) evaM bhogatthINaM khAiyasammaM ca purisavedaM ca / Na hi thIvedaM vijjadi sesaM jANAhi puvvaM va 169|| evaM bhogastrINAM kSAyikasamyaktvaM ca puruSavedaM ca / na hi, strIvedo vidyate zeSaM jAnIhi pUrvamiva / / anvayArtha - (evaM) isa prakAra (bhogatthINaM) bhogabhUmija striyoM ke (khAisamma) kSAyika samyaktva (ca) aura (purisavedaM) puruSaveda (Na hi) nahIM hotA hai (thIvedaM) strI veda (vijjadi) hotA hai (sesaM) zeSa kathana (puvvaM va) pUrvavat (jANAhi) jAnanA caahie| (71) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - saMdRSTi naM. 26 bhogabhUmija strI paryAptaka bhAva (32) bhogabhUmija strI ke paryAptaka avasthA meM 32 bhAva hote hai jo isa prakAra hai- bhoga bhUmija paryApta manuSya ke 33 bhAvo meM sekSAyika samyaktva kama karane para 32 bhAva yahAM jAnanA cAhie / guNasthAna Adi ke cAra hI hote hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva (26) (kujJAna 3, darzana 6 (upazama, kSayo, abhavyatva) 2, kSAyopazamika samyaktva, jJAna 3, avadhi labdhi 5, asaMyama, darzana) manuSya gati, kaSAya 4, strIveda, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana]3 (ku jJAna3) 24 (uparyukta 26- 2 8 (uparyukta 6+ mithyAtva, mithyAtva, abhavyatva) abhavyatva) mizra 25 (mizra jJAna 3, 17 (upazama, kSAyo. darzana 3, samyaktva, jJAna 3, kSAyopazamika labdhi | mithyAtva, abhavyatva) 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, strIveda, zubha lezyA3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) avirata / (asaMyama) (kujJAna 3, mithyAtva, abhavyatva) 127 (aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, strIveda, zubha lezyA 3,ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 2) (72) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (khAiyaM) kSAyika (samma) samyaktva (Na hi) nahIM hotA hai / bhAvArtha - devoM ke deva gati hotI hai zeSa bhAva paryApta bhoga bhUmija manuSya ke samAna hai / bhavanatrika deva deviyoM meM evaM kalpavAsI deviyoM meM kSAyika samyaktva nahIM hotA hai kyoMki jina jIvoM ne kSAyika samyagdarzana hone ke pUrva devAyu kA baMdha kara liyA hai aise manuSya deva paryAya meM utpanna hone para bhI bhavanatrika deva deviyoM evaM kalpavAsI deviyoM meM utpanna na hokara kalpavAsI devoM meM hI utpanna hote haiM / bhavaNatisohammaduge teujahaNNaM tu majjhimaM teU / sANakkumArajugale teUvara pammaavaraM khu || 72|| bhavanatrikaM saudharmadvike tejojaghanyaM tu madhyamaM tejaH / sanatkumArayugale tejovaraM padmAvaraM khalu // anvayArthaH--(bhavaNati) bhavanatriko ke (teujahaNaNaM) jaghanya pItalezyA (sohammaduge) saudharma aura aizAna svarga meM (majjhimaM teU) madhyama pIta lezyA (sANakkumArajugale) sAnatkumAra yugala arthAt sAnatkumAra aura mAhendra svarga meM (teUvara) utkRSTa pIta aura (pammaavaraM khu) jaghanya padma lezyA hotI hai / bahmAchakke pammA sadaraduge pammasukka lessA hu / ANadatere sukka sukkukkasA aNudisAdIsu ||73|| brahmaSaT ke padmA satAradvike padmazuklalezye hi / Anatrayodazasu zuklA zuklotkRSTA anudizAdiSu || anvayArtha :- (bahmAchakke) brahma, brahmottara, lAntava, kAtiSTha, zukra, mahAzukra kalpoM meM (pammA) madhyama padma lezyA tathA (sadaraduge) zatAra aura sahasrAra kalpa meM (pammasukkalessA) utkRSTa padma aura jaghanya zukla lezyA (ANada tere) Anata svarga ko Adi lekara teraha sthAnoM meM arthAt Anata Adi cAra aura nava graiveyaka meM (sukkA) madhyama zukla lezyA (aNudisA dIsu) tathA anudiza aura anuttara vimAnoM meM (sukkukkasA) paramazukla lezyA pAI jAtI hai / bhAvArtha - bhavanatrika meM tejolezyA kA jaghanya aMza hai, saudharma, IzAna (73) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadapajjattIsu have asuhatilessA hu micchdugtthaannN| vebhaMgaM caNa vijjadi maNuvagadiNirUvidA evaM ||7011 tadaparyApsikAsu bhavedazubhatrilezyA hi mithyAtvadvikasthAnaM / vibhaMgaM ca na vidyate manuSyagatirnirUpitA evaM // anvayArtha - (tadapaJjattIsu) bhoga bhUmija nirvRtya paryAptaka striyoM ke aparyApta avasthA meM (asuhatilessA) tIna azubha lezyAe~ (miccha dugaThANaM)mithyAtva aura sAsAdana ye do guNasthAna hote haiN| (ca) aura (vebhaMga) vibhaMgAvadhi jJAna (Na vijjadi) nahIM hotA hai (evaM) isa prakAra (maNuvagatiNiruvidA) manuSyagati kA nirUpaNa kiyaa| saMdRSTi naM. 27 bhogabhUmija strI nirvRtyaparyApta (25) bhogabhUmija strI ke nirvRtyaparyAsa avasthA meM 25 bhAva hote hai / jo isa prakAra haikujJAna 2, darzana 2, kSAyopazamika labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya, strIveda, azubha 3 lezyA, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2(mithyAtva 25 (uparyukta) 0 (uparyukta) abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) |23 (uparyukta 25- 2 12 (mithyAtva, abhavyatva) mithyAtva, abhavyatva) devANaM devagadI sesaM pajjattabhogamaNusaM vA / bhavaNatigANaM kapittthINaM Na hikhAiyaM sammaM |1|| devAnAM devagatiH zeSAH paryAptabhogamanuSyavat / bhavanatrikANAM kalpastrINAM na hi kSAyikaM samyaktvaM // anvayArtha :- (devANaM) devoM ke (devagadI) devagati hotI hai (sesa) zeSa kathana (pajjattabhogamaNusaM vA) paryApta bhoga bhUmijamanuSyoM ke samAna hai vizeSatA yaha hai ki (bhavaNatigANaM) bhavanatrika arthAt bhavanavAsI vyaMtara, jyotiSI deva deviyoM ke aura (kapittthINaM) kalpavAsinI deviyoM ke (74) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarga meM tejolezyA kA madhyama aMza, sAnatkumAra aura mAhendra svarga meM tejolezyA kA utkRSTa aMza evaM padmalezyA kA jaghanya aMza hai| brahma, brahmottara, lAMtava, kApiSTha, zukra, mahAzukra ina chaha svargoM meM padmalezyA kA madhyama aMza hai| satAra, sahasrAra meM padma lezyA kA utkRSTa aMza evaM zukla lezyA kA jaghanya aMza hai / gAthA meM "ANadatere' zabda kA prayoga kiyA gayA arthAt Anata, prANata, AraNa, acyuta aura nava graiveyaka ina teraha sthAnoM meM madhyama zukla lezyA hai isa prakAra jAnanA cAhiye, evaM nava anudiza aura paMca anuttara vimAnoM meM utkRSTa zukla lezyA hotI hai| puMvedo devANaM devINaM hodi thIvedaM / bhuvaNatigANa apuNNe asuhatilesseva NiyameNa ||74|| puMvedo devAnAM devInAM bhavati strIvedaH / bhuvanatrikAnAM apUrNe azubhatrilezyA eva niyamena // anvayArtha :- (devANaM) devoM meM (puMvedo) puMveda (devINaM) deviyoM meM (thIveda) strIveda (hodi) hotA hai| (bhuvaNatigANa) bhavanatrika kI (apuNNe) aparyAptaka avasthA meM (NiyameNa) niyama se (asuhatilesseva) azubha tIna lezyAyeM hI pAI jAtI haiN| kappitthINamapuNNe teUlessAe majjhimo hodi| ubhayattha Na vebhaMgo miccho sAsaNaguNo hodi / / 75 / / kalpastrINAmapUrNe tejolezyAyAH madhyamo bhavati / ubhayatra na vibhaMgaM mithyAtvaM sAsAdanaguNo bhavati / / anvayArtha:- (kappitthINamapuNNe) kalpavAsI striyoM ke aparyAptaka avasthA meM (teUlessAe) pIta lezyA ke (majjhimo) madhyama aMza hote haiN| (ubhayatra) bhavanatrikadeva, devI aura kalpavAsI devIyoM meM (Na vebhaMgo) vibhaMga jJAna nahIM hotA hai| (miccho) mithyAtva aura (sAsaNaguNo) sAsAdana guNasthAna hotA hai| sohammAdisu uvarimagevijjatesu jAva devANaM / NivvattiapuNNANaMNa vibhaMga paDhamavidiyaturiyaThANA 76 / / saudharmAdiSu uparimaga veyakAnteSu yAvaddevAnAM / nirvRtyapUrNAnAM na vibhaMgaM prathamadvitIyaturyasthAnAni // (75) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvayArtha :- (sohammAdisu ) saudharma svarga ko Adi lekara (uvarimagevijjaMtesu) uparima graiveyaka (jAva) taka ke (devANaM) devoM ke ( Nivvatti apuNNANaM) nivRrtya paryAptaka avasthA meM (vibhaMga) vibhaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai aura (paDha mavidiyaturiyaThANA) prathama, dvitIya evaM caturtha guNasthAna hotA hai| saMdRSTi 28 devagati bhAva (33) sAmAnya se devagati meM kula 33 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - samyaktva 3, jJAna 3, kujJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, asaMyama, devagati, kaSAya 4, puMveda, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna Adi ke 4 hote hai / guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 2 ( mithyAtva abhavyatva) sAsAdana 3 ( kujJAna 3) mizra 0 avirata 2 (asaMyama, devagati) bhAva abhAva 26 ( kujJAna 3, darzana 2, 7 (samyaktva 3, jJAna 3, kSAyopazamika labdhi 5, avadhidarzana) asaMyama, devagati, kaSAya 4, pulliMga, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, | pAriNAmika bhAva 3) 24 ( uparyukta 26-2 (mithyAtva, abhavyatva) 25 (mizrajJAna 3, darzana 3, kSAyo labdhi 5, asaMyama, devagati, kaSAya 4, pulliMga, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva ) 28 (samyaktva 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, asaMyama, devagati, kaSAya 4, pulliMga, zubha lezyA 3, ajJAna asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) (76) 9 ( uparyukta 7+2 (mithyAtva, abhavyatva) 8 (uparyukta 9avadhidarzana) 5 ( ku jJAna 3, mithyAtva abhavyatva) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 29 bhavanatrika + kalpavAsI devI bhAva ( 30 ) paryApta bhavanatrika deva, devI evaM kalpavAsI devI inake 30 bhAva hote hai / jo isa prakAra hai - sAmAnya devo ke 33 bhAvo meM se kSAyika samyaktva, padma aura zukla lezyA isaprakAra tIna bhAva kama karane para zeSa 30 bhAva jAnanA caahie| inake Adi ke cAra guNasthAna hote hai / de. saMdRSTi 28 guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva 2 ( mithyAtva abhavyatva) sAsAdana 3 ( kujJAna 3) mizra avirata 0 2 (asaMyama, devagati) 24 ( kujJAna 3, darzana 2, kSAyopazamika labdhi 5, asaMyama, | devagati, kaSAya 4, vivakSita liMga pIta lezyA, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3) 22 ( uparyukta 24-2 (mithyAtva, abhavyatva) - 25 ( kSAyo. samyaktva aupa samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, 23 ( uparyukta 22 + avadhi darzana, 3 | mizrajJAna, kujJAna 3) kujJAna) asaMyama, devagati, kaSAya 4, vivakSita liMga 1, pIta lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) (77) abhAva 6 (samyaktva 2, jJAna 3, avadhi darzana) 8 ( uparyukta 6 + mithyAtva, abhavyatva) 7 ( uparyukta 8- avadhi darzana, 3 mizrajJAna + 3 15 (ku jJAna 3, mithyAtva |abhavyatva) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 30 bhavanatrika nirvRtyaparyAptaka bhAva (25) bhavanatrika deva deviyoM kI nirvRtyaparyAsa avasthA meM 25 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - kumati jJAna, kuzrutajJAna, cakSu darzana, acakSu darzana, kSAyopazamika labdhi 5, asaMyama, devagati, kaSAya 4, vivakSita liMga1, azubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke do hote hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva i mithyAtva 2 (mithyAtva, |25 (uparyukta ) abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) |23 (uparyukta 25- | mithyAtva, abhavyatva) 2 (mithyAtva, abhavyatva) saMdRSTi naM. 31 kalpavAsI devI nirvRtyaparyAptaka bhAva (23) kalpavAsI deviyoM ke aparyApta avasthA meM 23 hote hai jo isa prakAra hai - kujJAna 2, darzana2, kSAyo. labdhi 5, asaMyama, devagati, kaSAya 4, strIveda, pIta lezyA, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, abhavyatva pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna Adi ke do hote hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva , abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, 23 (uparyukta kathita) |0 abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) 21 (uparyukta 23 - | 2 (mithyAtva, mithyAtva, abhavyatva) | abhavyatva) (78) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 32 saudharma - aizAna svarga bhAva (31) saudharma-aizAna svarga ke devoM ke paryApta avasthA meM 31 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - samyaktva 3, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, devagati kaSAya 4, pulliMga, mithyAtva, pIta lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna mithyAtva Adi 4 hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva - mithyAtva2 (mithyAtva, 24 (kujJAna 3, cakSu, 17(samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) acakSu darzana, kSAyo. | avadhidarzana) labdhi 5, devagati, kaSAya 4, mithyAtva, pIta lezyA, asaMyama, pulliMga, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana| 3 (kujJAna ) 22 (uparyukta24 - 19(uparyukta 7 + / mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) mizra 23 (mizrajJAna 3, darzana 8 (uparyukta 9 +kujJAna 3, kSAyo. labdhi 5, |3- mizrajJAna3, avadhi | devagati, kaSAya 