________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લિપિ અને ભાષા
૧૪૩
અનુસ્વારનું ચિહ્ન બિંદુરૂપે અક્ષરની જમણી બાજુ ટોચ પાસે ઉમેરાતું. વિસર્ગ આ લેખમાં આવતો નથી.
સંયુકતાક્ષરોમાં સામાન્ય રીતે પૂર્વગ વ્યંજનની નીચે અનુગ વ્યંજનને જોડવામાં આવતો, જેમ કે આકૃતિ ૨માં રસ, , જપ, ૪ અને . પરંતુ કેટલીક વાર આ અક્ષરોને ઊલટો ક્રમ જોવામાં આવે છે, જેમ કે આકૃતિ રમાં ૮ અને ઇ. ની બાબતમાં તો તે પૂર્વગ હોય કે અનુગ હોય, તેનું ચિહ્ન હમેશાં રેફની જેમ ઉપર જ કરવામાં આવતું, જેમ કે આકૃતિ માં જ, ઝ, અને ર્વ. ઘણા અક્ષરોમાં તે એ બીજા અક્ષરની ઊભી સુરેખામાં ભેળવીને દર્શાવવામાં આવતું, જેમ કે આકૃતિ માં , ક, અને 2.
અંચિહ્નમાં ૪, ૬, ૧૦ અને ૧૦૦નાં ચિહન મળે છે. એ સમયે દશક શતક વગેરે માટે સ્થાનમૂલ્યનો નિયમ અપનાવાયો ન હેઈ, ૧૦ ૨૦ ૨૦ વગેરે માટે અલગ સ્વતંત્ર ચિહ્ન પ્રજાતાં,
વાયવ્ય સરહદ પ્રાંતના શાહબાજગઢી અને માનસેહરાના શૈલલેખો વળી એક જુદી જ લિપિમાં કોતરેલા છે. તે લિપિનું નામ ખરોષ્ઠી છે. આ લિપિ સેમેટિક કુલની લિપિઓની જેમ જમણી બાજુથી ડાબી બાજુ તરફ લખાતી. એ કુલની અરામાઈ લિપિ સાથે એ ઘણું સામ્ય ધરાવે છે. ખરોષ્ઠી લિપિ અખામની વંશના શાસનની અસરવાળા ગંધાર અને એની પશ્ચિમે આવેલા પ્રદેશમાં પ્રચલિત થયેલી લોકલિપિ હતી. બ્રાહ્મી લિપિમાં કોતરાયેલા કેટલાક લેખના લહિયા ખરોષ્ઠી લિપિ વાપરનાર હતા એવું તેમણે લખેલા કેટલાક છૂટક શબ્દો પરથી અથવા તે લેખમાં તેમણે કરેલા ઊલટી લેખનદિશાના ફેરફાર પરથી માલૂમ પડે છે.
આ લિપિ ૧૮૩૪-૪૦ દરમ્યાન ઉકેલાઈ (આકૃતિ ૪).
આ લિપિમાં ૩ના ચિહ્નમાંથી , ૩, g અને મોનાં ચિહન ઉપજાવેલાં છે. સ્વરોમાં કે સ્વરમાત્રાઓમાં દીર્ધતા દર્શાવવા માટે કોઈ ચિહુન પ્રયોજાતાં નહિ. વ્યંજનોમાં ૪ સિવાય વા થી દુનાં ચિહ્ન મળે છે. અમાં તેમ જ વ્યંજનોમાં જુની માત્રા દર્શાવવા માટે અક્ષરના ઉપલા કે વચલા ભાગને છેદતી ઊભી કે ત્રાંસી રેખા ઉમેરવામાં આવતી. ૩ની માત્રા માટે અક્ષરની નીચે ડાબી બાજુએ સીધી, આડી કે વળાંકદાર રેખા ઉમેરાતી. ની માત્રા માટે અક્ષરના ઉપલા ભાગમાં ત્રાંસી કે સીધી રેખા ઉમેરતા. સોની માત્રા માટે અક્ષરની વચ્ચેથી ડાબી બાજુએ નીચે મળતી ત્રાંસી રેખા જોડતા. અનુસ્વાર માટે અક્ષરની નીચે બાણની ટોચ જેવું ચિહ્ન ઉમેરાતું. સંયુકતાક્ષરમાં રેફને બદલે ને એ અક્ષરના કે એની પહેલાંના અક્ષરના અનુગ
For Private And Personal Use Only
