________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશોક અને એના અભિલેખે
ધરાવતો ને તે સહુ આ લોકનું તેમ જ પરલોકનું હિતસુખ પામે તેમ ઇચ્છો.' પ્રજાજનો પણ રાજાને પિતાના જેવા અને પોતાને એનાં સંતાન જેવાં માને તથા રાજા જેવી પોતાનાં સંતાન તરફ તેવી આપણા તરફ અનુકંપા ધરાવે છે એવી શ્રદ્ધા ધરાવે એવું એ ઇચ્છતો. રાજા તરીકે અશોક આવો પ્રજાવત્સલ હતો. સર્વભૂતહિતના માનવ-ધર્મને વરેલો રાજવી આટલો પ્રજાવત્સલ રહે એ તદ્દન સ્વાભાવિક છે.
કલિંગના યુદ્ધ પછી પોતાનામાં જે ઉત્કટ ધર્મભાવના જાગ્રત થઈ તેને એણે પિતાના વૈયકિતક અધિશીલન પૂરતી સીમિત ન રાખતાં એ ઉદાત્ત ભાવના પિતાના રાજ્યમાં તેમ જ અડોશપડોશનાં રાજ્યોમાં સર્વત્ર પ્રસરે એવી તમન્ના ધરાવી.
આ એની બોધિસત્વ જેવી પરમાર્થવૃત્તિની ઘાતક ગણાય. આધ્યાત્મિક ઉન્નતિને પિતાને અંગત વિષય ન રાખતાં આથી જ એણે સમસ્ત જનસમાજને સ્પર્શત વ્યાપક વિધ્ય માન્યો.
ધર્મપ્રસારની આ ઉત્તમ ભાવનાએ એને કેટલાંક આનુષંગિક પ્રદાન કરવા પ્રેર્યો.
અશોકનું રાજ્ય ઘણું વિશાળ હતું. છેક અફઘાનિસ્તાનથી પૂર્વ ભારત સુધી અને હિમાલયથી મૈસૂર સુધી એનું સીધું શાસન પ્રવર્તતું. ઉપરાંત એને પશ્ચિમે સીરિયા, મિસર, સિરિની અને ગ્રીસ સુધીનાં તેમ જ દક્ષિણે સિલોન સુધીનાં રાજ્યો સાથે સંબંધ હતો. આ બીજાં રાજ્યોમાં તો એ તે તે દેશની ભાષામાં પોતાને ધર્મ-સંદેશ પહોંચાડતા હશે. પરંતુ એના પોતાના વિશાળ રાજ્યમાં પ્રાદેશિક ભાષાઓ તથા લિપિઓના ઠીક ઠીક ભેદ રહેલા હતા; અલબત્ત આ ભેદ વર્તમાન કાલની સરખામણીએ ઘણા આછા અને ઓછા હતા. ભગવાન બુદ્ધની જેમ અશોકે વિદ્રોગ્ય સંસ્કૃત ભાષાને બદલે લોકભોગ્ય પ્રાકૃત ભાષાની પસંદગી કરી, જેથી તે રાહુજનને સુબોધ રહે. અશોકે પોતાના રાજ્યના જુદા જુદા પ્રદેશ માટે પોતાના ધર્મલેખને એમાંય એક એવી સર્વસામાન્ય ભાષામાં વ્યક્ત કર્યા કે જે સર્વ પ્રદેશના લોકો સહેલાઈથી સમજી શકે. એ એક પ્રકારની આંતરપ્રાંતીય રાષ્ટ્રભાષા હતી. છતાં એમાં એકદેશીય ભાષાસ્વરૂપની કૃત્રિમતા રાખવામાં આવી નહોતી, પરંતુ તે તે પ્રદેશની સ્થાનિક ભાષાકીય ખાસિયતો અનુસાર એ ધર્મના મૂળ લખાણમાં પ્રાદેશિક રૂપાંતર પ્રયોજવામાં આવ્યાં હતાં.
બીજો પ્રશ્ન હતો લિપિન. એ સમયે ભારતના ઘણા પ્રદેશોમાં બ્રાહ્મી લિપિ પ્રચલિત હતી. પ્રાકૃત ભાષાની સરખામણીએ એ લિપિમાં પ્રાદેશિક ભેદ નહિવત્ હતા.
૧. કલિંગના અલગ શૈલલેખ નં. ૧ અને ૨.
For Private And Personal Use Only