4, darzana) pItalezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, pulliMga) avirata 12 (devagati asaMyama) 26 (samyaktva 3, jJAna ] 5 (kujJAna 3, mithyAtva, 13, darzana 3, kSAyo. abhavyatva) landhi 5, devagati, kaSAya 4, pItalezyA, pulliMga asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva,bhavyatva) (79) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ saMdRSTi naM. 33 saudharma - aizAna svarga aparyAptaka bhAva (30) saudharma-aizAna svarga meM aparyApta avasthA meM 30 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - samyaktva 3, kuzAna 2, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, devagati, kaSAya 4, pulliMga, mithyAtva, pIta lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura avirata ye tIna hote haiN| saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna | bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva, | | 23 (kujJAna 2, cakSu, 17 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyA ) |acakSu darzana, kSAyo | avadhidarzana) labdhi 5, devagati, kaSAya 4, pulliMga, mithyAtva, pIta lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana |2 (kujJAna 2 ) 21 (uparyukta 23 - 19 (uparyukta 7 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) avirata 2 (devagati asaMyama) |26 (uparyukta 21- 14 (kujJAna 2, mithyAtva, kujJAna 2, + samyaktva | abhavyatva) 3, jJAna 3, avadhi darzana) - (80) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saMdRSTi naM. 34 sAnatkumAra mAhendra svarga bhAva (32) sAnatkumAra mAhendra svarga meM 32 bhAva hote haiM / jo isa prakAra haiM - samyaktva 3, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, devagati, kaSAya 4, mithyAtva, pIta lezyA, padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31, guNasthAna mithyAtva, Adi cAra hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva, [25 (kujJAna 3, cakSu, 17 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) acakSu darzana, kSAyo | avadhidarzana) labdhi 5, devagati, kaSAya 4, mithyAtva, pIta padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 3 (kujJAna 3) 23 (uparyukta 25- 19 (uparyukta 7 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) mizra 0 avirata 2 (devagati, asaMyama) 24 (mizrajJAna 3, darzana 8 (uparyukta 9- kujJAna 3 3, kSAyo. labdhi 5, |+ mizrajJAna 3, devagati, kaSAya 4, pIta, avadhidarzana) padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) 127 (samyaktva 3, jJAna | 5 (kujJAna 3, mithyAtva, 13, darzana 3, kSAyo. abhavyatva) labdhi 5, devagati, kaSAya 4, pIta, padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) (81) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 35 sAnatkumAra mAhendra svarga aparyAptaka bhAva (31) sAnatkumAra mAhendra svarga meM aparyApta avasthA meM 31 bhAva hote haiM / jo isa prakAra haiM - samyaktva 3, jJAna 3, kujJAna 2, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, devagati, kaSAya 4, mithyAtva, pIta padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura asaMyata ye 3 hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva, | 24 (kujJAna 2, cakSu, 17 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) acakSu darzana, kSAyo | avadhidarzana) labdhi 5, devagati kaSAya 4, mithyAtva, pIta, padma lezyA, ajJAna, asaMyama, pulliMga, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3) bhAva sAsAdana 2 (kujJAna 2) 22 (uparyukta 24 - 19 (uparyukta 7 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) avirata | 2 (devagati asaMyama) 27 (samyaktva 3, jJAna | 4 (kujJAna 2, mithyAtva, 13, darzana 3, kSAyo. abhavyatva) labdhi 5, devagati, kaSAya 4, pIta, padma lezyA, ajJAna, pulliMga, asaMyama, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) (82) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.36 brahmAdi chaha svarga bhAva (31) brahma, brahmottara, lAntava, kApiSTha , zukra aura mahAzukra svarga meM paryApta avasthA meM 31 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - ina svargoM meM bhAva Adi kA kathana saudharma aizAna svarga ke devoM ke samAna hI jAnanA cAhie mAtra ina svargoM meM pIta lezyA ke sthAna para padma lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - de. saMdRSTi (32) saudharma - aizAna svarga guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva - bhAva abhAva sAsAdana mizra avirata saMdRSTi naM. 37 brahmAdi chaha svarga aparyApta bhAva (30) brahma, brahmottara, lAntava, kApiSTha, zukra aura mahAzukra svarga meM 30 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - inasvoM meM bhAva AdikA samasta kathanasaudharmayugala kI aparyApta avasthA ke samAna samajhanA cAhie / mAtra pIta lezyA ke sthAna para ina svargoM meM padma lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - de. saudharma - aizAna svarga aparyApta saMdRSTi (33) / guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva | abhAva / mithyAtva sAsAdana avirata Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.38 zatAra yugala bhAva (32) zatAra, sahasAra svarga meM paryApta avasthA meM 32 bhAva hote haiN| zatAra yugala ke bhAvoM kA samasta kathana sAnatkumAra yugala ke samAna hI jAnanA caahie| mAtra zatAra yugala meM pIta, padma lezyA ke sthAna para padma zukla lezyA samajhanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra hai - de. saMdRSTi (34) sAnatkumAra - mAhendra svarga guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva sAsAdana mizra avirata saMdRSTi naM. 39 zatAra yugala aparyApta bhAva (31) zatAra, sahasAra svarga meM aparyApta avasthA meM 31 bhAva hote haiN| zatAra sahasAra svarga ke bhAvoM kA samasta kathana sAnatkumAra yugala aparyApta avasthA ke samAna hI jAnanA cAhie / mAtra pIta, padma lezyA ke sthAna para padma zukla lezyA samajhanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra hai - de. saMdRSTi (35) sAnatkumAra - mAhendra svarga aparyApta guNasthAna| bhAva vyucchitti | bhAva abhAva / mithyAtva sAsAdana avirata (84) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 40 AnatAdi 13 svarga bhAva (31) Anata, prANata, AraNa, acyuta evaM nau graiveyaka ina 13 svargoM meM 31 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - inake bhAva Adi kA samasta kathana saudharma yugala ke hI samAna hai mAtra ina Anata Adi 13 meM pIta lezyA ke sthAna para zukla lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - de saMdRSTi sau dharma - aizAna svarga (32) bhAva abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva sAsAdana mizra avirata cArTa naM. 41 AnatAdi 13 aparyApta bhAva (30) AnatAdi 13 kI aparyApta avasthA meM 30 bhAva hote haiM jo isa prakAra hai - inake bhAva Adi kA samasta kathana saudharma yugala kI aparyApta avasthA ke hI samAna hai| mAtra pIta lezyA ke sthAna para zukla lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai -de. saudharma - aizAna svarga aparyApta (33) guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva - mithyAtva sAsAdana avirata (85) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNudisu aNuttaresu hi jAdA devA havaMti sdditttthii| tamhA miccha mabhavvaM aNNANatigaMcaNa hi tesiN||7|| anudizeSu anuttareSu jAtA devA bhavanti sadRSTa yaH / tasmAnmithyAtvamabhavyatvaM ajJAnatrikaM ca na hi teSAM // anvayArthaH- (aNudisu) navaanudizaaura (aNutterasu) paMca anuttaroM meM (jAdA) utpanna (devA) deva (hi) niyama se (sahiTThI) samyagdRSTi (havaMti) hote haiM (tamhA) isaliye (tesiM) unameM (hi) niyama se (miccha mabhavvaM) mithyAtva, abhavyatva aura (aNNANatigaM) kumati, kuzruta aura vibhaMgajJAna (Na) nahIM (havaMti) hote haiN| saMdRSTi naM. 42 anudiza Adi 14 bhAva (26) nau anudiza aura pAMca anuttara ina 14 sthAnoM meM 26 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - samyaktva 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, devagati, kaSAya 4, zukla lezyA, pulliMga, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva aura bhavyatva / ina 14 sthAnoM meM niyama se sabhI deva samyagdRSTi hI hote haiM ataH inake guNasthAna eka 'avirata samyagdRSTi (4) hI hotA hai / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva 0 26 (uparyukta) abhAva iti gati mArgaNA (86) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyakkhavigatigakkhe tiriygdiisNddhkinnhtiylessaa| miccha kasAyAsaMjamamaNANamasiddhamidi ede / / 78 / / ekAkSadvitryakSe tiryaggatiH SaMDha kRSNatrikalezyAH / mithyAtvakaSAyAsaMyama ajJAnamasiddhamityete / / dANAdikumadikusudaM acakkhudaMsaNamabhavvabhavvattaM / jIvattaM cedesiM cadurakkhe cakkhusaMjuttaM / / 79 / / dAnAdikumatikuzrutaM acakSurdarzanamabhavyatvabhavyatve / jIvatvaM caiteSAM caturakSe cakSuHsaMyuktam / / anvayArtha :- (eyakkhavigatigakkhe) ekendriya, dvIndriya, trIndriya jIvoM meM (tiriyagadI) tiryaMcagati (saMDha kiNhatiyalessA) napusaMkaveda, kRSNAdi tIna azubhalezyAyeM (miccha kasAyAsaMjamamaNANamasiddhamidi) mithyAtva, cAra kaSAya, asaMyama, ajJAna, asiddhatva (ai)ye (cedesiM)aura inameM (dANAdikumadikusudaM) dAnAdi 5 labdhiyA~, kumati, kuzrutajJAna, (acakkhudaMsaNamabhavvabhavvattam) acakSudarzana, abhavyatva, bhavyatva, (jIvatta) jIvatvayesabhIbhAva pAye jAte haiM tathA (cadurakkhe) caturindriya jIvoMmeM (cakkhusaMjuttaM) cakSudarzanasesahita uparyukta sabhI bhAva pAye jAte haiN| saMdRSTi naM. 43 ekendriya, dvIndriya trIndriya bhAva (24) ekendriya, dvIndriya evaM trIndriya ke 24 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - kuzAna 2, acakSu darzana, kSAyo. labdhi 5, tithaMca gati kaSAya 4, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAvA abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva, 24 (uparyukta) abhavyatva) - sAsAdana]0 22 (uparyukta 24- 2 (mithyAtva, | mithyAtva, abhavyatva) | abhavyatva) (87) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi cArTa naM. 44 caturindriya bhAva (25) caturindriya ke 25 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - kuzAna 2, cakSu acakSu darzana, kSAyo. labdhi 5, tithaMca gati, kaSAya 4, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote haiM / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva . abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva, | 25 (uparyukta) abhavyatva) sAsAdana] 23 (25 uparyukta . mithyAtva, abhavyatva) 12 (mithyAtva, abhavyatva) - paMcediesu tasakAiesu du savve havaMti bhAvA hu| eyaM vA paNa kAe orAle NirayadevagadIhINA ||801 paMcendriyeSu trasakAyikeSu tu sarve bhavanti bhAvA hi / ekaM vA paMcakAye audArike narakadevagatihInAH / / anvayArtha :- (paMcediesu) paMcendriya jIvoM meM (tasakAiesu) tathA trasakAyikoM meM (hu) nizcaya se (savve) sabhI (bhAvA) bhAva (havaMti) hote haiN| (paMcakAye) pA~ca sthAvaroM meM (eyaM vA) ekendriya vat sabhI bhAva jAnanA cAhie aura (orAle) audArika kAyayoga meM (NirayadevagadIhINA) narakagati aura devagati nahIM pAI jAtI hai| spaSTIkaraNa ke lie saMdRSTi 45-48 (88) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 45 paMcendriya aura trasakAya bhAva (53) paMcendriya aura trasakAya meM guNasthAnavat 53 bhAva hote haiM / inake vyucchitti Adi kA kathana guNasthAnavat hI jAnanA cAhie / guNasthAna 14 hote haiN| inakI saMdRSTi nimna prakAra hai - de. saMdRSTi / guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva / 2 19 abhAva 34 sAsAdana 32 21 33 20 36 17 31 22 31 22 31 22 28 25 28 25 mizra avirata deza saMyama pramatta saMyata apramatta saMyata apUrvakaraNa anivRttikaraNa saveda anivRttikaraNaaveda sUkSmasAmparAya upazAMta moha kSINa moha sayoga kevalI ayoga kevalI 25 22 32 20 33 14 39 13 40 (89) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 46 pRthvI, jala evaM vanaspati kAyika bhAva ( 24 ) pRthvI, jala, vanaspati kAyika ke 24 bhAva hote haiM / jo isa prakAra 1 kujJAna 2, acakSu darzana, kSAyo. labdhi 5, tiryaMca gati; kaSAya 4, napuMsakaliMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote haiM / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva 2 ( mithyAtva, abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) 24 ( uparyukta ) mithyAtva 2 (mithyAtva, abhavyatva) 22. (uparyukta 24 - mithyAtva, abhavyatva) saMdRSTi naM. 47 agni evaM vAyu kAyika bhAva ( 24 ) bhAva 0 ani evaM vAyu kAyika ke 24 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- kujJAna 2, acakSu darzana, kSAyo. labdhi 5, tiryaMcagati, kaSAya 4, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna eka mithyAtva hotA hai / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti 24 ( uparyukta ) (90) abhAva 2 ( mithyAtva, abhavyatva) - abhAva Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva abhAva saMdRSTi naM. 48 audArika kAyayoga bhAva (51) audArika kAya yoga meM 51 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - 53 bhAvoM meM se naraka gati evaM deva gati kama karane para 51 bhAva zeSa rahate haiN| guNasthAna mithyAtva Adi teraha hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 2 32 (kujJAna 3, darzana |10 (de. saMdRSTi 1) (de. saMdRSTi 10/2, kSAyo. labdhi 5, manuSyagati, tiyaMca gati, lezyA 6, kaSAya4, liMga 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 3( " ) 30 (uparyukta 32 - 1216. " ) mithyAtva, abhavyatva) mizra (0) 20 ( " ) 17( " ) avirata /- (azubha lezyA 3, asaMyama) 31 (uparyukta 30 - kujJAna 3, + mizra jJAna, avadhi darzana) 34 (samyaktva 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, gati 2, lezyA 6, kaSAya 4, liMga 3, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 2) deza saMyata 31 (uparyukta 34+ (saMyamAsaMyama, saMyamAsaMyama - azubha tiryaMcagati) lezyA 3, asNym)| | 20 (uparyukta 17saMyamAsaMyama + azubha lezyA 3, asaMyama) 31 (de. saMdRSTi1) pramatta virata | 20 (uparyukta 20- sarAga saMyama, manaHparyayajJAna + saMyamAsaMyama, tiryaMcagati) (91) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva apramatta (de. saMdRSTi 10/31 (de. saMdRSTi 1) virata 20 ( uparyukta ) apUrvakaraNa (0) 28( " ) 23 (uparyukta 20 + pIta, padma lezyA, kSAyo. samyaktva) (de. saMdRSTi 10 | 28 ( de. saMdRSTi 1) | 23 (23 uparyukta) ani. saveda ani. 36 " 1/25 ( " ) 26 (uparyukta 25 +3 aveda liMga) sUkSmasAM-2( " )/22 ( parAya " ) upazAnta | 2( moha " ) 21 ( ". ) 29 (uparyukta 26 + krodha mAna, mAyA kaSAya) .. 