________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મને ઉપદેશ અને પ્રસાર
૮૩
ધર્મપ્રસારક બન્યો હતો ને તેનાથી લોકોમાં ધર્મની અભિવૃદ્ધિ થઈ હતી ને થતી હતી. આને લગતા બે લેખ લખાવી તેણે રાજ્યનાં અનેક સ્થળોએ એને પર્વત (શૈલ) પર કોતરાવ્યા.' આ લેખ બિહાર, રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ, આંધ્ર પ્રદેશ અને મૈસૂર રાજ્યમાં મળ્યા છે. આ લેખ અશોકે રાજ્યકાલના અગિયારમા વર્ષે કોતરાવ્યા લાગે છે.
પછી રાજ્યકાલના બારમા અને તેરમા વર્ષે એણે બીજા ચૌદ ધર્મલેખ - લખાવ્યા ને એ લેખ પણ રાજ્યનાં અનેક સ્થળોએ શૈલ પર કોતરાવ્યા. આ ચૌદ શૈલલેખ ઉત્તર પ્રદેશ, ઓરિસ્સા, આશ્વ પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત અને પશ્ચિમ પાકિસ્તાનમાં મળ્યા છે.
આગળ જતાં અશોક શિલા સ્તંભ ઘડાવ્યા ને એને કેટલાંક સ્થળોએ ઊભા કરાવી એના ઉપર ધર્મલેખ કોતરાવ્યા. રાજ્યકાલના છવીસમા અને સત્તાવીસમા વર્ષે આવા છ-સાત ધર્મલેખ કોતરાવ્યા. આ લેખ બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ અને પૂર્વ પંજાબમાં મળ્યા છે. પ્રસંગોપાત્ત બીજા સ્તંભલેખ પણ કોતરાવ્યા. કેટલાક લેખ શિલા-ફલક પર કોતરાવ્યા. આવો એક લેખ રાજસ્થાનમાં મળ્યો છે. આ બધા શિલાલેખોના પ્રકાર છે. શિલાલેખો લાંબો વખત ટકે અને એથી એ પર કોતરેલા ધર્મલેખોની અસર લાંબો વખત રહે એ અશોકનો ઉદ્દેશ હતો. આ ધર્મલખો લાંબો વખત ટકે ને રાજાના પુત્ર, પૌત્રો વગેરે એને હરહંમેશ અનુસરતા રહે એ ઉદ્દેશ એણે અનેક લેખોમાં સ્પષ્ટ કર્યો છે.'
આ ધર્મલેખને અશોક પોતાના સ્તંભલેખ નં. ૭માં “ધર્મસ્તંભો' તરીકે ઓળખાવે છે. આ લેખે માત્ર એના વંશજો માટે જ નિર્માયા નહોતા. ધર્મ-મહામાત્રો એને અવારનવાર પ્રજાજનો પાસે વાંચતા રહે ને એ ધર્મમાં રહેલો રાજાનો સંદેશો સંભળાવતા રહે એ પણ એને મુખ્ય ઉદ્દેશ હતો. અધિકારીઓને સંબોધીને લખાયેલા કેટલાક લેખમાં તો એ લેખો તેઓ પર્વદિનેએ તથા ઉત્સવદિએ લોકોને સંભળાવતા રહે એવી સ્પષ્ટ સૂચના આપે છે. ધર્મ-શ્રાવણોની આ પ્રવૃત્તિ લોકોમાં ધર્મ-ભાવના અને ધર્મ-શીલન પ્રસારવામાં ઘણી ઉપકારક નીવડે ને એ રીતે એ ધર્મલેખ સાંભળીને લોકો એનાં ધર્મ-શાસન તથા ધર્માનુશાસનને અનુસરતા રહે.
આમ આ શિલાલેખો કોતરાવવા પાછળ અશોકના મનમાં અંગત કીર્તિ કે યશનો નહિ, પણ ધર્મોપદેશ અને ધર્મપ્રસારને ઉદ્દેશ રહેલો હતો.
૧. ગૌણ શૈલલેખ નં. ૧, ૨. ૨. દા. ત. શૈલલેખ નં. ૫, ૬; સ્તંભલેખ નં. ૭.
For Private And Personal Use Only
