Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 71

5
10
सटिप्पनकं कौटलीयमर्थ शास्त्रम्
तथाऽप्यंतुष्यतो दण्डकरसाधनाधिकारेण जनपेदविद्वेषं ग्राहयेत् । विद्विष्टानुपांशुदण्डेन जनपदकोपेन वा साधयेत् । गुप्तपुत्रदारानाकरकर्मान्तेषु वा वासयेत् परेषामास्पदभयात् ।
२६
क्रुद्धलुब्ध भीत ( ता ? ) मानिनस्तु परेषां कृत्याः । तेषां कार्तान्तिकनैमि तर्कमौहूर्तिकव्यञ्जनाः परस्पराभिसम्बन्धममित्राटविक संबंधं [२१५. ]वी विद्युः । तुष्टानर्थ मानाभ्यां पूजयेत् । अतुष्टान् सामदानभेददण्डैस्साधयेत् । एवं स्वविषये कृत्यानकृत्यांश्च विचक्षणः । परोपजापात्संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकानपि ॥
इति विनयाधिकारिके त्रयोदशोऽध्यायः ॥ छ ॥
*
[ कृत्याकृत्यपक्षोपग्रहः । ]
कृत्याकृत्यपक्षोपग्रहस्स्वविषये व्याख्यातः । परविषये वाच्यः । संश्रुत्यार्थान् विप्रलब्धंस्तत्तल्यकारिणः शिल्पे 'चोपकारे चं विमानितः बलैभापरुद्धसमाहूतपराजितः प्रवासोपतप्तः [२१ द्वि.] कृत्वा व्ययमलब्धकार्यः स्वधर्मा
१ सामदानभेदैः ।
२ सजातीया यावद्राजकीयत्वं दर्शयति तदा विद्विष्टा भवंति ।
३ रसदानादिना ।
४ जनपद एव कुपितस्तन्निग्रहे प्रेर्यते ।
५ निग्रहायोग्यान् ।
६ परैरात्मसात् कर्तुं शक्यंत इति कृत्याः ।
७ कृत्यानाम् ।
८ कृतान्तः सिद्धान्तः स्त्रीपुरुषलक्षणज्ञानफलं तमधीयते ।
९ वा शब्दादपरुद्रादिभिश्व संबंधं विद्युरुषायैस्तनिषेधार्थम् । संबंधविनाशाकिं तदाह ।
१० त्यक्तक्रोधादीन् ।
११ कृत्यत्वापनयनपंडितः ।
१२ अर्थान् प्रतिपाद्य वंचितः ।
१३ एतच्छन्दोपरि विस्तृता पंक्तिपरिमिता टिप्पनी लिखिता दृश्यते परन्तु समग्राऽध्यवा
व्याक्षरा ।
१४ राजवल्लभैर्बहिःकृतः ।
१५ समाहूय व्यवहारे पक्षपातास्पराजितः ।
१६ प्रवासेन भूयोभूयः क्रियमाणेनोपतसः ।
१७ कृत्वा व्ययं पण्यागारढोक निकया लब्धसमीहितकार्यः ।
१८ ब्राह्मणादीनां षट्कर्मादेः ।
4 s svl बन्धं
s स्वविषये कृत्याकृ
1 sJG वा जनपद° । 2 SJC अवमानिन । 3 SIG नैमित्तिक । अमित्रप्रति ; svlJ अमित्राटविकप्रति ; avl 'बन्धं मित्राटविक संबंध" । 5 त्यपक्षरक्षणं त्रयो'; J प्रथमेऽधिकरणे व कृत्या त्रयो; व प्रथमाधिकरणे त्रयो° स्व० कृत्या' । 6 svlJ तुल्याधिकारि । 7 SJC वोपकारे । 8 sJG वा । 9 SJC वरुद्ध: । 10 sJa समाहूय
-