________________
અલૌકિકસન્નિક નિરૂપણ
૧૮૫ ~ ~ ~ ~~~ તેની ભૂમિકાને કરવા અનિત્ય સામાન્યની પ્રસિદ્ધિને જણાવવા “રંતુ મનનાં.....” ઈત્યાદિ ગ્રંથ છે. સમાનના ભાવને “સામાન્ય” કહેવાય છે. તે સામાન્ય કવચિત્ ધૂમવાદિ સ્વરૂપ નિત્ય છે. અને કવચિત્ ઘટવ૬ ભૂતલાદિમાં અનિત્ય ઘટાદિ સ્વરૂપ તે અનિત્ય છે. જ્યાં એક ઘટનું ભૂતલમાં સંગ સંબંધથી અથવા કપાલમાં સમવાય સંબંધથી ચક્ષુરાદિ ઈન્દ્રિયથી પ્રત્યક્ષનો વિષય બને છે. ત્યારબાદ તદ્દઘટવત્ સકલ ભૂતલાદિનું અથવા કપાલાદિનું જ્ઞાન થાય છે. તે અલૌકિક પ્રત્યક્ષમાં અનિત્ય ઘટાદિ સ્વરૂપે સામાન્ય લક્ષણ પ્રયાસત્તિ કારણ બને છે. યદ્યપિ જ્યાં અનિત્ય ઘટાદિ સ્વરૂપ સામાન્ય છે ત્યાં પરંપરા સંબંધથી સ્વિાશ્રય સંયુક્તત્વાદિ સંબંધથી ઘટત્વાદિ સ્વરૂપ પણ સામાન્ય હેવાથી અનિત્ય સામાન્યને પ્રત્યાત્તિ માનવાની આવશ્યકતા નથી. પરંતુ તાદશ પરંપરા સંબંધથી જ્યાં ભૂતલાદિમાં ઘટવાદિ જ્ઞાત નથી. અને સંયેગાદિ સંબંધથી ઘટાદિ જ્ઞાત છે. ત્યાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ થતા અલૌકિક પ્રત્યક્ષના અનુરોધથી અનિત્ય ઘટાદિ સ્વરૂપ સામાન્યને પ્રત્યાત્તિ માનવાનું ' આવશ્યક છે. આ આશયથી જ કહે છે–પનું સામાન્યું....... ઈત્યાદિ–જે સંગાદિ સંબંધથી ભૂતલાદિમાં ઘટાદિ જણાય છે. તે સંબંધથી જ તે ઘટાદિ ભૂતલાદિ અધિકરણની પ્રત્યાત્તિ છે.
ઉપર જણાવેલ આશયને અનુરૂપ જ દોષનું આપાદન કરવું જોઈએ પરંતુ “જિતુ ઈત્યાદિ ગ્રંથથી પૂર્વોક્ત આશયથી ભિન્ન આશયને લઈને જાપાદન જણાય છે. કારણ કે “કિ તું ઈત્યાદિ પદો પૂર્વવતની અપેક્ષાએ જુદી વાતને જણાવવા માટે પ્રયોજાય છે. તેથી પ્રકૃતિ સ્થળે “
કિન્ત' પદની અસંગતિ નિવારવા અહીં કિન્તુ” પદાર્થ “વ” ના અર્થને જણાવનારું માનવું. આ રીતે ઉપર જણાવ્યા મુજબ અનિત્ય ઘટાદિને સામાન્ય લક્ષણ પ્રત્યાત્તિ માનીએ તો જ્યાં તદ્દઘટના નાશ પછી તદ્દઘટવતનું સ્મરણ થયું. ત્યાં સામાન્ય લક્ષણ પ્રત્યાત્તિથી તદઘટવસલનું ભાન નહીં થાય કારણ કે ત્યાં અનિત્ય તદ્દઘટ સ્વરૂપ સામાન્ય અભાવ છે. બીજુ
