Karikavali Muktavali Vivaran Part 01

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 78

સાધમ્મનિરૂપણ ~ ~
~ બુદ્ધિને નાશથી ચતુર્થ ક્ષણે દ્વિવાદિને નાશ થવાથી દ્વિવાદિ સંખ્યાનું પ્રત્યક્ષ જ નહીં થાય. યદ્યપિ તૃતીય ક્ષણે દ્વિત્વ હોય અને ચતુર્થક્ષણે એને નાશ થાય તે પણ કાર્યાવ્યવહિત પૂર્વેક્ષણમાં દ્વિવાદિ લેવાથી ચતુર્થ ક્ષણમાં દ્વિવાદિનું પ્રત્યક્ષ થવામાં કઈ બાધક નથી. પરંતુ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે વિષયની કારણતા સ્વાવ્યવહિત પૂર્વવૃત્તિન નથી મનાતી પણ સ્વ-કાર્યસમાનકાલીન મનાય છે. તેથી ચતુર્થક્ષણમાં દ્વિવાદિ સંખ્યાનું હોવું જરૂરી હેવાથી અપેક્ષાબુદ્ધિને દ્વિવાદિ પ્રત્યક્ષની અનુપ પત્તિ ન થાય માટે ત્રણ ક્ષણવૃત્તિ મનાય છે. માત્ર જન્યાવૃત્તિ જાતિમદ્દ વિશેષ ગુણવત્વનું જ ઉપાદાન કરીએ તે જ્ઞાનત્વાદિ કે શબ્દત્વ જાતિ પણ જન્યમાં વૃત્તિ હેવાથી જ્ઞાનવાદિ કે શબ્દ જાતિને પણ સંગ્રહ નહીં થાય. તેથી અસંભવ આવશે તેના નિવારણ માટે “ચતુ ક્ષણવૃત્તિ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. જ્ઞાનત્યાદિ કે શબ્દ– જાતિ પણ જન્યમાં વૃત્તિ હેવા છતાં જ્ઞાનવાદિ કે શબ્દવ જાતિ ચતુઃ ક્ષણવૃત્તિજન્ય ઘટાદિમાં અવૃત્તિ હોવાથી તેને લઈને આકાશ અને આત્મામાં સાધમ્યને સમન્વય થત હોવાથી અસંભવ નહીં આવે. માત્ર “ચતુઃક્ષણવૃત્તિ પદાર્થોડવૃત્તિ જાતિમદ્દ વિશેષગુણવત્વને નિવેશ કરીએ અને જન્ય પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તે ચતુ ક્ષણવૃત્તિ નિત્યજ્ઞાનમાં રહેનારી જ્ઞાનત્વાદિ જાતિનું ગ્રહણ ન થવાથી તજજાતિમદ્દ વિશેષગુણ નિત્યજ્ઞાનવાનું પરમાત્મામાં અવ્યાપ્તિ આવશે તેના નિવારણ માટે જન્યપદને નિવેશ કર્યો છે. ચતુ ક્ષણવૃત્તિ નિત્વજ્ઞાનમાં જ્ઞાનત્વજાતિવૃત્તિ હોવા છતાં ચતુઃક્ષણવૃત્તિજન્ય ઘટાદિમાં તે અવૃત્તિ હોવાથી તે જાતિમ વિશેષગુણ નિત્યજ્ઞાનને લઈને પરમાત્મામાં પણ સાધમ્યને સમન્વય થવાથી અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. અથવા “થરારાાિ આ મૂલના અનુસાર અશરીરી પરમાત્માનું સાધમ્ય જણાવવાને આશય નથી પરંતુ શરીરી જીવાત્માનું જ સાધર્મે જણાવવાને આશય છે એમ માનીએ તો જન્ય પદને નિવેશ ન કરીએ તે પણ ચાલે. કારણ કે ચતુરક્ષણવૃત્તિ પદાર્થમાં નહી રહેનારી જ્ઞાનત્વ જાતિ ન