________________
૧૮૬
કારિકાવલી-મુકતાવલી-વિવરણ ઈન્દ્રિય સંબદ્ધવિશેષ્યક “ર ઈત્યાકારક, જ્યાં જ્ઞાન થયું ત્યાં બીજે દિવસે, ઈન્દ્રિય સંબંધ વિના પણ તાદશજ્ઞાનપ્રકારીભૂત ઘટવાત્મક સામાન્ય લક્ષણ પ્રત્યાસત્તિ વિદ્યમાન હોવાથી શા માટે સકલઘટનું અલૌકિક પ્રત્યક્ષ થતું નથી ? અર્થાદ થવું જોઈએ. તેથી સામાન્યને [ ઈન્દ્રિયસંબદ્ધવિશેષ્યકજ્ઞાન પ્રકારીભૂતસામાન્યને ] પ્રયાસત્તિ માન્યા વિના સામાન્ય વિષયકજ્ઞાનને પ્રત્યાસત્તિ માનવી જોઈએ—એ વસ્તુને જણાવે છે. “બારિત્રયાળાં તુ.....” ઇત્યાદિ કારિકાથી. [અહીં એ વસ્તુ યાદ રાખવી જોઈએ-ઉપર બીજા દિવસે ઈન્દ્રિયસંબંધ વિના કેવલ ઘટવાત્મક સનિકર્ષથી અલૌકિક પ્રત્યક્ષનું આપાદન કર્યું છે. એ બરાબર નથી, કારણ કે જ્ઞાયમાન સામાન્યને પ્રત્યાત્તિ માનનારાએ પણ કેવલ સામાન્યને પ્રત્યાત્તિ નથી માની. પરંતુ ઈન્દ્રિય સંબદ્ધ વિશેષ્યકજ્ઞાન પ્રકારીભૂત સામાન્ય ન્યને પ્રત્યાત્તિ માની હોવાથી વિશેષણ વિધયા ઈન્દ્રિય સંબંધ [લૌકિક સંબંધ પણ કારણ માન્ય છે. તેથી તેના અભાવમાં તાદશ પ્રત્યાત્તિના અભાવની વિદ્યમાનતામાં ઉક્ત પ્રસંગને પણ અભાવ છે. તેથી જ્ઞાયમાન સામાન્યને પ્રત્યાત્તિ માનનારને “શિનું અન્ન તત્ ઘટનાનત્તાં ” ઈત્યાદિ ગ્રંથથી આપેલ પ્રસંગ અનિવાર્ય છે. પરંતુ “ ચારિ...' ગ્રંથથી આપેલ પ્રસંગ અનિવાર્ય નથી],
મૂલમાં “રાત્તિ' પદાર્થ “પ્રત્યાત્તિ' છે. તેમ જ પૂર્વકારિકામાં “માન્યરક્ષણ' ઘટક લક્ષણ પદાર્થ વિષય છે. તેથી સામાન્ય વિષયકજ્ઞાન, પ્રત્યાત્તિ છે. એ અર્થની પ્રાપ્તિ થાય છે. તદ્દઘટના નાશ પછી પણ તદ્દઘટવનું સ્મરણાત્મક સામાન્યવિષયકજ્ઞાન વિદ્યમાન હોવાથી તાદશજ્ઞાનાત્મક પ્રયાસત્તિથી તઘટવત્ સકલનાં અલૌકિક ભાનની અનુપત્તિ નહીં થાય “ચક્ષુગાદિ લૌકિક સનિકર્ષ વિના પણ જ્યાં સામાન્ય વિષયકજ્ઞાન વિદ્યમાન છે, ત્યાં સકલઘટાદિના અલૌકિક ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષને પ્રસંગ આવશે. આ પ્રમાણેની શંકાનું નિવારણ કરવા “િિા .......ઇત્યાદિ મૂલગ્રંથ છે. તેને આશય સ્પષ્ટ કરે છે. મુક્તાવલીમાં. “અસ્યા
