________________
૧૦૪.
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ પ્રમાણ છે. વંશમાં માત્ર રસવ્યંજકત્વ પદનું જ ઉપાદાન કરીએ તે મનમાં રસભંજકત્વ છે અને જલીયવ સ્વરૂપ સાધ્ય નથી. તેથી વ્યભિચાર આવશે તેના નિવારણ માટે ગધાવ્યંજકત્વ પદનું પણ વંશમાં ઉપાદાન છે. મનમાં રસવ્યજકત્વની જેમ “ગધાદિનું પણ વ્યજકત્વ છે. તેથી હેતુ અને સાથે મનમાં ન હોવાથી વ્યભિચાર નહીં આવે. માત્ર ગન્ધાદ્યવ્યજકત્વનું હવંશમાં ઉપાદાન કરીએ તે ચક્ષુ વગેરે ઇન્દ્રિયમાં વ્યભિચાર સ્પષ્ટ છે. તેથી તેને નિવારણ માટે રસવ્યજકત્વ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. ચક્ષુ વગેરે ઈન્દ્રિમાં રસગંજકત્વ ન હવાથી હેતુ અને સાધ્યના અભાવના કારણે વ્યભિચાર નહીં આવે. યદ્યપિ ગન્ધાદ્યવ્યસ્જકત્વ વિશિષ્ટ રસવ્ય-જકત્વ, રસનેન્દ્રિયના સ્વસંયુક્તસમવાય સન્નિકમાં છે અને ત્યાં [સનિકર્ષમાં જલીયા સાધ્ય ન હોવાથી વ્યભિચાર આવે છે. પરંતુ તેના નિવારણ માટે હેવંશમાં દ્રવ્યત્વ પદનું પણ ઉપાદાન સમજી લેવું જેથી તાદશાસનિકર્ષમાં દ્રવ્યત્વ ન હોવાથી સાધ્ય ન હોવા છતાં પણ વ્યભિચાર નહીં આવે. સમુદ્ર-તુષાર–સરોવર અને કાસારાદિ જલીય વિષય છે. હિમ અને કરામાં કઠિનત્વ હોવાથી પાર્થિવત્વ [પૃથ્વીવ] છે એ કહેવું એગ્ય નથી. કારણ કે ગરમીના કારણે ઓગળી ગયેલા હિમ અને કરામાં જલત્વ પ્રત્યક્ષથી સિદ્ધ છે. “ગરમીના કારણે વિલીન થયેલા હિમ અને કરાના નાશ પછી જે દ્રવ્ય ઉત્પન્ન થાય છે તેમાં જ જલવાદિ માનવા જોઈએ પરંતુ હિમ અને કરામાં નહીં. આ કહેવું પણ યોગ્ય નથી કારણ કે “જે દ્રવ્ય જે દ્રવ્યના વંસથી ઉત્પન્ન થાય છે તે દ્રવ્ય તે દ્રવ્યના ઉપાદાનથી ઉપાદેય છે” આ નિયમના અનુરોધથી હિમાદિના નાશથી ઉત્પન્ન થયેલા દ્રવ્યાન્તરમાં જલત્યાદિની સિદ્ધિ માટે હિમાદિના ઉપાદાનમાં જલત્વ માનવું આવશ્યક છે. અને તેથી તાશ પાદાનથી ઉપાદેય હિમાદિમાં જલવ સ્પષ્ટ છે. હિમાદિમાં જે પાર્થિવત્વ નથી અને જલત્વ છે. તે તેમાં કઠિનત્વની પ્રતીતિ કેમ થાય છે? એ પ્રશ્ન પણ અસ્થાને છે કારણ કે ભક્તાના અષ્ટવિશેષના કારણે હિમાદિ સ્વરૂપ જલના
