________________
૧૫૦
કારિકાવલી-મુકતાવર્લી-વિવરણ
કરાતા કાર્યાં હેાય છે. છતા અહ‘કારથી વિમૂઢ થયેલા આત્મા એ બધાના હું જ કર્તા ધ્યું. મારા સિવાય તે ઈચ્છાદિ, કાના કારણ નથી. એ પ્રમાણે માને છે.” આ પ્રમાણે છે. એતાદૃશ અને જણાવનારા એ ભગવચના બુદ્ધિથી ભિન્ન પુરુષની કલ્પનાને સપ્રયેાજન જણાવતાં' ન હેાવાથી બુદ્ધિથી ભિન્ન એવા પુરુષની કલ્પનાનું કાઈ પ્રત્યેાજન નથી' આ કથન અયુક્ત નથી. એ સ્પષ્ટ છે. ચદ્યપિ તેઃ જયમાળનિ......' ઇત્યાદિ ભગવાકાના ઉપર જણાવ્યા મુજબ “પ્રકૃતિના સત્ત્વ, રજ અને તમ ગુણા દ્વારા......” ઈત્યાદિ આશય નથી. પરંતુ “અદૃષ્ટના, તેનાથી જન્ય એવા ઈચ્છાદિ ગુણા દ્વારા......” ઇત્યાદિ જ આશય છે એમાં શું પ્રમાણ છે? એ શંકા થાય એ સ્વાભાવિક છે. પરંતુ આગળ જઇને ભગવાન્ શ્રી કૃષ્ણે સ્વય' ભગવદ્ગીતામાં “ અધિષ્ઠાન તથા ાં, રળ પૃથવિષમ્ । વિવિધાર્ પૃથવું ચેષ્ટા હૈવ સેવાડત્ર પદ્મમમ્ ” આ લેાકથી કાર્ય - માત્રની પ્રત્યે અધિકરણ, કર્તા, કરણ, ચેષ્ટા અને ધર્માંધ સ્વરૂપ દૈવ [o] આ પાંચમાં કારણતાનુ પ્રતિપાદન કરીને નૈવ તિ રોમાત્માન' જેવજી તુ ચઃ ।” આ વાકયથી પેાતાના સિવાય બીજુ, કાઈ કરનારું નથી હુ પાતે જ કરનારા છુ” આ પ્રમાણે માનવુ એ આત્માની મૂઢતા છે. એ વસ્તુને સ્પષ્ટ કરી છે. એના વિચાર કરીએ તેા ‘તેઃ જિયમાળનિ......' ઇત્યાદિ શ્લોકના અથ ઉપર: જણાવ્યા મુજબ “અ”ના, તેનાથી જન્ય એવા ઇચ્છાદિ ગુણ્ણા દ્વારા......” ઇત્યાદિ જ છે. એ સમજી શકાશે. આ પ્રમાણે સંક્ષેપથી સાંખ્ય મતનું નિરાકરણ કર્યું છે. બાકી તા તેમની માન્યતા અનુસાર કાર્ય અને કારણના અભેદ પણ અસિદ્ધ છે.......ઈત્યાદિ વાર્તા જિજ્ઞાસુઓએ અન્ય ગ્રંથાથી જાણવી. વિસ્તારભયથી ગ્રંથકારે તેનું નિરૂપણ અહીં કર્યું" નથી.
יגל
