________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશોક અને એના અભિલેખે
ધર્મોપદેશ દ્વારા થયેલ ધર્મપ્રસાર – દેવના પ્રિય પ્રિયદર્શી રાજા અશોકે આમ પિતાના પ્રત્યક્ષ તથા પરોક્ષ ધર્મોપદેશ દ્વારા ધર્મની ભાવના લોકોમાં પ્રસારવા ભારે પુરુષાર્થ આદર્યો. આ પુરુષાર્થને પરિણામે એના સમયમાં લોકોમાં ધર્મભાવના ઠીક ઠીક પ્રસરતી પણ ખરી એવું એના અભિલેખોમાંના કેટલાક ઉલ્લેખ પરથી માલૂમ પડે છે.
પિતાના પ્રથમ (ગૌણ) શૈલલેખમાં એ અવલોકે છે કે પિતાની સક્રિય પ્રવૃત્તિઓને પરિણામે જંબુદ્વીપમાં મનુષ્યો અને દેવો વચ્ચે સંપર્ક સધાયો છે. અશોકના આ કથનને ભાવાર્થ એ લાગે છે કે એના ધર્મોપદેશને લઈને અનેક લોકો એટલા બધા ધર્મષ્ઠ થવા પામ્યો કે તેઓ આ જન્મમાં સ્વભાવે દેવ જેવા થયા ને મૃત્યુ બાદ દેવલોકના અધિકારી થયા; આથી જે મનુષ્યો અગાઉ દેવો સાથે મિશ્ર થતા ન હતા તે હવે દેવોની સાથે મિશ્ર થવા લાગ્યા. - શૈલલેખ નં. ૪માં એ નોંધે છે કે ધર્મના પ્રદર્શન પછી લોકોમાં ધર્માચરણ વધ્યું છે ને હજી વધતું રહેશે.
શૈલખ નં. ૧૩માં એ જણાવે છે કે પિતાના રાજયના તમામ પ્રાંતમાં લોકો તેના ઉપદેશને અનુવર્તે છે તેમ જ અંતિલોક, તુલામાય, અંતેકિન, મગ અને અલિકસુદર જેવા વિદેશી રાજાઓનાં રાજયોમાં પણ લોકો એના ધર્મોપદેશને અનુસરે છે. આને એ “ધર્મવિજય’ કહે છે ને એને મુખ્ય વિજ્ય માને છે. જ્યાં દેવોના પ્રિયના દૂત જતા નથી ત્યાં પણ લોકો એના ધર્મોપદેશને સાંભળે છે ને ધર્મ પાળે છે. આ ઉલ્લેખ પરથી અશોકના ધર્મોપદેશનો સંદેશો દેશવિદેશમાં દૂર દૂર સુધી પ્રસર્યો હોવાનું સૂચિત થાય છે.
સાતમા સ્તંભલેખમાં અશોક ધર્મપ્રસાર અંગે પોતે આદરેલી સર્વવિધ મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓનું સિંહાવલોકન કરે છે. તેમાં તે સંતોષથી નેધે છે કે મેં જે કંઈ સારાં કર્મ કર્યા છે તેને લોકો અનુસર્યા છે ને અનુસરે છે; તેઓમાં ધર્મનું આચરણ વધ્યું છે ને વધતું રહેશે, મનુષ્યોમાં ધર્મની વૃદ્ધિ થઈ છે. રાજ્યકાલના છેક સત્તાવીસમાં વર્ષે લખાવેલા ધર્મલેખમાંય અશોક પોતાની ધર્મોપદેશ-પ્રવૃત્તિની સફળતા માટે આવો સંતોષ વ્યકત કરે છે.
એની અભિલાષા તો એવી હતી કે એના પુત્રો પૌત્રો વગેરે વંશજો પણ એની આ ભાવનાને કાયમ માટે અનુસરે અને ચાલુ રાખે. એના રાજવંશમાં એની આ અભિલાષા ઘણે અંશે ફળીભૂત થઈ હોવાનું માલૂમ પડતું નથી, પરંતુ એને માટે એ જવાબદાર ન ગણાય. અશોકના મનમાં જે ઉત્કટ ધર્મ-ભાવના ખીલી હતી, તે એની અંગત ગુણસંપત્તિ હતી.
For Private And Personal Use Only
