________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૪
અશેક અને એના અભિલેખ
માં જે માણસ દેવો સાથે ભળેલા નહોતા તેઓને હવે દેવ સાથે ભળતા કરવામાં આવ્યા છે અર્થાત્ ધર્મના માર્ગે વળી તેઓ દેવલોકના અધિકારી બને તેવું કરવામાં આવ્યું છે.'
ધર્મ-મહામાત્રોની નિમણૂકને બ્રાહ્મણોના અધિકારો પર તરાપ મારતી ઘટાવી છે. પરંતુ ધર્મ-મહામાત્રોને તે સર્વ પ્રદેશોના સર્વ વર્ગો તથા સર્વ સંપ્રદાયના માણમાં ધર્મનું અધિષ્ઠાન થાય, ધર્મની વૃદ્ધિ થાય ને તેઓનું હિત-સુખ થાય તેનું ધ્યાન રાખવાનું હતું. આ સર્વ કર્તવ્ય બ્રાહ્મણોના અધિકારક્ષેત્રનાં નહોતાં. વળી ધર્મ-મહામાત્ર બ્રાહ્મણેતરોમાંથી જ નિમાતા એવું નથી ?
અશોકે વ્યવહાર-સમતા અને દંડ-સમતા માટે રજજુકોને આગ્રહ કર્યો તેમાં બ્રાહ્મણોને દેહાંતદંડમાંથી મુકિત જેવા જે વિશિષ્ટ અધિકાર રહેતા હતા તેને લેપ થતો હતો એવું સૂચવાયું છે. પરંતુ અશોકના આ લેખમાં મુખ્ય સૂર તો રજજુકોને એ બાબતમાં અપાતી પૂર્ણ સત્તાને અને એથી જુદા જુદા રજજુકો વચ્ચે એકસરખું ઘેરણ રાખવાને છે. વળી મધ્યકાલની જેમ પ્રાચીન કાળમાંય બ્રાહ્મણો દેહાંતદંડથી મુકત રહેતા એમ માનવું યથાર્થ નથી."
ખરી રીતે અશોક તે શ્રમરોની જેમ બ્રાહ્મણોને માન તથા દાન આપવાની તેમ જ તેના તરફ સદ્વર્તાવ રાખવાની વારે વારે ભલામણ કરે છે. જેને બ્રાહ્મણોના હિતસુખ માટે કાળજી રાખે છે.
હરપ્રસાદ શાસ્ત્રી છેટે એવું સૂચવે છે કે પ્રબળ સત્તા ધરાવતા અશોકનું મૃત્યુ થતાં બ્રાહ્મણોએ એના ઉત્તરાધિકારીઓ સામે બળવો કર્યો ને એની પરાકાષ્ટારૂપે બ્રાહ્મણ પુષ્યમિત્રે મૌર્ય બૃહદ્રથની હત્યા કરી પિતાનો વંશ સ્થાપ્યો. પરંતુ અશોકના ઉત્તરાધિકારીઓ અને બ્રાહ્મણો વચ્ચે સંઘર્ષ થયાને બીજો કોઈ દાખલો ક્યાં મળે છે? અશોકના પુત્ર જલકને તો બ્રાહ્મણ સાથે સારાસારી હતી એવું કહણ જણાવે છે.
૧. અશેકચરિત, પૂ. ૧૨૩. ૨. શૈલલેખ નં. ૫. ૩. PHAl, p. 358, ૪. સ્તંભલેખ નં. ૪. ૫. PfHAI, pp. 259 . ૬. શૈલલેખ નં. ૩, ૪, ૮, ૧૧: સ્તંભલેખ ને. ૭. ૭. શૈલલેખ નં. ૫.
For Private And Personal Use Only
