________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અભિલેખે
૩૫
એ અંગે બે મુદ્દા લક્ષમાં લેવા જેવા છે. એક તો એ કે આ લેખમાં લખાવી' કે “લખાવ્યું” એ શબ્દ પ્રયોજાયો છે તે માત્ર લખાવવાના અર્થમાં કે કોતરાવવાના અર્થમાં? ધલી અને જગડની લેખમાલાના પહેલા વાક્યમાં આ ધર્મલિપિ અમુક પર્વત પર લખાવી' એવા શબ્દ પ્રયોજાયા છે તેમ જ રૂપનાથ અને સહસરામના ગૌણ શૈલલેખમાં “પર્વત પર લખાવો” અને “શિલાતંભ પર લખાવવો” એવો શબ્દપ્રયોગ થયો છે એ પરથી અહીં “લખાવવું” શબ્દ “કોતરાવવું” એવ અર્થમાં વપરાતો હોવાનું સ્પષ્ટ થાય છે.
વળી આ ઉલ્લેખ પરથી આ ગૌણ શૈલલેખો લખાયા ત્યારે પર્વત ઉપરાંત શિલાસ્તંભ પર લેખે કોતરાવવાની પ્રથા પ્રચલિત થઈ ચૂકી હોવાનું માલુમ પડે છે. ને સ્તંભલેખો અશોકના અભિષેક વર્ષ ૨૦થી કોતરતા હોવાનું જાણવા મળ્યું છે. આથી આ ગૌણ શૈલલેખોમાં અશોકની ધર્મોપદેશની આરંભિક કારકિર્દીનું નિરૂપણ હોવા છતાં એ લેખ તે પહેલાં કોતરાયા હોય એવું ભાગ્યે જ સંભવે છે.
કલિંગના અલગ શૈલલેખમાંય કોઈ સમયનિર્દેશ કરવામાં આવ્યો નથી. એ લેખ શૈલખ નં. ૧-૧૦ અને ૧૪ની લેખમાલા પછી અલગ કોતરાયા હોઈ એ શૈલલેખ નં. ૧-૧૪ની લેખમાલા પછી લખાયા હોવાનું સ્પષ્ટ છે. આ લેખમાં સરહદી પ્રાંતમાં સૂબાગીરી કરતા કુમારોનો ઉલ્લેખ હોવાથી તેમ જ તે કુમારોને ત્રણ ત્રણ વર્ષે પ્રાંતમાં ફરતા રહેવાની સૂચના હોવાથી, આ લેખ અશોકના રાજ્યકાલનાં છેલ્લાં વર્ષો દરમ્યાન લખાયા હોવાનું સૂચવાયું છે, કેમ કે એ કુમારો ત્યારે, પ્રાય: અભિષેક વર્ષ ૨૭ પછી, પુખ્ત વયના થયા હોય ને બીજું એ કે મુખ્ય શૈલલેખના સમયે સરહદો સાથે સારા સંબંધ હતા, જ્યારે ‘દિવ્યાવદાનમાં જણાવ્યા મુજબ અશોકના રાજ્યકાલના છેલ્લા ભાગમાં રાહદો પર અશાંતિ પ્રવર્તી હતી.
તંભલેખ નં. ૭માં એ ધર્મલિપિ જ્યાં શિલા સ્તંભો કે શિલાલકો હોય ત્યાં કોતરાવવાનો ઉલ્લેખ આવે છે એ પરથી ત્યારે શિલાફલકો પર લેખો કોતરાવવાની પ્રથા પ્રચલિત થઈ ચૂકી લાગે છે; ને ગૌણ શૈલલેખમાં માત્ર પર્વતલેખો અને શિલાસ્તંભલેખોનો ઉલ્લેખ કરેલો છે, શિલાફલક લેખોનો ઉલ્લેખ કર્યો નથી. આ પરથી બૈરાટ ફલેખ તંભલેખ નં. ૭ (વર્ષ ૨૭) પહેલાં લખાયો હોવો સંભવે છે ને ગીગ શૈલખ એ ફલક લેખની પહેલાં લખાયા લાગે છે.
સ્તંભલેખ નં. ૭( વર્ષ ૨૭)માં રાજાનાં પિતાનાં તથા દેવીઓનાં (રાણીઓનાં) તેમ જ દેવીકુમાર(રાણીઓથી જન્મેલા રાજકુમાર)નાં દાનને ઉલ્લેખ આવે
9. Barua, As'oka and His Inscriptions, pp. 17 f.
For Private And Personal Use Only
