________________
આત્મનિરૂપણ
૧૩૭
છે કે ‘સવિષયક [ઘટાદિ વિષયક] જ્ઞાનવાન્ અહમ' ઇત્યાકારક અનુભવના રાષથી આત્મામાં સવિષયકત્વના અસભવ છે. તેથી વિજ્ઞાન સ્વરૂપ આત્માને માની શકાશે નહી. યદ્યપિ નિર્વિષયકવિજ્ઞાન સ્વરૂપ આત્માને માનવામાં કોઈ દોષ નથી. પર`તુ વિજ્ઞાનના નિર્વિષયકત્વમાં કાઈ પ્રમાણુ નથી. જ્ઞાનમાત્ર સવિષયક જ હાય છે. તેથી અપ્રસિદ્ધ નિવિષયક વિજ્ઞાનમાં આત્મત્વની કલ્પના યુક્ત નથી. તેમજ ઉપ૨ જણાવ્યા મુજબ તે તે જીવના તે તે નિયત એક વિષયક વિજ્ઞાનમાં પણ આત્મત્વની કલ્પના અયુક્ત છે કારણ આત્મામાં સવિષયકત્વના અનુભવ થતા નથી, સવિષયક જ્ઞાનવત્ત્વને જ અનુભવ થાય છે. તેથી નિત્ય કે અનિત્ય વિજ્ઞાનાદિથી ભિન્ન જ આત્મા છે એ સિદ્ધ થાય છે.
,
द्यपि 'अविनाशी व अरेऽयमात्मा सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म' શ્રુતિથી જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મા સિદ્ધ થાય છે. જ્ઞાનાદિથી ભિન્ન આત્માને માનવામાં ઉક્ત શ્રુતિના વિરાધ આવે છે પરંતુ ઉક્તશ્રુતિ પરમબ્રહ્મ પરક હોવાથી પરમબ્રહ્મને જ જ્ઞાનાદિ સ્વરૂપ મનાય છે. પરમબ્રહ્મ ભિન્ન જીવને જ્ઞાનસ્વરૂપથી ભિન્ન માનવામાં કાઈ 1.દોષ નથી. કારણ કે ઉક્તશ્રુતિ પરમબ્રહ્મના જ્ઞાનસ્વરૂપને જણાવે છે. તેથી તેના વિરાધના સભવ નથી. ચર્ચાપ જીવ અને પરમશ્રા અભિન્ન હાવાથી ઉક્ત શ્રુતિ પરમબ્રહ્મ પરક છે અને જીવ પરક નથી એ કહેવુ" યાગ્ય નથી અને તેથી જ્ઞાનાદિથી ભિન્ન આત્માની કલ્પનામાં ઉક્ત શ્રુતિના વિરાધ દુરૂદ્ધર જ છે. પરંતુ જીવ અને પરમબ્રહ્મના અભેદ અસદ્ગગત હાવાથી ઉક્તશ્રુતિના વિરાધ નથી આવતા.
પરમબ્રહ્મ અને જીવના ભેદને સિદ્ધ કરે છે. જ્ઞાન જ્ઞાને...ચારિ ગ્રંથથી—આશય એ છે કે કેટલાક જીવા જ્ઞાની છે કેટલાક અજ્ઞાની છે. કેટલાક સુખી છે અને કેટલાક દુઃખી છે. આ રીતે જ્ઞાનાદિના કારણે જીવામાં પણ જે પરસ્પર ભેદ છે. તે આવા પરસ્પર ભિન્ન એવા જીવાને અને પરમબ્રહ્મના અભેદ કેવી રીતે માની શકાય ? એક જ આકાશ દ્રવ્યમાં તત્તદ્ શરીરના કવિવરાવચ્છેદન જેવી