________________
જલનિરૂપણ
૧૭ સભ્યશીત ઈત્યાદિ-પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ જ સ્નેહ સમવાધિકારણતાવ છેદકાદિ રૂપે સિદ્ધ જ જલત્વાદિની સિદ્ધિજન્યશીતસ્પર્શનિષ્ઠ જન્યતા નિરૂપિત જનકતાવચ્છેદક રૂપે તથા જન્યજલવાવચ્છિન્ન જન્યતા નિરૂપિત જનતા વચ્છેદક રૂપે પણ સ્વયં સમજી શકાય છે. પૂર્વોક્ત અનુમાનમાં નેહના સ્થાને શીતપ ને પાઠ સમજીને અનુમાન પ્રકાર પણ ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે. યદ્યપિ ઘસાતા ચંદનાદિ સ્વરૂપે પૃથ્વીમાં પણ શીતસ્પર્શવત્વની પ્રતીતિ થતી હોવાથી શીતસ્પર્શનિષ્ઠ જન્યતા નિરૂપિત જનક્તાવચ્છેદક રૂપે “જન્ય જલત્વ” જાતિની સિદ્ધિ અશક્ય છે. પરંતુ ઘસાતા ચંદનમાં પ્રતીયમાન શીતસ્પર્શ વસ્તુતઃ ઘણચંદનાન્તર્ગત શીતતર જલન જ હોવાથી કોઈ દેવા નથી. અગ્નિસંગના કારણે જેલમાં પ્રતીયમાન ઉષ્ણ સ્પર્શ તદન્તર્ગત તેજે દ્રવ્યાત્મક ઉપાધિના કારણે છે એ સ્પષ્ટ છે. કારણ કે જલમાં પાકજ સ્પર્શદિને સંભવ નથી. પિંડીભાવને અનુકૂળ નેહની જે પ્રતીતિ ઘતાદિમાં થાય છે. તે સ્નેહ વિષયક પ્રતીતિ પણ વસ્તુતઃ ઘતાદિમાં રહેલા જલના જ સ્નેહનું અવગાહન કરે છે. કારણ કે જલ સ્નેહની પ્રત્યે સમાયિકારણ હોવાથી જલમાં જ સ્નેહ છે એમ માનવું જોઈએ. સાંસિદ્ધિકદ્રવત્વત્વ જાતિ વિશેષ છે. તે પ્રત્યક્ષ 'સિદ્ધ છે. સાંસિદ્ધિકદ્રવવવાવચ્છિન્ન કાર્યાનિરૂપિત કારણુતા વચ્છેદક [સમાયિકારણુતા વચ્છેદક]. પણ જલવ જ છે. તલાદિદ્રવ્યમાં પ્રતીયમાન દ્રવત્વ પણ જલનું જ છે. પરંતુ સ્નેહની પ્રકર્ષતાના કારણે લાદિ દ્રવ્યો જલની જેમ દહનની પ્રત્યે પ્રતિકૂલ નથી. પણ અનુકૂલ છે. એ વાત નેહ નિરૂપણ વખતે કહેવાશે. - નિત્ય અને અનિત્ય ભેદથી જલ બે પ્રકારનું છે. પરમાણુ કવરૂપ જલ નિત્ય છે. ઢયણુકાદિ સ્વરૂપ જલ અનિત્ય છે. અનિત્ય જલ પણ શરીર ઈન્દ્રિય અને વિષયભેદથી ત્રણ પ્રકારનું છે. જલીય શરીર અનિજ છે, અને તે વરૂણલેકમાં પ્રસિદ્ધ છે. જલીય ઈન્દ્રિય રસનેન્દ્રિય સ્વરૂપ છે. રસનેન્દ્રિયના જલીયત્વમાં “વુિં =શ્રીયં ચાव्यञ्जकत्वे सति रसव्यञ्जकत्वाद्" मक्तुरसाभिव्यञ्जकोदकवत् मा अनुमान
