Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 26

कौटलीयराजसिद्धान्तटीका • अवर्जने दोषं दर्शयन्नाह ।*
अल्पकोशो हि राजा पौरजानपदा"नेव ग्रसत इति ॥ [२.१.१६]
कोशोपघातकानुग्रहपरिहारदानादल्पकोशो हि राजा पौरजानपदानेव प्रसते पीडयति ॥ "क्षीणा नरा निःकरुणा भवंती'त्यन्यायेनापि प्रजाभ्योऽर्थान् गृह्णाति । ततश्च प्रकृतयः क्षीयंते । तस्मात्कोशक्षयकरौ वर्जयेदिति भावः । निवेशे परिहारविधिमाह ।* निवेशसमकालं यथागतकं वा परिहारं दद्यात् निवृत्त [3B]परिहारान् पितेवानुगृह्णीयादिति ॥ [२.१.१७]
निवेशे पूर्वागतानां यः कालः पश्चादागतानामपि तदैव निवृत्तो भवतीति [1] तद्यथा पंचवार्षिकादिः परिहारो यत्र तत्र वर्षेण वर्षद्वयन वा पश्चा"दागतानामपि निवेशोदित एव ।। कालः समः प्रथमनिवेशो दुःकरः पश्चात्सुकर इति भावः । अयं च भूतपूतपूर्वे (भूतपूर्वे:) दएण्यः । यथागतकमिति। यदा आगतो भवति तदा परिहारकालो गम्यत इति द्वितीयः पक्षः । अयं चाभूतपूर्व द्रष्टव्यः । निवृत्तपरिहारान् जनपदान् पितेवानुगुलीयात्। जनपदे तु परिहृतमित्यनुशयो न कार्यः । सांत्वपूर्व करादिकमनुगृह्णीयादित्यर्थः । ___प्रामादीनां निवेशमभिधाय कोशोत्पत्तिस्थानानां निवेशमाह ।*
आकरकांतद्रव्यहस्तिवनव्रजवणिक्पथप्रचारान् वारिस्थलपथपण्यपत्तनानि च निवेशयेदिति ॥ [२.१.१८]
आसमंताक्रियते सुवर्णादि येष्यित्याकराः[i] आकराद्युत्पन्नानां रत्नसारफल्गुकुप्यानां संस्कारकर्मणामंतःसमाप्तिर्येषु ते काताः [1] द्रव्यहस्तिव ने इति द्रव्यं शाकतिनिशाद्विसारदार तस्य वनानि। हस्तिनां च वनानि । व्रजानि गोमंडलानि पशुपालपरिकल्पनया । 20 वणिक्पथप्रचारान् । वणिजां पंथा वणिक्पथः स्थले जले च तत्र प्रचारा गल्यागमाश्चौराअपनयनेन [0] वारिस्थलपथपण्यपत्तनानि च । उपवनं उपसमुद्रं वा पतदित्यापतत्पण्यं तन्यते क्रयविक्रयाभ्यां विस्तार्यत इति । [कार्वटिका]"दिविशेष एव पत्तनं ततोन्यत्र क्रयवि. यनिषेधान्निवेशयेदिति संबंधः ॥ छ ॥
सहोदकमाहार्योदकं वा सेतुं बंधयेदिति ॥ [२.१.१९]
सहोदकं सहजोदकं आहार्यो......[अन्य]"स्मादानीयमानजलं सेतुमुदकनिरोधार्थ । मृत्पाषाणादिभिबंधयेदिक्षुशाल्याद्यर्थं ॥ छ ।
अन्येषां वा बनतां भूमिमार्गवृक्षोपकरणानुग्रहं कुर्यात् । पुण्यस्थानारामाणां] चेति ॥ [२.१.२०]
अन्येषां वा जनपदादीनां ब[भतां भूमिमार्ग]'' [4A ]वृक्षकुद्दालाद्युपकरणा-30 नुग्रहं कुर्यात् । पुण्यस्थानारामाणां च देवगृहादीनामारामा}णां भूम्यादिभिरनुग्रह ......[कुर्यात् ]
Sv. 1. गतं । २ T पणा ।