________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૦
અશોક અને એના ચાભિલેખો
બદલે કુનાલ પછી મૌર્ય રાજ્ય સંપ્રતિ, બંધુપાલિત અને દેશો વચ્ચે વહેંચાયું હોવા સંભવે છે. સંપ્રતિનું રાજય પાટલિપુત્રથી ઉજજન સુધી વિસ્તર્યું હોવાનું જૈન અનુકૃતિ જણાવે છે, જ્યારે દશોનને પુત્ર દશરથ એના અભિલેખોના સ્થાન પરથી દક્ષિણ મગધમાં સત્તા ધરાવતો હોવાનું માલૂમ પડે છે.
મૌર્ય સામ્રાજ્યના કેટલાક દૂરના પ્રાંત અશોકના પુત્રો કે પૌત્રોના સમયમાં સ્વતંત્ર થયા જણાય છે. ‘રાજતરંગિણી'માં કલહણ કાશમીરમાં અશોકનો પુત્ર જલક રાજા થયો હોવાનું જણાવે છે, એ પરમ શૈવ હતો ને એણે મ્લેચ્છોને હાંકી કાઢી કનોજ સુધી સત્તા પ્રસારી. ‘જલક’ એ કુનાલ’નું કુષાણ નામેની અસર નીચે થયેલું અપભ્રષ્ટ રૂપાંતર હોવાનું સૂચવાયું છે.' - તિબેટી ઇતિહાસકાર તારાનાથ અશોક પછી એને પૌત્ર વિગતાશોક અને એના પછી વીરસેન રાજા થયા હોવાનું જણાવે છે. વીરસેન ગાંધારમાં રાજ્ય કરતો, વિગતાશોકને અંધ કુનાલનો પુત્ર કહ્યો છે એ પરથી એ સંપ્રતિ અથવા એનો ભાઈ હોઈ શકે. સીરિયાના મહાન અંતિયોક સાથે ભારતના રાજા સુભાગસેનને સંધિ થઈ હોવાનું ગ્રીક લેખક પિલીબિયસ જણાવે છે. વીરસેન એ સુભાગસેનનો પૂરોગામી હોવાનું સૂચવાયું છે. પરંતુ તિબેટી અનુકૃતિ સાથે એને મેળ મળતો નથી, કેમ કે તેમાં વીરસેનના વંશજોમાં એવું નામ આવતું નથી." - અશોકના અભિલેખોમાં એના તીવર નામે પુત્રનો ઉલ્લેખ આવે છે, જ્યારે તેને વિશે સાહિત્યમાં કંઈ માહિતી મળતી નથી. મૌર્ય રાજાઓની વંશાવળીઓમાં પણ એ નામ આવતું નથી. આથી એને ભાગ્યે જ રાજપદને વારસો મળ્યો હશે. અશોકનો પુત્ર મહેન્દ્ર તે દીક્ષા લઈ ભિક્ષુ થયો હોવાનું જાણવા મળે છે.
૧. Thapar, op. ci, p. 189. ૨-૩. Ibid, p. 184. %. Cambridge History of India, Vol. I, P. 512.
૫. વીરસેન પછી નંદ, મહાપા, અને ચંદ્રપાલ ગણાવે છે. પછી બંગાળામાં હરિચંદ્રથી માંડીને નેમચંદ્ર સુધીના ૮ રાજા જણાવે છે. આ વંશનો અંત ધ્યમિત્રે આપ્યો. પછી ખૂબ આગળ જતાં વળી ચંદ્રગુપ્ત, બિંદુસાર, શ્રીચંદ્ર અને ધર્મચંદ્ર ગણાવે છે. ધર્મચંદ્ર માત્ર પૂર્વમાં રાજ્ય કરતો (Thapar, op. cil,
p. 191).
For Private And Personal Use Only
