________________
રહે તેને સ્થિતિ (કાળનું પ્રમાણ) કહેવાય (૩) તે લાડુ કડવો, મીઠો કે તીખો હોય તે રસ (અનુભાગ) કહેવાય. અને (૪) તે લાડુમાં કોઈ થોડા દળને પરિણામે નીપજ્યો. કોઈ બહુ દળને પરિણામે નીપજ્યો. એમ લાડુ વિષેનું દ્રવ્યનું ઓછાવત્તાપણાનું જે પ્રમાણ (પ્રદેશ) અથવા તો લાડુ કદમાં નાનો, મોટો તેને પ્રદેશ બંધ કહેવાય છે એ દૃષ્ટાંતથી ચારે બંધનું સ્વરૂપ સમજવું
T(૯) મોક્ષ તત્ત્વ-|
બંધનો પ્રતિપક્ષી મોક્ષ છે, ચારે બંધથી બંધાઈ રહેલો જીવ, તમામ કર્મબંધથી છૂટી મુક્ત થાય તેને મોક્ષ કહે છે. એ મોક્ષ ચાર પ્રકારે મળે છે.
શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ર૮માં અધ્યયનમાં કહ્યું છે કે :नाणेण जाणई भावे, दंसणेण य सद्दहे।
चरितेण निगिण्हाइ, तवेण परिसुज्झई ॥ ३५ ॥ અર્થ: (૧) જીવ સમ્યગુજ્ઞાને કરીને, નિત્ય, અનિત્ય, શાશ્વત, અશાશ્વત, શુધ્ધ, અશુધ્ધ, હિત, અહિત, લોક, અલોક, આત્મા, અનાત્મા, ઇત્યાદિ સર્વ વસ્તુઓનું સ્વરૂપ જાણે.
(૨) જીવ સમ્યગ્દર્શન કરીને, જ્ઞાન વડે જે સ્વરૂપ જાણ્યું છે તેને તથારૂપે સાચું કરીને દઢ માને તથા શંકા વગેરે દોષરહિત રહે.
(૩) જીવ સમ્યફચારિત્ર વડે, દર્શન કરીને જે જે દૃઢ માન્યું છે તેમાંથી આત્મ હિતકર મોક્ષદાતા માલૂમ પડે તેને આચરણમાં ઉતારે, અને છોડવા યોગ્ય હોય તેને છોડે; ચારે ગતિમાંથી બહાર નીકળી પાંચમી મોક્ષ ગતિએ પહોંચવાના ઉપાય આદરે.'
(૪) જીવ તપે કરીને, ચારિત્ર વડે જે જે ઉપાયો આદર્યા છે તે વધતા જતા શુધ્ધ ઉત્સાહથી નિભાવી પાર પાડે, એ ચાર કારણથી મોક્ષ મળે છે.
તત્ત્વાર્થ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે “સીન જ્ઞાન વારિત્રાળ મોક્ષમા” અર્થાત્ સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન, અને સમારિત્ર એ ત્રણે મળી મોક્ષનું સાધન છે. એ ત્રણમાંથી જ્ઞાન અને દર્શન એ બન્ને તો આત્માના અનાદિ અનંત ખાસ નિજ ગુણો છે. તે મોક્ષે ગયા પછી પણ સર્વ કાળ શાશ્વત રહે છે. એ બન્ને ગુણો સહચારી હોય છે.
શ્રી જૈન તત્ત્વ સાર
૨૨૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
