________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશોક અને એના અભિલેખે
ઉપદેશ દેતો ને તેમને ધર્મની પૂછપરછ કરતો. તેમ કરવામાં તેને ઘણી મજા આવતી. તે સર્વ વર્ગોની ને સર્વ સંપ્રદાયોની સંભાળ લેતો.
અશોકનો ધર્મને ખ્યાલ એવો વ્યાવહારિક હતો કે સામાન્ય જનો એને સરળતાથી સમજી શકે. એમાં અટપટી ધાર્મિક ક્રિયાઓની ધાંધલ નહોતી કે પારિભાષિક તત્ત્વમીમાંસાની ગહન મથામણ નહોતી. એ લોકોને જે ધર્મને ઉપદેશ આપવા માગત, તે ધર્મ સીધોસાદો હતો. દુર્ગુણોને ટાળો ને સદ્ગણોને કેળવો. સદાચાર આચરો. બૌદ્ધ ધર્મના શાસ્ત્રગ્રંથમાંય એને એવાં સૂત્રો તરફ પક્ષપાત હતો કે જેમાં સામાન્ય ગૃહસ્થોએ પાળવાના ધર્માચારને સરળ રીતે રજૂ કર્યો હોય. દા.ત. “દીઘનિકાય'માંનું સિગાલોવાક સુત્ત', જેમાં ગિરિ-વિનય (ગૃહસ્થ પાળવાના નિયમ) આપ્યા છે. એમાં રાજગૃહમાં ભગવાન બુદ્ધ સિગાલ નામે ગૃહસ્થ-પુત્રને આપેલા ધર્મોપદેશને પ્રસંગ નિરૂપાયો છે. તે બે હાથ જોડીને ઊંચા કરી છે દિશાઓને નમસ્કાર કરતો હતો. તે પોતાના પિતાના કહેવાથી આમ કરતો હતો. ભગવાન બુદ્ધ એને સમજાવ્યું કે
આ તો દિશાઓનું સ્થૂલ પૂજન થયું, દિશા-વંદનનો ખરો અર્થ તો પોતાની આસપાસના લોકો તરફ સારો વર્તાવ કરવાનો છે. માતાપિતા એ પૂર્વદિશા છે, ગુરુઓ દક્ષિણ દિશા છે, પત્ની ને સંતાન પશ્ચિમ દિશા છે, મિત્રો ને સગાંસંબંધી ઉત્તર દિશા છે, બ્રાહ્મણો અને શ્રમણો આકાશ દિશા છે ને નોકરો અને મજૂરો પૃથ્વી દિશા છે. પ્રત્યક્ષ મુલાકાત દરમિયાન લોકોને આવાં બોધક દૃષ્ટાંતો દ્વારા અશેક માતાપિતાની સેવા વગેરે ધર્મસૂત્રોનું તાત્પર્ય ઘણી સહેલાઈથી સમજાવી શકતો હશે.
ધર્મ-પ્રદર્શને – લોકો લાંબા વખતથી પ્રાણીઓને વધ, ભૂતોને ઈજા, સગાસંબંધીઓ તરફ અયોગ્ય વર્તાવ, બ્રાહ્મણો અને શ્રમણો તરફ અયોગ્ય વર્તાવ વગેરે કરતા આવે છે. તેઓને એ માર્ગેથી ધર્મને માર્ગે કેવી રીતે વાળવા? માત્રા સીધાસાદા ધર્મોપદેશથી સર્વ લોકો સહેલાઈથી ધર્મને માર્ગે ન વળે.
બૌદ્ધ સાહિત્યમાં આપેલી ભગવાન બુદ્ધના પટ્ટશિષ્ય મોગ્ગલાનને લગતી વાત આ સંદર્ભમાં લક્ષમાં લેવા જેવી છે. કહે છે કે તેઓ સ્વર્ગમાં જઈ દરેક દેવને મળતા તેમ જ નરકમાં જઈ દરેક જીવને મળતા ને તે તે દેવને દેવત્વ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થયું તેમ જ તે તે જીવની નરકમાં ગતિ શાથી થઈ તે જાણી લાવતા. પછી તેઓ
૧. શૈલલેખ નં. ૮. 2. Bhandarkar, op. cit., pp. 122 ff.
For Private And Personal Use Only
