Karikavali Muktavali Vivaran Part 01

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 90

અવયવિ પ્રમાણુકથન .. -
૮૫ - નૈિત્ય અને અનિત્યભેદથી પૃથ્વી બે પ્રકારની છે. પરમાણુ સ્વરૂપ પૃથ્વી નિત્ય છે. કયણુકાદિ સ્વરૂપ પૃથ્વી અનિત્ય છે. જે અવયવતી અર્થાદ અવયવી સ્વરૂપ છે. અવયવીના અસ્તિત્વમાં કઈ પ્રમાણ નથી. યદ્યપિ “ચં પદ' ઇત્યાઘાકારક પ્રત્યક્ષાત્મક પ્રતીતિ જ, અવયવીના અસ્તિત્વમાં પ્રમાણ છે એમ કહી શકાય છે. પરંતુ જર્ચ ઘટી ઈત્યાઘાકારક પ્રતીતિના વિષય તરીકે સ્વતંત્ર અવયવીને માનવાની આવશ્યકતા નથી. કારણ કે તાદશ પ્રતીતિના વિષય તરીકે પરમાણુના પુંજ-સમુદાયને માનવાથી તાદશ પ્રતીતિ ઉપપન્ન થાય છે. “એક પરમાણુંનું પ્રત્યક્ષ થતું ન હોવાથી પરમાણુના સમુદાયનું પણ પ્રત્યક્ષ નહીં થાય અને તેથી “ચું ઘર ઈત્યાદ્યાકારક પ્રતીતિના વિષયભૂત ઘટાદિને પરમાણુ પુંજ સ્વરૂપ નહીં માની શકાય તાદશપ્રતીતિને અનુસારે ઘટાદિને પરમાણુ પુજથી અતિરિત અવયવી જ માનવા જોઈએ.” આ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે ઘરમાં રહેલો એક વાળ પ્રત્યક્ષને વિષય થતો નથી પરંતુ તેના સમુદાયનું પ્રત્યક્ષ થાય છે. એવી રીતે એક પરમાણુ અપ્રત્યક્ષ હોવા છતાં પરમાણુને સમુદાય પ્રત્યક્ષને વિષય બની શકે છે. તેથી “કર્થ ઘરાઈયાવાકારક પ્રતીતિને અનુરોધથી પરમાણુપુંજથી અતિરિક્ત અવયવી રવરૂપ ઘટાદિને માનવાની આવશ્યકતા નથી. યદ્યપિ “ોડ્ય ઘટઃ શૂરા ઈત્યાકારક પ્રતીતિ ઘટાદિમાં એકત્વ અને સ્થૂલવનું પણ અવગાહન કરે છે. ઘટાદિને જે પરમાણુના સમુદાય સ્વરૂપ જ માનીએ તે ઘટાદિમાં એકત્વ અને સ્કૂલત્વનું ભાન નહીં થાય. તેથી ઉક્તપ્રતીતિના - નિર્વાહ માટે ઘટાદિને પરમાણુ પુંજથી અતિરિક્ત સ્વતંત્ર અવયવી
સ્વરૂપ માનવા જોઈએ, પરંતુ “gોડવું માનું ધાન્યરાશિ ઇત્યાકારક પ્રતીતિ જેવી રીતે અનાજના સમુદાયમાં એકવાનું અને મહત્ત્વસ્થૂલત્વનું અવગાહન કરે છે. તેવી રીતે પરમાણુ સમુદાયમાં પણ એક અને સ્કૂલત્વનું અવગાહન થઈ શકે છે. તેથી પરમાણુ પુંજથી અતિરિક્ત કે ઘટાદિ અવયવી ન હોવાથી અવયવીમાં કોઈ પ્રમાણ નથી. એ આક્ષેપ બૌદ્ધોને છે. તેનું નિરાકરણ કરે છે–ૌવં.