________________
*
આત્મનિરૂપણ
૧૨૩ કારણતાવચ્છેદક તરીકે આત્મત્વ જાતિની સિદ્ધિ થાય છે. યદ્યપિ સ્વાત્મા શરું સુવી-અસુવઈત્યાદિ પ્રતીતિને વિષય હોવાથી માનપ્રત્યક્ષને વિષય છે તેથી તફવૃત્તિ આત્મત્વ જાતિનું પણ પ્રત્યક્ષ થઈ શકે છે. પરંતુ અનેકસમત જાતિના પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે અનેક સ્વાશ્રયનું પ્રત્યક્ષ કારણ હોવાથી આત્મત્વજાતિના પ્રત્યક્ષ માટે સ્વભિન્ન પરાત્માનું પણ પ્રત્યક્ષ અપેક્ષિત છે. પણ પરાત્માનું પ્રત્યક્ષ થતું ન. હોવાથી આત્મત્વ જાતિ પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ નથી. તેથી તેની સિદ્ધિ માટે ઉક્ત રીતે અનુમાનને પ્રયાગ કર્યો છે. યદ્યપિ સુખદુઃખાદિના. સમાયિકારણુતાવરછેદક રૂપે સિદ્ધ આત્મત્વ જાતિ સુખદુઃખાદિના સમવાચિકારણ જીવાત્મા જ માની શકાશે. ઈશ્વરમાં સુખાદિની. ઉત્પત્તિ થતી ન હોવાથી ત્યાં આત્મહત્વ જાતિ માની શકાશે નહી; પરંતુ અદષ્ટાદિ કારણને અભાવ હોવાથી સુખાદિની ઉત્પત્તિ ઈશ્વરમાં ન થવા છતાં ત્યાં આત્મહત્વ જાતિ તો છે જ. અન્ય કારણ કલાપના. સમવધાનના અભાવમાં અરણ્યસ્થદંડ ઘટની પ્રત્યે કારણ બનતે ના હેવા છતાં દંડત્વાત્મક કારણતાવચ્છેદકધર્મવન્દ્ર સ્વરૂપ ઘટનિરૂપિત સ્વરૂપ. યોગ્યતા અરણ્યસ્થદંડમાં જેમ મનાય છે એવી રીતે ઈશ્વરમાં સુખ. દુઃખાદિની ઉત્પત્તિ ન થવા છતાં સુખદુઃખાદિ નિષ્ઠ કાર્યતા નિરૂપિત તાશકારણતાવચ્છેદક આત્મવવત્ત સ્વરૂપ સ્વરૂપયોગ્યતા ઈશ્વરમાં. પણ મનાય છે. યદ્યપિ નિત્ય વસ્તુમાં સ્વરૂપ યોગ્યતાને માનીએ તો. ગમે ત્યારે નિત્ય વસ્તુમાં ફત્પાદકત્વ અવશ્ય આવશે તેથી ઈશ્વરમાં સુખ દુઃખાદિની સ્વરૂપ ગ્યતાને માનીએ તે ત્યાં ગમે ત્યારે સુખદિની અવશ્ય ઉત્પત્તિને પ્રસંગ આવશે, તેથી ઈશ્વરમાં આત્મત્વ જાતિ માનવાનું યંગ્ય નથી પરંતુ “નિત્ય વોચ જસ્ટી
આવઃ” આ નિયમ અપ્રાજક હેવાથી ઈશ્વરમાં આત્મત્વ જાતિ માનવામાં કેઈ દોષ નથી. અન્યથા સ્નેહ સમાયિકારણુતાવે છેદતયા. સિદ્ધ જલવ જાતિ જલીયપરમાણુમાં પણ નહી માની શકાય, કારણ કે નિત્ય એવા જલ પરમાણુમાં પણ જલત્વના સ્વીકારથી અનિત્ય નેહની ઉત્પત્તિને પ્રસંગ દુનિંવાર જ છે. [યાપિ નેહસમવાયકિરણતાવ છેદકતયાસિદ્ધ જલત્વ જલપરમાણુમાં ન માનીએ તે પણ
