Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
તેથી સમાસાત્ત જ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થઈ શકે છે. ઈત્યાદિ અન્યત્ર અનુસન્ધય
છે. ર૮
.
ચેન્ન પૂર્વે પાર
વિદ્યાથી અથવા જન્મથી ચાલતી શિષ્ય અથવા સંતાનની પરંપરાને વંશા કહેવાય છે. વંશમાં ઉત્પન થનારને વંશા કહેવાય છે. પરંતુ વંથ તરીકે આ સૂત્રથી વંશ ની ઉત્પત્તિમાં કારણભૂત એવા પુરુષ નું જ ગ્રહણ થાય છે. કારણ કે જીયુવી અત્ય:' અર્થાત્ ગૌણ અને મુખ્ય ઉભયને કાર્યની પ્રાપ્તિ હોય તો તે કાર્યમુખ્યને કરાય છે. - આ ન્યાયથી મુખ્યનું જ ગ્રહણ થાય છે. આશય એ છે કે વંશય શબ્દ તાદૃશ વંશોત્પાદક પુરુષ સ્વરૂપ મુખ્ય અર્થને અને તાદૃશ વંશમાં જન્મેલા અન્ય વ્યકતિ સ્વરૂપ ગૌણ અર્થને પણ સમજાવે છે. આવી સ્થિતિમાં ઉપર્યુક્ત ન્યાયથી મુખ્યાર્થક જવંય વાચક નામને વિવક્ષિત કાર્ય કરાય છે. પૂર્વ પદાર્થમાં અર્થાત્ પૂર્વ પદાર્થ પ્રધાન હોય તો સખ્યાવાચક નામને વેશ્યવાચક નામની સાથે વ્યાવસમાસ થાય છે. પશે મુનિર્વશ્ય વ્યાજ અને સંત શ્રાશયો વંડ્યા રાય આ વિગ્રહમાં
નામને મુનિ નામની સાથે અને સત્તન નામને છાશિ નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ. ભાર્થે રૂ-ર-૮' થી સ્વાદિ વિભતિનો લોપ.
મુનિ અને સતાશ નામને સિ પ્રત્યય. સનતો તુ, રૂ-ર-૬” થી સિ નો લોપ થવાથી ઇશ્વમુનિ વ્યાવસ્થ અને સતાશ રીચેસ્ય આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - વ્યાકરણના સિદ્ધહેમના) કર્તા મુનિ એક જ. રાજ્યને ભોગવનારા શર/ગ ના પુત્રો સાત જ.
* પૂર્વાર્થતિ ?િ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પૂર્વ પદાર્થ જ પ્રધાન હોય તો સખ્યાવાચક નામને વંર વાચક નામની સાથે વ્યાવ સમાસ થાય છે. તેથી શ્રી મુની વં ગાય (વ્યારા) આ વિગ્રહમાં પૂર્વ પદાર્થપ્રધાન ન હોવાથી સખ્યાવાચકદિ નામને મુનિ નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ થતો નથી. પરંતુ પ્રશ્નાર્થ વાકંર૩-૧-૨૨ થી બહુવીહિ
-
-
૨૩
