________________
૧૩૪
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ જ વાસનાને સંક્રમ છે. તેથી એતાદર્શવાસનાસક્રમ અસંભવિત નથી.” આ વાત યુક્તિયુક્ત નથી. કારણ કે વાસનાને કઈ ઉત્પાદક નથી. “પૂર્વ પૂર્વ વિજ્ઞાન જ ઉત્તરોત્તર વિજ્ઞાનમાં સંસ્કારનું ઉત્પાદક છે. એવું માનીએ તે સંસ્કારના આનન્યને પ્રસંગ આવશે. યદ્યપિ અનુભવની ઉત્તરક્ષણમાં કાલાન્તરે જે ક્ષણે સ્મરણ થાય છે. એ ક્ષણની અવ્યવહિત પૂર્વેક્ષણમાં જ એક અતિશય વિશેષ છે. જેના વેગે એ અતિશયાન્વિત ક્ષણ ત્તર ક્ષણમાં સ્મરણ કરે છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે સ્મરણાત્મકક્ષણની પૂર્વમાં સકલ ક્ષણમાં સંસ્કારની કલ્પના કરવાની આવશ્યકતા નથી, તેથી સંસ્કારાનત્યનો પ્રસંગ નહીં આવે; પરન્તુ તાદશ અતિશયશક્તિ]ની કલ્પનામાં કઈ પ્રમાણ નથી. તેમજ બૌદ્ધમતમાં પદાર્થમાત્ર ક્ષણિક હેવાથી, જ્યારે જ્યારે સ્મરણ થાય છે ત્યારે ત્યારે તદવ્યવહિત પૂર્વ વિજ્ઞાનમાં શક્તિ માનવાનું આવશ્યક હોવાથી અનન્તશક્તિનું કહ૫નાગરવ સ્પષ્ટ જ છે. તેનઈત્યાદિ આ રીતે ક્ષણિકવિજ્ઞાનમાં રૌતન્ય માનવાનું જે રીતે. અનુચિત છે, તે જ રીતે ક્ષણિક શરીરમાં પણ રીતન્ય માનવાનું યુક્તિ સંગત નથી. કારણ કે ઉક્ત રીતે પૂર્વાનુભૂત પદાર્થનું કાલાન્તરે સ્મરણ ઉપપન્ન નહીં થાય. યદ્યપિ ક્ષેત્રસ્થબીજ અંકુરની. ઉત્પત્તિમાં કારણ છે, અને કુશુલસ્થબીજ (કેટીમાં રહેલું બીજ) અંકુરનું ઉત્પાદક નથી. તેથી અંકુરનિષ્ઠ જાન્યતાનિરૂપિત જનકતા. બીજમાં બીજ ન ન માનતા કુર્વિદરૂપન મનાય છે. તેથી કુવંદરૂપ–વદ ક્ષેત્રસ્થબીજથી અકુરની ઉત્પત્તિ થાય છે. આવી જ રીતે ક્ષણિકશરીરમાં સ્મરણ થાય છે, તદવ્યવહિત પૂર્વેક્ષણવત્તિ ક્ષણિકશરીરમાં કુદરૂપવત્વ મનાતું હોવાથી સ્મરણની અનુપત્તિ. નહીં થાય. પરંતુ કુદરૂપવત્વની કલ્પના જ વસ્તુતઃ અયુક્ત છે. કારણ કે “ક્ષેત્રસ્થ બીજમાં કુદરૂપવત્વ છે માટે એ અંકુરનું ઉત્પાદક છે અને કુશુલસ્થ બીજમાં કુદરૂપવત્વ નથી માટે એ. અંકુરનુ અનુત્પાદક છે” એવું નથી. પરંતુ ક્ષેત્રસ્થબીજને ધરણીસલિલા. સંગાદિ સહકારીકારનું સમવધાન હેવાથી તેમાં અલ્ફરનું
