________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશક અને એના અભિલેખ
ભરહુતના સ્તૂપમાં તેનું મૂળ કદ યથાવત્ રહેવા દેવામાં આવ્યું હતું. એના અંડને વ્યાસ ૬૮ ફટ જેટલો હતો. એની અનુકલીન પાષાણ-વેદિકા શિલ્પકલાથી વિભૂષિત છે. એને સ્તંભ લગભગ સાત ફૂટ ઊંચા છે. એના અવશેષ હાલ કલકત્તાના ઇન્ડિયન મ્યુઝિયમમાં રાખવામાં આવ્યા છે. સ્તૂપના અંડના અવશેષ સ્થાનિક લોકોએ ઈંટો માટે અસ્તવ્યસ્ત કરી રફેદફે કરી દીધા છે.
અમરાવતીમાં અશોકના સ્તંભલેખના ખંડ જેવો એક અભિલેખ મળ્યો છે. તે લેખ અશોકનો હોય તો અમરાવતીને મૂળ સ્તૂપ પણ તેણે બંધાવ્યો ગણાય.
બિહારમાં ભિક્ષુઓને રહેવા માટે વચલા ચિકની આસપાસ સીધી હરોળમાં ઓરડીઓ બાંધવામાં આવતી.
સ્મારક સ્તંભ – અશકે રાજ્યમાં ઠેકઠેકાણે ગોળ શિલાખંભ ઊભા કરાવ્યા. આ સ્તંભ એક આખી શિલામાંથી ઘડેલા હતા ને એની ટોચ પર જુદી જુદી શિલ્પકૃતિ ધરાવતી શિરાવટી સાલવવામાં આવતી. કેટલાક સ્તંભ પર લેખ કોતરાવ્યા હતા. અશોકના સ્મારક તંભ એ ભારતના શિલા-સ્થાપત્યના પ્રાચીનતમ નમૂના છે.
ચોથી સદીના આરંભમાં ચીની પ્રવાસી ફનાને અશોકના છ સ્તંભ જોયાનું નોંધ્યું છે. એમાંના બે સ્તંભ શ્રાવતી નગરીના જેતવન વિહારના પ્રવેશદ્વારની બે બાજુએ હતા; એકની ટોચ પર ચક્રની અને બીજાની ટોચ પર વૃષભના ઘાટની શિરાવતી હતી. એક સ્તંભ સંકાશ્ય નગરમાં હતો; એ ૫૦ હાથ ઊંચો હતો, ને એની ટોચ પર સિંહની આકૃતિ હતી; ને એની ચારે બાજુએ બુદ્ધની પ્રતિમા ધરાવતા ગોખલા હતા. એક સ્તંભ વૈશાલીથી કુશિનગર જવાના માર્ગ પર હતે. એ બિહારના ચંપારણ જિલ્લામાં આવેલા સ્તંભે પૈકીને એક, પ્રાય: લરિયાઅરરાજ(કે રાદિયા)નો સ્તંભ હોવા સંભવે છે. એના પર લેખ કોતરેલો હોવાનું પણ જણાવ્યું છે. એક સ્તંભ પાટલિપુત્રમાં હતો; એનો ઘેરાવો ૧૫ હાથ હતો ને એ ૩૦થી વધુ ફટ ઊંચો હતો. એક બીજો સ્તંભ પણ તે નગરમાં આવેલો હતો. એ પણ ૩૦ ફટથી વધુ ઊંચો હતો ને એની ટોચ પર સિંહની આકૃતિ હતી.
૧. Ibid., p. 14.
2. D. C. Sricar, “Fragmentary Pillar Inscripticn ficm Amaravati”, Ep. Ind., Vol. XXXV, pp. 40 ff.
3. Mookerji, op. cit., p. 43.
For Private And Personal Use Only
