________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
રાજ્ય અને એના વહીવટ
સાથે સાંકળે છે.` તામ્રલિપ્તિ એ દક્ષિણ બંગાળમાં આવેલું સુપ્રસિદ્ધ બંદર હતું, જ્યાંથી મગધના લોકો પણ સિલાન જવા વહાણમાં બેસતા. ચીની પ્રવાસી ફા-જ્ઞાન પણ તામ્રલિપ્તિ અને પાટલિપુત્ર વચ્ચેના ગાઢ સંબંધને સમર્થન આપે છે. કર્ટિયસ વગેરે ગ્રીક લેખકો ગાંગપ્રદેશ(બંગાળ)ને પ્રાચ્ય પ્રદેશ(મગધ)ના રાજ્યના અન્તર્ગત ભાગ ગણાવે છે. યુઅન વાંગ તો તામ્રલિપ્તિ ઉપરાંત કર્ણસુવર્ણ (પશ્ચિમ બંગાળ), સમતટ ( પૂર્વ બંગાળ) અને પુણ્ડવર્ધન(ઉત્તર બંગાળ)માં અશોકના સ્તૂપ જોયાનું નોંધે છે. છતાં સમતટ (પૂર્વ બંગાળા) અને કામરૂપ (આસામ) પર મગધની સત્તા અશેકના સમયમાં નહિ, પણ આગળ જતાં સમુદ્રગુપ્તના સમયમાં પ્રસરી હેાવી સંભવે છે. દક્ષિણ કે પશ્ચિમ બંગાળામાં અશાકના અભિલેખ ભવિષ્યમાં મળે પણ ખરા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉત્તરમાં અશોકનું રાજ્ય નેપાલ સુધી વિસ્તૃત હતું. એના બે સ્તંભલેખ નેપાલની તરાઈમાં મળ્યા છે. એવી રીતે ઉત્તર પ્રદેશના ઉત્તર ભાગમાં આવેલ દેહરાદૂન જિલ્લાના કાલસી ગામમાં પણ અશોકના અભિલેખ (ચૌદ શૈલ અભિલેખ) મળ્યા છે. આથી અશોકના રાજ્યના વિસ્તાર ઉત્તરમાં હિમાલયની ગિરિમાળા સુધી સુધ હોવાનું સ્પષ્ટ થાય છે.
૧૧
આમ અશોકનું રાજ્ય ઘણું વિશાળ હતું. એમાં હાલના ભારતના તામિલનાડુ અને કેરળ તથા આસામ સિવાયનાં બધાં રાજ્યોના પ્રદેશને સમાવેશ થતા હતા, જ્યારે ઉત્તરમાં એ નેપાલને અને ઉત્તર પશ્ચિમે પશ્ચિમ પાકિસ્તાન ઉપરાંત અફઘાનિસ્તાનના પૂર્વ ભાગને આવરી લેતું હતું.
સરહદી રાજ્યો : અશેકના અભિલેખામાં પ્રત્યન્ત (સરહદી) રાજ્યોના બે સમૂહોના ઉલ્લેખ આવે છે, જે એના વિજિતની બહાર આવેલા હતા (નકશે ૨ ).
૧-૪. Barua, op. cit., p. 65.
૫. Barua, op. cit., p. 110.
નીચેના (દક્ષિણના) સમૂહમાં ચાળ, પાંડય, સત્યપુત્ર, કેરલપુત્ર અને તામ્રપર્ણી સુધીનાં રાજયોના સમાવેશ થતા. ચાળ પ્રદેશ અન્ધ્ર અને પાંડય પ્રદેશની વચ્ચે આવ્યો હતો. પૂર્વમાં એ કોરોમંડલ સમુદ્રતટ સુધી, ઉત્તરમાં પ્રાય: પેન્નાર નદી સુધી અને દક્ષિણમાં કાવેરી નદી સુધી વિસ્તૃત હતા.પ દક્ષિણ ભાગમાં એનું પાટનગર ઉરગપુર (ઉજ્જૈમુર —જિ. ત્રિચિનાપાલી) હતું, જ્યારે ઉત્તર ભાગમાં એનું પાટનગર
For Private And Personal Use Only
