________________
પ્રત્યક્ષનિરૂપણ
૧૬૫ આવે તે ભુજયમાનદ્રવ્યના ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષના કાલમાં વમન સાગ અને વૈશ્વિષયસંગ પણ હોવાથી સ્વાશન પ્રત્યક્ષને પણ પ્રસંગ આવશે. યદ્યપિ આવા વખતે ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષની સામગ્રી સ્પશન પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે પ્રતિબંધક હોવાથી તાદશ વાચપ્રત્યક્ષને પ્રસંગ નહીં આવે પરંતુ ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષની સામગ્રીની જેમ સ્પાર્શન પ્રત્યક્ષની સામગ્રી, ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે પ્રતિબંધક હેવાથી, ભુજયમાનદ્રવ્યના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષના કાલમાં ઉભયવિધ સામગ્રીથી પરસ્પર ચાક્ષુષ અને ત્વચિ પ્રત્યક્ષને પ્રતિબંધ થવાથી એક પણ પ્રત્યક્ષ નહીં થાય. તેથી જન્યજ્ઞાનમાત્રની પ્રત્યે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વલ્મનઃસંગને કારણ માનવાનું યુક્તિસગ્ગત નથી. આ પ્રમાણે શંકાકારને આશય છે. એ શકાનું સમાધાન કરતા કેટલાક કહે છે—ત્ર નિરિચારિએ ગ્રંથને આશય એ છે કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ પુરી તત્વ નાડીમાં પ્રવિષ્ટ મનથી સુષુપ્તિકાલમાં જ્ઞાનાજનનને ઉપપન કરવા જન્યજ્ઞાનમાત્રની પ્રત્યે ત્વમનઃસંગની કારણતા સિદ્ધ થયા બાદ ભુજમાનદ્રવ્યનાં ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષના કાલમાં સ્થાન પ્રત્યક્ષાભાવના અનુભવને અનુરૂપ ચાક્ષુષાદિસામગ્રીને સ્પર્શનાદિ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે પ્રતિબંધક મનાય છે. તેથી ભુજયમાનદ્રવ્યના ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષના કાળમાં સ્પાર્શન પ્રત્યક્ષની આપત્તિ નહીં આવે. ' ભુજયમાન દ્રવ્યના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષના કાળમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉભયવિધ સામગ્રીથી ચાક્ષુષાદિપ્રત્યક્ષને પરસ્પર પ્રતિબંધ થવાથી એકેય પ્રત્યક્ષ નહીં થાય આ પ્રમાણેની શંકાનું સમાધાન કરવા કેટલાક કહે છે – જો તુ......ઇત્યાદિ-આશય એ છે કે, પુરાતત્ નાડીમાં પ્રવિષ્ટ મનથી સુષુપ્તિકાળે જ્ઞાનની અનુત્પત્તિને અનુસારે જન્યજ્ઞાનની પ્રત્યે ચર્મ મનઃસંગને કારણે માનવું જોઈએ. સુષુપ્તિ કાળમાં તાદશચર્મ મનઃસંગ ન હોવાથી જ્ઞાનની ઉત્પત્તિને પ્રસંગ નહીં આવે. તેમજ ભુજયમાનદ્રવ્યના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષના કાળમાં તાશચમન સંગ તેવા છતાં ત્વમ્ સંગ ન હોવાથી સ્પાર્શન પ્રત્યક્ષને પણ પ્રસંગ નહીં આવે.
