________________
_૨૦૨
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે જાંતિ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. તાદશ ઉભયવધર્મ જાતિ ન હોવાથી તેને લઈને શર્કરામાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે શેષ પદકૃત્ય સ્પષ્ટ છે. આવી જ રીતે શીખેતરસ્પર્શવદમાં અવૃત્તિ અને સ્પર્શવદમાં વૃતિ જે દ્રવ્યત્વ સાક્ષાદ્દવ્યાપ્ય જાતિ તદ્દવન્દ્ર સ્વરૂપ જલ લક્ષણમાં પદકૃત્ય સમજી લેવું. ' ' કાલિન્દ જલમાં નીલરૂપની પ્રતીતિ થતી હોવાથી જેલમાં શુકલ જ રૂપ શા માટે માનવું. નીલરૂપ પણ માનવું જોઈએ. એ. કહેવું યોગ્ય નથી, કારણ કે નીલરૂપનિજન્યતાનિરૂપિતજનકતાની. અવરછેદક પૃથ્વીત્વ જાતિને જલમાં અભાવ હોવાથી નીલરૂપને જલમાં સંભવ નથી. કાલિદી જલમાં નીલરૂપની જે પ્રતીતિ થાય. છે, તે આશ્રય [જલાશ્રય-પટ] સ્વરૂપ ઉપાધિના કારણે જ થાય છે. તેથી જ આકાશમાં ઊંચે ઉછાળેલા તે પાણીમાં શુકલરૂપની જ પ્રતીતિ થાય છે. : “જલમાં મધુર રસ છે; એમાં કઈ પ્રમાણ નથી. કારણ કે પ્રત્ય
ક્ષપણે તે ત્યાં કેઈપણ રસને અનુભવ થતું નથી. નારીયળના પાણીમાં મધુર રસની પ્રતીતિ થાય છે તેથી તેને લઈને પાણીમાં મધુર રસ છે એ માનવું યુક્ત નથી કારણ કે એ નારીયળ સ્વરૂપ ઉપાધિને લીધે છે. અન્યથા લીંબુના રસમાં (જલમાં) અમ્ફરસની પ્રતીતિ થતી હોવાથી જલમાં અમ્ફરસ પણ માનવાને પ્રસંગ આવશે. આ કહેવું યુક્ત નથી. કારણ કે હરડે વગેરેના ભક્ષણથી જલને. મધુર રસ અભિવ્યક્ત થાય છે. “હરડે વગેરેમાં જ એ વખતે જલ અને મેઢાની ઉષ્ણતાના સંબંધને કારણે મધુરરસ ઉપન્ન થાય છે. પરંતુ જલમાં કેઈ જ રસ નથી. આવું પણ યદ્યપિ માની શકાય છે, પણ એ માન્યતા ક૯૫નાના ગૌરવના કારણે યોગ્ય નથી. અસ્લાદિ રસનિષ્ઠ જન્યતા નિરૂપિત જનતાની અવચ્છેદક પૃથ્વીત્વ જાતિને જલમાં અભાવ હોવાથી તેમાં અસ્લાદિરનું અસ્તિત્વ નથી. લીંબુના જલાદિમાં પ્રતીયમાન તાદશ રસ આશ્રયસ્વરૂપ ઉપાધિકૃત છે. એ સ્પષ્ટ છે.