30 (uparyukta 29 + sarAga saMyama, lobha kaSAya - aupazamika cAritra) 31 (uparyukta 30 + aupazamika cAritra, aupazamika samyaktva - kSAyika cAritra) - kSINa moha | 13 ( " ) 20 ( " ) sayoga kevalI 14( " ) (zuklalezyA kSAyikadAnAdi 4 labdhi , kSAyika cAritra, asiddhatva, manuSyagati, bhavyatva) 37 (aupazamika bhAva 2, cAra jJAna, 3 darzana, kSAyopazamika samyaktva, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, kSAyo.5 labdhi, kRSNAdi 5 lezyAe~, liMga 3, cAra kaSAya, tiryaMcagati, mithyAtva, asaMyama, kujJAna 3, ajJAna, abhavyatva) (92) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ orAlaM vA misse Na hi vebhaMgo sarAgadesajamaM / maNapajjavasamabhAvA sANe thIsaMDha vedachi dI |81| audArikavat mizre na hi vibhaMgaM sarAgadezayamaM / manaH paryayazamabhAvAH sAne strISaMDha vedacchittiH // anvayArtha :- (mizra) audArika mizrakAyayoga meM (orAlaM vA ) audArika kAyayoga ke samAna bhAva jAnanA caahie| vizeSatA yaha hai ki (hi) nizcaya se (vibhaMgaM) vibhaMgajJAna (sarAgadezayamaM) sarAgasaMyama aura deza saMyama (maNapajjavasamabhAvA) manaH paryayajJAna, aupazamika samyakatva aura aupazamika cAritra, prathama guNasthAna meM nahIM pAyA jAtA hai / (sANe) sAsAdana guNasthAna meM (thIsaMTha vedachi dI) strIveda, napusaMkaveda kI vyucchi ti ho jAtI hai / bhAvArtha - audArikamizra yoga meM devagati, narakagati, vibhaMgAvadhijJAna, sarAga cAritra, dezacAritra, mana:paryayajJAna, upazama samyaktva aura upazamacAritra ye ATha bhAva nahIM hote haiM / ataH paiMtAlIsa bhAva hote haiM / audArika mizrakAya yoga meM prathama, dvitIya, caturtha aura terahavAM ye cAra guNasthAna hote haiM / isameM sAsAdana guNasthAna meM strIveda aura napusaMkaveda kI vyucchitti ho jAtI hai| ataH audArika mizra kAyayoga meM caturtha guNasthAna meM eka puMveda hI pAyA jAtA hai / micchAiTThiTThANe sAsaNaThANe asaMjadaTThANe / duga cadu paNavIsaM puNa sajogaThANammi NavayachidI ||82|| mithyAdRSTi sthAne sAsAdanasthAne asaMyatasthAne / dvau catvAraH paMcaviMzatiH punaH sayogasthAne navakacchittiH // anvayArtha :- (micchA iTThi dvANe ) audArika mizra kAyayoga meM mithyAtva guNasthAna meM do, (sAsaNaThANe) sAsAdana guNasthAna meM cAra (asaMjada ThANe) asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM (paNavIsaM) paccIsa kI (puNa) punaH (sajogaThANammi) sayoga kevalI guNasthAna meM (Navaya chidI) nau bhAvoM kI vyucchitti hotI hai / (93) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.49 audArika mizrakAyayoga bhAva (45) audArika mizrakAyayoga meM 45 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - kSAyika bhAva 9, mati Adi tIna jJAna, kumati, kuzruta jJAna, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, kSAyo. samyaktva tiryaMca gati, manuSya gati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asaMyata aura sayoga kevalI ye cAra hote haiN| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva, 31 (kumati, 14 (kSAyika bhAva 9, abhavyatva) kuzrutajJAna, darzana 2, | jJAna 3, avadhi darzana, kSAyo. labdhi 5, kSAyo. samyaktva) tiryaMca gati, manuSya gati, kaSAya,4, liMga 3, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana |4 (kujJAna 2, 29 (uparyukta 31 - 16 (uparyukta 14 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) napuMsakaveda) strI, avirata |25 (jJAna 3, 31 (kSAyika samyaktva,| 14 (mithyAtva, |darzana 3, kSAyo. jJAna 3. darzana 3, kSAyo.| abhavyatva, kSAyika bhAva labdhi 5, labdhi 5, kSayo. | 8, kujJAna 2, strI, kSAyo. samyaktva, tiryacagati, napuMsaka veda ) samyaktva, manuSyagati, kaSAya 4, kaSAya 4, tithaMca gati, pulliMga, lezyA 6, ajJAna asaMyama, ajJAna, pulliMga, asiddhatva, pAriNAmika kRSNAdi 5,bhAva 2 ) lezyA, asaMyama) (94) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva sayoga (zukla |14 (kSAyika bhAva 9, | 31 (jJAna 3, kujJAna 2, kevalI |lezyA, dAnAdi asiddhatva, jIvatva, darzana 3, kSAyo. labdhi 4 kSAyika bhavyatva, manuSya gati, 5, kSAyo. samyaktva, labdhi, zukla lezyA) kaSAyaba, liMga 3, lezyA manuSyagati, 5, mithyAdarzana, kSAyika cAritra, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, abhavyatva, tiryaMca gati) bhavyatva) veguvve No saMti hu maNapajjuvasamasarAgadesajamaM / khAiyasammattUNAkhAiyabhAvAya tiriymnnuygdii||83|| vaigUrve no santi hi manaHparyayazamasarAgadezayamAH / kSAyikasamyaktvonAH kSAyikabhAvAzca tiryagmanujagatI // anvayArtha :- (veguvve) vaikriyika kAyayoga meM (hi) nizcaya se (maNapajjuvasamasarAgadesajama) manaH paryayajJAna, upazama cAritra, sarAga cAritra, dezacAritra, (tiriyamaNuyagadI) tiryaMcagati, manuSyagati, (khAiyasammattUNA khAiyabhAvAya) kSAyika samyaktva ko chor3akara zeSa kSAyika bhAva (No) nahIM (saMti) hote haiN| spaSTIkaraNa ke lie nimnalikhita saMdRSTi dekheN| saMdRSTi naM. 50 vaikriyika kAyayoga bhAva (39) vaikriyika kAya yoga meM 39 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, kSAyo. samyaktva, naraka gati, devagati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke cAra hote haiM - (95) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2 (mithyAtva, | 32 (kujJAna 3, darzana 17 (upazama samyaktva, abhavyatva) 2, kSAyo. labdhi 5, kSAyika samyaktva, narakagati, devagati, vedaka samyaktva, jJAna kaSAya 4,liMga 3 lezyA 3, avadhidarzana) 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 3 (kujJAna 3) 30 (uparyukta 32- 9(uparyukta 7 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) mizra 0 31 (uparyukta 30 - 8 (uparyukta 9 + kujJAna kujJAna3, + mizra jJAna | 3 - mitra jJAna 3 - 3, avadhi darzana) avadhi darzana) avirata 34 (jJAna 3, darzana 15(mithyAtva, abhavyatva, (narakagati, / 3, kSAyo. labdhi 5, | kujJAna 3) devagati, samyaktva 3, gati 2, azubha kaSAya 4, liMga 3, lezyA 3, lezyA 6, asaMyama, asaMyama) asiddhatva, pAriNAmika bhAva 2) veguvvaM vA misse Na vibhaMgo kiNhadugachi dI saanne| saMDhaM nniriygdipunntmhaaavnniiysNjdekhyuu||84|| vigUrvavat mizre na vibhaMgaM kRSNAdvikacchittiH sAne / paMDhaM narakagatiM punaH tasmAdapanIya asaMyate kSipatu // anvayArtha :- (misse) vaikriyika mizrakAya yoga meM (veguvvaM vA) (96) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriyika kAya yoga ke samAna bhAva jAnanA cAhie vizeSatA yaha hai ki (Na vibhaMgo) vibhaMgAvadhijJAna nahIM hotA hai / (sAne) sAsAdana guNasthAna meM (kiNhadugachi dI) kRSNadvika kRSNalezyA va nIla lezyA kI vyucchitti ho jAtI hai / (puNa) aura vaikriyika kAyayoga meM varNita bhAvoM meM (SaMM) napuMsaka veda aura (Niriyagadi) narakagati ko (tamhA avaNIya) una meM se arthAt sAsAdana guNasthAna meM se kama karake (asaMjade) caturtha guNasthAna meM (khayaU) milA do / bhAvArtha- vaikriyika mizrakAyayoga meM mana:paryaya jJAna, upazama cAritra, dezacAritra, sarAgacAritra kSAyika samyaktva se rahita 8 kSAyika bhAva, vibhaMgajJAna ye 15 bhAva na hone se 38 bhAva hote haiM / vaikriyika mizrakAyoga meM mizra guNasthAna nahIM hotA hai / sAsAdana guNasthAna meM kRSNa nIla lezyA kI vyucchitti ho jAtI hai / tathA sAsAdana guNasthAna meM napuMsaka veda evaM naraka gati ko ghaTAkara ye bhAva asaMyata guNasthAna meM milAnA caahie| kyoMki sAsAdana guNasthAna meM maraNa karane vAlA jIva naraka gati meM utpanna nahIM hotA hai / yadi koI yahA~ yaha zaMkA kare ki mizrakAya yoga meM caturtha guNasthAna meM napuMsaka veda evaM naraka gati kA sadbhAva kaise saMbhava hai ? to jina jIvoM ne saMkleza pariNAmoM se mithyAtva guNasthAna meM naraka Ayu kA baMdha kara liyA bAda meM kevalI dvaya ke pAda mUla meM kSAyika samyagdarzana kI prApti kA prAraMbha kiyaa| aise kRtakRtya vedaka samyagdRSTi tathA kSAyika samyagdRSTi jIvoM ke vaikriyika mizrayoga meM asaMyata guNasthAna meM napuMsakaveda tathA narakagati kA sadbhAva pAyA jAtA hai / saMdRSTi naM. 51 vaikriyika mizrakAyayoga bhAva ( 38 ) vaikriyika mizrakAyayoga meM 38 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- samyaktva 3, ku jJAna 2, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, narakagati, devagati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura avirata ye tIna hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - (97) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, 31 (kujJAna2, darzana 2, 1 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) kSAyo. labdhi 5, liMga | avadhidarzana) 3, lezyA 6, kaSAya 4, gati 2, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 4(kujJAna 2, 27 (kujJAna2, darzana | 11 (mithyAtva, kRSNa nIla 12, kSAyo. labdhi 5, abhavyatva, samyaktva 3, lezyA) devagati, kaSAya 4, jJAna 3, avadhi darzana, liMga 2(strI, puruSa) narakagati, napuMsaka lezyA 6, asaMyama, liMga) ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 2) avirata 10 32 (samyaktva 3, jJAna |6 (kujJAna 2, lezyA 2, 3, darzana 3, kSAyo. / mithyAtva, abhavyatva) labdhi 5, liMga 3, gati 2, kApotAdi lezyA, kaSAya, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 2) noTa - caturtha guNasthAna meM vaikriyika mizrakAya yoga meM strI liMga kisa apekSA se kahA gayA hai yaha vicAraNIya hai| AhAraduge hoti humaNuyagadI taha ksaaysuhtilessaa| puMvedamasiddhattaM aNNANaM tiNNi saNNANaM 18511 AhAradvike bhavanti hi manuSyagatiH tathA kssaayshubhtrileshyaaH| puMvedo'siddhatvaM ajJAnaM trINi samyagjJAnAni // dANAdiyaM ca dasaNatidayaM vedagasarAgacArittaM / khAiyasammattamabhavvaM Na pariNAmAya bhAvA hu / / 86 / / (98) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnAdikaM ca darzanatrikaM vedaka sarAgacAritram / kSAyikasamyaktvamabhavyatvaM na pAriNAmike bhAvA hi / / anvayArtha :- (AhAraduge) AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga meM (maNuyagadI) manuSya gati (taha) tathA (kasAyasuhatilessA) kaSAya 4, tIna zubha lezyAyeM, (puMvedamasidatta) puruSa veda, asiddhatva (aNNANaM) ajJAna (tiNNi saNNANaM) tIna samyagjJAna (ca) aura (dANAdiya) kSAyopazAmika dAnAdika pA~ca (dasaNatiyaM) tIna darzana, (vedagasarAgacArittaM) vedaka samyaktva, sarAga cAritra (khAiyasammattaM) kSAyika samyakatva ye uparyukta bhAva pAye jAte haiM / (hi) nizcaya se (pariNAmAya bhAbA) pAriNAmika bhAvoM meM se (abhavvaM) abhavyatva (Na) nahIM pAyA jAtA haiN| - (0) saMdRSTi naM.52 AhAraka kAyayoga bhAva (27) AhAraka kAyayoga meM 27 bhAva hote haiM / guNasthAna pramatta saMyata mAtra hI hotA hai| saMdRSTi nimnaprakAra se hai - guNasthAna| bhAva vyucchitti bhAva / abhAva pramatta 2 (0) 27 (kSAyika, saMyata kSayopazama samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, zubha lezyA 