________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
* અશોક અને એના અભિલેખો
યાદ આપે છે, તે ફલક પરની અધમૂર્તિ આકૃતિઓ શુદ્ધ ભારતીય ભાવ વ્યકત કરે છે. સારનાથ સ્તંભની આ શિરાવટીને આઝાદ ભારતના રાષ્ટ્રપ્રતીક તરીકે પસંદ કરવામાં આવી છે. શાંતિ અને અહિંસાની ભારતીય ભાવના સાથે વનરાજની વિકરાળ આકૃતિઓને કેવી રીતે મેળ મળે એવું ઉપલક દૃષ્ટિએ લાગે, પરંતુ સિંહ અહીં શાક્યસિંહ બુદ્ધના પ્રતીકરૂપે છે. વળી આ સ્તંભની મૂળ શિરાવટીમાં આ સિંહોના મસ્તક પર ૩૨ આરાનું મોટું ધર્મચક્ર મૂકેલું હતું, જેનો વ્યાસ ૨ ફૂટ ૯ ઇંચ અર્થાત્ લગભગ ૦.૮ મીટર જેટલો હતો. હાલ આ મેટું ચક્ર છૂટું પડી ગયું છે ને એના ખંડિત અંશ અલગ રાખેલા છે. પરંતુ જ્યારે એ એના મૂળ સ્થાને હશે ત્યારે આ સમગ્ર સ્તંભનું સહુથી વધુ ધ્યાન ખેંચતું અંગ એ ચાર સિંહ નહિ પણ તેમના મસ્તક પર ટેકવેલું આ મેટું ધર્મચક જ જણાતું હશે એ સ્પષ્ટ છે. બૌદ્ધ ધર્મનાં ત્રિરત્નમાં, ખાસ કરીને સારનાથમાં, સહુથી વધુ મહત્વ ધર્મનું રહેલું છે એ આ મેટું ધર્મચક આબેહુબ સૂચવે છે.
ભાનાં વિધાન અને સ્થાપન–એકશૈલ સ્તંભદંડ અને એકશૈલ શિરાવટના બનેલા આ શિલાતંભની શિલાઓ તો જ્યાં એવી મેટી અને મજબૂત શિલાઓની ખાણ હોય તેવા સ્થળે મળતી હશે ને જ્યાં એકસરખી હુન્નરપદ્ધતિ અને શિલ્પશૈલી વિકસી હોય તેવા કેન્દ્રીય કારખાનામાં એ સ્તંભ અને એની શિરાવટીઓ ઘડાતી હશે. તે બદ્ધ તીર્થસ્થાન અને મહત્ત્વનાં મથકોએ આ મોટા ભારે સ્તંભને પહોંચાડવામાં ને ત્યાં તે ઊંચા સ્તંભને ઊભા કરી ભૂમિમાં સ્થાપવામાં કેટલી બધી જહેમત ને આવડતની જરૂર પડી હશે! ૫૦ ઇંચના ઘેરાવાવાળા અને ૫૦ ફટ ઊંચા શિલાસ્તંભનું સરેરાશ વજન ૫૦ ટન જેટલું હોવાનું અંદાજવામાં આવ્યું છે.
ચૌદમી સદીમાં તઘલક સુલતાન ફીરોઝશાહે ટેપરાથી એક શિલાર્તભ દિલ્હી ખસેડાશે તે ત્યાં ફીરોઝશાહ કોટલામાં એને ઊભો કરાવ્યું ત્યારે ૪૨ પૈડાંવાળું એક ખાસ વાહન બનાવરાવી, તેના દરેક પૈડાને દોરડું બાંધી તે દરેક દેરડું બસ-બસે મજૂરોએ ખેંચવું પડેલું. ૧૨૦ માઈલના અંતરે એ સ્તંભ ખસેડતાં આટલી મહેનત પડી, તો અશોકના સમયમાં ત્રીસેક સ્તંભને ખડતાં કેટલી બધી મહેનત પડી હશે! એમાંના કેટલાક સ્તંભ તો એ ખંભ કરતાં ઘણા ભારે હતા ને એને ઘણા અંતરે લઈ જવા પડ્યા હતા. વળી સ્તંભને ભૂમિમાં સ્થાપવા માટે મોટી પથ્થરની બેસણી તૈયાર કરી, તંભને ઊભું કરી એ બેસણીમાં ગોઠવવામાંય કેટલી મહેનત પડતી હશે !
For Private And Personal Use Only
