________________
જલનિરૂપણ
૧૧ સ્વરૂપ ન હોવાથી તેને લઈને ઘટાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. અથવા “નૈમિત્તિવત્સરિકૃત્તિ.” ઈત્યાદિ જલલક્ષણ શુકલપદ ઘટિત ન હોવાથી “ઘઃ શુ ....” ઈત્યાદિ મૂલ ગ્રંથને અનુરૂપ જલનું લક્ષણ “માવજેતરપીસનાધિરાવળ-પત્તિ -ટ્રકસાક્ષાવ્યાજ્ઞાતિમય’ આ પ્રમાણે જાણવું જોઈએ. જલમાં અભાસ્કર શુકલતર રૂપ ન હોવાથી જલત્વ જાતિ અભાસ્વર શુકલેર રૂપના અધિકરણમાં નહીં રહેનારી છે તેમ જ તે જલત્વ જાતિ રૂપવમાં વૃત્તિ અને દ્રવ્યત્વની સાક્ષાદ્દવ્યાપ્ય પણ છે. તેથી જલત્વ જાતિને લિઈને જલમાં લક્ષણસમન્વય થાય છે. લક્ષણમાં “સાક્ષાદ્રી પદનું ઉપાદાન કર્યું હોવાથી સ્ફટિકમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. અન્યથા સાક્ષાદ’ પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તે સ્ફટિકમાં અભાસ્વર શુકલરૂપને છોડીને અન્ય રૂપ ન હોવાથી સ્ફટિક જાતિ અભાસ્વર શુકલેર રૂપના અધિકરણમાં રહેનારી નથી. તેમજ રૂપવમાં વૃત્તિ અને દ્રવ્યત્વની વ્યાપ્ય છે તેથી તેને લઈને સ્ફટિકમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. પરંતુ સાક્ષાદ્દ પદનાં ઉપાદાનથી સ્ફટિકમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે સ્ફટિકવ જાતિ દ્રવ્યત્વવ્યાપ્ય પૃથ્વીની વ્યાપ્ય હેવાથી; દ્રવ્યત્વની વ્યાખ્ય જાતિની અવ્યાપ્ય જાતિ સ્વરૂપ દ્રવ્યવસાક્ષાવ્યાપ્ય જાતિ નથી. શેષ પદકૃત્ય સ્પષ્ટ છે. પૂર્વોક્ત રીતે સમજી શકાય છે.
-Wવિતિજલમાં મધુર જ રસ છે. અને સ્પર્શ શીત જ છે. તિક્તરસવદમાં અવૃત્તિ અને મધુર રસવમાં વૃત્તિ જે દ્રવ્યત્વ સાક્ષાદ્દવ્યાપ્ય જાતિ તજજાતિમવ જલનું લક્ષણ છે. લક્ષણમાં સાક્ષાત્, પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તે તિક્તરસવદમાં અવૃત્તિ અને મધુરવદમાં વૃત્તિ એવી દ્રવ્યત્વવ્યાપ્ય જે શર્કરાવ જાતિ તેને લઈને શર્કરામાં - અતિવ્યાપ્તિ આવશે, તેના નિવારણ માટે “સાક્ષાત' પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. શર્કરાવ જાતિ દ્રવ્યત્વની સાક્ષાદુ વ્યાપ્ય ન હોવાથી તેને લઈને શર્કરામાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. લક્ષણમાં જાતિ પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તો તિકતરસવદમાં અવૃત્તિ અને મધુરરસંવમાં વૃતિ જે દ્રવ્યત્વ-સાક્ષાદ્દવ્યાપ્ય જલશકરાભયત્વ ધર્મ, તેને લઈને શર્કરામાં
