________________
દેશનાદ્વાચિંશિકા/પ્રાસ્તાવિક શ્રોતા સ્વભૂમિકાનુસાર ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરી ગુણવૃદ્ધિ કરે અને તેના ક્લેશનો નાશ થાય, તેવી દેશના આપવી જોઈએ, એમ બ્લોક-૧માં જણાવ્યું. શ્રોતાના બાલાદિ ભાવની અપેક્ષા વગર યથાર્થ પ્રરૂપણા કરવાથી ઉપદેશકને કર્મબંધની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને વાણીના વિવેક વિના કે બાલાદિના ભેદ મુજબ અનુસરણ વિના દેશના આપનારને અનર્થની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને દેશાદિને અને પુરુષાદિને જાણનાર ઉપદેશકને જ એકાંતે નિર્જરાની પ્રાપ્તિ થાય છે ઇત્યાદિ શ્લોક-રથી પમાં બતાવ્યું. ત્યારબાદ શ્લોક-૧થી ૯માં બાલ, મધ્યમ અને પંડિત શ્રોતાવિષયક વાત કરીને શ્લોક-૯માં જણાવ્યું કે ઉત્સર્ગ-અપવાદથી યુક્ત, પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણથી અવિરુદ્ધ અર્થવાળું, દંપર્યની વિશુદ્ધિવાળું શાસ્ત્રતત્ત્વ છે, તે પંડિતપુરુષથી ન્નેય છે, અને પંડિતપુરુષને શાસ્ત્રતત્ત્વની પ્રાપ્તિ શ્રુતજ્ઞાન, ચિત્તાજ્ઞાન અને ભાવનાજ્ઞાનના ક્રમથી થાય છે. તેથી તે ત્રણ જ્ઞાનવિષયક શ્લોક-૧૦થી ૧૯ સુધી વિસ્તારથી વાત કરી. ત્યારબાદ બાલ, મધ્યમ અને પંડિતને આપવા યોગ્ય દેશનાનું સ્વરૂપ શ્લોક-૨૦થી ૨૪ સુધી જણાવ્યું. ત્યારબાદ વચનના આરાધનથી જ ધર્મ અને વચનના બાધનથી અધર્મ છે, એવું રહસ્ય જાણીને પંડિતપુરુષ સર્વજ્ઞના વચનાનુસાર પ્રવૃત્તિ કરે છે, અને એ રીતે પંડિતપુરુષને શાસ્ત્રના આદર દ્વારા હૃદયસ્થ જિન હોતે છતે ધ્યાનનું પ્રકૃષ્ટ ફળ સમરસની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને વચનાનુષ્ઠાનથી અસંગઅનુષ્ઠાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે વાત શ્લોક-૨૫-૨૬માં જણાવી તથા બાલ અને મધ્યમને એકનયની દેશનાથી જ બુદ્ધિની પરિકર્મણા થાય છે, તેમ શ્લોક-૨૬માં બતાવ્યું. આવી બાલ અને મધ્યમને અપાયેલી પ્રમાણદેશના પણ અપ્રમાણદેશના કેમ બને, તે શ્લોક૨૭માં જણાવી, શ્લોક-૨૮માં બાલ અને મધ્યમને દેશનાના વિષયમાં શું મર્યાદા છે, તે જણાવતાં કહ્યું કે અન્ય પાસેથી એક નયનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી આવેલ શ્રોતાને અજ્ઞાત નયાંતર કહેવું, ઇત્યાદિ સ્પષ્ટીકરણ કરીને સંવિજ્ઞભાવિત બાલ અને પાસત્થાભાવિત બાલને દાનવિષયક ઉપદેશ આપવાની મર્યાદા શ્લોક-૨૯માં બતાવી. વળી દુર્નયના અભિનિવેશવાળા પણ તત્ત્વના અર્થી શ્રોતાને કઈ રીતે ઉપદેશ આપવો તે વાત શ્લોક-૩૦માં જણાવી. આ રીતે દેશના આપનાર સદ્ધર્મદેશકથી ધર્મની વૃદ્ધિ થાય છે, તેમ બતાવ્યા પછી ગીતાર્થ પ્રત્યેની પોતાની ભક્તિની અભિવ્યક્તિરૂપે આ દ્વાર્નાિશિકાનો ઉપસંહાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
