________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશોક અને મૌર્ય સામ્રાજયની પડતી
૧૧૩
:: દા.ત, મહામહોપાધ્યાય હરપ્રસાદ શાસ્ત્રી અશોકે દાખવેલા બૌદ્ધ ધર્મ તરફના પક્ષપાત તથા બ્રાહ્મણ ધર્મ તરફના અન્યાયને લઈને બ્રાહ્મણોએ દાખવેલા પ્રત્યાઘાતને મૌર્ય સામ્રાજાની પડતીનું મુખ્ય કારણ ગણાવે છે. પરંતુ બ્રાહ્મણોને અશોકે અન્યાય કરેલો એવું માનવાને તેઓ જે કારણો દર્શાવે છે. તે ભાગ્યે જ સ્વીકાર્ય ગણાય તેવાં છે. આ ચર્ચાના મુખ્ય મુદ્દા નીચે પ્રમાણે છે:
અશોકે યજ્ઞ માટે થતી પશુહિંસાની મનાઈ કરી તેથી તે પ્રકારના યજ્ઞ નિષિદ્ધ બન્યા એ ખરું, પરંતુ તે મનાઈ પાછળ અશોકનો હેતુ સાંપ્રદાયિક દ્રોપને નહિ પણ જીપદાને રહેલો હતો ને પશુષિાનો એ પ્રકારનો વિરોધ ઉપનિષદો જેવા એ સંપ્રદાયના પોતાના સાહિત્યમાંય વ્યકત થતો રહેતો.
અશક શુર વર્ગ હોવાથી એની એ મનાઈ બ્રાહ્મણોને વધારે કઠે એવી દલીલ કરવામાં આવી છે, પરંતુ મી શૂદ્ર વર્ષના હતા એ માન્યતા ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ યથાર્થ લાગતી નથી. રાધાકુમુદ મુકરજીએ બતાવ્યું છે કે ચંદ્રગુપ્ત “હીનકુલ’ અર્થાત્ હીન કુલને નહિ પણ “કુવહીન' અર્થાત્ પ્રસિદ્ધ કુલ વિનાનો હતો. બિંદુસાર તથા અશોક પિતાને ક્ષત્રિપ ગણાવતા એવું “દિવ્યાવદાન માં દર્શાવ્યું છે.*
અશોકના ગણ શૈલખ નં. ૧ માં આવતા જ ફાય જાય કંકુવાસ સમિકા સેવા ૩ તે હાનિ [fr] રા' એ વાક્યમાં મિલાનો અર્થ મૃષા (મિ) લઈને અહીં ‘આ સમયે જંબુદ્વીપમાં જે અ-મિથ્યા દેવ ગણાતા તે (બ્રાહ્મણો)ને હવે મિશ્રા ગણાતા કરી દીધા છે.” એવો ભાવાર્થ ઘટાવવામાં આવેલ. પરંતુ મૃ1 માટે તે અશોકના અભિલેખમાં મુના રૂપ પ્રયોજાયું છે, મિક્ષ નહિ. વળી મા વાને માટે કેટલીક પ્રતોમાં મિલીમૂત. (મિથોમૂતાઃ) રૂપ વપરાયું છે એ પરથી પણ મિસા ા અર્થ મિશ્રાઃ તાઃ (અને નહિ કે કૃપા કૃતા:) હોવાનું સ્પષ્ટ થાય છે. આથી આ વાક્યનો ખરો ભાવાર્થ તો એ છે કે જંબુદ્વીપ
૧. PHAl, p. 355. 2. Ibid., pp. 355 f. 3. The Age of Imperial Unity, p. 55. 8. PHAI, P. 356. ૫. રૂપનાથ શૈલલેખ, પંકિત ૨. ૬. કલકત્તા-બૈરાટ ફલકલેખ, પંકિત ૬.
9. PHAI, p. 357. અ૦ ૮
For Private And Personal Use Only
