________________
નિરૂપણ
સ્વીકારવાથી કાર્યની અવશ્ય ઉત્પત્તિને પ્રસંગ આવશે માટે સ્નેહસમવાયિકારણુતાવચ્છેદકતયા સિદ્ધ જલવ જાતિને જલીય પરમાણુમાં માની શકાશે નહીં. પરંતુ ઉક્ત અનુમાનથી સિદ્ધ જલત્વ જન્ય જલમાં વૃત્તિ માનીએ તો પણ જન્યજલનિકતાશકાર્યતા નિરૂપિતા સમવાચિકારણતાવચ્છેદક તરીકે નિત્ય અને અનિત્ય ઉભયજલમાં વૃત્તિ જલત્વ જાતિ સિદ્ધ થાય છે. આશય એ છે કે જય જલની પ્રત્યે તેના અવયવભૂત જલ [નિત્ય-અનિત્ય અને સમાયિકારણ છે. તેથી “મવાનશ્વાચ્છના નવાવરિજાતનિષિતत्म्यसम्बन्धावच्छिन्नकारणता; यत्किञ्चिद्धर्मावच्छिन्ना कारगतात्वाद् घटत्वावच्छिन्नताहशकार्यतानिरूपिततादात्म्यसम्बन्धावच्छिन्नकपालत्वावच्छिજરળતાવ,” આ અનુમાનથી સિદ્ધ જલત્વજાતિ જલીય પરમાણુમાં પણ છે. કારણ કે તે દ્વયણુકનું સમવાય કારણ છે. આ રીતે જલસમવાયિકારણતાવચ્છેદક તરીકે સિદ્ધ જલવં જાતિ, જલીય પરમાણુમાં માની શકાય એવી હોવા છતાં જે જલ અન્ય જલનું સમાયિકારણ બનતું નથી એવા અન્યાવયવીભૂત જલમાં નહીં માની શકાય ત્યાં મેહસમવાયિકારણતાવચ્છેદકતયા સિદ્ધ જન્ય જલત્વ છે પરંતુ તાદશ જલત્વ જલીય પરમાણમાં નથી. આથી નિત્ય-અનિત્ય ઉભય સાધારણ જલત્વ જાતિની સિદ્ધિ આટલું કરવા છતાં પણ થતી નથી. તેમજ જન્ય જલત્વ અને જલત્વને સકિર્ય પણ આવશે. ઈત્યાદિ શંકા થાય તે અધ્યાપક પાસેથી સમાધાન મેળવી લેવું. વિસ્તારભયથી અહીં એ બધુ જણાવ્યું નથી. સુગમ પણ છે.
“વર્ણ: શુક્રઝ રૂરિ–મૂલમાં “વર્ણ શુકલો” આ ગ્રંથ “શુક્લ જ રૂપ જલમાં છે.” એ જણાવવા માટે છે. શુકલરૂપવત્ત્વ” એ જલનું લક્ષણ નથી. જેથી પૃથ્યાદિમાં પણ શુકલરૂપવત્વ હેવા છતાં ત્યાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. અથવા શુકલરૂપવત્વ જલનું લક્ષણ માનીએ તે પણ વધે નથી. પરંતુ તેનું તાત્પર્ય " नैमित्तिकद्रवत्ववदवृत्ति-रूपववृत्ति-द्रव्यत्वसाक्षाद्व्याप्यजातिमत्त्व” આ પ્રમાણે સમજવું તેથી પૃથ્યાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે.
