________________
અલૌકિકસનિક નિરૂપણ ઈત્યાદિ ગ્રંથથી–આશય એ છે કે ચક્ષુદિરા બહિન્દ્રિયથી સામાન્ય લક્ષણ પ્રત્યાસત્તિ દ્વારા સકલઘટાદિ વિષયક અલૌકિક પ્રત્યક્ષ કરવાનું હોય, ત્યારે ત્યારે યત્ કિંચિદ ઘટાદિમીમાં તત્સામાન્યને [ઘટત્યાદિ સામાન્ય વિષયક જ્ઞાનાત્મક સામાન્ય લક્ષણ પ્રત્યાસત્તિને) ચક્ષુરાદિ તત્ત૬ઈન્દ્રિયજન્યલૌકિક પ્રત્યક્ષના સામગ્રીની અપેક્ષા છે. એ સામગ્રી, ચક્ષુસંયોગ, આલોક–સંયોગ ઈત્યાદિ સ્વરૂપ છે. તેથી અંધકારમાં, તાદશ સામગ્રીને વિરહ હોવાથી સ્પર્શને પ્રત્યક્ષાત્મક તત્સામાન્યવિષયકજ્ઞાનાત્મક સામાન્ય લક્ષણજ્ઞાનાત્મક સન્નિકર્ષ હોય તે પણ ચક્ષુ ઈન્દ્રિયથી ઘટાદિનું અલૌકિક પ્રત્યક્ષ થતું નથી. તેમ જ ઉપર જણાવ્યા મુજબ ચક્ષુઃ સંયોગના વિરહમાં પણ તાદશ સામગ્રીના વિરહના કારણે સામાન્યવિષયકજ્ઞાનાત્મક સનિક હોય તે પણ અલોકિક ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ થતું નથી.
॥ इति सामान्यलक्षणप्रत्यासत्तिनिरुपणम् ॥ ननु ज्ञानलक्षणा प्रत्यासत्ति यदि ज्ञानरूपा, सामान्यलक्षणाऽपि ज्ञानरूपा तदा तयो भेदो न स्यादत आह-विषयीति । सामान्यलक्षणा प्रत्यासत्तिर्हि तदाश्रयस्य ज्ञान जनयति । ज्ञानलक्षणाप्रत्यासत्तिस्तु यद्विषयक ज्ञान तस्यैव प्रत्यासत्तिः । अत्राऽयमर्थः-प्रत्यक्ष सन्निकर्ष विना भान न मम्भवति । तथा च सामान्यलक्षणां विना धमत्वेन सकलधूमानां, वह्नित्वेन सकलवहिननां च भान कथं भवेत् ? तदर्थ सामान्यलक्षणा स्वीक्रियते । न च सकलवह्निधूमभानाभावे का अतिरिति वाच्यम् । प्रत्यक्षधमे वहिनसम्बन्धस्य गृहीतत्वाद् अन्यधमस्य चानुपस्थितत्वाद धूमो वहिनव्याप्यो न वेति संशयानुपपत्तेः । मन्मते तु सामान्यलक्षणया सकलधूमोपस्थितो कालान्तरीयदेशान्तरीयधूमे वह्निव्याप्यत्वमन्देहः सम्भवति । न च सामान्यलक्षणास्त्रीकारे प्रमेयत्वेन. सकलप्रमेयज्ञाने जाते सार्वक्यापत्तिरितिवाच्यम् । प्रमेयत्वेन सकल प्रमेयज्ञाने जातेऽपि विशिष्य सकलपदार्थानामज्ञातत्वेन सार्वयाभावात् । ... एवं ज्ञानलक्षणाया अस्वीकारे सुरभि चन्दन मिति ज्ञाने सौरभस्य भान कथ स्यात् १ यद्यपि सामान्यलक्षणयाऽपि सौरभस्य भान सम्भवति, . तथाऽपि सौरमत्वस्य भान ज्ञानलक्षणया । एव' यत्र धमत्वेन धलीपटल ज्ञात, तत्र धूलीपटलस्याऽनुव्यवसाये भान ज्ञानलक्षणया ॥
