________________
છોડી દેવું, ક્રોધાદિ ન કરવા અને સમતા રસમાં લીન રહેવું તે “ક્ષાન્તિ”, (૨) કોઈપણ વસ્તુ પર મમત્વ ન કરે અને આત્મ સંતોષમાં લીન રહે તે મુક્તિ', (૩) કોઈનો દોષ ન જુએ અને બાહ્ય-આત્યંતર સરલ રહે તે “આર્જવ”, (૪) સદેવ દ્રવ્ય-ભાવથી કોમળ નમ્ર રહે તે “માદવ”.
- શુક્લ ધ્યાનની ૪ અનુપ્રેક્ષાઃ (૧) હિંસાદિ પાંચે આશ્રવને દુઃખનું મૂળ જાણી ત્યાગે તે સુખી, એવો વિચાર તે “અપાયાનુપ્રેક્ષા', (૨) સંસાર ભ્રમણ અને તેના કારણો બધા અશુભ છે તેને ત્યાગે તે સુખી થાય, એવો વિચાર તે અશુભાનુપ્રેક્ષા', (૩) ભવભ્રમણમાંથી નિવૃત્ત થાય તે સુખી છે આવા વિચાર તે “અનંતવર્તિનાનુપ્રેક્ષા', (૪) સંધ્યાના રંગો, ઝાકળ બિંદુ સમાન સંસારના વૈભવો પણ ક્ષણ ભંગુર છે એમ જાણી ઇચ્છાને ત્યાગે તે સુખી, આવા વિચાર તે વિપરિણામાનુપ્રેક્ષા'
આર્ત-રૌદ્રધ્યાનના ૧૬ ભેદ હેય (ત્યાય) છે ધર્મ-શુક્લધ્યાનને ૩ર ભેદો ઉપાદેય (આદરવા યોગ્ય) છે.
(૬) વ્યુત્સર્ગ : છોડવા યોગ્ય વસ્તુને છોડે તે વ્યુત્સર્ગ, દ્રવ્ય અને ભાવથી ૭ પ્રકાર છે. - દ્રવ્ય વ્યુત્સર્ગના ૪ પ્રકાર :
(૧) શરીર પરનું મમત્વ છોડે તે શરીર વ્યુત્સર્ગ, (૨) જ્ઞાનવંત, ક્ષમાવંત જિતેન્દ્રિય, અવસરનો જાણ, ઘીર વીર, દઢ શરીરી, શુધ્ધ શ્રધ્ધાવંત એ આઠ ગુણોનો ધારક સાધુ, ગુરુની આજ્ઞા લઈ એકલ વિહારી થાય તે ગણ વ્યુત્સર્ગ, (૩) નવકારશી, પોરસી આદિ તપ કરે ખાનપાનાદિ પદાર્થોનું પરિમાણ કરે તે ભક્તપાન વ્યત્સર્ગ, (૪) વસ્ત્ર પાત્ર ઓછા રાખે તે “ઉપાધિ વ્યુત્સર્ગ
ભાવ વ્યુત્સર્ગના ૩ પ્રકાર
(૧) ક્રોધાદિ ચારે કષાયો ઓછા કરે તે કષાય વ્યુત્સર્ગ', (૨) મહારંભ, મહાપરિગ્રહ મઘ, માંસ સેવન અને પંચેન્દ્રિય ઘાત એ ચાર કારણે નરકમાં જાય, કપટ, વિશ્વાસઘાત, જૂઠ અને ખોટા તોલમાપ રાખવા એ ચાર કારણે જીવ તિર્યંચગતિમાં જાય છે. વિનય, ભદ્રિક પરિણામ, દયાળુતા અને ગુણાનુરાગી એ ચાર કારણે જીવ મનુષ્યગતિમાં જાય છે. સરાગ સંયમ, સંયમસંયમ, અકામ નિર્જરા, બાલ તપ એ ચાર કારણે જીવ દેવગતિમાં જાય એ ચારે ગતિમાં ગમન કરાવનાર ઉપર કહેલ ૧૬ કારણોનો ત્યાગ કરે અને જ્ઞાન,
શ્રી જૈન તત્ત્વ સાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
