________________
-
૧૭૦
કારિકવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ. નથી. કારણ કે રૂ૫ત્વને છેડીને ઉદ્દભૂત વ, ઉતગંધમાં છે. ઉદ્દભૂતત્વને છોડીને રૂત્વ, અનુદ્દભૂતરૂપમાં ચિક્ષુરાદિના રૂપમાં છે. અને ઉદ્દભૂતવ અને રૂપવ બને ઉભૂત રૂપમાં છે. આ રીતે રૂપત્ની સાથે સાંકર્ય આવે છે. યદ્યપિ રૂપાદિવૃત્તિ રૂપત્વવ્યાપ્ય શુકલત્વ જાતિની જેમ જ શુકલત્વ વ્યાપ્ય ઉદ્દભૂતત્વ અનેક જાતિઓ માનીએ તે ઉદ્દભૂતરૂ પાદિમાં રહેનારી ઉદ્દભૂતત્વ ભિન્ન ભિન્ન જાતિ હોવાથી રૂપસ્વાદિ જાતિની સાથે સાંક્યું નહીં આવે પરંતુ ચાક્ષુષાદિ પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે ઉદ્દભૂતરૂપત્યાદિ રૂપે ઉદ્દભૂતરૂપદિને, નાને ભૂતત્વ માનવાથી કારણ માનવાનું અશક્ય થશે. કારણ કે ઉદ્દભૂતત્વ વિશેષ વિશિષ્ટ શુકલાદિસ્થળે અપભૂતત્વ વિશિષ્ટ શુકલાદિને અભાવ હોવાથી એક ઉદ્દભૂતત્વને કારણતાવ છેક માનવામાં વ્યભિચાર સ્પષ્ટ છે. અને ઉદ્દભૂતત્વફ્ટવત્વને કારણુતાવરચ્છેદક માનીએ તે તાદશયાવદુદ્દભૂતત્વવદ્દની અપ્રસિદ્ધિના કારણે તાદશકારણુતાવરચ્છેદની પણ અપ્રસિદ્ધિ થશે. તેથી સ્પષ્ટ છે કે રૂપવ કે શુકલત્વાદિની વ્યાપ્ય એવી ઉદ્દભૂતત્વ જાતિ નથી. પરંતુ અનુભૂતવાભાવના ફૂટ સ્વરૂપ ઉદભૂતત્વ છે. અનુક્રભૂતત્વ તે શુકલવાદિની વ્યાપ્ય અનેક જાતિઓ છે. તેથી રૂપસ્વાદિની સાથે અનુદ્દભૂતત્વને સાંકર્યું નહીં આવે. એકાદશ અનુભૂતવાભાવકૂટ સ્વરૂપ ઉદ્દભૂત ઉદ્દભૂતરૂ પાદિની જેમ સંયોગાદિ ગુણોમાં પણ છે. આથી સમજી શકાશે કે શબ્દતર ઉદભૂતગુણ સંયોગનું આશયત્વજ ચક્ષુરાદિ ઈન્દ્રિમાં હોવાથી “વિશેષ પદના અભાવમાં આવ્યાપ્તિ આવશે. તેને નિવારણ માટે વિશેષ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. શતરભૂત વિશેષ ગુણનું અનાયત્વ ચક્ષુરાદિ ઈન્દ્રિયમાં હોવાથી તેમાં અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. “શબ્દતર ઉદ્દભૂતવિશેષ ગુણાનાશ્રયત્વને ઈન્દ્રિય કહીએ તે વિશેષગુણના અનાશ્રય કાલાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેને નિવારણ માટે “જ્ઞાનકારણમન સાગાશ્રય” આ વિશેષ્યદલનું ઉપાદાન કર્યું છે. કાલાદિમાં , મનઃસંગ હોવા છતાં જ્ઞાનકારણભૂત આત્મનઃ સાશયત્વ ન હોવાથી, તેમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. "शब्देतर विशेषगुणानाश्रयत्वे सति ज्ञानकारणीभूतस योगाश्रयत्वमिन्द्रियत्वम्