3, puveda, sarAga, saMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva ) vizeSa - AhAraka kAyayoga meM 6 bhAvoM kI vyucchiti darzAyI gaI hai - yaha viSaya vicAraNIya hai| (99) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kammaiye No saMti hu maNapajjasarAgadesacArittaM / vebhaMguvasamacaraNaM sANe thIvedavocchedo // 4 / / kArmaNe no santi hi manaHparyayasarAgadezacAritrANi / vibhaMgopazamacaraNe sAne strIvedavyucchedaH // anvayArtha :- (kammaiye) kArmaNa kAyayoga meM (maNapajjasarAgadesa cAritta) manaHparyayajJAna, sarAgacAritra, dezacAritra, (vebhaMguvasamacaraNa) vibhaMgAvadhijJAna, upazama cAritra (hu) nizcaya se ye bhAva (No) nahIM (saMti) hote haiM (sANe) aura sAsAdana guNasthAna meM (thIvedavocche do) strI veda kI vyucchiti ho jAtI hai| vidiyaguNe NirayagadINatthidusA atthi avirdetthaanne| dutiuNatIsaMNavayaM micchaadisucusuvocchedo||88|| dvitIyaguNe narakagatiH nAsti tu sA asti avirate sthaane| dvitryekAnatriMzat navakaM mithyAdiSu catuSu vyucchedaH / / __ anvayArtha :- kArmaNa kAyayoga meM (vidiyaguNe) sAsAdana guNasthAna meM (NirayagadI) narakagati (Natthi) nahIM hotI hai| (avirade ThANe) caturtha guNasthAna meM (sA) vaha narakagati (atyi) hotI hai| (micchAdisu) mithyAtva guNasthAna, sAsAdana guNasthAna , avirata samyagdRSTi aura sayogakevalI guNasthAna meM (du tiutIsaMNavayaM) do, tIna, unatIsa aura nau bhAvoM kI kramazaH (vocchedo)vyucchiti hotI hai| saMdRSTi naM. 53 kArmaNa kAyayoga bhAva (48) kArmaNa kAyayoga meM 48 bhAva hote haiN| ve isa prakAra se jAnanA cAhie - 53 bhAvoM meM se, upazama cAritra, manaHparyayajJAna, kuavadhijJAna, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama ye pA~ca bhAva kama kareM, zeSa bhAvoM kI saMkhyA vahA~ sadbhAvarUpa se jAnanA caahie| guNasthAna prathama, dvitIya, caturtha aura 13 vA jAnanA caahie| saMdRSTi nimna prakAra se hai - . (100) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, | 33 (kujJAna2, darzana 2, 15 (kSAyika bhAva 9, abhavyatva) kSAyo. labdhi 5, gati jJAna 3, darzana 1, +, kaSAya 4,liMga 3, kSAyopazamika mithyAtva, ajJAna, samyaktva, upazama asaMyama, asiddhatva, lezyA 6, jIvatva, samyaktva) bhavyatva, abhavyatva) sAsAdana |3 (kujJAna 2, 30 (uparyukta 33 - strIveda) mithyAtva, abhavyatva, narakagati) | 18 (uparyukta 15 + mithyAtva, abhavyatva, narakagati) asaMyata 29 135 (uparyukta 30 meM se 3 13 (kujJAna 2, kSAyika (dvitIyopazama kujJAna nikAlanA tathA | bhAva 8, strIliMga, samyaktva, kSAyo. jJAna 3, avadhi darzana 1,| mithyAtva, abhavyatva) samyaktva, mati samyaktva 3, Adi 3 jJAna, narakagati 1, jor3a denA) darzana 3, kSAyo. labdhi 5, lezyA kramazaH 5, naraka, tiryaca, devagati, kaSAya 4, liMga 2, ajJAna asaMyama) sAyika sayoga |14 (kSAyika 9, kevalI (manuSyagati, manuSyagati, asiddhatva, zuklalezyA, jIvatva, dAnAdi labdhi , bhavyatva) sAyika jAti, zukla 34 (samyaktva2, jJAna 3, kujJAna 2, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, asaMyama, ajJAna, mithyAtva, abhavyatva, gati 3, liMga 3, kRSNAdi 5 lezyA, kaSAya 4) lezyA , asiddhatva, bhavyatva) (101) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majjhimacaumaNavayaNe khAiyadugahINakhAiyA Na have | puNa sese maNavayaNe savve bhAvA havaMti phuDaM ||89|| madhyamacaturmanovacane kSAyikadvikahInakSAyikA na bhavanti / punaH zeSe manovacane sarve bhAvA bhavanti sphuTaM // anvayArtha :- (majjhima caumaNavayaNe) madhyama cAra manoyoga vacana yoga arthAt asatya manoyoga, ubhaya manoyoga, asatya vacana yoga, ubhaya vacana yoga meM (khAiyadugahINakhAiyA Na have) kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra ko chor3akara zeSa kSAyika bhAva nahIM hote haiM / (puNa) punaH (sese maNavayaNe) zeSa manoyogoM va vacanayogoM meM (savve) sabhI kSAyika (bhAvA) bhAva (havaMti) hote haiM / arthAt satya, anubhaya manoyoga aura satya, anubhaya vacanayoga meM sabhI bhAva hote haiM / saMdRSTi naM. 54 satyAnubhayamanovacanayoga bhAva ( 53 ) satyamanoyoga, anubhayamanoyoga, satyavacanayoga, anubhaya vacanayoga, ina cAra yogoM meM trepana bhAva hote haiM / prathama guNasthAna se lekara 13 guNasthAna pAye jAte haiM / bhAva vyavasthA guNasthAnavat jAnanA caahie| dekhe saMdRSTi (1) guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva 1 2 3 4 5 6 7 8 9 saveda 9 aveda 10 11 12 13 2 3 0 6 2 0 3 0 3 3 2 2 13 9 34 32 33 36 31 31 31 28 28 25 22 21 20 14 (102) abhAva 19 222 2 2 2 2 2 2 223 2 21 20 17 22 22 25 25 28 31 33 39 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 55 asatyAnubhaya manovacana yoga bhAva (46) asatyobhaya manovacanayoga ina cAra yogoM meM kSAyika 7 bhAva (kSAyika 5 landhi, kevalajJAna, kevaladarzana) ye nahIM pAyejAte haiM - zeSa 46 bhAva pAye jAte haiM / abhAva bhAva jJAta karane ke lie pratyeka guNasthAna meM kathita abhAva bhAvoM meM se 7 uparyukta kSAyika bhAva kama denA cAhie / yathA prathama guNasthAna meM abhAva bhAva 19 unameM kama karane para 12 bhAva prApta hote haiM - isI prakAra zeSa guNasthAnoM kI prakriyA jAnanA caahie| guNasthAna prathama se 12 taka jAnanA caahie| saMdRSTi guNasthAnavat jAnanA caahie| de. saMdRSTi (1) guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 9 saveda 9 aveda (103) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puMvede saMDhitthINirayagadIhINasesaodaiyA / missAbhAvA tiyapariNAmA khAjhyasammattauvasamasammaM 19011 puMvede SaMDha strInarakagatihInazeSaudayikAH mizrA bhAvAH trikapAriNAmikAH kSAyikasamyaktvamupazamaM samyaktvaM / / anvayArtha :- (puMvede) puruSaveda meM (saMDhittthINirayagadIhINa)napusaMka veda, strIveda, narakagati ko chor3akara sesaodaiyA) zeSa sabhI audayika bhAva hote haiN| (missA bhAvA) sabhI kSAyopazAmika bhAva (tiya pariNAmA) tInoM pAriNAmika bhAva (khAiyasammattaM uvasamaM samma) kSAyika samyaktva aura upazama samyaktva ye sabhI bhAva pAye jAte haiN| , itthIvede vi tahA maNapajjavapurisahINa itthijudaM / saMDhe vi tahA itthIdevagadIhINaNirayasaMDhajudaM // 91 / / strIvede'pi tathA manaHparyayapuruSahInastrIyuktaM / SaMDhe'pi tathA strIdevagatihInanarakaSaMDhayuktAH // anvayArtha :- (ittthI vede vi tahA) strI veda meM uparyukta sabhI bhAvoM meM se (maNapajjava-purisa hINa itthijudaM) manaH paryaya jJAna, puruSa veda ko nikAlakara strI veda ko jor3a denA caahie| isI prakAra(saMDhe vi tahA) napuMsakaveda meM strIvedokta sabhI bhAvoM meM (itthIdevagadIhINaNirayasaMdajudaM) strI veda, devagati ko chor3akara narakagati, napuMsakaveda aura jor3a denA caahie| saMdRSTi naM. 56 'veda bhAva (41) puveda meM 41 bhAvoM kA sadbhAva pAyAjAtA hai ve bhAva isa prakAra se saMyojita karanA caahie| upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, kSAyopazamika 18 bhAva, tithaMca, deva, manuSya gati, kaSAya 4, pulliMga, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asidatva, pAriNAmika 3 | prathama guNasthAna se nauveguNasthAnataka yahA~ guNasthAna jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra jAnanA cAhie (104) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 2 (mithyAtva, 131 (kujJAna3, darzana 2,| 10 (jJAna 4, kSAyo. labdhi 5, gati abhavyatva) | avadhidarzana, 3, kaSAya 4, puruSaveda, samyaktva3, dezasaMyama, mithyAtva, ajJAna, sarAga cAritra) asaMyama, asiddhatva, lezyA 6, bhavyatva, abhavyatva, jIvatva) 3 (kujJAna 3) 29 (uparyukta 31. meM se 12 (uparyukta 10 meM mithyAtva, abhavyatva, mithyAtva, abhavyatva, kama) jor3anA) 30 (uparyukta 29 meM se | 11 (pUrvokta 12 meM se 3 kujJAna kama kara 3 mizra mizra jJAna, avadhidarzana jJAna 3, tathA kama karake 3 kuzAna avadhidarzana jor3anA) | jor3anA) 5 (3 azubha 33 (pUrvokta 30 + 3 | 8 (kujJAna3, mithyAtva, lezyA, samyaktva + 3 jJAna - 3 abhavyatva, sarAgasaMyama, asaMyama, mizrajJAna) saMyamAsaMyama, manaH devagati) paryayajJAna) 129 (pUrvokta 33 -3 12 (pUrvokta.. (saMyamAsaMyama, azubha lezyA, | dezasaMyama + 3 azubha tiryacagati) asaMyama, devagati + | lezyA, asaMyama, dezasaMyama) devagati) 6 . 0 129 (pUrvokta 29 . |12 (pUrvokta 12 * tiryaMcagati, dezasaMyama manaHparyaya, sarAga cAritra + manaHparyayajJAna, + tithaMcagati, sarAga cAritra) dezasaMyama) |12 (pUrvokta ) 3 (pIta, padma 29 (pUrvokta ) lezyA, vedaka samyaktva) (105) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 8 0 126 (pUrvokta 29-pIta, | 15 (pUrvokta 12 + pIta padma lezyA, vedaka padma lezyA vedaka samyaktva) | samyaktva) 26 (pUrvokta ) | 15 (pUrvokta) 9 (saveda)| 1 (veda) 9 (aveda) 3 (krodha mAna, 25 (pUrvokta 26 - mAyA) puruSaveda) / 16 (pUrvokta 15 + puMveda) saMdRSTi naM.57 strIveda bhAva (40) strI veda meM 40 bhAvoM kA sadbhAva jAnanA cAhie Upara puMveda meM jo 41 bhAva kahe haiM unameM se mAtra manaH paryayajJAna kama denA caahie| zeSa bhAva sampUrNa puMvedavat jAnanA cAhie / guNasthAna prathama se nau taka jAnanA caahie| bhAva isa prakAra se hai - upazama samyaktva, kSAyika-samyaktva, kSAyopazamika 17 bhAva, tiryaMca, deva, manuSyagati, kaSAya 4, strIveda, lezyA 6, mithyAdarzana asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva vyucchitti aura bhAva sadabhAva meM puveda kI vyavasthA jAnakara, usI sAraNI kA prayoga karanA caahie| kintu abhAva bhAvoM meM puveda meM kahe gaye abhAva bhAva se manaHparyaya jJAna kama denA caahie| saMdRSTi nimna prakAra se hai - guNasthAna bhAva vyucchitti abhAva 9(saveda) 9(aveda) (106) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.58 napuMsakaveda bhAva (40) napuMsakaveda meM 40 bhAvoM kA sadbhAva jAnanA caahie| puMveda meM 41 bhAvoM kA jo astitva kahA gayA hai usameM se manaH paryaya jJAna kama kara denA caahie| tathA devagati ke sthAna para narakagati kI saMyojanA karanA caahie| zeSa bhAva vyavasthA puMvedavat hI hai| bhAva isa prakAra se haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, kSAyopazamika 17 bhAva, tiryaMca, manuSyagati, narakagati, kaSAya 4, napuMsaka veda, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika 3 | guNasthAna - prathama se nau taka jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra se hai - guNasthAna bhAva vyucchittiA abhAva - bhAva , 9(saveda) 9(aveda) kohacaukkANekke pagaDI idarA ya uvasamaM caraNAM khAiyasammattUNA khAiyabhAvA ya No sNti||92|| krodhacatuSkANAM ekA prakRtiH, itarAzca upazamaM crnnN| kSAyikasamyaktvonAH kSAyikabhAvAzca no santi / / evaM mANAditie suhumasarAgutti hodi loho hu / aNNANatie micchA-iTThissayahoti bhaavaahu||93|| evaM mAnAditri ke sUkSmasarAga iti bhavati lobho hi / ajJAnatrike mithyAdRSTeH ca bhavanti bhAvA hi // anvayArtha :- (kohacaukkANekke ) krodha catuSka meM se vivakSita eka kaSAya (ya) aura (idarA) anya tIna kaSAyeM (upazamaM caraNaM) upazama (107) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra, (khAiyasammattUNA) kSAyika samyaktvako chor3akara khAiyabhAvA) zeSa kSAyika bhAva (No saMti) ye vivakSita kaSAya meM nahIM rahate haiN| (evaM) isI prakAra (mANAditie) mAnAditrika meM bhI jAnanA caahie| (suhumasarAgutti) sUkSma sarAga guNasthAna meM (hi) nizcaya se (loho) lobha kaSAya rahatI hai| (hu) nizcaya se (aNNANatie) ajJAnatrika meM (micchAiTThissa) mithyAdRSTi ke samAna(bhAvA) bhAva (hoti) hote haiN| saMdRSTi naM.59 krodhamAnamAyA bhAva (41) krodha, mAna, mAyA ina tInoM kaSAyoM meM 41 bhAvoM kA sadbhAva jAnanA caahie| ve bhAva isa prakAra se haiN| aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, kSAyopazamika 18 bhAva, gati 4, liMga 3, kaSAya 4 meM se koI eka vivakSita kaSAya, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva, guNasthAna prathama se nau taka jAnanA caahie| saMdRSTi mUlagrantha meM 40 bhAvoM kI banAI huI hai| yaha vyavasthA kisI prakAra banatI huI pratIta nahIM ho rahI hai| mUla grantha saMdRSTi ke sAtha 41 bhAvoM kI bhAva racanA saMdRSTi nimna prakAra se hai / krodha mAnamAyA bhAva (40) mUla grantha saMdRSTi guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva - abhAva 9 (saveda) 9 aveda (108) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva saMdRSTi naM.59 krodhamAnamAyA bhAva (41) guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva 2(mithyAtva, |31 (kujJAna3, dazana 2,| 10 (jJAna, darzana 1, abhavyatva) kSAyo. labdhi 5, gati / 4, kaSAya 1, liMga3, sarAgacAritra, samyaktva mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, lezyA 6, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva) dezasaMyama, 3) 3(kujJAna 3) |29 (uparyukta 31- meM