________________
સૂક્ષ્મતા કે દુર્બોધતાના કારણે નથી આવતો એવું નથી,એવી એ વખતે કલ્પના પણ નહોતી.) તથા (૩) બન્ને મહાપુરુષોનું દિલમાં ઉચ્ચ સ્થાન હતું.
એ અરસામાં ધર્મસ્વરૂપદર્શન”પુસ્તક પ્રકાશિત થયું. મારા હાથમાં આવ્યું. એમાં શો વિષય છે, એની પણ એ વખતે કોઈ કલ્પના નહોતી કે એને વાંચવાનો પણ કોઈ વિચાર નહોતો. પણ પુસ્તક હાથમાં આવ્યું એટલે સહજ રીતે ઉપરછલ્લી નજર કરવા માટે ખોલ્યું.
કોક સારી ભવિતવ્યતાના યોગે, કુદરતી જે પૃષ્ઠ (નં.૧૩૦)ખૂલ્યું, તેના પર હેડિંગ વાંચવા મળ્યું કે “ભગવાન શ્રી નેમિનાથના નામે અસત્ય વાત” એટલે જિજ્ઞાસા જાગી કે શું અસત્ય વાત છે?ને જ્યાં નીચેનું લખાણ વાંચ્યું કે તરત ખબર પડી ગઈ કે આ વર્તમાનકાલીન ચર્ચા અંગેનું પુસ્તક છે. શ્રી નેમનાથ ભગવાને દ્વારિકાના લોકોને નગરદાહથી બચવા માટે ધર્મ કરવાનો ઉપદેશ આપ્યો છે એ વાત શાસ્ત્રસિદ્ધ હોવા છતાં એને અહીં “અસત્ય”તરીકે જાહેર કરાઈ રહી છે એ જાણીને; તેમજ, દ્વારિકાના લોકોએ નગરદાહથી બચવા જે આયંબિલ વગેરે કર્યા એનાં પ્રશંસાત્મક વાકયો શાસ્ત્રોમાં વાંચ્યાં હોવા છતાં,ને ખુદ પૂ.આ.શ્રી રામચન્દ્રસૂરિ મ.સા.ના મુખે પણ વ્યાખ્યાનમાં એનું પ્રશંસનીય રૂપે જ વર્ણન સાંભળ્યું હોવા છતાં, “વિષાનુષ્ઠાન કેમ ન કહેવાય?' એવું હેડિંગ મારીને (પૃ. ૧૩૧ પ૨) દ્વારિકાના લોકોનાં એ ધર્માનુષ્ઠાનોને વિષાનુષ્ઠાન તરીકે નિરૂપલાં જાણીને સખેદ આશ્ચર્ય થયું. - પછી તો આગળ-પાછળ પણ પાનાં ઉથલાવવાનું મન થયું. જેમ જેમ નજર કરતો ગયો, તેમ તેમ ઠેરઠેર શાસ્ત્રપાઠોનો સીધો અર્થ કરવામાં પણ ગરબડ થયેલી અને તાત્પર્યાર્થ કાઢવામાં પણ ભ્રાન્તિ થયેલી નજરમાં આવી. આનાથી તો ભારે અનર્થ થશે, એ જાણીને દુઃખ થયું. જોકે મારે માટે તો ધર્મસ્વરૂપદર્શનની પ્રસ્તાવના તરીકે લખાયેલું તત્ત્વાવલોકન અનર્થકર નહીં; પણ અર્થકર = લાભકર્તા જ નીવડયું છે; કારણ કે એમાં જે ઠેરઠેર ઊંધુંચતું જોવા મળ્યું, એનાથી મહદંશે મને એ નિર્ણય થઈ ગયો કે જે અભિપ્રાયની સિદ્ધિ કરવા માટે આટલી બધી ગરબડ કરવી પડે છે એ અભિપ્રાય સાચો ન હોઈ શકે !
તેમ છતાં, પરિપૂર્ણ નિર્ણય કરવા માટે, બન્ને પક્ષનાં પ્રતિપાદનોનો, અનેક ગ્રન્થ-સન્દર્ભોના અનુસંધાન સાથે વિચાર કરતો ગયો. જેમ જેમ વિચાર
18
