________________
૧૭૬
કારિકાવલા-મુક્તાવલી-વિવરણ mmm નથી. [પરમાણુ નથી. વાયુમાં ઉદ્દભૂતરૂપ ન હોવાથી તે પણ તાદશ ચક્ષુ સંયોગ વિશિષ્ટ નથી. તેથી પ્રત્યક્ષકારણભૂત વિવક્ષિત ઉપર્યુક્ત સનિકના અભાવમાં પરમાણુમાં પૃથ્વીત્વનું અને પરમાણુનીલમાં નીલત્વનું તેમજ વાયુ અને તદીય પર્શમાં સત્તા જાતિનું પ્રત્યક્ષ ન થાય, એ ઈષ્ટ જ છે. આવી જ રીતે જ્યાં ઘટના અગ્રપ્રદેશની સાથે ચક્ષુસંગ છે અને પૃષ્ઠાવછેદન [પાછળના ભાગની સાથે આલોકને પ્રકાશને સંયોગ છે. ત્યાં ઘટના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષના અભાવાનુસાર સનિકર્ષ ઘટક ચક્ષુસંગનું “આલોકસંગાવચ્છિન્નત્વ આ વિશેષણ પણ આપવું જરૂરી છે. આ રીતે ઉપર જણાવેલી વસ્તુ સમજાઈ હશે તે સમજી શકાશે કે દ્રવ્ય પ્રત્યક્ષ દ્રિવ્યચાક્ષુષપ્રત્યક્ષ માટે ચક્ષુ સંગને અને દ્રવ્ય સમવેત ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ માટે ચક્ષુ સંયુક્ત સમવાયને કારણ ન માનીએ અને ચક્ષુસંયુક્ત સમવેત સમવાયથી જ દ્રવ્યાદિનું ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ માનીએ તો ત્રણ વગેરેનું ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ નહીં થાય કારણ કે તેનું ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ કરવા માટે, ચક્ષુસંયુક્ત સમવેત સમવાય સનિક ઘટક ચક્ષુ સંયુક્ત દ્વયણુક ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉદભૂતરૂપાવચ્છિન–મહત્ત્વાવચ્છિન ચક્ષુસંગ વિશિષ્ટ નથી. તેથી વિવિક્ષિત સન્નિકર્ષના અભાવે. ચક્ષુસંયુક્ત ચકાદિનું પ્રત્યક્ષ નહીં થાય. આથી ચણકાદિના ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષના અનુરોધથી ચક્ષુસંગાદિને ઉદભૂત રૂપાઘવચ્છિન્ન ચક્ષુ સંગાદિને કારણે માનવાનું આવશ્યક છે.
દ્રવ્યસ્પાર્શનપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે વફસંગ કારણ છે. દ્રવ્યસમતવાચપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે વફસંયુક્ત સમવાય કારણ છે. અને દ્રવ્યસમવેત સમતના સ્થાન પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે વફસંયુક્ત સમત સમવાય સનિક કારણ છે. અહીં પણ પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ પરમાણુ સ્પર્શમાં સ્પર્શવાદિના પ્રત્યક્ષના પ્રસંગનું નિવારણ કરવા સનિકર્ષઘટક ત્વફસંયોગમાં મહવાવચ્છિન્નત્વ અને ઉદભૂતસ્પર્શાવચ્છિનવની વિવફા આવશ્યક છે.