se 12 (uparyukta 10 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, amavyatva) 30 (uparyukta 29 meM se -J11 (pUrvokta 12 - mizra kujJAna 3 + mizra jJAna | 3 jJAna, avadhidarzana 3, tathA avadhidarzana) | kama karake 3 kuzAna jor3anA) 6 (3 azubha 33 (pUrvokta 30 + 3 (pUrvokta 11-3 lezyA, devagati samyaktva, jJAna3-3 samyaktva) asaMyama, mizra jJAna) narakagati) 128 (pUrvokta 33-3 |13 (pUrvokta - (saMyamAsaMyama, azubha lezyA, dezasaMyama + 3 azubha tiryacagati) narakagati, devagati, |lezyA, naraka, devagati asaMyama + dezasaMyama) | asaMyama) 10 28 (pUrvokta 28- 13 (pUrvokta 13 -. tiryaMcagati, manaHparyayajJAna, sarAga dezasaMyama + cAritra + tiryaMcagati, manaHparyayajJAna, sarAga dezasaMyama) cAritra) 13 (pIta, padma |28 (pUrvokta) | 13 (pUrvokta) lezyA, vedaka samyaktva) (109) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva [25 (pUrvokta 28 - pIta, | 16 ( pUrvokta 13 + pIta padma lezyA, vedaka padma lezyA, vedaka samyaktva) | samyaktva) 9 saveda 3 (veda tIna ) 25 (pUrvokta ) 16 (pUrvokta) 9 aveda (krodhAdi 22 (pUrvokta 25 - 3 veda)| 19 (pUrvokta 16 + 3 tInoM meM se veda) vivakSita eka) - saMdRSTi naM.60 lobha kaSAya bhAva (41) lobha kaSAya meM 41 bhAvoM kA sadbhAva jAnanA caahie| isameM krodhAdi 3 kaSAyoM kA abhAva aura lobha kaSAya mAtra kA sadbhAva jAnanA caahie| ye bhAva isa prakAra se haiM - upazama samyaktva, kSAyika semyaktva, jJAna 4, darzana 3, kujJAna 3, kSAyo. labdhi 5, vedaka samyaktva, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, gati 4, lobha kaSAya, liMga 3, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, lezyA 6, jIvatva, abhavyatva, bhavyatva ye 41 bhAva jAnanA cAhie / lobha kaSAya meM krodhAdi 3 kaSAya rahita 41 bhAva kI saMyojanA karanA caahie| zeSa saMdRSTi krodhAdi tIna kaSAyoMvat jAnanA caahie| kintu isameM prathama guNasthAna se lekara 10 guNasthAna jAnanA caahie| saMdRSTi nimna prakAra se hai - de. krodha mAnamAyA janya saMdRSTi (59) / guNasthAna bhAva vyucchitti | bhAva abhAva 31 29 9 (saveda) 1 aveda 10 (110) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 61 ajJAnatraya bhAva 34 ajJAnatraya meM 34 bhAva hote hai ve 34 bhAva isa prakAra hai - kujJAna 3, darzana 2, kSAyo. labdhi 5, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke do hote hai| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva, 134 (uparyukta) abhavyatva) sAsAdana 3 (kujJAna 3) | 32(uparyukta ) 2 (mithyAtva abhavyatva). - abhAva - kevalaNANaM daMsaNa khAiNadANAdipaMcakaM ca puNo / kumaiti micchamabhavvaM saNNANatigammiNo saMti // 94 / / kevalajJAnaM darzanaM kSAyika dAnAdipaMcakaM ca punaH / kumatitrikaM mithyAtvamabhavyatvaM saMjJAnatrike no santi / anvayArtha :- (saNNANatigammi) samyagjJAna trika meM (kevalaNANaM dasaNaM) kevalajJAna, kevala darzana,(khAiNadANAdipaMcakaM) kSAyika dAnAdi pAMca labdhi, (kumaiti) kumati, kuzruta, vibhaMgAvadhijJAna(micchamabhavvaM) mithyAtva, abhavyatva (No saMti) nahIM hote haiN| saMdRSTi naM. 62 jJAnatraya bhAva (41) samyagjJAna 3 meM 41 bhAva hote hai jo isa prakAra hai aupazamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, jJAna, darzana3,labdhi 5, vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, sarAgasaMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna avirata Adi nau hote hai arthAt (4-12) . guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva avirata 36 (guNasthAnavat de. (guNasthAnavat saMdRSTi 1) de. saMdRSTi 10 abhAva 5 (manaH paryaya jJAna, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, upazama cAritra, kSAyika cAritra) - (111) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 62 jJAnatraya bhAva (41) samyagjJAna 3 meM 41 bhAva hote hai jo isa prakAra hai aupazamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, jJAna 4, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, sarAgasaMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna avirata Adi nau hote hai arthAt (4-12) abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti dezasaMyata 2 ( " ) | 31 ( bhAva " ) / 10 (pUrvokta 5+6 avirata vyu- saMyamAsaMyama) pramatta 314 " ) saMyata 10 (saMyamAsaMyama, narakagati, tiryaJcagati, devagati, azubha lezyA 3 asaMyama, upazama cAritra, kSAyika cAritra) apramatta saMyata 10 (pUrvokta) 3 31 (guNasthA nokta) (guNasthAnavat de. saMdRSTi -10/ 0 apUrva- karaNa 28 ( " ) 13 (10 pUrvokta +pIta padma lezyA, vedaka samyaktva) 28 ( " ) | 13 (pUrvokta) anivR- 3 ttikaraNa | (guNasthAnavat saveda de. saMdRSTi ) 0/25 ( " ) anivR- 30 " ttikaraNa aveda 16 (pUrvokta 13 +3 veda) (112) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - abhAva bhAva " guNasthAna bhAva vyucchitti sUkSma- 12( " 22 ( sAparAya upazAMta 20 " 21 ( moha " 19 (pUrvokta 16 + krodha, mAna, mAyA) | 20 (pUrvokta 19 + lobha, sarAga saMyama - upazama cAritra) 21 (pUrvokta 20 + aupazamika bhAva 2 - kSAyika cAritra) kSINa 13( " )/20 ( " ) maNapajje maNuvagadI puMvedasuhatilessakohAdI / aNNANamasiddhattaMNANati dasaNaticadANAdI 195 / / manaH paryaye manuSyagatiH puMvedazubhatrilezyAkrodhAdayaH / ajJAnamasiddhatvaM jJAnatrikaM darzanatrikaM ca dAnAdayaH / / vedagakhAiyasamma uvasamakhAiyasarAgacArittaM / jIvattaM bhavvattaM idi ede saMti bhAvA hu / / 96 / / vedakakSAyikasamyaktvaM upazamakSAyikasarAgacAritraM / jIvatvaM bhavyatvamityete santi bhAvA hi // anvayArtha :- (maNapajje) manaHparyayajJAna meM (maNukgadI) manuSyagati (puMvedasuhatilessa kohAdI) puruSaveda, tIna zubhalezyAyeM, krodhAdicAra kaSAya (aNNANamasiddhattaM) ajJAna, asiddhatva, (NANati) jJAna tInamatijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna (dasaNati) cakSudarzana, acakSudarzana aura avadhi darzana (ca) aura (dANAdI) kSAyopazika dAnAdika 5 labdhi (vedagakhAiyasamma) vedaka samyaktva, kSAyika samyaktva (upasama khAiyasarAga cAritta) upazama cAritra, kSAyika cAritra, sarAga cAritra (jIvattaM) jIvatva, (bhavvatta) bhavyatva (idi) isa prakAra (ede) ye (bhAvA) bhAva (hu) nizcaya se (saMti) hote haiN| bhAvArtha -manaHparyaya jJAna meM jo upazamasamyaktva kA sadbhAva nahIM kahA gayA hai vaha prathamopazama samyaktva kI apekSA samajhanA cAhie, kyoMki (113) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaHparyaya jJAna meM dvitIyopazama samyaktva kA sadbhAva pAyA jAtA hai| saMdRSTi naM.63 manaHparyaya jJAna bhAva (30) manaHparyaya jJAna meM 30 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - upazama cAritra, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, mati Adi 4 jJAna, darzana 3, kSAyopazama labdhi 5, sarAgasaMyama, kSayo. samyaktva, manuSya gati, saMjvalana 4 kaSAya, pulliMga, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna pramattAdi sAta hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna| bhAva vyucchitti bhAva abhAva pramatta 28 (kSAyika 2 (upa. cAritra, kSAyika samyaktva, mati Adi | cAritra) 4 jJAna, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, sarAgasaMyama, kSAyo. samyaktva, manuSyagati, saMjvalana 4 kaSAya, pulliMga, zubha lezyA | 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva,bhavyatva) apratta | 2 (uparyukta) 3 (pIta, padma 28 (uparyukta) lezyA, kSAyo.samyaktvA apU. 25 (28 uparokta - pIta, 15 (2 uparyukta + pIta padma lezyA 2, kSAyo. | padma lezyA 2. kSAyo. samyaktva) samyaktva) ani. sa. | 1 (pulliMga) 25 (uparyukta) 5 (uparyukta) ani.a. 3 (krodha, mAna, 24 (25 uparyukta - 6 (5 uparyukta + mAyA) pulliMga) pulliMga) (114) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti sU. 2 (lobha, sarAga saMyama) upa. kSINa. 1 ( upazama cAritra) bhAva 21 ( kSAyika samyaktva, 9 (upa. cAritra, kSAyika mati Adi 4 jJAna, darzana cAritra, pIta, padma 3, kSAyopazama labdhi 5, lezyA, kSAyo. sarAgasaMyama, manuSyagati, samyaktva, pulliMga saMjvalana lobha kaSAya, krodha, mAna, mAyA zukla lezyA, ajJAna, kaSAya) asiddhatva, jIvatva, bhavyatva ) 20 (uparyukta 21. meM se lobha kaSAya sarAga saMyama kama karanA tathA upa. cAritra jor3anA ) 13 (mati Adi 20 ( kSAyika cAritra, 4 jJAna, darzana3, kSAyika samyaktva, mati kSAyo labdhi 5, Adi 4 jJAna, darzana 3, ajJAna) kSAyo. labdhi 5, manuSyagati, zukla lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) abhAva 10 (uparyukta 9 meM se upa. cAritra kama karanA lobha kaSAya tathA sarAga saMyama jor3anA) 10 (upazama cAritra, sarAga saMyama, kSAyo. samyaktva, kaSAya 4, pulliMga, pIta, padma, lezyA) kevalaNANe khAiyabhAvA maNuvagadI sukkalessAi / jIvattaM bhavvattamasiddhattaM cedi caudasA bhAvA ||97|| kevalajJAne kSAyika bhAvA manuSyagatiH zuklalezyA / jIvatvaM bhavyatvamasiddhatvaM ceti caturdaza bhAvAH // anvayArtha - (kevalaNANe) kevalajJAna meM (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (maNuvagadI ) manuSyagati (sukka lessAi) zuklalezyA ( jIvattaM) jIvatva (bhavvattaM) bhavyatva (ca) aura (asiddhattaM) asiddhatva (idi) isa prakAra ( caudasA ) caudaha (bhAvA) bhAva jAnanA caahie| (115) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAna meM 14 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- kSAyika bhAva 9, manuSyagati, zuklalezyA, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva guNasthAna sayoga - ayoga ke valI 2 hote haiM / saMdRSTi isa prakAra hai - - guNasthAna bhAva vyucchitti sayoga kevalI 1. (zukla lezyA) ayoga 8 ( kSAyika kevalI dAnAdi 4 labdhi, asiddhatva, bhavyatva, jIvatva, manuSyagati) saMdRSTi naM. 64 kevalajJAna bhAva 14 bhAva 14 ( kSAyika bhAva 9, manuSyagati, zukla lezyA, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) 0 13 ( uparyukta 14 meM se 1 (zukla lezyA) zukla lezyA kama karane para 13 zeSa rahate haiM / odaiyA bhAvA puNa NANati daMsaNatiyaM ca dANAdI / sammattati aNNANati pariNAmati ya asaMjame bhAvA // 98|| audayikA bhAvAH punaH jJAnatrikaM darzanatrikaM ca dAnAdayaH / samyaktvatrikaM ajJAnatrikaM pAriNAmikatrikaM ca asaMyame bhAvAH || anvayArtha - (asaMjame) asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM (odayAbhAvA) audayika sabhI bhAva (puNa) punaH (NANati) jJAnatrika arthAt matijJAna, zruta jJAna, avadhijJAna (daMsaNatiya) cakSudarzana, acakSudarzana, avadhi darzana, (ca) aura (dANAdI) kSAyopazamika dAnAdika 5 labdhiyAM (sammattati) tInoM samyaktva, (aNNANati) kumati, kuzruta vibhaGgAvadhijJAna ( pariNAmati) pAriNAmika tIna (ede) ye (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiN| (116) abhAva Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva ... bhAvArtha- saMyamamArgaNA ke sAta bheda haiM sAmAyika, chedopasthApanA, parihAra vizuddhi, sUkSmasAMparAya, yathAkhyAta, saMyamAsaMyama, asaMyama asaMyama mArgaNA meM / guNasthAna se 4 guNasthAna taka grahaNa kiye gaye haiN| ataH sabhI yahA~ audayika bhAva saMbhava haiN| saMdRSTi naM.65 asaMyama bhAva (41) asaMyama mArgaNA meM 41 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika, samyaktva, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSayopazamika labdhi 5, vedakasamyaktva, gati, 4, kaSAya 4, liMga3, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke cAra hote haiN| saMdRSTi isa prakAra haiM - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva |2 (mithyAtva |34 (guNasthAnavat de. 17 (upazama,kSAyika abhavyatva) saMdRSTi 1) samyaktva, jJAna 3, avadhi darzana, kSayopazamika samyaktva) sAsAdana 3(kujJAna 3) 32 ( " ) 9(uparyukta 7 meM mithyAtva evaM abhavyatva jor3ane para 9 bhAva) mizra 0 |33 ( " ) 8 (uparyukta meM avadhi darzana kama karane para bhAva) avirata 6 (naraka, deva 36 ( " ) 5 (mithyAtva, abhavyatva gati, azubha kujJAna 3) lezyA 3, asaMyama) desajame suhalessativedatiNaratiriyagadikasAyA hu / aNNANamasiddhattaM NANatidaMsaNatidesadANAdI / / 99 / / dezayame zubhalezyAtrivedatrinaratiryagatikaSAyA hi / ajJAnamasiddhatvaM jJAnatrikadarzanatrikadezadAnAdayaH / / . (117) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvayArtha - (desajame) dezacAritra meM (suhalessativedati NaratiriyagadikasAyA) tIna zubha lezyAyeM, tInoM veda, manuSyagati, niryaca gati, cArakaSAya (aNNANamasiddhattaM) ajJAna, asiddhatva, (NANatidasaNati desadANAdI) tIna jJAna, tIna darzana, kSAyopazamika dAnAdika 5 labdhiyA~ (ede ) ye (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiN| TippaNa- eka deza guNoM ke prakaTa hone ke kAraNa 'desadANAdi' zabda se kSAyopazamika bhAva kA grahaNa karanA