________________
૧૦૧ જાતના મનુષ્યના અપર્યાપ્તા અને ૧૦૧ જાતના પર્યાપ્તા એવા ૨૦૨ પ્રકાર ગર્ભજ મનુષ્યના થયા. એ ૧૦૧ પ્રકારના ગર્ભજ મનુષ્યમાંથી નીકળતી મળમૂત્ર વગેરે ચૌદ પ્રકારની વસ્તુઓમાં જે મનુષ્ય ઊપજે છે તેને સંમૂર્શિમ મનુષ્ય કહે છે. તે અપર્યાપ્તા જ મરે છે તેથી સંમૂર્છાિમ મનુષ્યના ૧૦૧ ભેદ થાય છે. તેનો વિસ્તાર કરી બતાવે છે. આમ કુલ ૩૦૩ મનુષ્યના ભેદ થયા.
કર્મભૂમિ મનુષ્ય - ગર્ભજ મનુષ્યની જાતમાં ૧૫ કર્મભૂમિ મનુષ્ય છે. જેઓ “અસિ' હથિયાર બાંધીને, “માસી” લખાણ, વેપારવણજ કરી, અને “કૃષિ” કષિકર્મ એટલે ખેતીવાડી કરીને એમ ત્રણ પ્રકારનાં કર્મ કરીને આજીવિકા (ઉદર પૂર્ણ કરે છે તેને “કર્મભૂમિ' મનુષ્ય કહે છે.
તેને રહેવાનાં ૧૫ ક્ષેત્ર છે. એક ભરત, એક ઇરવત અને એક મહાવિદેહ એમ કર્મભૂમિ મનુષ્યનાં ત્રણ ક્ષેત્રો જંબુદ્વીપમાં છે. બે ભરત, બે ઇરવત અને બે મહાવિદેહ એમ છ ક્ષેત્રો ધાતકીખંડ દ્વીપમાં છે. એ જ પ્રમાણે બે ભરત, બે ઈરવત અને બે મહાવિદેહ મળી છ ક્ષેત્રો પુષ્કરાઈ દ્વીપમાં છે. ૩૬, અને ૬ મળી કુલ ૧૫ ક્ષેત્રો કર્મભૂમિ મનુષ્યનાં અઢી દ્વીપમાં છે.
અકર્મભૂમિ મનુષ્ય - જેને અસિ, મસિ અને કૃષિ એ ત્રણ પ્રકારના વ્યાપાર (કર્મ) નથી પણ દસ પ્રકારનાં કલ્પવૃક્ષ તેની ઇચ્છા પૂરે છે. તેવાં મનુષ્યને અકર્મભૂમિનાં મનુષ્ય કહે છે. તેને રહેવાનાં ૩૦ ક્ષેત્ર છે. તેમાં એક દેવકુરુ, એક ઉત્તરકુરુ એક પરિવાસ, એક રમ્યક્વાસ એક હેમવય અને એક હિરણ્યવય એમ અકર્મભૂમિ મનુષ્યનાં છ ક્ષેત્ર જંબુદ્વીપમાં છે. બે દેવકુર બે ઉત્તરકર, બે પરિવાસ, બે રમ્યફવાસ, બે હેમવય અને બે હિરણ્યવય એમ બાર ક્ષેત્ર ધાતકીખંડ દ્વીપમાં છે. અને તે જ પ્રમાણે બાર ક્ષેત્ર પુષ્કરાઈ દ્વીપમાં છે. ૬,૧૨ અને ૧૨ મળી કુલ ૩૦ ક્ષેત્રો અકર્મભૂમિ મનુષ્યનાં અઢીદ્વીપમાં છે.
અંતરદ્વીપના મનુષ્ય - લવણ સમુદ્રનાં પાણી ઉપર આઠ દાઢા છે. તેમાં બધા મળી છપ્પન દ્વીપ છે. તેને અંતરદ્વીપ કહે છે. અને તેમાં રહેનારા મનુષ્યોને અંતરદ્વીપનાં મનુષ્ય કહે છે. ભરતક્ષેત્રની ઉત્તરે “ચુલ્લહિમવંત” તથા ઇરવતની દક્ષિણે “શિખરી' નામે પર્વત છે. તે દરેકને બન્ને છેડે બબ્બે દાઢા (હાથીના બહાર નીકળેલા દાંતની પેઠે) નીકળીને લવણ સમુદ્રમાં ગયેલી છે. એમાંની અકેક દાઢ ઉપર સાત-સાત દ્વીપ આવેલા છે. તેથી બધા મળી ૭ X ૮ = પ૬ અંતરદ્વીપ થયા.
તેઓ પણ અકર્મભૂમિનાં મનુષ્યની પેઠે ૧૦ પ્રકારના કલ્પવૃક્ષ વડે સુખ
૧૯૨
સૂત્ર ધર્મ અધિકાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
