________________
* કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ मेयोद्बोधक कल्यते । इत्थश्च संसारस्याऽनादितया आत्मनोऽनादित्वसिद्धावनादिभावस्य नाशाऽसम्भवान्नित्यत्व सिध्यतीति बोध्यम् ॥ .
ननु चक्षुरादीनामेव ज्ञानादिक' प्रति करणत्व कर्तृत्वश्चास्तु विरोधे. સાંધામાવીત શાહ-યામિતિ . તથા-વૈતરમ્ Sાતેसति, अर्थाच्चक्षुरादीनामेव । कथ' स्मृतिः ? पूर्व चक्षुषाऽनुभूतानां चक्षुरभावे स्मरण न स्यात, अनुभवितुरभावात् , अन्येनाऽनुभूतस्याऽन्येन स्भरणासम्भवात् , अनुभवस्मरणयोः सामानाधिकरण्येन कार्यकारणभावादिति भावः ॥४८॥ - જ્ઞાનાદિની પ્રત્યે ઈન્દ્રિયના કરણત્વના નિર્વાહ માટે શરીરમાં જ કત્વની કલ્પના કરીએ તે જે દેષ આવે છે તેને જણાવતા કહે છે– વૈતન્ચમત્યવિજ્ઞાનાદિની કરણભૂત ઈન્દ્રિયોને પ્રવર્તાવનાર શરીરને જે કર્તા માનીએ તે મૃતશરીરમાં ચૈતન્ય ન હોવાથી વ્યભિચાર આવે છે. તેથી જ્ઞાનાદિને કર્તા શરીરને માની શકાશે નહીં. યદ્યપિ તૈયાયિકો જેવી રીતે સક્ત આત્મામાં નાનાદિવ7 સ્વરૂ૫ રૌતન્ય નથી માનતા તેવી રીતે મૃતશરીરમાં શૈતન્ય ન હોય તે પણ શરીરાત્મવાદીના મતમાં કઈ દોષ નથી. તત્વજ્ઞાનથી જેમ આત્માના જ્ઞાનાદિને નાશ થાય છે. તેમ પ્રાણવાયના અભાવથી મૃત શરીરમાં રૌતન્યને અભાવ થાય છે. તેથી મૃતશરીરમાં ચૈતન્યને અભાવ કયા કારણે છે? એ પણ શંકા નહીં રહે.
- શરીરને જ આત્મા માનવાથી બાલ્યાવસ્થામાં ચક્ષ આદિ દ્વારા અતભવેલી વસ્તુઓનું સ્મરણ સ્થવિરાદિ અવસ્થામાં નહીં થાય. કારણ કે, શરીર પ્રત્યેક ક્ષણે સ્વાવયવના ઉપચયાપચયથી ઉત્પાદવિનાશશાલી હોવાથી બાલ્યાદિ અવસ્થાનું શરીર સ્થવિરાદિ અવ
શાના શરીરથી ભિન્ન છે. તેથી સ્પષ્ટ છે કે જે અનુભવને કર્તા છે તેને જ સ્મરણ થાય છે એ નિયમ હેવાથી બાલ્યાવસ્થામાં અનુભવેલા પદાર્થોનું વૃદ્ધાવસ્થામાં સ્મરણ અનુપપન્ન થવાના કારણે શરીરને આત્મા નહીં માની શકાય. ચાપિ ઉત્તરોત્તર ક્ષત્પન્ન શરીરની પ્રત્યે પૂર્વ પૂર્વેક્ષણના શરીર કારણ હેવાથી તત્ તત શરીર દ્વારા