caahie| saMdRSTi naM. 66 dezasaMyama bhAva (31) dezasaMyama meM 31 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSayo. labdhi 5, vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, tiryaMcagati, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna eka hI hotA hai / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva dezasaMyata 31 (uparyukta kathita) jIvattaM bhavvattaM sammattatiyaM sAmAiyaduge evaM / tiriyagadidesahINA maNapajjavasarAgajamasahiyaM / / 100 // jIvatvaM bhavyatvaM samyaktvatrikaM sAmAyikadvike evaM / tiryagatidezahInA manaHparyayasarAgayamasahitAH / / anvayArtha - (sAmAiyaduge) sAmAyika cAritra aura chedopasthApanA cAritra meM (jIvattaM) jIvatva (bhavvattaM) bhavyatva (sammattatiyaM) tInoM samyaktva (evaM) aura (tiriyagadi desahINA) tiryaMcagati, deza cAritra ko chor3akara (maNapajjavasarAgajamasahiyaM) manaH paryaya jJAna, sarAgasaMyama sahita (ede) ye (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiN| bhAvoM ke nAma nimnalikhita saMdRSTi meM dekheN| (118) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 67 sAmAyika + che dosthApanA saMyama bhAva (31) sAmAyika che dopasthApanA saMyama meM 31 bhAva hote haiM / jo isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyakatva, jJAna 4, darzana 3, kSayo. labdhi 5, vedaka sa., sarAgasaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna pramattAdika cAra hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti . abhAva bhAva 31 (uparyukta kathita) | 31 ( " ) apra. 3(pIta, padma lezyA, vedaka samyaktva) apU. 28 (31- pIta, padma | 3 (pIta, padma lezyA, |lezyA, vedaka samya.) | vedaka samyaktva) 28 (uparyukta ) | 3(uparyukta ) ani. sa. 3(3 veda) ani. ave. 3 (krodha, 25 (uparyukta ) 28 - 1 6 (pIta, padma lezyA, mAna, mAyA) / | 3 veda) vedaka samyaktva, liMga 3) evaM parihAre maNa-pajjavathIsaMDhahINayA evaM / suhame maNajuda hINA vedatikohatidayateyadugA // 101|| evaM parihAre manaHparyayastrISaMDha hInakA evaM / sUkSme manoyuktA hInA vedatrikakrodhatritayatejodvikAH / / anvayArtha - (evaM) isI prakAra (parihAre) parihAravizuddhi cAritra meM uparyukta sabhI bhAva (maNa-pajjavathIsaMDhahINayA)manaH paryayajJAna, strIveda, napuMsakaveda ko chor3akara jAnanA cAhie / (evaM) isI prakAra (suhame) sUkSmasAmparAya cAritra meM (maNajuda) manaH paryaya jJAna ko jor3anA cAhie aura (vedati kohatidayateyadugA) vedatrika, krodhAdi tIna kaSAyeM, pIta aura padma lezyAyeM (hINA) kama kara denA caahie| (119) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 68 parihAravizuddhi saMyama bhAva (28) parihAra vizuddhi saMyama meM 28 bhAva hote haiM, jo isa prakAra hai - dvitIyopazama samyaktva, kSAyika samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSayo. labdhi 5, vedaka samyaktva, sarAga saMyama, manuSyagati, kaSAya4, puruSaveda, zubha lezyA3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, guNasthAna pramatta aura apramatta do hote haiN| saMdRSTi nimna prakAra - guNasthAna bhAva vyucchitti abhAva bhAva 28 (uparyukta) 28 (uparyukta ) a.pra. 13 (pIta, padma, lezyA, vedaka samyaktva) - - saMdRSTi naM. 69 sUkSmasAMparAya saMyama bhAva (22) sUkSmasAMparAya saMyama meM 22 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, jJAna 4, darzana 3, kSayo. labdhi 5, sarAga saMyama, manuSyagati, sUkSma lobha, zukla lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / isameM eka 10vAM guNasthAna mAtra hotA hai| saMdRSTi isa prakAra hai - - / abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti / bhAva 10 sUkSma-10 22 (uparyukta) samparAya -- jahakhAie vi ede sarAgajamalohahINabhAvA hu / uvasamacaraNaM khAiyabhAvA yahavaMti NiyameNa ||10211 yathAkhyAte'pi ete sarAgayamalobhahInabhAvA hi / upazamacaraNaM kSAyika bhAvAzca bhavanti niyamena / / anvayArtha - (jaikhAie vi) yathAkhyAta cAritra meM uparyukta sabhI bhAva (sarAgajama lohahINabhAvA) sarAgacAritra, lobha ko chor3akara(ca) aura (120) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (upasamacaraNaM) upazama cAritra (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (NiyameNa) niyama se (haMvati) hote haiN| bhAvArtha -samasta mohanIya karma ke upazamayA kSayase jo cAritra hotA hai vahayathAkhyAtacAritra kahalAtA hai| yathAkhyAta cAritra meM sarAgasaMyama aura lobha kaSAya nahIM rahatI hai evaM upazama cAritra aura kSAyika bhAva pAye jAte haiN| AcArya mahArAja ne 11 veM guNasthAna meM upazama cAritra tathA 12 veM guNasthAna meM kSAyika cAritra mAnA hai| kAraNa yaha hai ki 11 veMguNasthAna ke pUrva sampUrNa mohanIya karma kI prakRtiyA~ upazama saMbhava nahIM haiM tathA 12 veM guNasthAna ke pUrva mohanIya karma kI sampUrNa prakRtiyA~ kA kSaya kisI prakAra saMbhava nahIM hai| isI abhiprAya ko grahaNa kara 11 veM upazama cAritra, usake pUrva 6-10 taka sarAga cAritra aura 12, 13 va 14 veM kSAyika cAritra svIkAra kiyA gayA hai| saMdRSTi naM. 70 yathAkhyAta saMyama bhAva (29) yathAkhyAta saMyama meM 29 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - aupazamika bhAva2, kSAyika 9, jJAna 4, darzana 3, kSayo. labdhi 5, manuSya gati, zukla lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhvytv| guNasthAna upazAnta moha Adi cAra hote haiN| saMdRSTi nimna prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva upa. 12 (samyaktva | 21 (guNasthAnavat de. 18 (kSAyika cAritra, aupa. cA.) saMdRSTi 1) kSAyika labdhi', kevala jJAna, kevala darzana) kSINa. 13 20 ( " ) 9(aupazamika bhAva 2, (guNasthAnavat kSAyika labdhi, de. saMdRSTi 1) kevalajJAna, kevala darzana) sayoga 15 (aupazamika bhAva 2, cAra jJAna darzana 3, kSayo. labdhi 5, ajJAna) ayoga ( " 13 ( " ) 16 (uparyukta 15 + zukla lezyA = 16) (121) abhAva - Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakkhujuge Aloe khAiyasammattacaraNahINA du| sesA khAiyabhAvANosaMtihu ohidaMsaNe evaM / / 103|| cakSuryuge Aloke kSAyika samyaktvahInAstu / zeSAH kSAyikabhAvA no santi hi avadhidarzane evaM // tesiM micchamabhavvaM aNNANatiyaM caNatthi nniymenn| kevaladasaNa bhAvA kevalaNANeva NAyavvA / / 104 // teSAM mithyAtvaM abhavyatvaM ajJAnatrikaM ca nAsti niyamena / ke valadarzane bhAvA ke valajJAnavat jJAtavyAH // anvayArtha - (cakkhujuge) cakSudarzana aura acakSudarzana meM (khAiyasammattacaraNahINA) kSAyika samyaktva kSAyika cAritra ko chor3akara sesA khAiyabhAvA) zeSa kSAyika bhAva (No saMti) nahIM hote haiM (eva) isI prakAra (ohi desaNe) avadhidarzana meM jAnanA cAhie tathA (teMsi) usa avadhidarzana meM (micchamabhavvaM) mithyAtva, abhavyatva (aNNANatiyaM) ajJAnatrika (NiyameNa) niyama se (Natthi) nahIM hote haiN| (kevaladasaNa) keveladarzana meM (ke valaNANeNa) kevalajJAna ke samAna (bhAvA) bhAva (NAyavvA) jAnanA caahiye| saMdRSTi naM. 71 cakSu-acakSudarzana bhAva (46) cakSu, acakSu darzana meM 46 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - aupazamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, kujJAna 3, jJAna 4, kSAyo. labdhi 5, darzana 3, vedaka samyaktva, sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna mithyAtva Adi 12 hote haiN| spaSTIkaraNa ke liye dekheM saMdRSTi 1 / (122) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti mi. 2 ( guNasthAnavat saMdRSTi 1) de. saMdRSTi 1) 31 3 ( ) 32 ( sA. mizra avi. deza. pra. apra. upa. 0 ( kSI. 6 ( 2( 0 apU. ani. 3 ( sa. ani. a. 3 ( sU. 20 3 ( 0 2( | 13 ( 33 "" 37 33 33 33 33 33 "7 > > bhAva 34 (guNasthAnavat de. 33( 36 ( ) 31( 31( ) 31( 28 ( ) 28 ( ) 25 ( ) 22 ( ) 21 ( ) 20 ( 33 33 97 "" 37 "" 39 33 "" 33 37 "3 > > > > ) ' > > > > > > abhAva 12 abhAva bhAvoM kA kathana guNasthAna meM kahe gaye abhAva bhAvoM ke samAna hI hai kintu vizeSatA yaha hai ki 14 13 cakSuacakSu darzana meM kSAyika 5 labdhi, 10 kevala jJAna tathA kevala darzana ina sAta bhAvoM 15 15 kA sadbhAva nahIM hotA hai ataH pratyeka guNasthAna ye sAta bhAva abhAva meM kama 15 rahate haiM / arthAt prathama guNasthAna meM 19 bhAva abhAva rUpa kahe hai una meM se uparokta 7 kama 18 karane para 12 bhAva bana jAte haiM / isI prakAra kI prakriyA zeSa 18 21 24 guNasthAnoM meM jAnanA cAhiye | abhAva ke 25 nAma saMdRSTi 1 se jAnanA cAhie / 26 saMdRSTi naM. 72 avadhi darzana bhAva ( 41 ) avadhidarzana meM 41 bhAva hote haiM / jo isa prakAra hai - aupazamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, jJAna 4, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna avirata Adi nava hote haiM / (123) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva avirata 36 (guNasthAnavat de. | 5 (upazama cAritra, (guNasthAnavat saMdRSTi 1) kSAyika cAritra, manaH de. saMdRSTi 1) paryayajJAna, sarAga saMyama, saMyamAsaMyama) deza 26 " 10 " ) 10 (upazama cAritra, saMyama kSAyika cAritra, manaH paryayajJAna, sarAga saMyama, azubha lezyA 3, asaMyama, narakagati, devagati) pramatta 0. " ) 310 " ) 10 (upazama cAritra, virata kSAyika cAritra, saMyamAsaMyama, azubha lezyA 3, asaMyama, naraka gati, tiryaca gati, devagati apramatta |3( " )|31( " )| 10 (uparyukta) virata / apUrvakaraNa ( " )|28 ( " )|13 (uparyukta 10 + pIta, padma lezyA, vedaka samyaktva) ani. sa.30 " 28 ( " 013 (uparyukta ) ani. a./3 ( " 25 ( " /16 (uparyukta 13 + liMga 2 " 22 " sUkSma sA. )| 19 (uparyukta 16 + krodha, mAna, mAyA) upazAta 26 " ) |21( " ) | 20 (kSAyika cAritra, saMyamAsaMyama, sarAgasaMyama, kRSNAdi 5 lezyA, asaMyama, kaSAya, narakAdi 3 gati, liMga ) (124) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti kSINa 13 ("") sayoga 1 (zukla lezyA) kevalI ayoga ke valI 8 ( kSAyika dAnAdika 4 labdhi, kSAyika cAritra, 20 ( manuSya gati, asiddhatva bhavyatva ) bhAva vizeSa- pUrva meM AcArya mahArAja ne 3 guNasthAna se hai / kintu yahA~ caturthaguNasthAna se mAnA hai yaha viSaya vicAraNIya hai / 33 saMdRSTi naM. 73 kevala darzana bhAva (14) kevaladarzana meM 14 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- kSAyika bhAva 9, manuSyagati, zukla lezyA, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna aMta ke do hote haiM / guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva > 14 ( uparyukta ) abhAva 21 ( aupazamika bhAva 2, saMyamAsaMyama, sarAga 13 ( uparyukta 14zukla lezyA) saMyama, kRSNAdi lezyA 5, asaMyama, kaSAya 4, narakAdi 3 gati, liMga 3) avadhidarzana svIkAra kiyA 0 1 ( zukla lezyA) kiNhatiye suhalessati maNapajjuvasamasarAgadesajamaM / khAiyasammattUNA khAiyabhAvA ya No saMti ||105 || kRSNatrike zubhalezyAtrikamanaHparyayazamasarAgadezayamAH / kSAyika samyaktvonAH kSAyika bhAvAzca no santi || anvayArtha - ( kiNhatiyaM) kRSNAdika tIna lezyAoM meM (khAiyasammattUNA) kSAyika samyakatva ko chor3akara (suhalessati) tIna (125) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhalezyAyeM (maNapajjuvasamasarAgadesajama) manaH paryayajJAna, aupazamika cAritra, sarAgacAritra, deza cAritra (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (No) nahIM (saMti) hote haiN| bhAvArtha -kRSNa, nIla, kApota ina tIna azubha lezyAoM meM tIna zubha lezyAyeM manaHparyayajJAna, upazama cAritra, deza cAritra, sarAgacAritra nahIM hote haiN| kSAyika samyaktva ke sivAya 8, kSAyika bhAva nahIM hote haiN| isa prakAra 15 bhAvoM ke na hone se 38 bhAva hote haiM evaM guNasthAna cAra hote haiN| tIna azubhalezyAoMmeM kSAyika samyaktvakA sadbhAva karmabhUmija manuSya ke caturtha guNasthAna meM, baddhAyuSka manuSya jo bhogabhUmi meM manuSya athavA tiryaMca hone vAlA ho usake aparyAptaka avasthA meM jaghanya kApota lezyA ke sAtha tathA prathama naraka ke kSAyika samyagdRSTi nArakI ke bhI jaghanya kApota lezyA jAnanA caahie| isa prakAra uparyukta tIna avasthAoM meM azubha lezyAoM ke sAtha kSAyika samyaktva saMbhava hai| saMdRSTi naM. 74 kRSNAdi tIna azubha lezyAyeM bhAva (38) kRSNAdi tIna lezyAoM meM 38 bhAva hote hai jo isa prakAra hai -samyaktva 3, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSayo.labdhi 5, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, kRSNAdi 3 meM vivakSita lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna Adi ke cAra hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - noTa- bhavanatrika deva meM aparyAsa avasthA meM hI kRSNAdi lezyA hotI hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva 31 (kujJAna 3, darzana 2,17 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) kSAyo. labdhi 5, gati | avadhidarzana) 