________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૮
અશોક અને એના અભિલેખો
આ સરહદી પ્રાંતમાં ઉત્તરમાં યવન, કંબોજ અને ગંધાર પ્રદેશ આવ્યા હતા. એમાં ગંધાર દેશ જાણીતો છે. એની રાજધાની તક્ષશિલા વિદ્યાધામ તરીકે સુપ્રસિદ્ધ હતી. અશોકે પોતે ત્યાં કુમાર તરીકે સૂબાગીરી કરી હતી. એના રાજ્યકાલમાં પણ ત્યાં કુમારનો વહીવટ ચાલુ હતો. હાલ એ પશ્ચિમ પંજાબમાં ઉત્તરે આવેલા રાવળપિડી જિલ્લામાં તકિસલા તરીકે ઓળખાય છે. યવન અને કંબોજ પ્રાંત એની વાયવ્ય આવ્યા લાગે છે. ડૉ. દેરા. ભાંડારકર ધારે છે કે મુખ્ય શૈલલેખનાં સ્થાન અશોકના સરહદી પ્રાતિનાં પાટનગર સૂચવે છે ને એ અનુસાર શાહબાજગઢી (જિલ્લો પેશાવર) એ યવન પ્રાંતનું અને માનસેહરા (જિલ્લો હજારા) એ કંબોજ પ્રાંતનું વડું મથક લાગે છે.' પરંતુ છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં કંદહાર (દક્ષિણ અફઘાનિસ્તાન) પાસે અશોકના ગ્રીક ભાષામાં લખેલા ને ગ્રીક લિપિમાં કોતરેલા લેખ મળ્યા છે એ પરથી અશોકના રાજયનો યવન પ્રાંત કંદહારની આસપાસ આવેલો હોવાનું ફલિત થાય છે. કેમ કે
ત્યારે ‘યવન’ શબ્દ ઈરાન તથા ભારતમાં ગ્રીક લોકો માટે પ્રચલિત હતો. આથી સિકંદરના સમયના લેખકોએ જેને “આશકોશિયા' નામે ઓળખાવ્યો છે તે પ્રદેશ જ
અશોકના સમયમાં “યવન' નામે ઓળખાતો હશે ને ત્યારે ત્યાં યવન(ગ્રી)ની વસાહત હશે. તો યવન અને ગંધાર દેશની બાજુમાં જણાવેલ કંબોજ દેશ તે ગ્રીક લેખકોએ “પરોપનિસદઈ' નામે ઓળખાવેલો, કાબુલની આસપાસને પ્રદેશ હોવો જોઈએ. કાબુલ નદીના ડાબા કાંઠા પર આવેલ લગાન (લમ્પાક) પાસે અશોકનો આરામી લિપિમાં લખેલો અભિલેખ મળ્યો છે. એ કંબોજ પ્રાંતનું વડું મથક હોવું સંભવે. શાહબાજગઢી અને માનસહેરા ગંધાર પ્રાંતમાં હોવા સંભવે છે, કેમ કે ગંધાર દેશનો વિસ્તાર પશ્ચિમમાં પુષ્કલાવતી(પેશાવરની ઈશાને આવેલ ચરસદી)ની આસપાસના પ્રદેશ સુધી હતો, જેમાં પુરુષપુર (પેશાવર)નો સમાવેશ થતો; પૂર્વ ભાગમાં તક્ષશિલા (૫. પંજાબ) મુખ્ય નગરી હતી. - યવન-કજની જેમ નાભક–નાભપતિને સાથે જણાવ્યા હોઈ તે બે પ્રદેશ પાસપાસે આવ્યા હોવા જોઈએ. બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણમાં ઉત્તરકુરુ દેશમાં નાભિકપુર નામે નગર જણાવ્યું છે, પરંતુ એ દેશ હિમાલયની પેલી પાર આવેલો હોઈ અહીં બંધ બે નહિ. ડૉ. બરુઆ સૂચવે છે તેમ નાભક પૂર્વ પંજાબમાં આવેલ નાભા અને નાભપંતિ એ એની નજીકમાં આવેલ પતિયાળા પ્રદેશ હોવો જોઈએ. આ પ્રદેશ હૈમવત દેશોમાં ગણાતા (Barua, op. cit., p. 102). એ હાલના હિમાચલ રાજયની પાસે આવેલા છે.
9. D. R. Bhandarkar, As'oka, p. 32.
For Private And Personal Use Only
