________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મ-ભાવના
શું લાભદાયી છે તેને વિચાર કરવો જોઈએ. અશોકે આ હેતુથી સર્વ સંપ્રદાયોને માન-દાન દીધાં છે ને સર્વજોના સુખ તથા હિત માટે બનતો પ્રબંધ કર્યો છે. ધર્મ-ભાવના તથા ધર્મ-આચરણને ઉપદેશ દેતા લેખ પણ તેણે તેથી જ લખાવ્યા છે ને કોતરાવ્યા છે.
ધર્મની વ્યાપક દૃષ્ટિ – આમ અશોકે પોતાના અભિલેખોમાં સાર્વજનિક દૃષ્ટિએ જે ધર્મનો ઉપદેશ દીધો છે, તે કોઈ સંપ્રદાયના આચારવિચારનો નહિ પર વ્યાપક માનવધર્મના આચરણનો છે. ચંડતા, નિષ્ફરતા, ક્રોધ, અભિમાન અને ઈર્યા જેવા દુર્ગવ નિવારવા અને કલ્યાણ, દયા, દાન, સત્ય અને શુદ્ધિ જેવા સવ કેળવવા એ સર્વ ધર્મસંપ્રદાયોનાં પરમ તત્ત્વ છે. માતાપિતા, વૃદ્ધો, ગુરુઓ, બ્રાહ્મણો અને શ્રમ, મિત્રો પરિચિતો અને સગાઓ તથા નોકરી અને ગુલામ તરફ આદર રાખવો તેમ જ પ્રાણીઓને વધ ન કરવો અને પ્રાણીઓને ઈજા ન કરવી એ નીતિનિયમો પણ સર્વ સંપ્રદાયને ઇષ્ટ માનવધર્મને લગતા ગણાય. સંયમ અને ભાવશુદ્ધિ એ સર્વ સંપ્રદાયનો સાર છે ને એ સારની અભિવૃદ્ધિ થતી રહે એ જ અશોકની અભિલાષા છે.' આમ એ ધર્મના બાહ્ય સ્વરૂપને બદલે એનું હાર્દ લક્ષમાં રાખે છે ને પોતાના ધર્મોપદેશમાં એ ધર્મસાર(ધર્મ-તત્ત્વ)ને જ મહત્ત્વ આપે છે. દેશવિદેશમાં અદ્યપર્યત અશોકના જે વર્મોપદેશની પ્રશંસા થાય છે, તે બૌદ્ધ ધર્મસંપ્રદાયને લગતા ઉપદેશની નહિ પણ માનવધર્મને ઉદાત્ત તત્તને લગતા ઉપદેશની. ધર્મની આ વ્યાપક દૃષ્ટિને લઈને અશોકને ભારતના સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસમાં રાજર્ષિનું બિરુદ પ્રાપ્ત થયું છે.
ધર્મમય જીવનદૃષ્ટિ– કલિંગના યુદ્ધ પછી અશોકના હૃદયમાં જે ધર્મભાવના જાગી તે એવી ઉત્કટ હતી કે સમય જતાં અશોકની સમગ્ર જીવનદૃષ્ટિ ધર્મમય બની રહી. ધર્મકામતા (ધર્માનુરાગ) ધર્મશીલન (ધર્માચરણ)માં પરિણમી ને તેમાંથી તેને પિતાની ધર્મભાવનાને પ્રસાર સજામાં કરવા માટે ધનુરાસ્તિ (ધર્માનશાસન) અર્થાત્ ધર્મોપદેશ કરતા રહેવાની ઉત્કટ ઇચ્છા જાગી." આ માટે એણે જે લેખ લખાવ્યા ને કોતરાવ્યા, તેને તેણે ધર્મલિપિ (ધર્મલેખ) તરીકે ઓળખાવ્યા છે.
૧-૨. સતંભ લેખ નં. ૩. ૩. સ્તંભલેખ નં. ૨. ૪. શૈ ખ નં. ૭ અને ૧૨. ૫. સ્તંભલેખ નં. ૧.
For Private And Personal Use Only