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) (126) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAva mizra guNasthAna bhAva vyucchitti | abhAva sAsAdana | 4 (kujJAna 3, 129 (31- mithyAtva, 9 (uparokta 7+mithyAtva, devagati) abhavyatva) abhavyatva) 29 (29 pUrvokta-3 9(9 pUrvokta + 3 ku kujJAna devagati +3 jJAna devagati - 3 mizrajJAna avadhi mizra jJAna, avadhi darzana) darzana) asaMyata | 5 (lezyA 3, | 32 (samyaktva 3, jJAna 6 (kujJAna 3, mithyAtva, asaMyama, 3,darzana 3, kSayo. abhavyatva, devagati) naraka gati) | labdhi 5, narakAdi 3 gati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) Na hi NirayagadI kiNhati sukkaM uvasamacaritta teuduge| khAiyadasaNaNANaM carittANi hu khaiyadANAdI 1106 / na hi narakagatiH kRSNatrikaM zuklaM upazamacAritraM tejodvike / kSAyikadarzanazAnaM cAritraM hi kSAyikadAnAdayaH // anvayArtha - (tejaduge) pIta aura padma lezyA meM (NirayagadI) narakagati, (kiNhati) kRSNAdi tIna azubhalezyAyeM (sukkaM) zuklalezyA (uvasamacaritta) upazama cAritra (khAiyadaMsaNaNANaM) kSAyika darzana, kSAyika jJAna, (khAiyadANAdI) kSAyika dAnAdika (Na) nahIM (huMti) hote haiN| bhAvArtha -pIta aura padma lezyA meM narakagati, kRSNAdi tIna azubha lezyAyeM, zukla lezyA, kSAyika darzana, kSAyika jJAna, kSAyika cAritra, kSAyika dAnAdika 5 labdhiye bhAva nahIM pAye jAte haiN| . saMdRSTi naM. 75 pIta padma lezyA bhAva (39) pIta, padma lezyA meM 39 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai - samyaktva 3, kujJAna 3, jJAna 4, darzana 3, kSayo.labdhi 5, * 3 gati (narakagati rahita), kaSAya 4, liMga 3, lezyA 2, saMyamAsaMyama, sarAgasaMyama, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 1 guNasthAna Adi ke sAta hote hai / saMdRSTi isa prakAra hai (127) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva 29 (kujJAna 3, darzana |10 (samyaktva 3, jJAna 4, | abhavyatva) 2, kSayo. labdhi 5, avadhidarzana, saMyamAsaMyama, gati 3, kaSAya 4, sarAga saMyama) liMga3, lezyA 2, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana] 3 (kujJAna 3) |27 (uparyukta 29 - | 12 (uparyukta 10 + mithyAtva, abhavyatva) mithyAtva, abhavyatva) mizra 10 | 28 (uparyukta 27 - 11 (uparyukta 12 + kujJAna kujJAna 3, + mizra 13 -mizra jJAna 3, jJAna 3, avadhidarzana) |avadhidarzana) asaMyata | 2 (asaMyama, 131 (samyaktva 3, jJAna 18 (kujJAna 3, manaHparyaya devagati) | 3, darzana 3, jJAna, saMyamAsaMyama, sarAga kSayo.labdhi 5, saMyama, mithyAtva, | tiryaJcAdi Adi 3 abhavyatva) gati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 2, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) deza saMyamA2 (tiryacagati, 30 (uparyukta 31 - 2 9 (uparyukta 8+2 asaMyama, saMyamAsaMyama) (asaMyama, devagati - saMyamAsaMyama) devagati+saMyamAsaMyama) 19 (uparyukta 9+saMyamAsaM. tiryaMcagati -sarAga saMyama, manaHparyaya jJAna) pramatta 30 (pUrvokta 30 + saMyata saMrAgasaMyama, manaHparyayajJAna - dezasaMyama, tiryacagati) apramatta / 13 (vedaka | 30 (pUrvokta) samyaktva pIta, padma lezyA) 9 (pUrvokta) saMyata (128) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No saMti sukkalesse NirayagadI iyarapaMcalessA hu / bhavve savve bhAvA micchaTThANamhi abhavvassa ||107 / / no santi zuklalezyAyAM narakagatiH itarapaMcalezyA hi / bhavye sarve bhAvA mithyAdRSTi sthAne abhavyasya / / anvayArtha - (sukkalesse) zukla lezyA meM (NirayagadI) narakagati, (iyarapaMcalessA) zeSapA~calezyAyeM (No) nahIM (saMti) hotI haiM (bhavve) bhavya jIvoM ke (savve) sabhI (bhAvA) bhAva hote haiM (abhavvasya) abhavya jIva ke (micchaTThANamhi) mithyAtva guNasthAna meM bhAvoM ke samAna bhAva jAnanA caahiye| saMdRSTi naM. 76 zukla lezyA bhAva (47) zukla lezyA meM 47 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai - aupazamika bhAva 2, kSAyika 1, mati Adi 4 jJAna, darzana 3, vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, kSAyo. labdhi 5, tiryaMcAdi tIna gati, kaSAya 4 kujJAna 3, liMga 3, zukla lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna Adi ke teraha hote hai| zukla lezyA meM sampUrNa vyavasthA sAmAnya guNasthAnokta hai| kevala vizeSatA yaha hai ki isameM kRSNAdi 5 lezyA evaM narakagati kA abhAva hone ke kAraNa bhAva, abhAvAdi meM antara A jAtA hai saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mizra mithyAtva 2 (mithyAtva, 28 (34 guNasthAnavat de. 19 (guNasthAnavat de, abhavyatva) saMdRSTi 1-6 (kRSNAdi saMdRSTi 1) lezyA, narakagati) sAsAdana 3 (kujJAna 3) 26 (32 guNasthAnokta |21 (guNasthAnavat de. |-6 (lezyA 5, saMdRSTi 1) narakagati) | 27 (33 guNasthAnokta -[20 (guNasthAnavat de. 6 (kRSNAdi 5 lezyA saMdRSTi 1) narakagati) avirata | 2 (devagati, 130 (36 guNasthAnokta-1 17 (guNasthAnavat de. asaMyama) 16 pUrvokta) saMdRSTi 1) (129) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti 2 ( tiryaMcagati, saMyamAsaMyama) saMyamA saMyama pramatta saMyata apramatta saMyata apUrva karaNa ani. save. ani. ave. sUkSma. upa. kSINa sayoga kevalI 0 1 ( vedaka samyaktva) 0 2 ( 2 ( 3 ( guNasthAnavat 28 ( guNasthAnavat de. de. saMdRSTi 1) saMdRSTi 1) 3 ( 13 ( 19 33 "3 33 manuSyagati, asiddhatva bhavyatva) bhAva 29 ( 31 guNasthAnavat - 18 (22 guNasthAnavat - pIta padma lezyA) 29 ( 31 guNasthAnavat de. saMdRSTi 1- pIta padma lezyA) 29 (uparokta ) 28 ( guNasthAnavat de. saMdRSTi 1 ) 9 (zukla lezyA, kSAyika dAnAdi cAra labdhi, kSAyika cAritra, ) 25 ( ) 22 ( ) 21 ( ) 20 ( 14 ( "" 33 99 33 (130) > > > > } abhAva azubha 3 lezyA, deva narakagati) 18 ( guNasthAnavat 22 3 azubha lezyA, narakagati) 18 ( pUrvokta) 19 ( guNasthAnavat 25 5 lezyA, narakagati) 19 ( pUrvokta) 22 (28guNasthAnavat de. saMdRSTi 1 - lezyA 5, narakagati) 25 (31guNasthAnavat de. saMdRSTi 1 - lezyA, narakagati) 26 (32guNasthAnavat de. saMdRSTi 1 - lezyA 5, narakagati) 27 (33guNasthAnavat de. saMdRSTi 1-6 pUrvokta) 33 (39guNasthAnavat de. | saMdRSTi 1-6 pUrvokta) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.77 bhavya jIva (53) bhavya mArgaNA meM bhavya jIvoM ke pUre 53 bhAva hote haiN| usakA kathana guNasthAnavat samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti / bhAva abhAva 2 19 34 32 21 mithyAtva sAsAdana mizra avirata olol 33. 20 36 17 - dezavrata - 2 31 22 - 0 31 22 pramatta saMyata apramatta 31 22 + 28 25 apUrva karaNa anivRti karaNa saveda bhAga 28 25 ani. avedabhAga 25 28 sUkSma. 22 21 32 upazAMta moha kSINamoha 20 33 sayoga ke. 14 39 - 13 40 ayoga ke. TippaNa :- bhavya jIvoM meM abhavya bhAva saMbhava nahIM hai| kintu AcArya mahArAja ke anusAra jo sAraNIgrantha meM upalabdha hai| vahI yahA~ dI gaI hai| yathArtha meM abhavya bhAva kI saMyojanA nahIM karanA caahie| -sampAdaka (131) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.78 abhavya jIva bhAva (34) abhavya jIva ke 34 bhAva hote hai jo isa prakAra - kujJAna 3, darzana 2, kSayopazama labdhi 5, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna eka mithyAtva hI hotA hai saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti | bhAva abhAva mithyAtva |0 34 (uparyukta) noTa * mUla grantha meM 34 bhAvoM kI sAraNI upalabdha hai kintu abhavya jIvoM meM bhavyajIva saMbhava nahIM hai / ataH bhavyajIva ko kama karake bhAvoM kI saMyojanA karanA caahiye| miccharucimhi yajI (mA) vAcautIsAsAsaNamhi bttiisaa| missamhi du tittIsA bhAvA puvvattapariNAmA ||108|| mithyArucau ca bhAvA catustriMzat sAsane dvAtriMzat / mizyAvAcA mizre tu trayastriMzat bhAvAH pUrvoktapariNAmAH // anvayArtha - (miccharucimhi) mithyAtva guNa sthAna meM (cautIsA) cautIsa (bhAvA) bhAva hote haiM / (sAsaNamhi) sAsAdana guNasthAna meM (battIsA) battIsa (missamhi) mizraguNasthAna meM (tittIsA) tetIsa bhAva hote haiM tathA ina sabhI guNasthAnoM meM (puvvattapariNAmA) pUrvokta kahe gaye pariNAma hI hote haiN| miccha mabhavvaM vedagamaNNANatiyaM ca khAiyA bhaavaa|| Na hi uvasamasammatte sesA bhAvA havaMti tahiM / / 109 / / mithyAtvamabhavyaM vedakamajJAnatrikaM ca kSAyikA bhaavaaH| na hi upazamasamyaktve zeSA bhAvA bhavanti tatra || anvayArtha - (uvasamasammatte) upazama samyakatva meM (miccha mabhavvaM) mithyAtva, abhavyatva (vedagamaNNANatiyaM) kSAyopazamika samyaktva, ajJAna tIna (ca) aura (khAiyAbhAvA) kSAyika bhAva (Na) nahIM (havaMti) hote haiM (tahiM) vahA~ para (sesA) zeSa (bhAvA) bhAva hote haiN| bhAvArtha - upazama samyaktva meM mithyAtva, abhavyatva, vedakasamyaktva, (132) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ajJAna, 9kSAyika bhAva nahIM hote haiM zeSa 38 bhAva hote haiN| AcArya mahArAja ne gAthA 96 aura 109 meM manaHparyaya jJAna meM upazama samyaktva ko grahaNa nahIM kiyA hai kintu upazama samyaktva meM manaHparyaya jJAna grahaNa kiyA hai ina donoM kathanoM meM paraspara virodha AtA hai yahA~ mahArAja kA yaha abhiprAya samajha meM AtA hai ki jo manaHparyaya jJAna meM upazama samyaktva ko grahaNa nahIM kiyA gayA hai usase prathamopazama samyaktva samajhanA cAhie kyoMki manaHparyaya jJAna evaM prathamopazamasamyaktva ye donoM eka sAtha honA saMbhava nahIM haiN| tathA jo upazama samyaktva meMmanaHparyaya jJAna kA abhAva nahIM kiyA gayA hai arthAt sadbhAvakahA gayA hai usase dvitIyopazama samyaktvasamajhanA cAhie, kyoMki dvitIyopazama samyaktva ke sAtha manaHparyayajJAna hone meM Agama se virodha nahIM AtA hai| uvasamabhAvaNede vedagabhAvA havaMti edesiM / avaNiya vedgmuvsmjmkhaaiybhaavsNjuttaa||110|| upazamabhAvonA ete vedaka bhAvA bhavanti eteSAM / apanIya vedakaM upazamayamakSAyikabhAvasaMyuktAH / / anvayArtha - vedaka samyaktva meM (upasamabhAvaMNede) upazama bhAvoM ko chor3akara(vedagabhAvA) kSayopazama bhAva (havaMti) hote haiN| tathA (khAiya sammatte) kSAyika samyaktva meM uparyukta bhAva meM se (vedagaM avaNiya) vedaka samyaktva ko chor3akara upasamajamakhAiyabhAvasaMjuttA) upazama cAritra, kSAyika bhAvoM ko milAkara uparyukta (edesiM) zeSa bhAva hote haiN| vizeSa -gAthA 110 ke anvayArtha meM jo "khAiyasammatte" kSAyika samyaktva pada kA grahaNa kiyA gayA hai / vaha gAthA 111 ke prathama caraNa se grahaNa kiyA jAnanA caahie| khAiyasammattede bhAvA sasahammi ? kevalaM NANaM / daMsaNa khAiyadANAdiyA Na havaMti NiyameNa ||111 // . kSAyika samyakatve ete bhAvAH saMzini ke valaM jJAnaM / darzanaM kSAyika dAnAdikA na bhavanti niyamena / / anvayArtha - (sasahammi) saMjJI jIvoM meM (NiyameNa) niyama se (kevalaM (133) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NANaM daMsaNa) kevalajJAna, kevala darzana, (khAiyadANAdiyA) kSAyika dAnAdi (ede bhAvA) ye bhAva (Na) nahIM (havaMti) hote haiN| bhAvArtha -saMjJI jIvoM meM kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika dAnAdi pA~ca, ye 7 bhAva nahIM hote haiM kyoMki ye sAtoM bhAva terahaveM guNasthAna meM prakaTa hote haiM aura terahaveM guNasthAna meM bhAva mana kA abhAva hone ke kAraNa terahaveM Adi guNasthAna vartI jIvasaMjJI asaMjJI ke vyavahAra se rahita hote haiN| bhAva mana ke sadbhAva ke kAraNa bArahaveM guNasthAna taka hI saMjJI kA vyavahAra dekhA jAtA saMdRSTi naM.79 mithyAtva bhAva (34) samyaktva mArgaNa meM mithyAtva me 34 bhAva hote hai ye 34 bhAva mithyAtva guNasthAna ke bhAvoM ke samAna hI hai / de. saMdRSTi / guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 0 bhAva abhAva saMdRSTi naM.80 sAsAdana bhAva (32) sAsAdana meM sAsAdana guNasthAna ke samAna hI 32 bhAvo kA kathana samajhanA caahie| de. saMdRSTi / guNasthAna bhAva vyucchittiA bhAva abhAva mithyAtva | 32 saMdRSTinaM.81 mizra bhAva (33) mizra kA kathana mizra guNasthAna ke samAna hI samajhanA caahie| de. saMdRSTi 1 guNasthAna bhAva vyucchitti | bhAva abhAva 2 . mithyAtva 0 (134) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.82 upazama samyaktva bhAva (38) upazama samyaktva meM 38 bhAva hote haiM jo isa prakAra hai - aupazamika bhAva 2, jJAna 4, darzana 3, kSayo. labdhi 5, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva bhavyatva, jiivtv| guNasthAna avirata aadi| hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 1-6 avirata 16 (naraka gati, 34 (upazama samyaktva, | 4(upazama cAritra, deva gati |jJAna 3, darzana 3, kSAyo| manaHparyaya jJAna, asaMyama, labdhi 5, gati 4, kaSAya saMyamAsaMyama, sarAga 4, liMga 3, lezyA 6, | cAritra) | azubha lezyA asaMyama, ajJAna, asiddhatva, bhavyatva, jIvatva) dezasaMyama | 2(saMyamAsaMyama 19 (pUrvokta 4+6 avirata tiryacagati) avirata bhAva vyu.-saMyamAsayama) bhAvavyu.