________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશેક અને એના અભિલેખ
બૌદ્ધ અનુકૃતિ અનુસાર એ પછી છ વર્ષે અશોકને પુનરભિષેક થયો ને ત્યારથી તે 'પ્રિયદર્શી' તરીકે ઓળખાયો. ભારતીય પરંપરા પ્રમાણે રાજાને પુનઃ રભિષેક રાજાઓના અધિરાજ થવાના પ્રસંગે થતે. તે ત્યારે અશોકે કોઈ અન્ય રાજાઓ પર આધિપત્ય પ્રાપ્ત કર્યું હશે ? અશોકનાં પરાક્રમમાં તો તેણે કલિંગ જીતી લીધાનું પરાક્રમ જાણવા મળે છે ને તે પરકમ તેના અભિષેક પછી આઠ વર્ષે થયું હતું.
મુદ્રારાક્ષસ' નાટક (અંક ૬)માં અશોકના પિતામહ ચંદ્રગુપ્ત માટે પ્રિયદર્શન’ બિરુદ પ્રયોજાયું છે. “દીપવંસ'માં અશોક માટે ઘણી વાર ‘પ્રિયદર્શી' શબ્દ વપરાયો છે. વાલ્મીકિએ રામાયણમાં રામ માટે “પ્રિયદર્શન’ શબ્દ પ્રયોજ્યો છે. પછીના સમયમાં “પ્રિયદર્શન' રાજબિરૂદ તરીકે પ્રયોજાતું એવું ‘રાજેન્દ્રકૌસ્તુભ'માં નોંધાયું છે.?
ગમે તેમ, અશોકને માટે પછીથી “પ્રિયદર્શી ' નામ પ્રચલિત થયું ને અભિષેક પછી ૧૨ વર્ષ બાદ લખાયેલા તેના સર્વ અભિલેખમાં એ જ નામ પ્રયોજાયું છે.
આમ એના અભિલેખોમાં “પ્રિયદર્શી' નામ વ્યાપક રીતે વપરાયું હોવા છતાં, આગળ જતાં આ રાજા ‘અશોક’ નામે જ ઓળખાયો.*
અશોક' એ એનું મૂળ વ્યકિતનામ લાગે છે, જ્યારે “પ્રિયદર્શી' એ એનું રાજ્યાભિષેક પ્રસંગે પાડવામાં આવેલું રાજા તરીકેનું નામ જણાય છે; ને ‘દેવને પ્રિય’ એ તો એ કાલમાં રાજાઓ માટે પ્રયોજાતું સામાન્ય બિરુદ હતું.'
ધર્મશાક : બૌદ્ધ સાહિત્યમાં અશોકની આરંભિક કારકિર્દી વિશે જાતજાતની વાતો પ્રચલિત છે. તારાનાથ કહે છે કે પહેલાં એ કામાક” તરીકે ઓળખાતો, કેમ કે એ
7-2. B. M. Barua, As'oka and His Inscriptions, p. 14.
૩. R. K. Mookerji, Aska p. 12: Thapar, op. cit, p. 226.
૪. પુરાણ વગેરે સાહિત્યમાં આ નામ જ વપરાયું છે. મહાક્ષત્રપ રુદ્રદામાના જૂનાગઢ શૈલલેખ(ઈ.સ. ૧૫૦)માં પણ એને “અશોક મૌર્ય' તરીકે ઉલ્લેખ કરેલો છે.
૫. Thapar, op. cti, p. 227.
For Private And Personal Use Only
