________________
૧૦૦,
કારિકાવલી–મુક્તાવલે-વિવરણ કારણ કે મૈમિત્તિક દ્રવત્વવદ (પૃથ્વી અને તેજ)માં નહીં રહેનારી અને રૂપવેદમાં રહેનારી એવી દ્રવ્યત્વ સાક્ષાદુ વ્યાપ્ય જાતિ જલવે છે, તજજાતિમત્વ સમવાય સંબંધથી માત્ર જલમાં જ છે. પૃથ્યાદિ માં નહીં. લક્ષણમાં “રૂપવિવૃત્તિ આ પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તે. નૈમિત્તિક વવવ૬' પૃથ્વી અને તેજમાં નહીં રહેનારી દ્રવ્યત્વ સાક્ષાદ વ્યાપ્ય વાયુત્વ જાતિને લઈને વાયુમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે “રૂપવ૬ વૃત્તિ” આ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. વાયુત્વ જાતિ રૂપવદમાં વૃત્તિ ન હોવાથી તેને લઈને વાયુમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. લક્ષણમાં “નૈમિત્તિકદ્રવત્વવદવૃત્તિ આ પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તો રૂ૫વદમાં વૃત્તિ એવી દ્રવ્યત્વ સાક્ષાદ્રવ્યાપ્ય પૃથ્વીત્વ અને તેજસ્વ જાતિને લઈને પૃથ્વી અને તેજમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે નૈમિત્તિક દ્રવ્યત્વવદવૃત્તિ આ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. પૃથ્વીત્વ અને તેજસ્વ જાતિ નેમિત્તિક દ્રવત્વવાદમાં અવૃત્તિ ન હોવાથી તેને લઈને પૃથ્વી અને તેજમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. લક્ષણમાં “સાક્ષા' આ પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તે નૈમિત્તિક દ્રવત્વવદ્દ વૃતાદિ સ્વરૂપ પૃથ્વીમાં. તથા સુવર્ણાદિ સ્વરૂપ તેજમાં નહીં રહેનારી અને રૂપવ૬માં રહેનારી એવી દ્રવ્યત્વની વ્યાપ્ય જે પટવાદિ જાતિ છે તેને લઈને પટાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે લક્ષણમાં “સાક્ષાદ આ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. પટવાદિ જાતિ દ્રવ્યત્વવ્યાપ્ય પૃથ્વીવાદિવ્યાપ્ય હોવાથી દ્રવ્યત્વની સાક્ષાદ્દવ્યાપ્ય નથી. તેથી તેને લઈને પટાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. દ્રવ્યત્વની સાક્ષાદ વ્યાપ્ય જાતિ, પ્રકૃત સ્થળે તેને કહેવાય છે, કે જે દ્રવ્યત્વની વ્યાપ્ય એવી પૃથ્વીત્યાદિની અવ્યાપ્ય જાતિ છે. લક્ષણમાં “જાતિ આ પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તે નિમિત્તિકદ્રવત્વવ વૃતાદિમાં અવૃત્તિ અને રૂપવમાં વૃત્તિ એવો દ્રવ્યત્વને સાક્ષાદું વ્યાપ્ય જે “જલઘટાન્યતરત્વ' ધર્મ છે. તેને લઈને ઘટમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે તેના નિવારણ માટે જાતિ' આ પદનું ઉપદાન કર્યું છે. “જલઘટાન્યતરત્ન ધર્મ જાતિઃ
