________________
મરિકાવલી મુકતાવલી-વિવરણ “વામરીનન્યહેત્વવિષય જ્ઞાનવૃત્ત્વનુમવત્વવ્યાવ્યજ્ઞાતિમત્ત્વમ્” આ અનુમિતિનું લક્ષણ ઘટક હેત્વવિષયક' આ પદ હેતુવિષયક જ્ઞાનભિન્ન જ્ઞાનને જણાવે છે. તેથી આ લક્ષણ પક્ષધર્માંતા ઘટિત છે. તેની અપેક્ષાએ લઘુભૂત લક્ષણ જણાવે છે-અથવેત્યારે ગ્રંથથી તેને આશય સ્પષ્ટ છે. ચપિ અનુમિતિ વગેરે જ્ઞાનની પ્રત્યે વ્યાપ્તિજ્ઞાન વગેરેને વ્યાપ્તિજ્ઞાનવ વગેરે રૂપે કરતા નથી મનાતી પરંતુ જ્ઞાનઘેન કરણતા મનાય છે. અથવા વ્યાપ્તિ જ્ઞાનાદિને અનુમિત્યાદિની પ્રત્યે કરણ માનતા નથી પરંતુ મનવેન મનને કર મનાય છે. તેથી ન્યાપ્તિજ્ઞાન રળ' જ્ઞાનમનુમિતિ......' ઈત્યાદિ લક્ષણા નિર્દોષ નથી. જોકે અનુમિત્યાદિની પ્રત્યે વ્યાપ્તિજ્ઞાનાદિ જ્ઞાનવ્રેન અથવા મનસ્ત્યન મનને કરણ માનીએ તા એક કરણુજન્ય કાર્યમાં ભિન્નતા વગેરે અનુપપન્ન થાય છે. તેથી મનસ્ત્ય વગેરે રૂપથી કરણતા નહીં માની શકાય. આ પ્રમાણે કહી શકાય છે. પણ સામગ્રીની ભિન્નતાના કારણે એક કરણથી જન્ય એવા પણ કા માં ભિન્નતા વગેરે અસ`ભવિત નથી. તેથી “ચાતિજ્ઞાન ળજ્જ' જ્ઞાનમનુમિત....... ઇત્યાદિ લક્ષણા નિર્દોષ નથી. એ સમજી શકાય છે. · પરંતુ આ આશયથી *જ અનુમિત્યાદિના લક્ષણાંતરને જણાવવા વસ્તુતો...ઈત્યાદિ ગ્રંથ છે. આશય એ છે કે ‘પર્વતો વનમાનૂ' ઈત્યાકારક કાઇ એક અનુમિતિ વિશેષમાં રહેનારી અને અન્ય ઘટઃ' ઇત્યાકારક કોઈ એક પ્રત્યક્ષ વિશેષમાં નહી' રહેનારી એવી જે જાતિ [અનુમિતિત્વ જાતિ] તજજ્જાતિમત્ત્વ આ પ્રમાણે અનુમિતિનુ લક્ષણ છે. આવી જ રીતે અનુમિતિના સ્થાને પ્રત્યક્ષાદિના અને પ્રત્યક્ષના સ્થાને અનુમિતિ વગેરેના નિવેશ કરી પ્રત્યક્ષાદિના લક્ષણાનું તાત્પર્ય સમજવાનું અશકય નથી. અનુતિ વગેરેના લક્ષણ ઘટક તત્તત્ પદાનુ પ્રયાજન સ્પષ્ટ પ્રાય: હાવાથી અહી જણાવ્યું નથી. જિજ્ઞાસુઓએ પૂર્વે જણાવેલા જાતિઘટિત લક્ષણાનુ અનુસ`ધાન કરીને તે સ્વયં સમજી લેવુ જોઇએ.
૧૫૬
