________________
લૌકિક સનિકર્ષનિરૂપણ અને પૃથ્વીનું પ્રત્યક્ષ થઈ શકે છે. પણ પરમાણમાં મહત્પરિમાણ ન હોવાથી તદ્દગતનીલમાં નીલત્વનું કે પરમાણુમાં પૃથ્વીતત્વનું પ્રત્યક્ષ અશકય છે” આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે પરમાણુના નીલગત નીલત્વની સાથે પરમાણુ અને ઘટ ઉભયને લઈને ઉદભૂત રૂપને સ્વાશ્રય [ઘટ અથવા પરમાણું સમત [નીલ] સમવાય સંબંધ; અને ઘટાદિને લઈને મહત્પરિમાણને પણ તાદશ સંબંધ છે. પૃથ્વીત્વની સાથે એ બંનેને સ્વાશ્રય [ઘટ અથવા પરમાણું] સમવાય સંબંધ છે. તેથી સ્પષ્ટ છે કે એકાદશ પરંપરાસંબંધથી ઘટનીલમાં નીલવની અને ઘટમાં પૃથ્વીત્વની સાથે ઉભૃતરૂપાદિના સંબંધિત્વના કારણે તેમાં જેમ નીલવાદિનું પ્રત્યક્ષ થાય છે. તેવી -રીતે પરમાણુના નીલમાં નીલત્વનું અને પરમાણુમાં પૃથ્વીત્વનું પ્રત્યક્ષ થવું જોઈએ. પરંતુ ત્યાં નીલ-વાદિનું પ્રત્યક્ષ કેઈ નથી માનતા. આવી જ રીતે વાયુમાં અને વાયુગત સ્પર્શીદિમાં સત્તા જાતિના ચાક્ષુષત્વને પણ પ્રસંગ આવે છે. કારણ કે ત્યાં પણ ઘટાદિને લઈને ઉદ્દભૂતરૂપને સંબંધ ઉક્ત રીતે છે જ. તેથી એકાદશી અનિષ્ટ પ્રસંગનું નિરાકરણ કરવા માટે દ્રવ્ય સમવેત ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે ઉદભૂતરૂપાવચ્છિન્ન મહત્ત્વાવચ્છિન્ન ચક્ષુ સંયુક્ત સમવાયને અને દ્રવ્યસમવેત સમત ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે ઉદ્દભૂતરૂપાવચ્છિન્ન મહરવાવરિચ્છન્ન ચક્ષુઃસંયુક્ત સમેત સમવાયરને કારણે માનવાનું આવશ્યક છે. અહી ઉદ્દભૂતરૂપાવચ્છિન્ન” અને “મહત્ત્વાવચ્છિન્ન”ને અન્વયચક્ષુઃ સંયુક્ત પદાર્થોકદેશ ચક્ષુ સંયોગની સાથે છે. અર્થાદ ઉભૂતરૂપાવચ્છિન્ન અને મહત્વાવરિચ્છન્ન એ જે ચક્ષુસંયોગ [ઉદ્દભૂતરૂ૫ સમાનાધિકરણ અને મહત્વ સમાનાધિકરણ ચક્ષુસંગ]; વિશિષ્ટ [ચક્ષુ સંયુક્ત] સમવાય અને વિશિષ્ટસમવેતસમવાય અનુક્રમે દ્રવ્ય સમવેતા અને દ્રવ્યસમવેતસમવેતના પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે કારણ છે. આ પ્રમાણે વિવક્ષાથી પૂર્વે જણાવેલા અનિષ્ટ પ્રસંગે નહીં આવે કારણ કે પરમાણુ ચક્ષુસંયુકત હોવા છતાં પરમાણમાં મહત્વ ન હોવાથી તાદશ ઉદ્દભુતરૂપાવરિચ્છન્ન–મહત્વાવરિષ્ણન ચક્ષુસંગ વિશિષ્ટ તે
