________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થાન
ઈતિહાસમાં અશોકનું સ્થાન
૧૨૧ પરંતુ પ્રતિકૂળ સંયોગોમાં એ સર્વ ધર્મચર્ચા બંધ કરી દેતો ને વખત આવ્યું ખ્રિસ્તીઓ તથા ઇલાહીઓ તરફ અસહિષ્ણુતા દાખવતો.'
યુરોપના ઇતિહાસકારોની દૃષ્ટિએ સિકંદર, સીઝર અને નેપલિયન જગતના સહુથી મોટા સમ્રાટ ગણાય છે, પરંતુ તેઓની મહત્ત યોદ્ધાઓ તથા શાસકો તરીકેની છે. ‘ઇતિહાસમાં આટલાં બધાં પાનાંને ઇજારો રાખનારા આ ત્રણેનું માનવજાતિને કયું કાયમી પ્રદાન થયું છે? સિકંદરની સત્તા વધતી ગઈ તેમ તેમ તેની સાથે ઉદ્ધતાઈ અને કૂરતા પણ વધતી ગઈ. સીઝરનું કહેવાતું દ્રષ્ટાપણું પોકળ હતું. તે ભેગવિલાસમાં પરાયણ રહેતો. વળી એણે રેમના વ્યકિતસ્વાતંત્રયને ઝૂંટવી લઈ તેઓને ગુલામી પ્રજામાં ફેરવવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરેલી. નેપોલિયનના સમયમાં જાગતિક પ્રજાસત્તાક તથા કાયમી જગત-શાંતિની તમન્ના અનેકાનેક લોકોના મનમાં ઊગતી હતી, પરંતુ એનામાં દૃષ્ટિનું ઊંડાણ અને સર્જન નાત્મક કલ્પનાની શકિત હતી નહિ, નહિ તો એણે પિતાને ઇતિહાસને સાક્ષાત્ સૂર્ય બનાવે તેવું માનવજાતિ માટે કાર્ય કર્યું હોત. એ તો ઉકરડાના ઢગલાની ઉપર નાનો કૂકડો નાચે તેમ તકના મોટા ડુંગર પર માત્ર પા પા પગલી જ ભરી શક્યો.
અશોકને મિસરના ફિલસૂફ-રાજા ઇખનેતન સાથે સરખાવવામાં આવ્યો છે. ઈખનેતન એકેશ્વરવાદી વિશ્વધર્મને હિમાયતી હતો ને પિતે એ ધર્મને પિતાના રાજ્યમાં પ્રચલિત કરવા પ્રયત્નશીલ રહેશે. પરંતુ અશોકે તો સર્વ પ્રચલિત ધર્મોની ઉપેક્ષા કે અવજ્ઞા કર્યા વિના સર્વ ધર્મોને પ્રોત્સાહન આપવાની તથા સર્વ ધર્મના સારરૂપ સામાન્ય ધર્મતત્ત્વોનો પ્રસાર કરવાની નીતિ અપનાવી હતી. પરિણામે, અશોક એ ધર્મને સાર્વત્રિક પ્રસાર કરવામાં ધાર્યા પ્રમાણમાં સફળ ન નીવડ્યો હોય તોપણ બૌદ્ધ, બ્રાહ્મણ, આજીવિક, નિર્ગસ્થ વગેરે પ્રચલિત ધર્મસંપ્રદાયોને પ્રેત્સાહન આપતો તેથી તે સંપ્રદાયોને હૃાસ નહિ પણ અભ્યદય થયો હશે એ સ્પષ્ટ છે. ઇખનેતાન અને અકબરની જેમ એણે કોઈ નવો ધર્મસંપ્રદાય પ્રવર્તાવવાને ક્રાંતિકારી યત્ન કર્યો નહોતો, પણ પ્રચલિત ધર્મોનાં તત્ત્વોને વધુ ઉદાત્ત અને સક્રિય બનાવવાને પુરુષાર્થ આદર્યો હતો.
૧. “અશોકચરિત', પૃ. ૨૧૧.
2. H. G. Wells, The Strand Magazine, Sept. 1922, pp 216 ft.
3. Encyclopaedia Britannica (141h ed.), Vol. IV, p. 525. 7. H. G. Wells, Outline of History, p. 490.
For Private And Personal Use Only