+saMyamAsaMyama) pramatta 29 (upazama samyaktva, | 19(upazama cAritra, saMyata jJAna 4, darzana 3, kSAyo. saMyamAsaMyama, narakAdi 3 labdhi 5, sarAga saMyama, | gati, azubha 3 lezyA, manuSyagati, kaSAya 4, asaMyama) liMga 3, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, bhavyatva,jIvatva) apramatta |2 (pIta, padma | 29 (uparyukta ) | 9 (uparyukta) saMyata lezyA) apUrva [27 (uparyukta 29-pIta, | 11 (9 pUrvokta+ pIta karaNa padma lezyA) padma lezyA) ani. ka. | 3 (liMga 3) 27 (pUrvokta) 11 (pUrvokta) savedabhAga ani. ka. 3 (krodha 24 (27 - liMga 3) 14 ( uparyukta 11+ liMga aveda Adi 3 bhAga kaSAya) (135) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti sUkSmasA. 2 (lobha, sarAga cAritra) upa. moha 2 (aupazamika bhAva 2) guNasthAna bhAva vyucchitti asaMyata 6 (azubha lezyA 3, asaMyama, naraka gati, deva gati) dezasaMyata 2 bhAva (saMyamAsaMyama, tiryacagati) 21 ( uparyukta 24 - kaSAya 3) TippaNa :- manaH paryaya jJAna kA abhAva prathamopazama samyaktva ke sAtha hai dvitIyopazama ke sAtha nahIM / 20 (pUrvokta 21 + upazama cAritra - lobha, sarAga cAritra) saMdRSTi naM 83 vedaka samyaktva bhAva (37) vedaka samyaktva meM 37 bhAva hote haiN| jo isa prakAra hai- vedaka samyaktva, jJAna 4, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna asaMyata Adi cAra hote haiN| saMdRSTi nimna prakAra se hai - bhAva 34 (jJAna 3, darzana 3, vedaka samyaktva, kSAyo. labdhi 5, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) 29 (jJAna 3, darzana 3, vedaka samyaktva saMyamAsaMyama, kSAyo. labdhi 5, manuSya gati, tiryazca gati, kaSAya 4, liMga 3, 3 zubha lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) abhAva 17 ( uparyukta 4 + kaSAya 3) (136) 18 (17-upazamacAritra + (lobha, sarAga cAritra) abhAva 3 (manaHparyaya jJAna, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama ) 8 (manaH paryaya jJAna, azubha lezyA 3, saMyamAsaMyama, naraka, deva gati, asaMyama ) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - guNasthAna bhAva vyucchitti| bhAva abhAva pramatta 29 (jJAna, darzana 3, |8 (azubha lezyA 3, saMyata vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, narakAdi 3 sarAga saMyama, kSAyo. | gati, asaMyama) labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatvajIvatva, bhavyatva)) - saMdRSTi naM. 84 kSAyika samyaktva bhAva (46) kSAyika samyaktva meM 46 bhAva hote hai / jo isa prakAra se hai - upazama cAritra, kSAyika bhAva 1, jJAna, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, saMyamAsayama, sarAga saMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, bhavyatva, jIvatva / guNasthAna cauthe ko Adi lekara 11 hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva avirata 16 (naraka gati |34 (kSAyika samyaktva, 12 (aupazamika cAritra, |deva gati, jJAna 3, darzana 3, kSAyo.| kSAyika bhAva 8, azubha lezyA libdhi 5, gati 4, kaSAya manaHparyaya jJAna, 3, asaMyama) 14, liMga 3, lezyA 6, saMyamAsaMyama, sarAga asaMyama, ajJAna, cAritra) | asiddhatva, bhavyatva, jIvatva) dezasaMyata 2 29 (uparyukta 17 (uparyukta 12(saMyamAsaMyama, 34+saMyamAsaMyama-6 saMyamAsayama + 6 avirata avirata kI bhAva |tiryacagati) kI bhAva vyucchiti) vyucchiti) pramatta 29 (kSAyika samyaktva, | 17 (narakAdi 3 gati, saMyata jJAna, darzana 3, kSAyo.| azubha lezyA 3, labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3, zubha asaMyama, saMyamAsaMyama, lezyA 3, ajJAna, aupazamika cAritra, asiddhatva,bhavyatva, kSAyika bhAva) jIvatva) (137) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva apramatta | 2 (pIta, padma 29 (pramatta saMyatokta)/ 17 (pramatta saMyatokta) saMyata lezyA ) apUrva 27 (uparyukta 29-pIta, | 19 (uparyukta 17 +pIta, karaNa padma lezyA) padma lezyA) anivRtti 3 (liMga 3,) |27 (apUrva karaNokta) | 19 (apUrvakaraNokta) ka.saveda bhAga ani.ka. | 3 (krodha, 24 (pUrvokta 27-3 | 22 (pUrvokta 19 +3 aveda bhAga mAna, mAyA) |liMga) liMga) 25 (22 pUrvokta + kaSAya sUkSmasA |2 (lobha, 21 (24 pUrvokta sarAga cAritra) | kaSAya 3) upazAMta |1 (aupa. cA.) | 120 (21pUrvokta moha +aupazamika cA.. lobha, sarAga cAritra) 26 (25 pUrvokta -aupa. cA.+lobha, sarAga cA.) | kSINa moha 13 (jJAna 4, 20 (guNasthAnokta de. | 26 (26 pUrvokta-kSAyika darzana 3, kSayo. saMdRSTi 1) cAritra+aupa. cA.) labdhi 5, ajJAna) sayoga 1(zukla 14 (guNasthAnokta de. | 32 (aupa. cAritra, jJAna ke valI | lezyA) saMdRSTi 1) 4, darzana. 3, kSAyo. labdhi 5, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, tIna gati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 5, ajJAna asaMyama) ayoga | |13 (guNasthAnokta de. | 33 (32 pUrvokta +zukla ke valI (guNasthAnokta saMdRSTi 1) lezyA) de. saMdRSTi 1) (138) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 85 saMjJI jIva bhAva (46) saMjJI jIva ke 46 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai 53 bhAvo meM se kevala jJAna, kevala darzana, kSAyika labdhi 5 ina 7 kSAyika bhAvo se kama zeSa 46 bhAva hote hai guNasthAna Adi ke 12 hote hai isameM bhAva vyu. aura bhAvoM kA kathana guNasthAna ke samAna jAnanA caahie| abhAva bhAva ko jJAta karane ke lie pratyeka guNasthAna meM kathita abhAva bhAvoM meM se 7 uparyukta kSAyika bhAva kama kara denA cAhie / yathA prathama guNasthAna meM abhAva bhAva 19 hote haiN| unameM 7 kama karane para 12 abhAva bhAva / guNa meM jAnanA cAhie / isI prakAra sabhI guNasthAnoM saMyojanA kre| saMdRSTi isa prakAra - - guNasthAna | bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2(guNasthAnavat | 34 (guNasthAnavat de. 12 (guNasthAnokta 19 - de. saMdRSTi 1) |saMdRSTi 1) 7 kSAyika bhAva) sAsAdana 3 ( " 32 ( " ) 14 (" 21 - 7 kSAyika bhAva) mizra 10 ( " ) 33 ( " ) | | 13 (20 avirata 6 ( " 36 ( " ) 10 (32 dezasaMyata 2 ( " ( " ) |15 (22 pramatta 10( " ) ( " ) |15 (" 22 ") saMyata apramatta |3( " 31 ( " 15 ( 22 ... ." saMyata apU. ka. ( " )/28 ( " ) 18 (25 ani. ka.30" ) 28 ( " |18 ( 25 saveda bhAga ani. ka.13( " ) 25 ( " ) 21 ( 28 -") aveda bhAga sUkSma. 2 ( " 22 ( " ) | 24 ( 31 .") upazAMta 2 ( " ) 21 ( " ) 25 ( 32 .") mo. . kSI. mo. 13 ( " 20 ( " ) | 26 ( 33 ") .(139) Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyagati liMgamasuhatilessakasAyAsaMjamamasiddhaM / aNNANaM micchattaM kumaidugaM cakkhudugaM ca dANAdI / / 112 / / tiryaggatiH liGgaM azubhatrikalezyAkaSAyAsaMyamA asiddhatvam / ajJAnaM mithyAtvaM kumatidvikaM cakSurdvikaM ca dAnAdayaH / / tiyapariNAmA ede asaNNijIvassa saMti bhAvA hu| AhAre'khilabhAvAmaNapajjavasamasarAgadesajamaM / / 13 / / trikapAriNAmikA ete asaMjJijIvasya santi bhAvA hi| AhAre'khilabhAvA manaH paryayazamasarAgadezayamaM / / vebhaMgamaNAhAre No saMti hu sesabhAvagaNaNA ya / vicchitti guNaTThANA kammaNakAyamhi vnniidvvaa||114|| vibhaMgamanAhAre no saMti hi zeSabhAvagaNanA ca / vicchittiH guNasthAnAni kArmaNakAye varNitavyAni // anvayArtha - (asaNNijIvassa) asaMjJIjIvake (tiriyagadi) tiryaMca gati (liMgamasuhatilessa kasAyAsaMjamasiddhaM) tIno liMga, azubha tIna lezyAyeM cAra kaSAyeM, asaMyama, asiddhatva, ajJAna, mithyAtva (kumaiduga) kumati, kuzruta jJAna, (cakkhudurga) cakSu darzana, acakSudarzana (dANAdI) kSAyopazamika dAnAdika 5 labdhiyAM (ca) aura (tiyapariNAmA) tIno pAriNAmika bhAva (ede) ye sabhI (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiN| (AhAre) AhAraka mArgaNA meM (akhilabhAvA) sabhI bhAva pAye jAte haiN| (aNAhAre) anAhAraka mArgaNA meM (maNapajjavasamasarAgadesajamaM) manaH paryaya jJAna, upazama cAritra, sarAga cAritra, deza cAritra (vebhaMga) vibhaMgAvadhi (No) nahIM (saMti) hote haiN| (ya) aura (sesabhAvagaNaNA) zeSa bhAvoM kI saMkhyA aura (vicchitti) bhAvoM kI vyucchitti tathA (guNaTThANA) guNasthAna (kammaNa kAyamhi) kArmaNa kAyayoga meM (vaNI davA) varNita kiye gaye haiN| (140) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 86 asaMjJI bhAva (27) asaMjJI jIva ke 27 bhAva hote hai / guNasthAna Adi ke do hote haiM 27 bhAva isa prakAra hai- kujJAna 2, darzana 2, kSAyo. labdhi 5, tiryacagati, kaSAya 4, liMga 3, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3 | saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchi ti bhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva |27 (uparyukta) abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) |25-(uparyukta 27- 2 (mithyAtva, abhavyatva) mithyAtva, abhavyatva) - abhAva cArTa naM. 87 AhAraka bhAva (53) AhAra mArgaNA meM AhAraka jIva ke pUre 53 bhAva pAye jAte haiM / guNasthAna Adi ke teraha hote hai isakA kathana guNasthAna ke samAna jAnanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra hai-' de. saMdRSTi (1) guNasthAna | bhAva vyucchitti / bhAva abhAva mithyAtva 2 19 sAsAdana 13 132 21 mizra 33 20 36 17 avirata 16 deza saMyama pramatta saMyata 31 22 31 31 22 apramatta saMyata arpU.ka. ani.ka. saveda bhAga 10 2: 25 , 28 25 (141) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / abhAva guNasthAna | bhAva vyucchitti | bhAva ani. 3 ka.aveda | sUkSma. upazAMta - 113 kSINa moha saMyoga ke valI saMdRSTi naM. 88 anAhAraka mArgaNA bhAva (48) anAhAraka mArgaNA meM 48 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - upazama samyaktva, kSAyika bhAva 9, mati, zruta, avadhi jJAna, kumati, kuzruta jJAna, darzana 3, kSayo. labdhi 5, kSayopazama samyaktva, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asaMyata, sayoga kevalI ye cAra hote hai| saMdRSTi isa prakAra hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, 3 (kujJAna 2, darzana 2 | 15 (upazama samyaktva, abhavyatva) kSayopazama labdhi 5, gati kSAyika bhAva 9, 4, kaSAya 4, liMga 3, |kSayopazama samyaktva, lezyA 6, mithyAtva, jJAna 3, avadhi darzana) asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika mAva 3) sAsAdana 3 (kujJAna 2, 30 (uparyukta 33- 18 (uparyukta strI veda) mithyAtva, abhavyatva, 15+mithyAtva, abhavyatva, narakagati) narakagati) (142) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti asaMyata 29 (upazama sayoga kevalI samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 15, kSayopazama samyaktva, gati 3, kaSAya 4, liMga 2, lezyA 5, asaMyama, ajJAna) 9 ( kSAyika dAnAdi 4 labdhi, kSAyika cAritra zukla lezyA bhavyatva, asiddhatva manuSyagati) bhAva 35 ( kSAyikasamyaktva, upazama samyaktva, kSayopazama samyaktva, kSayo. labdhi 5, jJAna 3, darzana 3, gati 4, kaSAya 4, liMga 2, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 2) 14 ( kSAyika bhAva 9, manuSyagati, zukla lezyA, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) 'abhAva 13 ( kSAyika bhAva 8, mithyAtva, abhavyatva, strIveda, kujJAna 2 ) TippaNa :- *anAhAraka mArgaNA meM sAsAdana guNasthAna meM naraka gati kA abhAva rahatA hai strIveda kI vyucchitti sAsAdana guNasthAna meM hI ho jAtI hai / tathA upazama samyaktva se dvitIyopazama grahaNa karanA cAhie / 34 (aupazamika samyaktva, kSayo. labdhi 5, kSAyo. samyaktva, jJAna 3, darzana 3, gati 3, kaSAya 4, liMga 3, kujJAna 2, lezyA 5, mithyAtva, asaMyama, abhavyatva, 'ajJAna) arahaMtasiddhasAhUtidayaM jiNadhammavayaNapaDi mAo / jiNaNilayA idi ede Nava devA diMtu me bohiM ||115|| arhatsiddhasAdhutritayaM jinadharmavacanapratimAH I jinanilayA ityete nava devA dadatu me bodhiM // anvayArtha (arahaMtasiddhasAhU tidayaM) arhata siddha aura tIna sAdhu parameSThI arthAt AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ( jiNadhammavayaNa paDi mAo ) jinadharma, jina vacana jina pratimA (jiNaNilayA) jina caityAlaya (ede) ye (Nava) nava (devA) devatA (meM) mujhe (bohiM) bodhi arthAt ratnatraya (diMtu) de / (143) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti guNantu tAn munA prakAra (guNAsahita idi guNamaggaNaThANe bhAvA kahiyA pbohsuymunninnaa| sohaMtu te muNiMdA suyaparipuNNA du guNapuNNA ||116|| iti guNamArgaNAsthAne bhAvA kathitA prbodhshrutmuninaa| zodhayantu tAn munIndrAH zrutaparipUrNAstu guNapUrNAH / / anvayArtha - (idi) isa prakAra (guNamaggaNaThANe) guNasthAna aura mArgaNAsthAnoM meM (pabohasuyamuNiNA) prabodha sahita zrutamuni ne (bhAvA) bhAva (kahiyA) khe| yadi kahIM truTi raha gaI ho tote) unako (guNapuNNA) guNapUrNa aura (suyaparipuNNA) zruta se paripUrNa (muNiMdA) munIndra (sohaMtu) zuddha kreN| iti muni-zrIzrutamuni-kRtA bhAvatribhaMgI samAsA (144) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Frivate Persona se to e org N.S. Printer & Publishers (Delhi) Ph.3285932